|
| |
Negentiende Pael.
Zenexton.
DE geleertste der hedensdaeghsche Meesters hebben, al vliedende voor het ongeval, aen de overblijvende in de ellende eenen seeckeren trooft beschreven, die 't lijf van binnen voor de pest mocht verseeckeren, naedemael sy selve troofteloos waeren uyt alle haere meesterlijcke confectien en recepten. En ten lesten zijn sy gevloden tot aenhangselen, en dingen die men over hem draeght. Seeckere Monicken hebben d'eerste vinders hier van geweest; de welcke, vermeynende dat het genees-ampt alleenlijk door lesen, schrijven, en strijd-redenen was te bekomen, en dat sy het daerom beter verstonden, dan de welcke het pont vergunt is, verdraeyt staende in ydele verwaentheyt, hebben het volck doen draegen het Euangelium; Joannis; toeseggende, dat het miraeckel moest wercken, door dien op het
| |
| |
eynde staet vol van genaede en waerheyt. Maer dewijl het selve by de Kercke en is geboden, geraeden, noch verboden, noch by Heyligen gebruyckt, noch beschreven, noch by ervarentheyt bevonden vast te gaen; soo laeten wy het voorseyde Euangelium, sonder te vervremden van de besteltenisse daer het is toe gericht geweest. Sonderling wel wetende, soo daer eenigh effect by quam, soude een louter wonder-teecken wesen, op 't welck geen gevolgh en is te trecken; mits aller teeckenen Meester vry staet alle wegen die te doen, daer, en wanneer 't hem behaeght. Dus en is diergelijck gebruytk de Genesers niet onderdaen, noch onderhorigh. Wy dan, die hier niet en spreecken van 't Christen geloove, maer nae den regel, die seyt; dat het werck altijdt moet volgen, daer 't gene ren werck wordt vereyscht, tegenwoordigh is; soecken bestandige, vaste, noodelijcke, geduerige, en natuerelijcke oorsaecken, om bestandige, vaste, en geduerighlijck volgende wercken te doen, soo wel als eenigh ander konstigh hand-wercker. Andere gewaer wordende d'onbestandigheydt aller Schrijvers in desen hoeck, en vermeynende dat de pest quam tot straffe uyt den hemel, draegen de hooge alderheylighste naemen Godts: sommige daer toe voegende iet uyt de Lof-sangen Davids: andere (als Paracelsus) alleen te vreden zijnde met eenige strepen, oft figueren, soo van de vijf-hoeck, dubbelde drie-hoeck, daer in den hoogen naem staer verdeelt: en andere met kantige hoecken en rondeelen, hebben groote beuselen belooft. Door dien alle dese spot-misbruycken waeren uyt over-geloove verdicht, en hypocondriake verdraeytheyt. Beneffens dese zijnder andere, die met Talismannen, en Gamahem, Godts naem verlatende, hebben haer vertrouwt op vremde verdraeyde strepen, linien, characteren, woorden en getallen, die sy noemen zegelen der Planeten, en Pytagorische getallen. Eyndelijck hebben veel waerloose geloften ten daege gestroyt. Met welcker dracht soo iemandt niet en hadde de pest bekomen, die 'er eenighsins ontrent had- | |
| |
de geweest, hadden daer door recht verkregen, om daer mede twee duysent andere te beguychelen. Want genomen al konden sy bewijlen, dat dese hare figueren hadden de krachten der sterren, en dat sy voor hemelsche saecken waeren op de lijste van de sterren aengeschreven, soo en mochten sy noch in de pest in 't minste niet helpen, uyt der daet hen hemelsche ingestorten invloeden: overmits den hemel niet en is den schutter der pest. Wel is waer, dat in wat voegen 't vast betrouwen in iemant mach verweckt worden, 't selve hen machtelijck, en naturelijck voor den menschelijcken schrick bewaert, doch geensins voor den schrick des bloedt-tarters, noch Archei: en deshalven en staense niet al te vast, die in dusdaenigh bedriegelijck betrouwen leven, op 't gene in sich selven geen gront en heeft: sy sluyten wel alle vreese buyten, doch en genieten maer het effect van een privatijf geloove, soo de kinderen hebben, en vallen ten lesten in 't gevaer, en worden gewaer dat dusdaenigh haer betrouwen was op sandt, en niet op steenrotsen gebouwt. Paracelsus roemt hoogh der verhooghder verbeeltenisse, en des stercken betrouwens, op dingen die geen betrouwen en konnen geven; dus wil hy, dat dwaesheydt onse preservative hulpe sal wesen. Doch insiende het kleyn behulp dat men daer door verkrijght, roemt hoogh sijnen zenexton, wiens draght soude ontwijffelijck voor de pest behoeden. Maer dewijl hy daer van niet en belooft der stadt Stertzingen, die hem weldaedigh was, noch oock en noemde het kint, 't welck hy na die plaets soude moeten noemen hebben; soo laet hy ons in onseeckerheyt raetslaegen, oft hy eenen zenexton heeft gekent, oft niet: overmits den selven in dusdaenigen gruwel den mensch niet en behoorde verswegen te blijven, sonder groote sonde. De sijne hebben overmaeten hier over geraest, een ieder heeft gemeynt, en belooft den zenexton Paracelsi, als by openbaeringe des heyligen Geest te hebben, sulcks dat t'sedert alle Periapta, en Amuleta der Griecken zijn in eenen zenexton verkeert. Sommige
| |
| |
hebben beschreven de draght van regael, orpiment, quicksilver, en diergelijcke giften, als oft de pest met het luyse dooden over een quam; wiens vondt is uyt Italien, ongeluckige moeder der verwaentheyt. Want alsoo sy geerne van de Griecken heeft geleert, soo vermeynt sy nu van geen andere volcken meer iet te mogen leeren: en wetende op 't hooghste, hoe men giften vereygent, hebben verhoopt met het hooghste der werckende dingen ('t welck by ons 't gift is,) het hooge gift der pest te overweldigen. Ettelijcke hebben den Arsenic alleen in een noote-schulp gesloten: andere hebben het quicksilver alleen gedraegen: andere wederom hebben het quicksilver met regael, met orpiment, jae oock met spinne-koppen vermengt, en in verscheyden hoecxkens versalft: andere hebbender iet by vermengt, en oock geschreven; helpt het een niet, op dat het ander mocht bystandigh zijn. Sommige hebben hier strijdelijck tegen geschreven, en daer mede te vreden gebleven, hebben van voorder versoeck opgehouden. Mijns halven, ick weet dat 'er met duysenden in het belegh voor Oostende storven, die dusdaenige zenexton om den hals droegen; jae die alle veertien daegen een bleyne op de borst, daer den Arsenic in vermengt was, en in sijde bekleet, lieten branden. Die is den uytgang van dit Italiaens bedrogh. De Joden en Heydenen draegen kruyden en wortelen, met hope dat Salomon die hen vaderen door Kabala geopenbaert, oft geschreven gelaeten heeft, volgens Josephi Antiquit. Iud. lib. 8. c 2. De onse t'sedert bemerckt hebbende door de uytkomste, hoe onvast alle beloften vielen, hebben goede reucken beschreven, de drooge in ballen, en de natte in sponsen vernat 'et, hebben die moeten gedueriglijck aen de neuse houden, verhopende te scheyden, als door een zeve, het subtijl gift der pest van het subtijl gereuck der Aromen; als oft het gift liet gift te wesen, daer goeden reuck mede loopt; regael niet meer regael en waer, soo hy met ambargris ware ingenomen! en als oft des wijns besten reuck mocht
| |
| |
wegh-nemen de verduftheyt des vats! Ick groet mijn ziele, dat sy geerne alle ydele hope en hulpe wil ontbeeren. Des zenextons gront leydt in de woorden, in woorden, kruyden, en steenen, is groote deught. Den Saphir, die hoogh-blaeuw, en den Hyacint, die hoogh-geel is, gedraeyt om de kole, oft kliere, sulcks dat men met dien omkreys besigh zy ontrent een vierendeel van een uur, met der sonnen, oft keerssen licht tegen over, maeckt dat dien ring korts daer nae swart wordt, en 't gift daer langs uytgetroeken: sulcks, al zijnder elders meer buyten, d'andere verdwijnen, en volgen op den treck, en tocht: alleen d'omstreecken worden swart. Onse Prelaeten draegen dese steenen op hoogh-tijden, en den dienst der Misse, aen de handt, vergeten hebbende de reden des gebruytks, en sijn herkomst; 't welck is, dat sy van ampts en geestelijcken rechts wegen, verplicht zijn, den besmetten met de pest te dienen en by te staen; op dat de hoogheyt des ampts blijve met de hooghste liefde ten naesten vergeleecken. Dus waeren dese steenen haer zenexton. Maer soo heden de kans gekeert is, 't gebruytk der steenen, en haer plicht, zijn met de Christelijcke minne vergeten, en gewont tot uytstekende pracht der waerdigheyt in deKercke. Ick geloove dan, dat dese steenen een kracht van zenexton houden; doch alsoo sy dier zijn, en quaelijck om te bekostigen voor de arme menschen, de welcke nochtans Godt wil voor alle andere versien hebben, en dat den geelen oogh-steen sijne aentreckende kracht ooghsienelijcker bewijst, minder vast besloten heeft, en lichtelijcker door onse hitte wordt beweeght, dan de voorseyde kostelijcke en bestandige steenen; soo is 't dat ick geen minder hope in de oog-steen en stelle, dan in de twee kostelijcke voorgenoemde gesteenten. My gedenckt gesien te hebben een stuck geelen oogh-steen, ('t welck Electrum der Griecken, Succinum der Latijnen, en Carabe der Araben is,) gestreecken aen seven polssen, sulcks dat het op elcken van nieuws verwarmt worde, (te weten aen 't herte, aen beyde de slaepen
| |
| |
van 't hooft, beyde d'armen, aen de handen, en beneden de binnen knoesselen,) en gedraegen op 't herte, eenen Guardiola, Pest-meester voor Oostende, bewaerde; 't zy dat dien steen door onsen mumiaelen uyttocht bekrachtight worde, om door sijne aentreckende kracht onsen hemelschen dray te behouden in sijn uyterlijck roeren, 't zy dat 'er 't betrouwen in werckte; doch en vinde ick dien zenexton niet vreemt. Meer vinde te verwonderen in hem, dat op een plaets van Galit-steen geleydt, (wismat, Bisumtum, 't welck is by Agricolam Plumbum cinereum,) drie spannen ver van blaeuwen koperroos, men siet den koperroos allengskens verdwenen krachten missen, die men in de oogh-steen, ontdaen zijnde, in den geeft des wijns weder vindt. Den oogh-steen heeft een wonderbaere aentreckende kracht van alle dingen sonder verkiesinge, soo stroo, soo draet, soo hayr, en alle lichte dingen: overmits sijne macht niet en kan swaere dingen hessen. De pest dan wesende een al te lichten gift, wordt by het Signatum voorseydt, bewesen getrocken te mogen worden, besonderlijck, soo hy door onsen heve verdeesemt zijnde, de appropriatie verkrijght om 't gift der pest, insgelijcks staende by ons verdeessemt, te mogen uytwaert beroepen. Ick worde daer toe gesterckt; dat ick 't gift gesien heb uyt de vergifte wonden getogen door den geelen oogh-steen, ontdaen in de Veneetschen terpentijn, in dier voegen als Paracelsus leert in sijn groote Chirurgie. En dewijl het onmogelijk is die te ontdoen, oft vermengen met andere hersten, gommen, oft olien, soo beteeckent hy oock eenen besonderen aert en deught, besijden alle andere aentreckende dingen. Voeght hier by 't gene van den indruck der vratten door aenvrijven is, en geschreven in de pael des middel levens. 't Is een wonder gewas, een bergh-werck, een kindt des waeters, 't welck in de Danzickets soete zee wordt gevischt, bereydt door den geest des wijns, versterckt uytnemende seer, 't hooft, maege, zenuwen, darmen, en pesen: geneest alle oude koude gebreecken der herssenen, zenuwen,
| |
| |
pesen, maege, darmen, en moeder-vat. Ten is dan niet buyten reden, dat een soo selsamen ding, met soo selsaemen versterckende kracht geboren, met soo vremde treckende macht begaeft, de pest uyt de leden en ingewanden weert, die het geschaepen is te verstercken. En meestendeel, soo het wordt verdeessemt met het vleesch van eenige mensch, dat het dien mensche meer toegeeygent zy dan eenen anderen, met wien het noch geen gemeynschap en heeft getrocken. Niemandt en sal sich verbelgen dat den oogh-steen by den vleesch-reuck der polssen bereydt zijnde, sal dien mensche eygen worden, by uyttocht des reucks uyt sijn bloedt. Want men siet, indien dat een glas (geen sweet-gaeten hebbende, en fix bestandigh in 't vier.) geleydt in eenen stanck, stinckt, en door iemandt aengeraeckt, wordt als eenen voetstap onderscheyden by reuck door de honden: soo veel te meer sal eenen vluchtigen oogh-steen den warmen uyttocht tot sich trecken, waer door hy naermaels met dien mensch sympathie hebbe My is het middel bekent, hoe het kostelijck gesteente intreckt de krachten van eenigh kruyt, oft dier, hoe seer het naemaels wordt gewassen. Item, hoe het kostelijck gesteente, by versmachtinge des luchts stickt: en tot een teecken sijn verwe verliest: sulcks dat de lucht op de selve steenen werckt. Den geelen Topas uyt den oosten, krijght door de hitte der Son in de lucht sijn verwe wederom, die hy in gelijcke hitte der warme asschen heeft verloren. Een glas daer eenige essentie van Zibetta muscus, oft grauwen amber in is geweest, heb ick menighmael sien wasschen, en noch den reuck behouden, sulcks dat 'er vrouwen sieck over geworden zijn. Ten is dan niet onevgen, dat den oogh-steen het behaelde vleesch bewaert by den selven mensch gedraegen, hoewel wy dien heve niet en riecken, niet meer dan de voetstappen des menschen, oft de pest selve. Her gesteente, blijvende gesteente in sijn wesen, is geschaepen ten behoeveder menschen; soo wordt oock by den Wijsen man verstaen, dat men t sal ge- | |
| |
bruycken in sijn wesen, en dat noch meer is, ongeslepen: want is in de steenen groote deught, en niet dat in de sappen der ontdaener steenen ('t welck doen ter tijdt der werelt noch onbekent was) dese kracht, of deught daer verstaen wort; overmits die geene steenen meer en sijn. Dus, volgens den inhoudt deser opener brieven, de steenen, als steenen, besluyten groote deught: en de steenen voldoen het eynde haerder bestellinge, als sy den mensch dienende, haere deught hen mede deylen: soo volght hier uyt, indien harde besloten steenen dese haere deught den mensch bewijsen, dat het selve geschiet als tusschen werckende, en lijdende: deshalven soo veel te meer den oogh-steen, als werckende en lijdende, sal mogen ons sijne groote deught openbaeren: werckende als treckende, en lijdende, als getrocken hebbende, 't welck hy van onsen lijve heeft ontfangen. Paracelsus spreeckt hooge van de zeylsteen der menschen, die allesins de vergifte locht inwaerts ten lijve intreckt: dienthalven belooft hy, dat sijnen zenexton, als sterckeren tocht doende dan onsen zeyl-steen, belet dat onsen zeyl-steen niet toe en trecke de besmette pest-locht: maer met sijnen oorlof geseyt; hy vergeet in desen sijne leere, in soo lange boecken menighmael herhaelt: want soo den hemel den schutter is der pest, den straffer onser sonde, en dat de pest eygentlijck maer een vergifte wonde en is van onsen toornigen vader; soo en wordt het gift niet getrocken maer komt geschoten: den zeyl-steen is t'onrecht beticht, en den zenexton te vergeefs aengehangen, en ydelijck soo hoogh geroemt. Voorwaer onsen zeyl-steen, als treckende kracht des levens onser herten, indien hy dwaeselijck aentreckt, of niet en kendt de vyantlijcke pest-tocht, en dat den zenexton belet dit werck; 't selve sal wesen, of dat den zenexton sal beletten, dat den zeyl-steen geensins en sal trecken; en in dat geval moest den mensch versticken, niet mogende onsen zeylsteen aentrecken de locht, die ter verblaesinge des levens van
| |
| |
noode is, en waer toe de herssenen, loose, 't herte, en alle pols-aderen gestadelijck arbeyden, en geduerighlijck zijn genootsaeckt. Oft wel den aengehangen zenexton sal scheiden, buyten ons begrijp en gebiedt, de quaede locht van de goede; oft wel sal die macht baeren in onsen zeyl-steen, om dele scheydinge te doen buyten onsen bevang; d'een en d'ander, behalvens dat het eens drooms schilderye is, en is geen werck des zeyl-steens; maer is een kracht eens scheyders, en niet eens aentreckers: en wesende desen onsen zeyl-steen onsen geest des levens onder verscheyden ampten met verscheyden naemen geroepen; hy soude in allen geval evenwel bevleckt worden met het aenraecken des gifts, 't welck hy soude in de huyt uyt de goede locht scheyden; eylacen, 't is verre van daer, hem en lust geenen twist, noch scheydinge: hy is den eenigen opwerp des gifts, hy staet op de vlucht vol van schroom, en niet op 't quaet: hy kent zijn onvermogen, dat de pest-locht hem in 't minste begrijp eens reucks overwint: hy is verbaest, en beschroomt voor sijnen vyant: hy en derft hem geen monster doen passeren: hy en treckt hem niet in, maer laet de deur open staen, en werpt den sleutel wech. Hippocrates heeft den zenexton naerder schijnen te weten, seggende den hemel heeft in ons drie omkeeren gemaeckt, uytwaerts, binnewaerts, en in 't ronde: waer uyt volght, dat soo wie gehouden kan ons hemels gedray in 't ronde, oft ten minsten uytwaerts: dat niet tegenstaende dat de longer, herte, hooft, en pols-aderen uyt en in blaesen, hy evenwel van de pest niet aengeraeckt en wort, daerom houdt men de lichaemen sweetende en open ten tijde van de pest; niet tegenstaende dat men sweetende meer adems treckt, en den pols sich wijder verheffe, dan wanneer de sweet-gaeten naeuw toegestopt zijn. Ick segge men houdt de lichaemen dan meer open, daer nochtans d'opene lijven (als der kinderen) het haestigst getreft worden: want men houdt die open met het uytwaertste, en sweet- | |
| |
drijvende drift, sulcks dat het lijf niet alleen open, maer oock uytwaerts drijvende zy. Item, soo men opsicht naeme op den zeyl-steen, men zoude geraetsaemer houden door koude de sweetholen te luycken, dan het sweet te drijven. Ick heb te groote vrienden verloren, door gebrek van niet te willen sweeten, om 't contrarie te gelooven. Den zenexton dan en moet noch treckende uytwaerts toe zijn selven, noch scheydende zijn: oversulcks niet en moet gewegen worden ten opsichte eens zeylsteens: dan moet wesen eene hemelsche influentiale macht, waerom de steenen rontom diese dragen, een onsienbaere straele gevende die by den Wijsen man een groote deught, en den Adepten Phlaga lucens wort geheeten. Den zenexton heden en wort maer gebruyckt tot verhoeden: maer hy en moet niet alleen treffen tot niet ontfanckelijckheyt des gifts ('t welck meer woorden zijn, dan daden) maer in te houden een volkomen tegenmiddel des gifts, soo by doodinge des gifts, als by vernietinge der naeste stoffen. Paracelsus, in de boecken van de pest, seght veel van de vorschen en padden, en ter genesinge van de pest, seght dat de padden geleyt op 't evel, trécken 't selve soo oogsienelijck, dat tot de vierde, of vijfde padde toe sy dick opswellen. Hare bereydinge is, die 't hooft met eenen steek te doorsteken, en aldus gedroogt, bewaeren ten gebruycke. Ick beken, dat ickse heb op de kole geleght met groote baete: want stracks eenen swerten kole worde met root-grauwen gront, en de smerte verminderde haest, maer ick en sach noit de padden swellen; noch en kan oock 't selve niet gelooven: want droogh zijnde, zijn sy droogh, en hert als eenen schoenlap, gansch onbequaem ter swellinge, te weycken geleght, moeten ten minsten ten minsten ses uuren hebben, en is het te lange vertoeft in soo spoedigen quaet: doorweyckt zijnde, en geleght op de pestige plaets, en swellen niet, noch ontfangen eenigh lichaem in haer self, waer door sy mochten grooter opswellen, en dicker worden, noch het pest-gift en gaet niet uyt ons in sulcker gedaente dat het
| |
| |
mocht een padde vullen, oft opblaesen, en oft het lucht-wijs uyt ons bliese, soo soude het weder uyt de padde blaesen, langs daer het ingekomen soude zijn, en in allen geval en kan de padde niet blaesen; en indien de padde het pest-gift overwint, 't selve en kan niet geschieden, dat sy het pest-gift in haer ontfangt, en haer toeluyckende het ontfangen gift besluyt, en aldus swelt. 't Gift is, oft met sijne stoffe een ongevoelijcke lucht, oft 't is het wesen des gifts; d'een noch d'ander en vermach de padde te doen swellen. Dus worde ick gewaer dat desen grooten man, weynigh in de pest ervaren, veel ydelijck gelooft heeft, en wijtloopigh geschreven. Een Edelman in Londen genas menigh duysendt menschen in een groote sterfte; hy seyde my alle 't selve met de padde te hebben gedaen. Aen eenen Heel-meester, mijnen vriendt, dede hy in Junio een padde vangen, en hem in eenen strick met de voeten om hooge hangen, nevens der aerde, met een wasse schotel daer onder, ontrent den derden dagh braeckte sy veel aerde, met weynigh vlieghskens, die blinckende wederschijnige vleugelkens hebben, en kruypen, langs der aerden; sy sturf stracks daer nae, hy deedt de padde wegh-werpen, sonder hem iet meer te seggen. Aen sommige sijne vrienden seyde hy, dat meester Joris Riesch, den voorseyden Chirurgijn, hadde een ding, 't welck genoeghsaem was om veertigh duysent pestige lieden te genesen. Sijn vrienden vraegden den meester wat hy hadde, en hy seyde te hebben 't gene de padde hadde gebraeckt; en den Edelman en wilde niemant iet voort-leeren. Ick was nieuwsgierigh nae dese konst, doch en konde die niet weten. Eyndelijck eenen hopman, vriendt des voorseyden Edelmans, seyde my van hem geleert te hebben, dat hy nam een voljaerige padde in de Hoy-maent, met de afgaende maen, wiens hooft en oogen waeren vol wormen; en dese hing hy boven de wassen schotel, als voorseyt is: de welcke stervende, de voorseyde aerde uytbraeckte, en alle-wormen uyt de oogen vielen: d'eene en het ander brack hy, en yermeng- | |
| |
den met het was: mitsgaders het lijf der padde gedrooght, en gepulvert daer onder, en maeckte veertigh oft vijftigh koecxkens; die hy dede dragen tot verhoedinge der pest, op de plaets daer de groote pols-ader der pest slaet: en den besmetten ter genesinge, leyde hy een koecxken ter plaetse daer de pest haer vertoonde; wesende 't koecxken beter, hoe het meer gebruyckt wordt, een ront jaer lang. Ick heb dusdaenige padden gesien, en met schroom daer over verwondert gebleven. En by seeckorheyt weet ick, dat desen zenexton het wonder is tegens de pest. De Schrifture seydt, dat de slange sal aerde eten alle de daegen haers levens, om dat sy de vyantschap des menschen berockent hadde. En de padde aerde etende, soo bevinden de Adepten dat de padde een natuerelijcken aldergrootsten haet tegen den mensch heeft, en mitsgaeders oock een gruwel voor den mensch. En dewijl dit dier niet moedig en is, maer vol vreese, soo draeght het alle sijnen aert in 't hooft, oogen, en in de plaets der begeerlijckheyt, ('t welck wy hebben bewesen te zijn de maege,) dus dan d'oogen en 't hooft (een schromelijck en selsaem Signatum, tot de selsaemste en gruwelijckste der sieckten,) dit dier noch in 't leven zijnde, worden verwandelt in levende wormen, sulcks dat de holen der verwormde oogen, steecken soo vol, en t'saemen gedrongen en geperst, dat sy niet en konnen uytkomen; en overmits het woordt waerheyt is: Heyl uyt onse vyanden, en uyt de handen der gene die ons haeten; soo verandert ons desen bereyden haet tot heyl. Desen haet is de padden soo ingelijft, dat haer vleesch, aes, en wormen, den haet verbeelt draegen, soo als het speecksel van een dollen hont sijne rasernye. Nu, op dat desen haet en gruwel des te hooger verbeelt worde, soo hangt men dit dier ontrent ons by den heert. En 't is groot wonder, dat dit dier ons desen schat soo bereydt, dat soo haest eenen worm (die alle wit zijn) wil uytkruypen, de padde dien stracks al blindt met den klauw weder te rugge in de oogen duwt. Maer ten lesten, soo de krachten des levens haer
| |
| |
ontbreecken, soo valt 'er soo groote menighte der wormen uyt, dat het qualijck geloofbaer is; jae het dier noch levende, men en bevint 'er geen herssenen, die niet tot wormen en zijn verwesent. Een grauwe padde verdroncken wesende, bleef op 't water leggen, en kreegh des anderen daeghs den ganschen rugge vol swarte stippen, als peper-koren; en den tweeden dagh, swol dick tot in de klauwen toe. Bewijsende door dese signature, dat sy in de pest goet is, oock tegen het peper-koren, 't welck eerst nae de doodt uytslaet, wesende de booste onder alle andere, en by gevolgh, dat mogende heelen, 't gene het aldersnelste vermoort, sal oock meerder vermogen hebben in een swacker pest. Eyndelijck om te verstaen, hoe het gift des nijdts werckt het heyl voor ons, uyt onse vyanden, soo is 't ongetwijsselt, dat onse pest niet en betreft de beesten, uyt reden dat 'er wordt vereyscht eenen menschelijcken mumialischen heve des bloedt-tarters, 't zy hy uytvloeyt uyt eenigh pestigh lijf, kleederen, papieren, lucht, &c. oft dat hy noch in 't lijf eenen bloedt-tarter zy. Immers de pest en kan niet wesen, sonder de gemeynschap des voorschreven bloedt-deessems. Dit gift, dit nijdt-gift, en schroom-gift der padde, vernietight, en doodt den deessem des pest-gifts, sonder welcke het pest-gift noch wesen, noch bestaen, noch ingang, noch appropriatie met onsen Archeo en kan hebben. En dewijl dit padde-gift snellijck doode den voorschreven deessem, desen vergiftende deessem; soo is 't dat de padde dusdanigen vasten, en aldersnelsten tegen-middel heeft, en geeft ter peste. Ick seg desen deessem is den naesten Subjectum inhaesionis der pest. Den deessem als deessem, wort gedoot, en onbequaem gemaeckt op een korte tijt; op dat hy mocht de setel der pest wesen: dus moet het gift, staende sonder substantie, oock soo haest te niet gaen, gelijck het van niet uyt de enckele verbeeltenisse is geworden op eenen snellen tijdt. Niet dat het gift van de pest gedoodt wordt by het gift der padde, actione primaria (soo sy 't noemen,) maer actione secundaria, weghnemende den
| |
| |
deessem, (waer door het gift bestaet, en voortgaet,) wordt het gift te niet gedaen, niet anders wesende, als het beeldt des schricks. En de verdufte lucht blijft de selve verdufte lucht, als te voren, de welcke doch haest door het sweet als onnut uytgedreven wordt, als oock alle den besmetten tarter, als tarter: en niet meer als giftigh, maer als uytworp, en dreck des derden rijcks. Reden waerom het nijdt-gift der padde is een gift tegens de pest, en het nijdt-gift des dullen hondts, is onse doodt, raeckende d'open huyt, my dunckt te wesen, dat 'er onder de giften zijn overigheden, en nederigheden, dat d'eene met d'andere strijdt, d'eene wint 'et, en d'ander verliest 'er, volgens den moet der verbeeltenis, die het beelt tot gift smeet. Den rasenden hont is stout, onversaeght, sijn nijdt-gift overheert onsen Archeus, en brengt hem tot vreesen, brengt hem tot onderdaenigheyt; maer de padde is het aldervervaertste dier van den mensch, 't welck ter werelt mach wesen. Het schijnt, gelijck een quaede conscientie vervaertheyt maeckt, dat insgelijcks de nijdt, die de padde ons draeght, haer oock maeckt het alder blooste dier: deshalven is haeren nijdt het aldersterckste, om den pest-deessem te dooden: want alsoo het selve beeldt mededraeght den zegel van de aldergrooeste bloodigheyt: soo is 't, dat onsen Archeus daer over stracks alle overigheyt neemt, en begint sijnen moet, door den schrick verloten, nu te hernemen. Dit is het beste zenexton my bekent, doodende den mumialischen bloedt-heve, die uyt eenen pestigen lijve vloeyt, (dus dient tot verhoedinge) als oock den genen, die in ons wordt ontfangen en geboren, dienende ter genesinge. Den barmhartigen Godt, dien wy alle Vader noemen door sijne genade, gunne ons by desen te genieten de krachten sijner beloften, tot sijnder meester eeren, Salutem ex inimicis nostris, & de manu eorum, qui oderunt nos. Amen.
EYNDE.
|
|
Auteursrechtelijk beschermd