|
| |
| |
| |
Dertighste Pael.
Genesinge des duelechs.
DE genesinge is tweederhande, d'eene bestaet in een stofte te maecken, wiens middel-leven bequaem zy sich selven soo in te mengen in de wortel van onsen Archeus der nieren en blaese, dat het worde, als eenen levenden verduwenden geest, oft deessem der selve leden, om wech te nemen alsulcken indruck, als het ellendigh kind, waer van in de voorgaende pael geschreven is, van de voedster overgeset was. Dit seggen de Galenisten gansch onmogelijck te wesen, en noemen 't daerom een ongetempertheydt verkeert in natuere te zijn, overmits haere tegen-middelen ter genesinge soo grof zijn, dat sy bekennen, dat het niet en mach toegestaen worden, dat sy eenighsins mochten ingelijft worden, constituentibus primis, maer overmits 't selve wel geschiet tot quaet, geduerende onsen wasdom, als mede wanneer wy naermaels het flerezyn (by exempel) door onsen toedoen bekomen, soo is 't dat wy het tegen-deel tegen de Galenissen vastelijck gelooven, en dat het middel-leven der dingen tot oprechtinge des gevallen is, oock mach by de konst tot in de diepte der vermenginge geraecken, mits alle ding soo verdeelt mach worden, en soo hoogh geestelijck, dat het mach met onsen Archeo in de wortel vereenigt worden. Dusdaenigh zijn de entia prima, eerste wesens, daerom genoemt, dat sy vermogen onser eerster wesens byvoeghselen worden, in 't boecksken van de vernieuwinge door Paracelsum beschreven. Wesende deser entium ampt te vernieuwen, en wech nemen, oft versmachten aller middel-leven indruck, 't zy tot steen, oft andere erf-kranckheden genegen: doch met sulcken voorwaerde, dat om het steen-worden, en sijne genegentheydt uyt te roeyen, moeten gebruyckt worden entia prima
| |
| |
saxifragorum, oft steen-breuckers, aldus door de oprechte ondersoeckers der natuere genoemt, niet dat sy den steen braecken, als eenen haemer hem breeckt op het aenbeelt, maer dat in haer was de Bruyloft-gaeve, waer door de genegentheyt der steen-wordinge wierd verhindert. Dit is soo vermeynt by Paracelsus, en de sijne; doch met haren vrede. Ick weet wel, dat hoe hoogh eenigen, 't zy kostelijcken, oft anderen steen, veradelt wordt, des niet te min en vermach hy noyt met onsen Archeus worden ingelijft, die eenen subtylen menschen geest des levens is, deshalven oock niet vermengt in de wortel des levens, als houdende altijdt sijnen steenigen aerts middel-leven, 't welck altijdt bergh-wercks gesint is. Ick weet en geloove wel, dat eenen kostelijcken steen, oft Ioodschen steen, bergh-cristal, &c. wesende berooft van sijne hardinge, jae oock gebracht roocks-wijs over den helm, sal ontdoen den pis-geest uyt sijnen runnenden aert, en de vluchtige pis-aerde, geven een subtijl loogh sout uyt den steenigen aert, en geven deshalven een afdrijvende kracht: doch niet, dat sy daerom mogen vermengt wesen in de diepste wortel van den geestelijcken, Archeus, woonende in de blaes en nieren. Maer hier toe heeft ons de goetheyt Godts eenen anderen steen geschaepen in vruchten en dieren, de welcke andersins geenen nut hebbende, bewijst ons eyndelijck ter werelt gekomen te zijn tot onsen nut; niet om te eten, en daer uyt gevoed te worden, maer om daer uyt te trecken sijne bestellinge, oft destinacie, door de vremtheyt sijns steen-wordings duydelijck beteeckent: dat, eveneens als de bergh-steenen onsen gemaeckten duelsch helpen uytdrijven, en beletten sijnen wasdom, de steenen der dieren, en vruchten, niet wesende haer tot sieckten, dan tot signatum, ons souden dienen tot indruck te geven onsen Archeo van een middel-leven, tegendeeligh staende aen 't middel-leven der steen-maeckinge: want gelijck berg-werck-steen altijdt houdt eenen wilden steen-aert, soo der vruchten en dieren steenen hebben alreede eenen milderen
| |
| |
aert, om in onsen heve verplant te worden, dienende hen het aensicht van steen, soo om ons aen te wijsen de hope, die sy dus gesegelt draegen, als tot eenen heve, wanneer sy van de steenaert ontwesent, en veredelt in haeren graet, sy ons toegeeygent zijnde, mogen volbrengen in onsen Archeo, door haer middelleven, de beloften die de goetheyt ons in haer signatum aenwijst. Het moet dan alles wesen uyt de kruyden, vruchten, en dieren, dat onsen Archeo der nieren en blaes mach ingelijft worden, om sijne steen-genegentheyt te ontnemen. Paracelsus belooft groote dingen van Aroph, dat hy wech neemt alle quaede genegentheden der nieren. Hy en seydt nergens wat Aroph zy, noch oock de reden waerom hy sulcken kracht heeft. Weet dat het is saffraen, daerom genoemt Aro: ph: 't welck is Aroma Philosophorum, de welcke soeckende een gulde verwe, die sy nergens bescheydelijcker onder de welrieckende, oft Aromata en vinden, dan alleen in 't saffraen. Hy seydt wel, dat het moet in broodt bereyt worden tot sijne hooge niet belettende kracht, wel daer door verstaende dat het geen bergh-werck en is, noch vleesch, noch visch, dan alleen een kruyt, 't welck door den broodt-heve mach verdeessemt worden. Waerlijcks oock geen ding en gaet dieper ter-wortel der nature, om daer in te wesen vermengt, dan 't gene in sich selven een voedende kracht en stoffe heeft. Ick heb den Aroph bereyt nae sijn vermaen, en eenen Heer, die ettelijcke steenen der nieren met grooter smerten hadde gebaert, is door 't gebruyck Aroph gekomen van 't jaer 1608, tot het jaer 1631, sonder eenigen steen; jae sijnen soon, klaegende over pijn in de lenden, willende sijn gebreck kennen, dede sijn vaders lichaem open snijden, oudt wesende over de tachtentigh jaeren, en is in sijne nieten, noch blaes, geen steen, noch gruys bevonden. Den voorschreven Heer gebruyckte Donderdaeghs, en Sondaeghs 's morgens nuchter den bereyden Aroph, met den uytgang, soo verhaelt is. Ick weet dit niet alleen van den Aroph, maer oock dat alle dieren, en
| |
| |
vruchten, steenen, gehaelt over den helm, sulcks dat 'er niet, 't welck tot kool mochte gebrocht wesen, over en blijft, en vermengt met wijn, oft bier, en daer af daegelijcks gedroncken, ontwenden het steen-worden by geduerige gewoonte, en dus nemen alle quaede genegentheyt by indruck van haer middel-leven, den quaeden indruck des heve in de Archeo der nieren, oft blaese gestelt; en evengelijck als een sonde oft misbruyck alleen tegen de nieren, oft eenen inval eens boosen middel-levens, den Archeum stracks niet en doet afvallen van sijnen goeden inborst, aldus oock moet men dusdaenige tegen-middelen by dagelijcks gebruyck ons gemeyn maecken, souden ten lesten haere middel-levens den geduerigen indruck uytveegen. Dit genees-middel, hoewel her schijnt maer te dienen tot verhoedinge, nochtans is het wel 't aldertreffelijckste, en het welck nochtans het minst tot noch toe is aengesien geweest. En gelijck eenen die valt in de vallende sieckte, niet genesen en wordt genoemt, indien hy uyt den val opstaet; maer wel alleenelijck in 't verhoeden van noyt meer voortaen te vallen: alsoo oock de volkomen genesinge des steens, en bestaet niet in eenen steen te doen ruymen, te snijden, t'ontdoen, oft uyt te saegen; maer wel eygentlijcker in 't besorgen, dat den krancken soo vry stae van de vervallinge, als eenen die noyt steenigh en was; sulcks dan dat de tweede, en mindere genesinge des steens bestaet in 't oplosen, ontdoen, smelten, oft breuckigh te maecken den gemaeckten volkomen steen. Cardanus seght eenen man gekent te hebben, die het selve alom soo gewisselijck dede, als eenigh hant-wercks-man sijn ambacht: doch dat hy met de konst is gestorven. Het Graf-schrift Paracelsi verseeckert van hem oock het selve. Dus 't gene geschiet is, is alreede buyten onmogelijckheyt. De Schole Galeni tot noch toe treckt haere schouderen, en gevraeght zijnde, en antwoort niet, en gepraemt zijnde, komt liever tot het onmogelijck, dan te bekennen haere onwetentheyt: liever dan hare onbequaemheyt te kennen, be- | |
| |
tichten Godts barmhertigheyt van hulpe hier tegen, als tegen veel andere gebreecken in de natuer geweygert te hebben. De Schrifture seght, dat Godt de doodt niet en heeft geschaepen. (Non sit Medicamentum exterminu. Sy seggen daer tegen, dat haere onmacht gewisselijck d'onmogelijckheydt der nature betuyght, dat sy wel weten, al wat 'er mogelijck in de nature is: en dat sy alleen het onmogelijck niet en weten, en dat noch niet negative, maer privative; dat is berovende gesproocken, overmits op den niet geen begrijp en past in 't verstandt: de logen en ontbreeckt niet daer de sieckte in haere gedaente wort ongeneesbaer gescholden: want indien het waer is, dat de sieckte op de sonde is gekomen, en op haer past, en dat alle sonde vergeven kan worden, soo moet oock alle sieckte mogen weghgenomen worden. Misschien en heeft Godt niet vermocht te scheppen het bequaem tegen-middel, of en heeft hy 't niet geweten? oft niet gewilt, die tegen d'eeuwige doodt selve een middel heeft bereyt? Godt en heeft de doodt niet gemaeckt, noch en verblijdt hem in 't verlies der levende niet. Hy heeft alle volcken der aerde geneesbaer gemaeckt, noch daer en is in hen geen medicament der verballingschap, noch het rijck der hellende in de aerden. Sommige daerom, nae't gebruyck aller afvagende en af-jaegende kruyden, leggen haer ondersoeck te ruste met clisterien, vervochtende, en versoetende drancken. Andere gesien hebbende dat het sap van de citroen ontdoet den duelech, sonder t'aenmercken dat het voorschreven sap in de warmte soet wordt, als een onrijpe druyve oft appel met de Son; en sonder t'aenmercken dat de suerte der citroenen geenen toegang en is der nieren, hebben verhoopt door den citroen den steen der blaese, oft nieren, immers t'ontdoen. Sy en hebben niet gekent den heve der lever, noch dat de blaese het minste suer niet en lijdt, jae niet eenige druppen wijns door de spuyt ingeblaesen, sonder onlijdelijcke smerte. Deshalven missen oock onse distillateurs met haer olien uyt Hongerschen,
| |
| |
oft Cyprischen koperroos, oft uyt het zee-sout getrocken door groot vier. Andere hebben gestooten, oft gesoden steenen uyt de picken, peeren, mispelen, persen, &c. ingegeven. Andere gestooten kreesten-steen, oft uyt slecken, visschen, schulpen, zee-kalf, &c. jae kostclijcke steenen, bergh-kristal, caljony, &c. als oft 'er eenig kleyn stof, oft stoffe der steenen toegang hadde tot de nieren, 't zy poejer-wijs, oft 't zy door onsen heve ontdaen wesende. Sy wanhoopten allegader t'ontdoen eenen volmaeckten volkomen steen: nochtans sy hebben verscheyden middelen geproest, om steenen, die noch niet volkomen en zijn, te breecken, oft ontdoen. Sy hebben 't versocht sonder moeyte en onkosten, op 't vel van de gehoorsaemen; niet begrijpende dat alle onsen steen eenen duelech is, en dat hy volkomen is, 't zy hy groot of kleyn is, hart, of murwe; en dat sijne hardigheyt niet en komt door 't lang blijven in onse hitte, maer door den eygendom des pis-souts; 't welck het sout oft steen soo hart runt in een uur, als in seven jaeren. Eyndelijck sy hebben over een gedraegen, dat eenen grooten steen moet door 't rasoir wech gehaelt wesen; 't welck Paracelsus in 't boeck der tartarische kranckheden oock lijt, hoewel hy in 't boeksken de Tartaris, van sijnen ludus, oft cevillus, andere beloften doet, sonder aensien van eenigen duelech; doch om des nuts wille en derven de Galenisten niet belijden, dat sy soo weynigh baet weten om eenen kleynen steen te ontdoen, en te doen smelten, als om eenen grooten; en soo weynigh weten om geluwe, oft roode, als om witte steenen te doen smelten. Sy beschrijven veel saxifraga, oft steen-breucken, hoewel sy geen hope noch ervarencheydt en hebben tot eenige beternisse, dan alleen op hope van ondertusschen betaelt te worden; en indien het een kleyn steentjen is, en komt af te schieten, sy den lof en loon bekomen; ten argsten komende, om te mogen seggen, wy hebben alle mogelijcke middelen versocht, maer desen steen moet hart wesen, en ongeneselijck, werpende haere gebreecken op d'onmacht der na- | |
| |
tuere: belovende groot geheym te hebben, om den kleynen en geluwen (die sy ongeformeert noemen, tot een nuttelijck bedrogh) te mogen morselen tot poeder, en komt 'er ondertusschen eenigh sant, dat is hare konst toe te schrijven, die de steenen tot sant, en niet tot water kan breecken, als oft de stoffe des steens niet alom steen en waer, en als oft de steen maer en waer een sant met slijm te gaeder gelijmt: andere weten het lichaem soo wel te bestieren door dickte, dat alle voorgaende stoffe, die andersins steen soude worden, by haer konst moet afscheyden. Sy beschrijven hoemen sich hoeden sal, en onthouden van al 't gene eenigh slijm maeckt, qualijck indachtigh, dat wy gevoedt worden by gelijcke slijm, daer wy uyt geboren worden. En wetende dac Colloquint den slijm der darmen drijft, geven sy dien vermaskert in, en toonen den geloovigen siecken sinen afgang, voorseggende geluck toe, dat hy 't verhoopte en beloofde slijm soo voorspoedigh is quijt geworden, wordende andersins des toekomenden steens eenige en noodelijcke stoffe. Ick sie Paracelsus oock veel praten van de eerste stoffe des steen-tarters in ons, en dat hy somtijdts sich self verloopt tot het slijm der humoristen. Wederom bestrijdt hy dese voorgaende stoffe des tarters, seggende dat men sal in veertien daegen konnen besien, hoe groot den steen was, mits vetroockende alle de pis. Waer by hy schijnt niet te weten wat vuyligheydt de pis inhoudt, oock van de gene die geen steen in de blaes en heeft. Oock loochent hy hier by, dat 'er eenige eerste stoffe des tarters soude wesen, oft andersins soude de verroockinge der pisse niet alleen te vergeefs zijn, en enckel bedrogh; maer oock een ongewis teecken van de grootte en gewicht des gesmolten steens. Eyndelijck is bewesen dat de stoffe des steens komt uyt de maege door de lever in de nieren, en wordt bynae in eenen oogenblick steen. My docht altijdt dat elcke logen een bedrogh, en elck bedrogh een verraderye bedeckte: dus erbarmde my van jongs af de siecken, die sich door onwetent- | |
| |
heyt, en te veel betrouwens, het leven en de beurs lieten bestieren. Ick sagh om, en hoewel veel Galenisten overgroote middelen bekomen hadden, doch en bevond ick niet dat hare derde geboorte de selve besat. Ick en segh dit niet tot misachtinge, maer alleen tot vermaen, dat indien iemant soeckt goet voor sijne erven te vergaederen door onwetentheyt, dat hy wil aenvaerden de waerheyt, die ick hem aenbiede. Paracelsus in sijne boecken vermelt weynigh openbaere tegen-middelen voor soo schromelijcken vyandt, en de selve laet hy noch door vremde naemen verduystert; en die hy eenighsins openbaert, en zijn sijns niet waerdigh, noch om opgehangen te worden tot prijs, tegen een soo grooten vyandt. De verborgen zijn daerom Arcana genoemt, waer over sijn Graf-schrift betuyght, dat hy den steen sonder snijden genas: seydt hy uyt de steenen te zijn getogen, besonderlijck de gene, die daer toe eygen gaven hadden ontfangen, als is sijnen ludus, oft civillus, de welcke hy elders noemt de galle der aerden, Athotizot correctum, 't welck is den ludum al to oli gesotten: siende dan groen soo haest hy sijne dickte heeft, en citroen-verwigh, als hy noch niet volkomen gesoden en is. Welcke steen, oft warmen key wordt gevonden op de hooghte van de gront des waeters in 't velt, nevens eenige loopen de vloeden, de welcke hy noemt te zijn geboren uyt de sappen des pis-souts des aertrijcks. Hy seydt dat alle kruyt-gewas te slap is, om den steen te mogen ontdoen; dat de steenen ontdaen zijnde tot blijvende sap, alleen onsen duelech ontdoen; het waer seer nootwendigh, dat dese stucken onder de menschen waren geweten, doch om ander swaerder gevolgh, en mogen niet geopenbaert worden, dan blijven den geluckigen in 't geheym. Ick liep onder alle gewas, ick bevondt dat het te slap was om steen te ontsteenen; en dat 'er sommige wel mochten uytjaegen het slijm, het sant, en kleyn gruys, 't zy dat sy hebben een eygenschap om te porren d'uytdrijvende krachten Archei, oft dat het zy door uyterlijcke suyveringe der nieren. Ick gebruyckte
| |
| |
sekere asschen der kruyden, steenen en zout, jae poeder van seker gewormte, en oock vogelen, mosselen, en visschen; maer ick sagh dat het kalckigh wesen (door 't welck ick hoopte mijn begeerte te blussen) niet ter steen-groeven in ons en komt, en al quaemer iet wat ten orde, het en soude ten alderhooghsten niet meer doen, dan oft men eens menschen duelech in een pisse leyde, in de welke een weynig van die gebrande asschen of kalck was; ick sagh dat alle suerten den duelech wel in hare sappen ontdeden, maer sy en mochten met hare knagende kracht niet ter steen-groeven komen, en de blaes en mochte niet meer de minste suerte verdragen, dan een gloeyend yser; ick sagh dat dese vogels niet alleen onsen duelech, maer veel harder steenen ontdoen by haer eerste en suere verduwinge, dat men daerom ingaf het poeder van t inwendigh vel der maege uyt de hinnen en duyven; op hope eylacen, dat der maegen vel in ons verduwt en tot pisse verwandelt zijnde, onsen steen in de blaese al verduwende, soude ontsteenen. Dit was weder een onnoselheyt, overmits de verduwingen des derden rijcks geensins en gedulden de suerte van de verduwinge der maege. Ick sagh dat uyt de carreelen der oude huysen een salpeter getrocken worde, dat het gruys zijnde sonder zout, en onder een dack ter locht geleyt, en ontfangende naer ettelijcke jaeren eenen verduften damp der aerden, den damp en het gruys tot salpeter verkeerde, sijns steens gebondt verliesende, brijselden tot kleynder stof. Item, dat eenen ouden salpeter-steen, gemetselt in het midden van eenen muer, ses voeten dick, door alle andere steenen sijnen salpeter ten daege uytbrocht, en alle andere steenen verderver was. Ick gedachte sijns naems, dat salpeter, beduydende het zout des steens, en wesende het zout, moest wesen een van de drie beginselen des steens, en oversulcks eenen steen ontdaen in sijn zout, sach ick dienvolgens, dat in de holen der andere steenbergen een gestadigh steen-zout, oft salpeters niter drupten; ick proefden het salpeter in sich selven raeuw, en oock
| |
| |
gesuyvert, gesmolten, oock gebrandt met eenen kool daer op, item het salpeter der steenbergen, item uytgetogen een salniters sap uyt eenige wormen, levende in vochtige orden en salpetrige plaetsen; doch onsen duelech spottede met mijne onnoselheydt, overmits alle die dingen den duelech niet en vermogen in 't minste te hinderen, doende dit zout in een pis, daer eenen duelech in leyt; dus distilleerde ick het salpeter, en de voorseyde sappen, en bevont dat haer suerte niet machtigh en was, en des te min niet ter hant en quam met onsen vyandt, ick bereydent in verscheyde voegen, doch even onbequaem: en niet tegenstaende mijn ydel versoeck, hielt ick staende in mijn geloof, dat Godt, uyt sijne barmhertigheyt, tegenmiddel gegunt hadde in alle geslachten der sieckten, dat overmits hy den Genees-meester heeft geschaepen, hy en heeft hem niet gebreckelijck geschapen: insgelijks ick geloofde dat den sieken een geneser van noode heeft: dat eenen steenigen sieck is, dat hy deshalven eenen geneser behoefde, en dat niet om hem het gelt uyt de beurs te helpen, noch oock om hem een lever-genesinge te geven, die sy palliative noemen, maer wel om een gewisse konst te betoonen; en dat de Geneser uyt de hant des Heeren geschapen was, die den mensch niet en hadde in wanhope gelaten. Dus besloot ick, dat soo wel in de genesinge als in de kennisse des steenwordens, gefaelt was, en dat alle gebreck uyt onse luttel sorgen en vuyligheyt was, en niet uyt eenige onbarmhartigheydt Godts. Ick sagh oock, dat de loogh uyt de weedassche getrocken, en d'overgebleven assche tot eenen koeck geslaegen, sulcks als de testen oft capellen ter Marten zijn, en de selve sterckelijck herbrandt, nochtans geen zout meer en kregen, doch op het lant geleght, vergingen als mergel tot sap en leffas der aerden, soo sy eertijdts waren; ick bevont wel hoe eenen steen, ofte oock duelech tot zout en tot sap quam, maer en konde niet weten, hoe het selve in den mensche te wege te brengen; dus bleefick op het droogh sitten, ter tijdt toe dat
| |
| |
ick weder de pis begon te distilleren, ick merckte dat alle pis in stoffe seer luttel was verscheyden, datter in elck een een vluchtige aerde en een vluchtigh zout was: dat deshalven elcke pisse, 't zy in ons, oft in de pis-pot, steen maeckte: dat het vleesch van de nieren, bequaemer is om steen aen te hechten, dan de blaese, dat 'er noyt steen en runt in het midden der pisse, dan alleen-lijck in 't aensetten: dat bynae alle steen der blaesen, een root of geele graen heeft in 't midden, 't welck het lijf is, waer aen de pisse allengskens steen aen hecht; dat het zant, 't gene in het midden van de nieren aenset, licht van steê drijft, maer niet het welck in de lange kromme pis-aderkens der nieren sich aenset, 't welck tot meerderen steen groeyt; dat niet tegenstaende alle pis steen inhout, nochtans elcken mensch niet steenigh en is: dus datter in de pisse iet moet wesen, 't welck de steenwordinge belet en verhoedt: ick socht dit met hoop, soo het tot hooger trap by de konst waer gebrocht, ick soude den steen wel ontdoen, des te meer ick het selve in mijnen cristallijnen ontfanger alreede hadde bevonden; dus greep ick aen de pisse van alle vluchtige aerde te beroven, en van den runnenden pis-geest, die (soo ick hebbe vertelt) den brandewijn doet runnen, en ick trock d'olie uyt den sappigen dreck, die de pisse sijne verwe geeft: de welcke ick soo verre brocht, dat sonder toedoen van eenigh ding, 't welck niet weder volkomentlijck in krachten en gewicht daer van en wort gescheyden, het wort eenen geest, die noch vet, noch scherp, noch stinckende en is, en de blaese dien wel lijdt in gemeene pisse vermengt, door de spuyt ingeblasen; voor al sagh ick, dat dien geest in de pisse vermengt, ontdoet den duelech, daer ingeleght, wort broos, en breuckigh, en dat niet by gewelt, soo de sueren en sterck-waeter wercken, maer als eene verroestinge in een metael grijpt, met pis bestreecken. En dewijl onsen bereyden geest in de gedaente is van een elixir, subtijl en doordringende, soo wordt onse verroestinge niet eygentlijck als een metaels verroestinge, het welck alleen in de
| |
| |
schorsse is, noch als ontdoeninge oft op-etinge, noch in gedaente van eene weeckinge, dan onsen duelech wordt wel tot een broos lichaem, 't welck ten lesten van een valt, soo als de kalck sijne vochtigheydt in de locht raept, waer door hy sich selven blusschende, tot poeder valt. Ioost van Herpen, backer, en mijnen nabuer in Brussel, hadde een dochterken, 't welck van veel Meesters was geoordeelt den steen in de blaes te hebben, maeckende bloedige pisse met smerte, en met stoel-gancks noot en opschorten des waters in 't midden van den loop, &c. was aldus van vijf tot bynae tien jaeren van haren ouder, en haer moeders suster was van den steen gestorven, haer pis was bleeck-geel, en staende een luttel, was 'er op den gront een wit slijm als etter, 't welck omroerende, stracks in de pisse vermengt was: een boerin, die haer eygen soon hadde genesen, gaf haer moeder desen raet: men haelde tot den slaeger de blaes van een ongeboren stier-kalf, de welcke altijdt vol pis is, maer en smaeckt niet als pis, sy dronck daer af 's morgens een duym hoog, met tweemael soo veel witten wijn, dit heeft sy dickwils gedroncken, en ter ure dat ick dit schrijve, is het nu een welvaerende jonge dochter. Ick hebbe t'sedert dit versocht met pis van eenen ongeboren bock; item, bocken-pis, gedistilleert als menschen-pis, doet meer dan hier te beschrijven staet, van wegen de berispers der wetentheyt: soeckt, en ghy sult vreught ontmoeten; men doet de bocken 's morgens pissen, hen den neus toehoudende, tot dat sy meenen te versticken. Ick sal hier byvoegen de bereydinge der steenen, voor soo veel als sy mogen geopenbaert wesen, naementlijck de steenen des bergh-wercks worden aldus bereyt: den steen wort kleyn gewreven, en daer op gestelt half soo veel van 't sap Alcahest Paracelsi, en 't selve wort in heet zant weder afgehaelt, sommige steenen hebben ten eerstenmael genoegh, andere (als kostelijcke steenen) verdraegen dese distillatie tot negenmael: soo wanneer sy tot een zout zijn verkeert, 't welck in de kelder staende op een glas, afloopt tot wa- | |
| |
ter; dit water gesloten in een ey-glas, en gegeven vuer van sublimatie, koockt, en werpt ten lesten een vet boven op, als room des melcks, 't welck primum ens Gemmarum; item, is den Altholixi correctum, item 't selve 't welck staet van de ludus, kleyn gevreven, en door de catrinatie gesoden tot een olie. Item, de steenen der vruchten bereyt aldus: neemt drie pont afgewassen mispel-steen, kleyn tot stof gesift, item drie pont schoon afgewassen sant, item May-dauw, daer in ontdoet een loot steen-zout, en giet het over den mispel-steen, dat hy twee vingeren diep verdroncken staet, vermengt dan het voorseyde sant (eerst gedrooght zijnde) daer onder, vult een kan daer mede de vijf vierdendeelen vol, boven wel dicht gestopt met kurck tegen de draet gesneden, sterck ingeparst, en met versch was overgoten, en begraeft de kanne in de aerde met eenen wassen doeck, dat den hals vry uytsteeckt, ter plaetse daer de son den geheelen dagh mach op schijnen, al den steen sal in het zant tot sap vergaen, als hy andersins in de aerde doet; maer mispelen, cornoeiljen, en diergelijcken, moeten twee volle jaeren staen, daer andere zaeden en steenen binnen 's jaers vergaen: u zant uyt-genomen, en in wijn gesoden, geeft alle sijn sap, en recht daer meer mede uyt in het graveel, dan iemant mach verhopen, en het eerste gewicht des zants wordt weder gevonden. Wat belangt der dieren steen, die heeft sijnen besonderen aert: Paracelsus beschrijft sijne bereydinge in 't boeck van de tartarische kranckheden, doch verswijght het hooft-stuck, waer door hy gantsch met den geest des wijns vluchtigh wort, 't welck is dat hy by den wijn geest vermengt een weynigh van het sap Alcahest, en strack vergaet den steen daer in, en wordt onsichtigh. Nu hoedaenigh dit sap zy, en hoe te bereyden, dat blijft in het heymelijck, wesende genoegh daer van geseght, dat het alle steen ontdoet tot sijn eerste wesen, en het selve soo wel de hondertste mael als de eerste. Dus en laet hy van sijner stoffen noch krachten gantsch niet achter, wesende een werckende ding,
| |
| |
dat werckende niet verswackt en wordt, noch en lijdt niet door den tegenstrijdt des lijdenden dings; oversulcks Aristoteles met de sijne daer van onwetende sijn geweest.
|
|
Auteursrechtelijk beschermd