Over hersteld Maastricht (De Trajecto instaurato)

[p. 8]

Prologus in libellum De Trajecto Instaurato Per Matheum Herben.
Feliciter incipit.

Consueverunt prisci quidem illi atque studiosi litterarum viri, cum praeclarum quidquam, memorabile ac magnificum in eorum republicâ contigisset, ad authorum ejusmodi patriaeque laudem, ea scriptis posteris suis exhibere. Inde erupit ingens historiographorum numerus qui, ut illi factis patriam suam gloriosam reddiderunt, hi scriptis ac commendatione laudanda illa facinora posteris tradidere, ex quo (haud dispar gloria, ut Salustius testatur) et actores et scriptores respublica consecuta est.

Quid enim Roma ante duo annorum millia fuerit, aut quibus authoribus vigor imperii urbisque creverit, Livius, certissimus atque eloquentissimus historiographus plané describit. Per quos destructa sit, scire cupias? Leonardus Aretinus nostris diebus ex multis antiquis, Graecorum et Latinorum historiis, laboriosissimé collegit.

Quomodo deinde restaurata sit, Blondus canonicus Lateranensis, cujus sepulchrum Romae vidimus, persequitur. Hierosolima, quomodo reformata fuerit, post devastationem Chaldaicam Neemias sanctus historicus passim narrat. Horum ego exemplis adductus, inter molestas meas occupationes, factu dignum existimavi, non omnia antiquissima civitatis nostrae opera (quia difficillimum foret) perscribere, sed ea saltem, quae in memoria adhuc viventium condita sunt vel inchoata vel perfecta et ad rem publicam pertinent.

[p. 9]

Hier begint, op hoop van zegen, het voorwoord van het boekje ‘Over hersteld Maastricht’ door Matheus Herben.

Wanneer in hun land een beroemde, vermeldenswaardige of uitzonderlijke gebeurtenis had plaatsgevonden die tot roem van de initiatiefnemers en hun vaderland strekte, hadden de oude en geleerde schrijvers de gewoonte dat in geschrifte vast te leggen voor het nageslacht. Daaruit is een groot aantal geschiedschrijvers voortgekomen die, zoals de enen hun land roem hebben bezorgd door hun daden, de anderen dit hebben gedaan door in hun geschriften die prijzenswaardige daden aan het nageslacht aan te bevelen; als gevolg waarvan de staat -zoals Sallustius getuigt¹- even roemrijke mannen van de daad als mannen van het woord verkreeg. Want de zeer betrouwbare en welsprekende geschiedschrijver Livius beschrijft duidelijk wat er twee duizend jaren geleden in Rome gebeurd is en uit welke stichters de kracht van het rijk en de stad is voortgekomen. Wilt gij weten door wie het werd verwoest? Leonardus Aretinus² heeft dat in onze dagen met noeste vlijt vergaard uit vele oude Griekse en Latijnse verhalen.

En hoe het vervolgens weer hersteld werd, wordt ons nauwkeurig verhaald door Blondus³, kanunnik van Lateranen, wiens graf wij te Rome bezocht hebben. Hoe Jeruzalem werd hersteld na de verwoesting door de Chaldeeën vertelt ons de heilige geschiedschrijver Neemias⁴ op talrijke plaatsen.

Door hun voorbeelden ertoe gebracht meende ik dat het een waardige taak voor mij was, naast mijn andere drukke taken, niet om alle oudste bouwwerken van onze stad volledig te beschrijven -want dat zou zeer moeilijk zijn- maar althans toch die welke in de herinnering van thans nog levenden zijn opgezet, begonnen of uitgevoerd en aan de gemeenschap behoren.

1 Gaius Sallustius Crispus (86-35 v.C.) in zijn ‘Bellum Catilinae’, III, schreef: ‘Pulchrum est bene facere rei publicae, etiam bene dicere haud absurdum est; vel pace vel bello clarum fieri licet. Et qui fecere et qui facta aliorum scripsere, multi laudantur.’ (The Loeb Classical Library, no. 116, p. 6).

2 Leonardo Bruni van Arezzo (1370-1444), humanistisch schrijver, historicus, politicus, secretaris van vier pausen.

3 Flavio Biondo (1392-1463), geschiedschrijver, streefde naar nauwgezette zakelijkheid.

4 Nehemia (ca. 440 v.C.), door de Perzische koning tot landvoogd van Judea benoemd, herstelde de muren van Jeruzalem.

[p. 10]

Nam quamquam sint innumerabilia privatorum civium nova aedificia, non ita pridem in civitate nostra constructa, haec tamen omnia, quo historia nostra legentibus sit gratior, consulto pretereo.

Privatorum si quidem hominum laudes aequalibus invidiam pareant, quam ob causam et nomina taceo eorum, qui in publicis aedificiis exstruendis¹ authores fuere.

Est autem quoddam hominum genus (ut ait Terentius) qui, quod ipsi non faciunt, nihil rectum putant. Ita audio aliquoties nonnullos aliorum opera vituperare, aut viventium reprehendere, si ipsi fecissent, aut eorum authores mortui essent, laudarent. Statui itaque ego benevolentiam augere et charitatem, non excitare invidiam aut in alterutrum aut in me, quod tunc optimé fiet, cum facta, non authores, scribendo laudaverim.

Finit prologus.

1 Van Heylerhoff geeft hier: ‘extruendis’.

[p. 11]

Want hoewel nog niet zo lang geleden talloze nieuwe particuliere woningen van burgers in onze stad gebouwd zijn, ga ik daaraan met opzet voorbij, en wel om mijn verhaal voor mijn lezers aantrekkelijker te houden. Omdat nu eenmaal loftuitingen aan het adres van particulieren afgunst opwekken bij medeburgers, is dat voor mij de reden dat ik zwijg over de naam van diegenen die de initiatiefnemers waren tot het oprichten van openbare gebouwen. Er is immers een bepaald slag mensen -zoals Terentius zegt¹- die niets goedkeuren wat zij zelf niet maken. En inderdaad hoor ook ik meer dan eens sommigen het werk van anderen afkeuren of dat van mensen die nog leven afwijzen, terwijl ze wanneer zij dat zelf gemaakt zouden hebben of als de makers ervan gestorven zouden zijn, datzelfde werk zouden rijzen. Welnu, ik heb mij voorgenomen uw welwillendheid [jegens mijn werk] en uw waardering te bevorderen en niet uw afgunst te wekken, zij het nu onderling dan wel ten opzichte van mijzelf; en dat zal het beste lukken wanneer ik in mijn werk de bouwwerken en niet de makers prijs.

Hier eindigt het voorwoord.

1 Publius Terentius Afer (195-159 v.C.), Romeins blijspeldichter. In zijn ‘Eunuchus’ vinden wij in Actus II, ii: ‘est genus hominum qui esse primos se omnium rerum volunt / nec sunt: hos consector; hisce ego non paro me ut rideant, / sed eis ultro adrideo et eorum ingenia admiror simul.’ (The Loeb Classical Library, no. 22, p. 256). Wellicht een duidelijker verwijzing in zijn ‘Adelphoe’ Actus I, ii: ‘homine imperito numquam quicquam iniustiust, / qui nisi quod ipse fecit nil rectum putat.’ (The Loeb Classical Library, no. 23, p. 224).