Dageraed, ofte nieuwe opkomst der geneeskonst

Sevende Pael.
Wat tarter zy by Paracelso.

PAracelsus, een man in alle wetentheden hoogelijck verlicht, heeft ons den tarter eerst ter baene gebrocht, en beticht te wesen een oorsaecke van menigerhande sieckten. Dus sal ick noodelijck hier verhaelen den inhoudt veeler sijnder boecken over den tarter beschreven. De natuere is schoon als een maeght geschaepen; maer door de sonde is sy bevleckt geworden, niet door eenige sonde door haer bedreven, noch oock tot haerder straffen: dan alsoo sy gansch ten dienste des menschen bestelt was, soo is sy bedorven door de onwaerde haers huyshuerlincks. Sulcks dat Godt niet alleen en rouwde den mensch geschaepen te hebben; maer oock dat de natuer den onge-

[p. 52]

hoorsaemen gehoorsaem was gemaeckt. Dus heeft het hem belieft, dat d'aerde distelen en doornen soude voortbrengen; niet dat distelen en doornen in haer geslachte schepselen des vloecks zijn! neen, sy hebben haere deughden, opsicht, en schickingen gehadt van den beginne; sy zijn der landt-lieden hoogsten wensch, en daer sy groeyen, geven een teecken des segens. Dus dat in de voorschreven vloeck alleen wordt bezegelt, dat de stoffe die ons steecken en quellen soude, ons soude voortkomen door de aerde, en by 't gebruyck der schepselen ingelijft worden: waer in dese distelen en doornen besloten wassen, en in ons verradelijck komen met het suyverste der spijsen tot het diepste onses lijfs; en hoewel sy dus verborgen staen, doch ten laetsten scheyden sich van 't suyverste des voetsels, worden stijf, runnen tot slijm, tot slijck, tot sant, tot steen: gansch niet alleen onbequaem om het ingeesten des levenden Archei ontfangen; maer oock houdende haren wilden steeckenden aert, zijn in ons geworden de stoffe van het meestendeel der sieckten. Want soo haest 't goet bloedt is verteert, soo blijft dese geronne stoffe noch over, onbequaem tot voedtsel, onbequaem ter verteeringe. Dus verhart sy haer selven hoe langer hoe meer, en erger naeder eygenschappen aerc, dien sy heeft uyt der aerden mede gebracht. Dit zijn de distelen en doornen des vloecks, die t'sedert in de natuer haere bestendigheyt heeft gevonden. Geluckigh is den mensch wiens maegh dese stoffe scheydt in de eerste oft tweede verduwinge, en met de vuyligheyt uytwerpt. Alsoo desen onsen gemeynen vyandt by den helschen ons is veroorsaeckt, noemen wy hem tarter; by gelijckenis wordt oock den wijnsteen daerom tarter genoemt: want den wijn kleeft binnen in 't vat soo verre hy staet een steenige schorsse, verscheyden van de gist der wijnen; mits desen blijft sonder verharden, en valt ten bodem: daer den tarter boven, en ter sijden des vats gelijckelijck aenkleeft. Ter saecken dan dat den tarter ons van buyten met de spijsen en drancken aenkomt, wordt hy ge-

[p. 53]

noemt Tartarus peregrinus, oft vreemden Tarter. Den welcken wy souden te gemackelijcker verdragen, soo hy geenen geselle in ons en vonde, oft maeckte; maer neen, ons eygen bloedt is ons licht geworden eene quellinge: want soose een inval doet in den bloede, soo verliest het niet alleen den aert van het levende sap, maer oock wordt het eenen grouwelijcken vyandt. Dit noemt hy daerom Tartarum cruoris, ofte Bloedt-tarter; den welcken vlietende in de aderen, wordt aldaer aengehecht, als mede al het vleesch, ingewandt en gebeente, waer uyt ontstaen vreemde geswellen, opene zeeren, en verstoptheden, naer sijne wederspannigheyts lust en welgevallen.