Beschryvinge van de volk-plantinge Zuriname

[p. 235]

XIV. Hooft-deel.
Verscheide zoorten van Melk of Wateren, zo die uit eenige Stammen en Vrugten der Bomen vloeijen, en Medicinaal zijn. Als mede van Gommen of Harsagtig Pek dat uit de Bomen druipt. Wijders Olyen, welke door middel van een snede in de Stammen der Bomen gedaan, vloeid.

De Yztacchyalt, zijnde een wateragtige vogt,⁺ hebbende een zoute smaak, dier voegen bezonder goed voor opgestopt winden.

Acaju of Xecomecatl, zijnde een scherp⁺ strenge egter een aangename zoete smaak: genezende de Erf-schurftheid en geswellen; dempende de overmagtige hittigheid der oogen.

Janipaba, de vogt uit des zelfs vrugt bekomen bei-⁺de gezonde en zieke heel wel. De onrijpe kneust men, en deze vogt gebruikt men voor boze sweren, en tegens de littekenen der Fransche ziekte of Pokken.

Mazarandiba, 'tzap uit de vrugt word van de In-⁺woonders met grote begeerte genoten, 't is wonderlieflijk: hare Genees-meesters houden 't matig verwarmende en voedzaam, werdende onder andere zappen gebruikt voor de borst.

Ibipitanga, het vogt uit deze vrugt is van eene war-⁺me en eenigzins bittere smaak, egter vermengt met cene aangename scherpheid, en een weinig zamen trekkende.

+ Yztacchyalt.

+ Acaju of Xecomecatl.

+ Janipaba.

+ Mazarandiba.

+ Ibipitanga.

[p. 236]

⁺Tzapotl, uit de bladeren dezes Booms komt een zap waar meê de giftige Pijl-wonden der Oorlogende geheelt worden.

⁺Tetlatia, dit Melk-zap dier vrugt heeft een gans brandend hitzige aard, en is wit; veroorzaakt sweren aan die gene die daar van geraakt worden: in gedronken stopt het de buik-loop, na het zeggen van d'Indiaansche Artzen.

⁺Molli, dit vogt is gezond voor de lever, geneest de nieren, en bevordert de afzetting des Menschelijken waters.

⁺Honus, deze is zo rijk van vogt, dat, als iemant door't Land komende te reizen daar het hem aan water, om zijnen dorst te stillen, mogte ontbreken, en hy dan by geval deze Boom vond, behoeft maar alleen een wortel der zelver af te houwen, en 't eene deel, gelijk een riet of tap, in een Kan of ander Vat te steken, zo zal hy vogtigheid bekomen zo veel hy drinken mag.

⁺Samouna, het zap uit deze is zeer voortreffelijk, en heilzaam voor vurige en lopende oogen, alleen een weinig van dit nat onder ander lopend water gedaan, werdende het gezigt blijklijk daar door versterkt.

⁺Ezquahuitl, dit zap heeft de kragt om te verkoelen en te stoppen; makende de tanden wit en vast, en stopt de bloed-vloed.

⁺Guabipocacabila, het merg uit de wortel van deze Boom is wit-geel. De wortel in 't water geweekt, dan drinkt men 't zelve voor veelderlei gebreken en kwalen des lighaams met groot voordeel; 't varsse zap uit de bast is zeer goed voor vurige ontstokene oogen.

⁺Cocos, de kern uit de Noot gestoten in een Vijssel, en nagaans met zoet water gemengt zijnde, is een verkoelende aangename witte Melk-drank, en des zelfs

+ Tzapotl.

+ Tetlatia.

+ Molli.

+ Honus.

+ Samouna.

+ Ezquahuitl.

+ Guabipocacabila.

+ Cocos.

[p. 237]

in geslotene vogt met Wijn gemengt en Zuiker daar by gevoegt, laat zig heel wel tot ververssinge gebruiken.

Acasou, in't zap van deze vrugt werden de Doe-⁺ken van Lijnwaat besmet, die d'Indianen om de heupe dragen, trekkende na den gele.

Aipimacaxera, dit zap is in zig zoet, dik en taai⁺ of kleefagtig, de Menschelijke natuur niet vyandig.

Janipapa, het zap uit deze vrugt bestrijken zig de⁺ Indianen zeer figurelijk, werdende swart op de rode huit, en kan voor de negende dag niet afgewassen worden.

Lici, het zap uit deze Karsse, gelijk zijn de vrugt,⁺ is wit, welke in smaak alle lieffelijkheid overtreft, en een heel aangename reuk van zig geeft.

Cotzlio, het zap uit deze vrugt drijft de koude en⁺ dikke vogtigheid uit; werd ook de Kraam-vrouwen na der zelver verlossinge in gegeven.

Xolometl, dit zap werd uit de bladeren geparst.⁺ Ontrent tien oncen vogt ingenomen neemt weg allerlei leden-pijn, inzonderheid der gewrigten, en brengt weer de verhinderde beweginge; dog als men dit zap drinkt, moet men het lighaam zeer behoedzaam dekken.

Caraguata, indien men de wortel, gelijk ook de⁺ varsse bladeren stampt, en als dan in't water werpt, zo werden de Visschen daar door zo kragteloos, datze terstont komen boven drijven, en met de hand konnen gevangen worden.

Aovai, als men een tak van de Boom afhouwt zo⁺ loopt'er een wit zap uit gelijk Melk; en wegens zijne kwade gifte, is 't nergens toe dienstig dat nuttig zoude zijn.

Dutroa, het water uit deze vrugt; gemengt met⁺ ander water in vermindering van kragt, en dan in 't

+ Acajou.

+ Aipimacaxera.

+ Janipapa.

+ Lici.

+ Cotzlio.

+ Xolometl.

+ Caraguata.

+ Aovai.

+ Dutroa.

[p. 238]

oor doet druppen, zoude die gene die veel waken slaap by brengen.

⁺Manioc, 't zap van deze wortel wel gezoden wezende laat zig voor Pap of Bry eten, zijnde van een zeer zoete smaak, derhalven alle Dieren daar na tragten; dog zo haast ze daar van gedronken hebben moeten zy sterven. Maar dewijl van deze wortel in 't brede gesproken is, als mede van de andere zoorten, zo dient hier niet iets verders van opgehaalt te werden.

⁺Gom Acacio, vlietende uit de Boom, dewelke by vele beter als de opregte Arabische Gom gehouden word; en het zap uit de uitspruitzels der Boom gedrukt, is zeer goed voor kwade oogen.

⁺Gom Draco, zijnde heel rood, druipt eerst in de grote hete tijd. Zijnde inzonderheid goed voor alle vloeden des lighaams, als van een warme natuur zijnde.

⁺Gom Molli of Peruviani, zijnde zo wit als Melk; werdende gemaakt van d' Indianen tot een Hars of Gom, waar door de wonden worden geheelt, zijnde in grote agtinge by dit Volk.

⁺Animone Tiendo of Mizquixochicopalli, deze is taai, en eenigzins na den gele en klaar: met de zelve bestrijken d' Indianen hare Bogen en Pezen, en tot de Kalebassen te vernissen.

⁺Gom Liquidao, zijnde een zoort van Gom als Hars, en men wil dat deze eigentlijk uit de Hars zoude druppen, wanneer 't zelve van de Zon heet geworden is, zijnde droog en warm, en riekt lieffelijk.

⁺Gom Bitimone-biro of Cuitacacopalli, ook Joden-lijm, zijnde een swarte wel-riekende Gom, daar mede de Kanoës bepekt werden. Wanneer men deze op het vuur komt te leggen, zijnde zeer goed voor zinkingen uit het hoofd als men den rook daar van op-

+ Manioc.

+ Gom Acacio.

+ Gom Draco.

+ Gom Molli.

+ Animone Tiendo.

+ Gom Liquidao.

+ Gom Bitimone-biro.

[p. 239]

snuift; werden ook de zelve deugt in de Animono gevonden.

Gom Capal-xochotl, zijnde een gans klevend spek-⁺zel zap of Lijm, met het zelve bestrijkt men de Koortzige Perzonen; zijne ook zeer dienstig voor de rode en grauwe loop.

Gom Copalone-coro of Xarapitzqua, deze is eene wit-⁺te Gom, trekkende egter grauw: Dienende om de geswellen te genezen, wel te verstaan wanneer die uit koude en slijmagtige oorzaken zijn voort komende.

Gom Ambabio, zijnde mede een Olyagtig zap, zeer⁺ dienstig om oude vervuilde sweren mede te genezen.

Gom Tlahueliloca, deze neemt weg de smerten der⁺ stekende winden en op-blazinge; aan de slaap des hoofds of agter de ooren gedaan, zo werden de zinkingen daar door opgehouden.

Gom Ayaquio, zijnde als een druppende Olie, wer-⁺den zo goed gehouden als de Styrax.

Gom Acajou, welker gestalte, verwe en wezen de⁺ beste Arabische Gom niet behoeft te wijken, en ook genoegzaam in der zelver plaats gebruikt werd.

Gom Quovano, worden gemaakt uit de Oly van de⁺ Cocos-noten; dewelke d'Indianen mede gebruiken tot hare Vaart-tuigen.

Gom Ahuaco, zijnde een witte Olie, daar uit een⁺ Gom door d'Indianen gekookt word; zijnde in reuk en smaak de Amandel Oly niet ongelijk.

Gom Mano, komende voort uit het Yzer-hout,⁺ heeft in zig een grote vettigheid; werdende van de Inwoonderen veel gebruikt.

Gom Inaja, zijnde een doorschijnende, lieflijke-rie-⁺kende en wonder schone Gom.

Gom Holquo of Holli, zijnde deze eerst Melk-wit,⁺ daar na doijer-verwig, eindelijk schijnt ze swart; op d'aarde of tegens een muur geworpen zijnde, stuit-

+ Gom Capal-xochotl.

+ Gom Copalone-coro.

+ Gom Ambabio.

+ Gom Tlahueliloca.

+ Gom Ayaquio.

+ Gom Acajou.

+ Gom Quovano.

+ Gom Ahuaco.

+ Gom Mano.

+ Gom Inaja.

+ Gom Holque.

[p. 240]

ze weêr te rugg' gelijk de Kaats-ballen: werdende tot een Medicinaal gehouden van veel vuldig gebruik en goede effecten.

⁺Guayacan, de vettigheid dezes houts geeft eene Harsagtige reuk van zig, en in 't branden een Gom, die koud geworden zijnde uitstekende hard is.

⁺Bcajaibonop, uit deze druipt een scharpe en buiten gemene bijtende Oly, welke zo fel is, datze de huit maar een weinig bestreken zijnde op de zelve in brand gelijk vuur. Indien een onvoorzigtige deze bast met de tanden in stukken bijt, zo werden tong en lippen hem door deze Oly als smertelijk verbrand.

⁺Quohuio, deze Oly neemt weg de smerten der stekende winden en op-blazinge: drijft af alle de taaije vogtigheden; dienstig voor Tand-pijn, en 't helen der wonden.

⁺Ponoquo, deze word zeer dienstig voor de rode en grauwe Loop gehouden.

⁺Osocoto, deze Oly werd gebruikt in plaats van de gesmoltene Styrax, en riekt zeer lieflijk.

⁺Copaiva, deze is wit, en dienstig voor alle wonden, voor de Venus-ziekte, en inwendige delen des lighaams.

⁺Ambobo, deze zal mede dienstig zijn tot genezing van ge-etterde sweren en vervuilde wonden.

⁺Uzauo, deze Oly, dewelke zeer taai is, werd van d' Indianen onder hare verwen gebruikt, om datze alles bewaart en mede heel glanzig maakt.

⁺Peru of Oconono, deze Balssem is mede in zijn deugt, en zeer heilzaam gebruik, wel bekend.

⁺Uoxo of Indiaansche Noot-oly, in deze een Doek nat gemaakt en over 't hoofd geslagen, zoude de hoofd- smerten verdrijven welke uit de gal ontstaan; en werd ook gebruikt tegens hitzige Koortzen.

⁺Koobao, deze is een zeer schone en uitmaten koste-

+ Guayacan.

+ Bcajuibonop.

+ Quohuio.

+ Ponoquo.

+ Osocoto.

+ Copaiva.

+ Ambobo.

+ Uzauo.

+ Peru.

+ Uoxo.

+ Koobao.

[p. 241]

lijke Oly; dog de zelve is zeer weinig te bekomen, ten aanzien d' Indianen de zelve hoog uit het Land komende brengen; dan zy alleene met deze hare Opperste of Koningen zelven wanneer de zelve gesturven zijn, als houdende de aangename reuk, dier Balssem geheiligt om aangenaam in 't Paradijs te zijn.

Cacavento, deze Oly is wit en dun lopende, sma-⁺kende iets bitter, dog niet onaangenaam; gevende goed voedzel, is koel van gematigheid.

Acaiaiba, deze Oly gebruikt men tegens de Kan-⁺ker, en allerlei boze sweren om 't vuil vlees uit te bijten; insgelijks tegen de schurftheid des hoofds.

Colambuo, hebbende swarte en bruine aderen dat⁺ geeft de meeste Oly van zig: ingenomen maakt eene goeden adem, en dienstig voor koude en vogtige magen, dewelke gene spijs konnen behouden; dies te neffens voor rode Loop en Pleuris.

Ayaquicueramo, deze Oly riekt als de Styrax, en⁺ is even zo goed voor de wonden.

Liquo, ook een Oly, die mede werd gebruikt⁺ als de vorige, en zoude door de Zon uit het Hars druppen.

Ambaio, een Oly zeer dienstig om de oude ver-⁺vuilde sweren te genezen.

Ahuacaquahuitl, deze Oly is mede de Amandel Oly⁺ niet ongelijk, zo in reuk als in smaak, desgelijks in kragt als in werkinge.

Aypato, deze Oly word door middel van een klein⁺ Hand-parsje uit de schillen van de zoete Oranje Appelen gedrukt, des zelfs nutbaar gebruik is bekend.

Puodo, deze Oly is geparst uit de schillen van de⁺ zuure Oranje Appelen.

Auowo, deze Oly word, door middel als de vo-⁺rige, uit de Lamoen-vrugt Lemmetjes des zelfs schille geparst.

+ Cacavento.

+ Acaiaiba.

+ Colambuo.

+ Ayaquicueramo.

+ Liquo.

+ Ambaio.

+ Ahuacaquahuitl.

+ Aypato.

+ Puodo.

+ Auowo.