Stukken maken

[p. 9]

Tussen aktie en Arkadië

Deze bundel is een selektie van een honderdtal columns die Leo Herberghs in de jaren 1979-1984 in het dagblad De Limburger publiceerde. Herberghs schreef in zijn lange journalistieke loopbaan talloze bijdragen, kritieken en stukjes. Het zijn vooral die dagelijkse stukjes die een gekleurd licht werpen op gebeurtenissen of verschijnselen in onze samenleving en deze typeren.

Hoe kwam de keuze tot stand? Een weloverwogen keuze veronderstelt een samenstel van kriteria, waaraan de stukjes moeten voldoen. Vanuit een dergelijk plan hebben de samenstellers zich niet aan het lezen gezet. Ze fungeerden als zeef waardoorheen meer dan 1100 columns gingen. Kwaliteit en trefzekerheid ervan gaven de doorslag.

Toch is hiermee niet alles gezegd. Gebundelde stukjes lijden al gauw aan het euvel dat ze, losgemaakt uit hun - in dit geval vaak Limburgse - kontekst, niet te plaatsen zijn voor wie niet is ingewijd in Limburgse verhoudingen en situaties. Van opname van enige opmerkelijke stukjes is om die reden afgezien. Het accent verschoof allengs in de richting van min of meer tijdloze, pretentieloze beschouwinkjes, die duidelijk van de ‘aktivistische’ stukjes zijn te onderscheiden. De plaats van de stukjes in het boek is tenslotte bepaald door het toeval.

Dagelijks geeft Leo Herberghs in de grootste krant van Limburg acte de présence. Altijd heeft hij iets te melden, ook al is er niets bijzonders voorgevallen. Er zijn onderwerpen die Herberghs preokkuperen. Zijn stukjes achter elkaar lezen kan dan ook het beeld oproepen van de stokpaardjes die in eenzelfde ritme worden bereden.

De columnist bepaalt het gezicht van een krant in niet gerin-

[p. 10]

ge mate: binnen de door de redaktie gegunde ruimte en vrijheid kan hij ironiseren en badineren, hekelen en op tegendraadse werkelijkheden wijzen. Columns zijn geen uitgewerkte verhandelingen, columnisten geen hoofdartikelenschrijvers. De puntig geformuleerde mening wordt doorgaans niet toegelicht of uitgewerkt. Dat kan de lezer verdrieten, maar het onaffe heeft ook zijn aantrekkelijkheid, het kan de lezer stimuleren. Het ongeschakeerde zwart-wit schema verhindert dat de bondigheid verstikt in wolligheid.

Een typologie van de columnist bestaat voor zover we weten niet. Maar met wie, zo lijkt het, is hij beter vergelijkbaar dan met de nar of zot, die in een grijs verleden op volks- en hoffeesten de leuke aap speelde? Dat hij alleen maar de prettig gestoorde uithing, is niet aannemelijk. Hij hield zijn publiek de spiegel van menselijke zwakheden voor, nam gevestigde waarden en normen op de korrel, stelde misstanden aan de kaak en dit alles op een wijze die voor de gezagsdragers nog te pruimen was. In geen geval kon hij verplicht worden ‘positief’ te zijn. De ideale nar was progressief en konservatief tegelijk, humoristisch, satirisch en sarkastisch maar nooit sardonisch.

Wie is die wijsneus die dagelijks wereld en provincie kritisch in ogenschouw neemt? Met enige aarzeling wagen we een poging een soort van kultuurfilosofisch wereldbeeld uit de elkaar wel eens uitsluitend lijkende inzichten van Herberghs te konstrueren.

Is Herberghs een gezworen vijand van kerk en godsdienst? Stellig niet. Hij zal het de liturgievernieuwers eerder tot over het graf aanrekenen, dat het melodieuze, onvervangbare Gregoriaans zo goed als geheel uit het leven van alledag is verdwenen. Fiets- en wandeltochten tijdens vakanties hebben vaak de diepe stilte van een kontemplatief klooster

[p. 11]

tot doel. God en de fiets zullen, Deo volente, nog lange jaren in het werk van Herberghs voorkomen.

Is Herberghs anti-Amerikaans en pro-Russisch? Voor de keuze gesteld, zou hij, dunkt ons, geen bedenktijd nodig hebben om de zegeningen van een totalitaire heilstaat te verwensen. Anti-amerikanisme komt aan de oppervlakte, waar het gaat om de uniformerende, nivellerende invloed van gene zijde van de oceaan op de Europese (politieke) kultuur. Het begint met Amerikaanse keukens en televisieseries en eindigt met kruisraketten.

Is Herberghs vooringenomen tegen het CDA en een meeloper van het socialisme? Op deze veelgehoorde klacht past het antwoord dat schijn bedriegt. ‘Niet bij brood alleen’ en ‘samen verantwoordelijk’ houdt Herberghs hoog in het vaandel. Links en rechts krijgen vegen uit de pan. Trouwens links, rechts: het is als een Weense wals. Wat vandaag rechts is, kan morgen links zijn. En staat zowel in christendom als marxisme de menselijke vrijheid niet centraal? Dat hij zijn pijlen richt op de Limburgse CDA-regenten vindt zijn grond in het toeval, dat juist zij en niet anderen op het kussen zitten. Heeft een journalist een andere taak dan bedrog of zelfbedrog in politiek en bestuur te ontmaskeren en de diskrepantie tussen ideologie en leuze enerzijds en politieke praktijk en realiteit anderzijds - die de politiek voor velen tot een schimmenspel maakt - in het licht te stellen? Het zwaard mag niet worden afgestompt. Waarachtigheid!

Herberghs neemt niet alleen stelling. Hij wil ook tot nadenken stemmen. En is voor een kritische bezinning niet alle reden? Gedragen de Limburgers zich wel als degelijke rentmeesters van hun kultuurpatrimonium? Zijn wij op drift geraakte losbollen die, gevangen in de adoratie van het hic et nunc, natuur en milieu, dorps- en stedenschoon roekeloos - maar niet straffeloos - exploiteren? Moet aan onzalige

[p. 12]

reklamebureau's en plannenmakers niet een halt worden toegeroepen? Pas nadat de provincie is gedeformeerd tot één grote speeltuin annex zandbak?

Herberghs geselt de miljarden verslindende, uit haar krachten gegroeide gezondheidszorg, die niet beter maakt. Hij steekt de draak met de clichés van de welzijnsideologie en de axioma's van de groei-ekonomie. Ziekte en dood moeten in ere worden hersteld. Hij treurt om kwijnend historisch besef, dat kritisch en bescheiden tegelijk maakt. Herberghs heeft het land aan karrièrezucht en winststreven, verstedelijking, autowegen en vliegvelden, rationele planning en vooruitgangsgeloof, dogmatisme en utilitarisme, konventionaliteit en smakeloosheid. Waardering en sympathie ondervinden soberheid, de schillenboer, het landleven en boerenwijsheid, gesloten dorpsgemeenschappen, ambachtelijkheid, religiositeit, het traditionele gymnasium, de middeleeuwen en illusies.

Herberghs is niet vrij van ambivalenties. Is hij niet zelf slachtoffer van de - ook door hem gekritiseerde - geesteshouding het verleden als paradijselijk te idealiseren, waartegen de tekortkomingen van het heden en de voosheid van bepaalde moderne ontwikkelingen des te schriller afsteken? Leo Herberghs: de utopist? De hartgrondige pessimist? De moralist? De anarchist? De cynicus? De nostalgische en melancholische romanticus?

Hoe het ook zij, de moderne, symboolblinde mens is in Leo's overtuiging de band met het verleden en de natuurlijke omgeving kwijtgeraakt. Want elke mens draagt in zijn vezels de kennis en ervaringen mee van de overledenen en de wezens die eens zullen zijn, zoals in elke waterdruppel alle eigenschappen van de zee aanwezig zijn (Yourcenar).

Kees Schutgens