Gedichten
(1981)–Willem van Hildegaersberch–
Auteursrechtelijk beschermdGa naar margenoot+XCVII. Vander drierehande staet der werltGa naar voetnoot1.Als dat nyeuwe jair beghint,
Die hem te rechte wel versint,
Die mach den hoochsten dancken seer
Van sulker gave, van sulker eer,
5[regelnummer]
Als hi ons doet in alre tijt;
Wanttie werlt wert seer verblijt,
Als dat nuwe jaer in staet:
Van vroechden drijftmen groet beraet
Inder werlt, dat ghift natuer;
10[regelnummer]
Wanttie coude winter zuer
Daelt dan vast van daghe te daghe.
Al brenct hi menighe felle vlaghe
Int nieuwe, diemen wel siet blijcken,
Dat vergheetmen lichteliken;
15[regelnummer]
Want die hoop verdrijftet al,
Dattie zomer comen sal,
Die die werlt zeer verhoghet.Ga naar margenoot+
Tnyeuwe jaer mit sijnre doghet
Doet die cleyne voghel singhen;
20[regelnummer]
Men siet die sonne hogher dringhen
Dan si daer te voren dade;
An beiden zyden vanden pade
Sprutet gras in corten tyden.
Mit recht moghen si hem verbliden
25[regelnummer]
Voghelkijn ende ander dier.
Hier om peynse ic ende visier,
Dat wy Gode wel dancken moghen
Ende sijn doecht hebben voer oghen,
Die hi in minnen ons bewijst,
30[regelnummer]
Wanttet nyewe jaer daelt ende rijst.
Nochtan brencgtet sulke vrucht
Mit soeten douwe, mit ander vucht,
Aldaer die werlt by wert ghevoet.
Die ons aldus veel eren doet,
| |
[pagina 208]
| |
35[regelnummer]
Ga naar margenoot+Hoe soudwy hem ymmermeer volloven?
Nu is die mensche soe verscoven
Ende versteent int herte binnen,
Dat hijs niet en can versinnen
Overmits des duvels zaet,
40[regelnummer]
Dat onder drierehande staet
Is ghesaeyt hier in aertrijcke.
Des willic u toghen een ghelijcke,
Ende segghen ons van elken wat.
Wijlneer was Roem die stat
45[regelnummer]
Boven al der werlt heer;
Ende si stonden in sulker eer,
Men wiste nerghent hoer ghenoet;
Want wat die stat van Rome gheboot
Daer en dorste nyemant over doen.
50[regelnummer]
Doe ghevielt in een sisoen,
Dat die wijsheit sprac te samen,
Ende ordineerden tonser vrame,
Dat si drie beelden deden maken,
Daer elkerlijc van sinen zaken
55[regelnummer]
Goede exempelen mocht an leren:
Beyde papen ende heren,
Entie huusman daer byneven;
Ende elc die wort sijn staet bescreven,
Hoe hi leiden soude sijn tijt:
60[regelnummer]
Daer nae vormdmen hoer abijt.
Dat eerste beelde lietmen houwen
Nae enen priester; daer mochtmen schouwen
Ghevormt in priesterlijc ghewade,
Als die wijsheit wert te rade,
65[regelnummer]
Dat enen priester toebehoerde,
Ende men screef van woerde te woerde
Boven hem al sonder beyden,
Hoe hi sijn leven soude leyden.
Als dit beelde was volreit,
70[regelnummer]
Doe wort dat ander toegheleit
Als een ridder mit sijn ghesmide,
Ende een zwaert op sinen zydt.
Boven hem soe screefmen daer,
Wat dat rechte ridderscap waer,
75[regelnummer]
Ende hoe hi wapen soud hantieren.
Daer nae ghincmen voert visieren
Tderde beelde, in dier ghevoech
Alse een huusman mitter ploech,
Ende oec soe screefmen boven desen,
80[regelnummer]
Wat sijn leven soude wesen.
Als dese drie beelden waren volwracht,Ga naar margenoot+
Die wijsheit was doe soe bedacht,
Dat si senden wilden schier
An elken stat een messagier,
85[regelnummer]
Dat sy te hove souden comen,
Ende verstaen tot horen vromen
Elkerlijc in sinen moet,
Wat binnen Roem bescreven stoet
Boven den beelden, daer ic of seide,
90[regelnummer]
Op dat si alle mit bescheide
Horen staet hantieren souden,
Also als die van Romen wouden.
Aldus so schicten si horen raet,
Ende senden bode an elker staet,
95[regelnummer]
Dat si mit vlijt hem souden reyden
Ende comen te hove sonder beyden:
Dit sprac die bode aldaer hi quam.
Als elkerlijc die waerheit vernam,
Doe versamenden si tenen stonden
100[regelnummer]
Die alre wijste die si vonden
Van elken staet uut allen landen,
Die si te Romen mochten sanden,
Beyde heren ende papen,
Daer toe anders wise knapen,
105[regelnummer]
Die voorden huusman soude spreken.
Aldus sijn si te Romen binnen ghestreken,
Om te vernemen trechte waer,
Wat bedude dese nyeuwe maer;
Ende als si Romen dus hebben versocht,
110[regelnummer]
Worden si inden tempel ghebrocht,
Daer dese drie beelden ghehouwen stoeden:
Doe ghincmen elc tsijn bevroeden.
Die gheen die priesters souden sijn
Die lazen daer die letteren fijn,
115[regelnummer]
Die si daer saghen ghescreven staen,
Die beduden sonder waen,
Dat si souden alle gader
Bidden anden hemelschen vader
Voer den staet der werlt al.
120[regelnummer]
Oec waen ic datmen hem beval,
Dat sy gheestelijc sonden leven,
Op dat si exempel mochten gheven
Van hoerre woorden mitten wercken,
Om tghelove voort te stercken
125[regelnummer]
Onder tfolc, cleyn ende groot.
Oeck beval men hem al bloot
| |
[pagina 209]
| |
Ga naar margenoot+Gheen hoecheit totter werlt te gheren;
Mar wyen, dopen, absolveren,
Daer souden si horen sin toe zaten,
130[regelnummer]
Tfolc te houden in caritaten
Mit hoerre leringhe, die si wisten
Vanden vier Ewangelisten
Bescreven uten monde ons Heren:
Die souden si predicken ende Ieren,
135[regelnummer]
Ende selve beleven dat si seiden,
Soe mochten si tfolc ten hemel leiden,
Waer si quamen tallen steden.
Al vonden si tfole van crancken reden,
Die souden si mit exempel dwinghen,
140[regelnummer]
Dat si daer mede tot doechden ghinghen;
Want als si gheen ondoecht en saghen,
Si souden veel te noder waghen
Sonde te doen in horen tyden.
Dus mochtet volc an allen zyden
145[regelnummer]
Comen totter hogher zael,
Al daer die menighe blijft in dwael
By quaden exempele, die si sien
Totter werlt nu gheschien.
Alst dus den priesters was beduut
150[regelnummer]
Int ghemeen al overluut,
Wat horen leven toebehoert,
Doe riepmen daer die ridders voert,
Entie bedudemen oughespaert
Hoe si voeren souden tzwaert,
155[regelnummer]
Dat den keyser toe onverholen
Van Goedes weghen wert bevolen,
Entien van Romen by ouden tyden.
Tzwaert is scarp an beyden zyden,
Daer om machment mit rechte vresen.
160[regelnummer]
Dit sal voer weduwen ende wesen
Scharpe snyden sonderlinghen;
Tzwaert sel oec den bosen dwinghen,
Die ter doecht is ongheraect:
Hier om soe wortet zwaert ghemaect
165[regelnummer]
Ende om ander zaken mede.
Tzwaert sel voer gherechtichede
Striden waer dat is te doen.
Een ridder die sel wesen coen
Opten bosen tallen stonden;
170[regelnummer]
Want ridderscap wart eerst ghevonden
By groter coenheit die si deden,
By doechden ende by edelheden,
Alsmen van Sinte Jorijs scrijft,
Die buten schulden wert ontlijftGa naar margenoot+
175[regelnummer]
Ende ghepijnt hier in sijn leven,
Nochtan en wildijt niet begheven,
Hi en hiltet zwaert altoes in eren.
Oec ghincmen den ridders leren,
Dat si die paden souden vryen,
180[regelnummer]
Daer rovers waren ende quadien,
Soe dat die goede mochten wanderen
Sonder vrese tot malcanderen.
Die ridderscap rechte bekennen,
Men cant volscriven mit ghenen pennen
185[regelnummer]
Hoe edel dat hoer wesen es.
Sonder dwauc, sijt seker des,
Hebben si mit vryen wille ghestreden
Voer skeysers zwaert al onvermeden,
Soe datten keyser wert bekent,
190[regelnummer]
Ende dede hem gheven sulc present,
Dat si souden hebben ridders naem
Endé altoes houden sonder blaem.
Hier by soe mach een ridder weten,
Ende mitter waerheit daer na meten
195[regelnummer]
Wat sijn eyghen naem bediet.
Die en can ic proeven anders niet
Dan als een kemp, na mijn verstaen,
Die voer sijn heer wil te crite gaen
Om sijns heren recht te houden.
200[regelnummer]
Soe waen ic dat noch ridders souden
Voer die gherechtichede kiven,
Soe mochten si altoes in eren bliven,
Elc ridder waer hi henen wende;
Ende als hoer leven quaem ten ende,
205[regelnummer]
Soe soudse God hier boven cronen
Ende mit sijn hemelrijcke lonen.
Als dus den heren was berecht
Nader scrift die waerheit slecht,
Hoe sijt mochten hier beghinnen
210[regelnummer]
Mitten zwaerde lof te winnen,
Ende nader tijt die hoghe stat,
Soe wert den huusman sinen pat
Naden letter oec bediet,
Hoe hi en treden soude of niet:
215[regelnummer]
Dus setmen elc na sijnre waerde.
Den huusman hietmen opter aerde
Mitter ploech den acker bouwen,
Ende sijn God daertoe betrouwen,
Dat hijt wel al vervollen mach.
220[regelnummer]
Die huusman die sel sijn beyach
| |
[pagina 210]
| |
Ga naar margenoot+Soecken in dit aertsche dal,
Alsoe als God Adaem beval,
Doe hi viel by Yeven rade.
Mitter ploech ende mitter spade
225[regelnummer]
Sel hi die werlt al gheneren;
Hi sel spitten, hi sel eren,
Om sijn zaet ter aerden te bringhen.
Die huusman sel in allen dinghen
Rechtveerdeliken emmer bliven,
230[regelnummer]
Ende in hoveerde niet hogher cliven
Dan sinen staet behoerlic es.
Oec soe las men hem een les,
Dat hi soude oetmoedich wesen
Ende onderdanich allen desen,
235[regelnummer]
Die priesterscap hadden ontfaen;
Den heren ooc te dienste te staen,
Want si moghen hier op eerde
Voer hem striden mitten zwaerde,
Ende hem staen alsoe in staden,
240[regelnummer]
Dat sise beschermen voerden quaden.
Aldus bewijsde men elc mit reden,
Hoemen wilden dat si deden.
Nu priesters, ridders, ackerman,
Hier moechdi exempel nemen an,
245[regelnummer]
Of elkerlijc weel heeft ghehouden
TRomsche bot, also si souden.
Van desen ghebreke mochtmen maken
Noch veel ander nyeuwe zaken,
Mer Willem en derfs niet wel beghinnen
250[regelnummer]
Van Hildegaersberch, men wout verzinnen
In doechden of hijt brochte voert:
Soe node heeft hi sijn tael ghestoert.
Ghebrec is eerst int fondament;
Datmen te luttel reden kent,
255[regelnummer]
Dat doen die priesters, dat is thoeft,
Daer onse ghelove bi wert verdooft
Ende verblint, dats yammerhede!
Wat gheboot die Rhoemsche stede,.
Dat hebdi ghehoert nu wel een deel.
260[regelnummer]
Nu willen si leven mit riveel,
Dat is waer, ic hebt vernomen;
Waermen weet die clesi comen,
Daer wilt al in feesten leven.
Oec heb ic die waerheit beseven,
265[regelnummer]
Datse duerbair cleder draghen,
Daer toe ryden hoghe paghen
In hoveerde, die God verboot.
Sel ict waer ontbinden bloot,Ga naar margenoot+
Soe willen si skeysers recht bewaren,
270[regelnummer]
Dat siedi dicwijl openbaren;
Want si sijn der heren raet,
Dat hoort wel tot horen staet.
Willen si den heren tscrift ondecken,
Ende nader waerheit te doechden trecken,
275[regelnummer]
Alsoot behoorde thoren leren,
Soe souden si duecht voerwert keren,
Ende buten banen niet te rollen.
Regieren si wissel ofte tollen,
Dat hout die scrift voer onrecht goet;
280[regelnummer]
Want God die maectet selve vroet
Siute Mattheeus, dien hi sach
Tollen bewaren om sijn beyach.
Nu moechdi antwoerden optie stede,
Dat ic roerde die heerlichede:
285[regelnummer]
Dan doe ic niet, condijt ghegronden,
Ic heb die rechte waerheit ontbonden.
Waer die huusman niet verladen,
Dat hi sijn goet mochte gheraden,
Soe worde alder werlt ghenoech:
290[regelnummer]
Wat sal meer dan int ghevoech?
Ende most die coopman onbelet
Varen daermen tollen set,
Soe worden al die heren rijc
Ende die landen des ghelijc;
295[regelnummer]
Want wat die huusman trect te samen,
Dats oec den heer tot sinen vramen
Hoeneer hi wil, tis wel recht,
Want si sijn alder heren knecht.
Nu heeft der ghiericheit ghewelt
300[regelnummer]
Die clesi alder eerst bedwelt:
Dit sel int eynde luttel vromen;
Nu is si onder die heren comen,
Want si wil alder werlt verdoven.
Een havic, die hem gheneert mit roven,
305[regelnummer]
Voeren die heren op hoer hant;
Des ghelijc wordsy becant,
Dat si den havic slachten som;
Want sijn bec is voren crom,
Hi mach schoren ende breken.
310[regelnummer]
Oec willen die heren tsamen reken
Groten schat, alsmen ons seit,
By concent der ghiericheit,
Dat ymmer is die selve zake,
Daermen bi comt ter helscher wrake,
| |
[pagina 211]
| |
315[regelnummer]
Ga naar margenoot+Want si is voer Gode onmaer.
Die huusman claecht al openbaer,
Dat hem die heren luttel comen
Tenigher bate ofte vromen,
Diese van rechte souden beschermen:
320[regelnummer]
Oeck wat si claghen ofte kermen,
Die huusman moetet lach betalen.
Nu die heren dus verdwalen
Entie cleysie buten pade,
Nu glijt die huusman vanden grade
325[regelnummer]
Menichwerf mit onbescheide,
Ende hi dwaelt meer dan dander beide.
Waer die huusman also vroet,
Dat hi regierde sijn eyghen goet,
Die mit reden waer te custen,
330[regelnummer]
Die heren lieten wel gherusten.
Nu is die huusman alsoe dol,
Gheen en doet den anderen vol
In reden noch in voerwaerden;
Mar si climmen mit hoveerden,
335[regelnummer]
Ende elc wil anders beter sijn:
Dat is den hansman alden pijn,
Dat hi hem selven dus verghet.
Tsoude int eynde hem lonen bet,
Dat elc den anderen reden dede:
340[regelnummer]
Die heren soudents hem onnen mede.
Nu wil deen den anderen schaden
Ende voerden heren helpen verraden,
Op dat hi en brenct in laste zwaer.
Die huusman volcht den heren naer
345[regelnummer]
Om schout te wesen ofte baeliu:
Deen ist echt, dander nu,
Ende elc doet onrecht ende ghewelt:
Ga naar margenoot+Dus comt dic heer au shuusmans ghelt.
Wouden die huusman tsamen spreken,
350[regelnummer]
Daer en waer paep nochte deken,
Diese tonrecht soude beschatten;
Nu is die huusman goet te matten,
Want hi selve versiet den scaeck.
Wat baet dat ic die heren laec?
355[regelnummer]
Die huusman heeft die meeste scout,
Want hi selve troeder hout
Ende dat schip laet ommeseilen.
Soe wye die rechte waerheit wil deilen,
Die sel den rechten sin verstaen.
360[regelnummer]
Wye mach hier tfat bet ommeslaen
Dan diet selve heeft in die hant?
Tis den huusman wel becant,
Dats die clesy hout op yen.
Al valtet dat die heren twien,
365[regelnummer]
Si en houden ewich gheen contraer;
Want si zoenen wel daer naer
Ende doen malcander doecht ende eer:
Dit en acht die huusman min noch meer.
Die een die slaet den anderen doot,
370[regelnummer]
Ende sulc wil boven sijn ghenoot
Clymmen in sijn overmoet,
Ende brengt hem selven onder voet:
Dit weet hi wel, al en laet hijs niet.
Dit ghebrec ende dit verdriet
375[regelnummer]
Heeft hi in die werlt ghespraeyt,
Die nymmermeer gheen doecht en zaeyt,
Dat is die vyant vander helle.
Wat baet dat ic u langhe telle?
Tis best dat elcman wederstaet
380[regelnummer]
Dit ghebrec, dat is mijn raet,
|
|