|
| |
Acht-en-twintighste Pael.
Toe-eygeninge van 't voorseyde.
HEt pis-zout, wesende eenen geest des zouts der pisse, en vervangende eene aerde, die door den heve der verrotte verduftheyt, tot eenen vluchtigen geest der aerden is geworden, wil den selven aerd-geest door sijnen bijtenden aert op-eeten: maer den aerdt-geest, houdende de nature en eygenschap der
| |
| |
aerden, heeft eene wederspannigheyt, en intreckende verhardinge; van wegen dan der wederspannigheyt, geschiet 'er een werckinge tusschen de vluchtige aerde, en het vluchtigh zout; en van wegen de aertsche intocht, soo wort het pis-zout verandert tot lichamelijcke runninge, en d'aerde met hem, des sy tot steen worden. Besiet het Spae-water, 't welck eene suerte heeft des swaevel-geests, en eenen aerdachtigen vluchtigen yser-vasel, oft embrionischen yser-geest; sy zijn beyde onsienelijck, en als een doorschijnigh klaer waeter, maer soo den swaevel-geest versaeyt is in 't wercken op den yser-geest, soo worden sy beyde te samen een steenigh lichaem, en hechten sich beyde aen 't vat, 't zy glas, steen, hout, &c. tot eenen geelen oker-steen, die veel beter vergelijckt onsen duelech, dan den wijn-steen doet: overmits de suerte des wijns, vindende een vast lichaem des gifts, eet het selve, en wort eenen steen, die weder in 't heet water weyck-baer is: want het suer-zout blijft suer-zout, en het verwesent niet, door dien den geest een lichaem is, en niet eenen geest, en daerom blijft het lichaem, lichaem als vooren; doch alsoo het niet en ontlichaemt, hoewel het wordt door de suerte opgegeten, (want geen metael, steen, oft aerde, en wort vluchtig noch ontlichaemt door 't op-eten der suerte) soo oock de suerte en wort niet verwesent buyten het wesen des zouts, wiens eygenschap is in 't waeter ontweyckt te mogen worden; maer twee geesten, beyde vluchtigh, distilleerbaer, vervangen in de steen malkanderen tot in de wortel (radicaliter) en waer in alleen d'oprechte en onscheydbare vermenginge geschiet ter verwandelinge: alleen is den oker-steen in 't Spae-waeter van onsen duelech verscheyden in de stoffe des bergh-wercks, en in den zout-geest; want den pis-zout-geest, siltigh wesende, werckt op de voorseyde vluchtige aerde, sonder bobbelen, en stracks daerom voleynt haren loop, daer het Spae-waeters suer-geest langsaemer werckt, en siedende, als alle suerten doen. Maer dewijl onsen duclech uyt twee vluchtige stoffen wort, en dat in al- | |
| |
len gevalle de vluchtigheyt des aerdt-geests meer haer selven in wesen behout door de hitte, dan door de koude, soo geschiet het ook, dat sy niet so behendig in onse blase en wort versteent, als sy wel doet in den kouden pis-pot, soo boven verhaelt is. Merckt wel, dat eenige bestendige, en niet vluchtige aerde (peyst den wijngeest) alreede hare runninge uyt haer selven en eygen hebbende, en behoeft sy die niet te krijgen: en wat eenigen geest daer op doet, en sal niet wesen om haer te geven, 't welck hy niet en heeft, en sy alreede heeft. Soo volgt dan wel, dat den geest wel kan geronnen worden tot zout, (maer dat niet in onse blaese, daer het waeter van de pisse het runbaer oft geronnen zout soude ontweycken;) maer niet vermengt in 't minste deel der wortel: noch oock en kan d'aerde niet verwesent worden tot eenen steen, volgens den regel dat alle verwandelinge des wesens, verwandelinge der stoffen vereyst; sulcks dat aengesien eene bestendige aerde, ten zy datse opgegeten wordt door suere, oft zout-geesten, oft niet, niet en wort ontwesent, noch en wordt geen aerde: soo en vermagh een fixe oft bestendige aerde, aerde blijvende, geensins tot steen verwesent worden: wel is waer, dat het etende zout rot een vast lichaem runt in d'aerde, doch blijft het zout, en weyckbaer door 't water: maer nochtans en gaet niet tot de wortel, en tot den bant van de bindinge, en lichaemelijckheyt der aerde, en deshalven en volmaecken sy geene essentiele noch formele commixtie, maer soo den pis-geest een vluchtige aerde der pisse vervangt, soo vermengen sy in het diepste der wortel. Dit is onsen duelechs geboorte, den Heere zy gelooft, die ons het verstant heeft geopent: hier siet ghy oock nu, dat alle duelech der dieren sijne geboorte krijght, door dien een vluchtige aerde eenen scherpen zout-geest begrijpt, in de bracke geslachten der visschen, kreeften, en andere beesten; dan ick worde gewaer, dat den duelech der dieren hen geene sieckte en is, als wel in ons; niet dat Godt ons minder bemint dan de beesten: dan wel heeft hy daer door alleenelijck willen be- | |
| |
toonen, dat hy tot sijner goedtheydts teecken, ons in de dieren heeft voorbereydt een tegen-middel tegen onsen steen, door dien sy wel bereyt zijnde, ons stoffe geven ter genesinge: wy en hoeven dan geene uytwendige tarters runninge, wy hebben ('t welck arger is) den meester des runnens in ons binnenste. In Salines en zijn nu maer twee zout putten, le puits à Muyre, en le puits à Grey, soo hondert deelen van dese peeckel in het besonder versoden wierdt, geven veel min zouts, dan oft sy beyde t'samen versoden wierden, hebbende 't een zout meer vluchtig zouts in, 't welck alleen zijnde versoden, oock meer vervlieght; maer vindende een ander, 't welck lichaemelijcker, bestendiger en vaster geronnen zy, worden sijne zout-geesten daer in tot lichaem geronnen, soo als het suer-zout des asijns sich runt in het gebrant zout des wijn-steens, oft wijn-gist. Op dat men sie de waerheyt, en datter in de vluchtige zout-geesten oock vluchtigh aerde is, den salpeter brengt de vluchtige aerd-geesten met hem: deshalven een once antimonie, met twee oneen salpeters gebrant, nae afwasschinge des zouts alleen, weeght noch een negende deel meer dan een once: niet tegenstaende datter een vijfde deel der antimonie verbrant zy, soo siet men dan dat salpeter een vijfde houd, en een negende deel vluchtiger aerde in hem: uyt het voorgaende volght oock, dat het gebruyck van veel lichaemelijck zee-zout, (verre van daer, dat het steen-achtigh maecken soude,) is een behoetsel en eygen tegen-middel der steenwordinge, door dich den pis zout-geest in het lichaem des gebruyckten zee-zouts, tot zout wordt, (als in Borgondien bewesen is,) en niet tot steen geronnen met de vluchtige aerde; jae soo het mogelijck waere, dat onsen pis-geest in onsen lijve binnen het zee-zout geronnen was, soo moest hy met de eerste vochtigheyt ontweyckt worden. Het Bourgoens zout voorseyt, mits het soo geest-rijck is, ontdoet en eet op een deel uyt den steenbergh, door den welcken het vliet; het is klaeren pekel als den traen der oogen, doch in 't versieden komt 'er
| |
| |
veel zouts te voorschijn, soo haest den zout-geest door dehitte, vindende sijns eygen lichaemelijcken zouts versaedinge, verlaet het opgegeten gruys des berghs, en wort tot vast zout, als niet wesende in den wortel met het opgegeten lichamelijck zout vermengt. Dese onse mechanicke zouts bewijs-reden gaet soo vast, dat eenen gebranden-wijn-maecker, die in sijn ouderdom van 64 jaeren seer met het graveel was gequelt, gebruyckende veel zee-zout, heeft noch vijftien jaeren geleeft sonder eenig vermaen van sijn quaet, 't welck ick veelmael met 'er daet heb bevonden. Hier leert men onse regulen verstaen; ten eersten, dat lichaemen op lichaemen naturelijcker wijse niet en wercken, dan alleen door wicht, grootte, maecksel, en door het roeren de Mathese dienen, uytgesteecken 't zour; ten tweeden, dat de lichaemen niet en wercken op vluchtige lichaemen (die wy allesins geesten der natuere noemen) dan door haer wederstant, sulcks dat haer wercken eygentlijck geen doen en is, maer alleen lijden; ten derden, dat hoewel de geesten op de lichamen wercken, met verlies harer krachten, nochtans sy de lichaemen niet en verwandelen, dan maer alleen en knaegen, en ontdoen in kleynder deelen; ten vierden, dat alle werck, streckende tot vermenginge der wortel, geschiedt alleen tusschen geest en geest: sulcks dat men te recht heeft geseght, dat der lichaemelijcke werelts oorspronck, en bestieren, hangt uyt een der geestelijcke en verstandelijcke werelts gebiedt, uyttocht en invloet: dus smaeckt te seer nae den grondt en onervarentheydt des vuers, 't gene ons de Scholen leeren, dat de vier elementen souden versaemt worden met haere raeuwe lichaemen in elcken vermengden lijve: 't is even ongeschaeft, dat het lichaem des tarters naer alle verwesende verduwingen, sijnen wilden runnenden, steenigen aert en zanden houden soude, blijvende in sijn lichaemelijck wesen in ons tot steen verwandelen.
|
|
Auteursrechtelijk beschermd