|
| |
Vyfde Pael.
Van den inwendigen werck-meester der saden.
LAet ons dan alleen gedencken, dat soo daer iet ter werelt komt by de natuere, dat het moet sijnen inwendigen dryver hebben iet levens gelijck. Soo dat alle ding heeft een lucht in sich selven, die in het saedt voor de baringe was, de geboorte bestierde, en het gebooren, ten eynde sijns veranderens gaede slaet, beroert en beweeght. Dese lucht schijnt opentlijcker uyt het eene, dan uyt het andere. Doch hebben allegaeder iet wat, waer mede sy dese haer gaeven betuygen, elck een nae sijn vermogen en verdragh. Dese levende lucht, setel van alle vermogen, noemen wy archeum, d'uytwerckende oorsaecke, den smit, en het naeste lijf des saets, hy draeght in hem het beelt sijns voorsaets, nae wiens stieringe sich selven voegende, hy volbrengt de geschiedenissen der predestinatie, oft beeltenisse sijnder geboorten. Dit beelt in de levende lucht archei, is het waere saet; sulcks dat den archeus bestaet uyt de versaeminge van een levende lucht, als stoffe, en van het voorschreven beelt als
| |
| |
geestelijck saet: alle sienelijcke saeden en zijn maer de houwe, oft sloester van het oprecht, levende, en inwendigh saet. Wesende dan het inwendigh beeldt Archei nae het voorbeeldt der ouderen, soo en is het niet een naeckt, oft doode beeldt, maer verçiert met volle wetentheden en machten, noodigh in alle doenelijcke dingen sijnder beschickinge. Dieshalven niet alleen gevoelende, maer self zijnde des gevoelens eerste wercktuygh, soo voelt, kent, en ontfangt hy de Archeos sijnder vrienden, en vliet, oft haet die sijnder vyanden. Doch het eene soo wel als het ander, uyt eygene liefde sijns selfs. Dus soeckt hy te verwandelen sijne lieve Archeos in sijn eygen wesen, hen te berooven van haer gebeelte, het sijne in dier steden daer over te brengen, sich selven te vergrooten, verrijcken, en verstercken. Waer in bestaet de gansche huys-houdinge der verwandelingen, en des voetsels in alle dingen. Insgelijcks oock vliedt hy de vyantlijcke Archeos sijnder wederspannigen, verweckende sijne machten tot haet en strijdt, met vreese, nochtans, en angst van te verliesen. In alle saeden dan woont eenen algemeynen bestierder, die den toom houdt, soo lange het bestier des levens weyrt in 't gene gebooren wordt: maer want alle lijvelijcke daet eyndt ten lijve, soo is 't dat den Archeus, moetende 't lijf bestieren, fich selven bekleedt, en treckt een lijvelijck wesen aen; naementlijck den Archeus in den mensche doorwandelt sijn lijf des saets, en aenvangt daer uyt eens menschen lijf te maecken. Hy verwandelt de stoffe, daer hy in is nae sijns beeldts inhoudt. Hier maeckt hy, en stelt het herte, daer de hersenen, &c. en in elcken lede stelt hy eenen vasten onbeweegelijcken inwoonder, geest uyt sijne algemeyne Monarchie, die in elcken oort daer wordt besonder, en als sulcks daer blijft, besorgende en bestierende alle eynden der beschickinge tot in der doodt. Den algemeynen Archeus ondertusschen, heeft gesagh over alle dese sijne besondere stiermannen der leden, en is als een schaduwe oft scheme des menschen met voller wetentheydt van alles, des van
| |
| |
noode is onder 't bedrijf sijns bestiers. En dewijl alle nedrige ondermaensche dingen draegen een nae-beeldt der oversten schepselen, en dat hoe sy levender zijn, hoe sy des te naerder oock den oversten nae gemaelt zijn. Soo dan den algemeynen onsen Archeus stelt den geeft der Sonnen in 't herte, den geest der Maene in de hersenen, insgelijcks den geest van Jupiter in de lever, den geeft van Mars in de galle, den geeft van Saturnus in de milte, den geeft van Venus in de nieren, en de aenhangende ondersaeten, en in den mondt der maege den geest Mercurii, als middelaer der planeten met alle dierlijcke vernuftheyt, soo naermaels breeder sal bericht worden. Blijst oock den achtsten gesterrenden hemel naegebeeldt in den algemeynen Archeus, die het waere hechtsel, en firmament des levens in ons is. Den eerst-werenden hemel en is in den mannen niet, dan alleen in den geest des moedervats. Wesende daerom de vrouwe ten laetsten, als tot eenen lesten maecksel aller volmaecktheydt begrijp sluytende, geschaepen. Oock is daerom het wijfs beeldt veel machtiger in haer eerste beroerte dan den man, als oock naementlijck, wanneer het moeder-vat in sijnen opklimmenden bestiere vaert. Verstaet oock insgelijcks den Archeum der dieren, en des gewas, in het welcke iet nae-by diergelijcken is. Waerom oock in alle dieren die uyt verrottinge spruyten niet eygender en is, noch meer gemeynt van de natuere, dan het scheyden van 't mannelijck wesen uyt den vrouwelijcken, als mede in 't gewas, om der besondere Monarchie der hemelen opsicht; 't welck by de kruyt-boecken in't minste niet en is betracht, doch het meeste oogmerck heeft in alle daden. Den firmamentischen Archeo dan blijft bekent de behoefte van elcken lede, waer in hy heeft den geeft der afwijkende en dwalende sterren gehuyst, soo geseydt is. Hier bestaet onse natuerelijcke Astrologie, die uyt de kracht des saets wordt bestiert, en voeght haer nae de hemelsche beroerten, soo verre het mogelijck is: niet dat de hemelen ons eerstelijck bestieren, oft beroeren.
| |
| |
Want gelijck alle gewas was, groeyde, en bestondt voor 't scheppen der sterren, en dat den mensch geen mindere behendigheydt en heeft in sijn wesen, dan de kruyden; soo volght oock dat den mensch uyt sijn ingebooren saedelijck wesen sijn bestaen en beroeren moet hebben. Den Archeus dan, behalven de kennissen der behoeften elcker leden, weet te verkiesen het beste in de dingen die by gevalle inrijsen: want den mensch meer voetsel hebbende dan de behoefte, verkeert hy 't selve in smout, en weet het te stellen ter plaetsen, daer het op 't minste moeyelijck zy; te weten het wijf, moetende 't kindt tot sijne groote binnen haer voeden, en weder nae de geboorte suygen, moeste uyt de selve spijse, en verduwinge meer bloets maecken, dan de man. Des soo wanneer 't kint niet genoegh en verteert, soo brengt den Archeus het overigh voetsel tot vet, onder de huyt, des de huyt der vrouwen seer dick is, en belaeden met smout. Het vercken, wesende den mensch seer gelijck, heeft oock sijnen swaerde seer met speck belast. Het ander vee, want het niet en betaemde de huyt (die ons tot leder is geschaepen) met smout doorregen te hebben, heeft het selve aen de darmen, en tusschen den vleesche met laegen geleydt. Den walvisch voedt sijnen meesten traen aen de tonge, overmits hy niet en knauwt, noch de tonge en roert. In het gewas, is den herst in 't hout, en een loopende olie in de kerne. En gelijck uyt een selve sap der aerden, verscheyden gewas groeyt, en in elck gewas verscheyde leden door den Archeum gestelt worden, soo merckt hier dat het geenen tarter en zy, die in de mispelen, peeren, kriecken, &c. tot steenen verhert wordt, dan een lit des gewas, door den Archeum gemaeckt, en geschickt ten eynde den Schepper bekent. d'Olie in de kerne wordt gemaeckt, en niet in de kriecken, niet by scheydinge der vetheden uyt het sap der aerden, maer by oversettinge der gedaente, en wesentlijcke veranderinge eens waterigen saps tot olie: soo oock de steenen in de vruchten voorseydt, zijn uyt het selve sap, niet
| |
| |
by scheydinge des tarters, dan by bedachte en vermeynde geboorte, die in den saede en Archeo vermaelt staen van den beginne. Want alsoo den hof der wellusten noch sonde, noch doodt, noch sieckte en hadde, soo en hielt hy geener sieckten tegen-middel, de vruchten waeren daer sonder steenen, de kruyden sonder uytworp oft onklat. Maer het dal der traenen was geschaepen door de eeuwige voorsichtigheydt met aller sieckten tegen-middelen, die in den loop der dagen souden geopenbaert worden. d'Olie komt in 't buytenste der Olyven, den Amandel-boom daer nessens groeyende, stelt d'olie niet in sijne uyterste schorsse der vruchten, maer in de kerne, door beschickinge Archei, uyt het selve sap, daer de steenen en de schelpen uyt worden; soo naemaels sal bewesen worden, dat uyt het enckele regen-waeter alle herst, hout, en gewas, sijn lijvelijck wesen krijght. Sy verwonderen hun des sonder aenmercken, dat 'er uyt der aerden komt een waeter met krachten, en niet met stoffe der aerden, 't welck een peere-boom doet versticken door de veelheydt des peers, mits d'aerde een weynigh rontom geberght wordende. In de gezielde dingen, den Archeus eens lidts komt somtijdts aen te vatten den eygendom van een ander lidt, 't zy in duwinge, heve, oft veranderinge. Ick hebbe gesien een Nonne, item een dienst-maeght, oock een moeder van veele kinderen, lange nae den eten uytspouwen (mits sy dan eens droncken, en niet drinckende, en spouwden oock niet) een vet, 't welck stolde en brande als keersroet, hoewel sy geenderhande vet en aeten: item ick hebbe gesien een eedele vrouwe, item een waegenaers wijf, oock eenen snyer van 36 jaeren, die braekten oock vet, als de voorgaende, doch niet soo veel, noch geduerighlijck. Sy queelden allegader lange, zijn besworen, en belesen, doch sonder baet, meynende dat sy betoovert waeren. Ick genas hen in mijne jonckheyt; mits nemende eenen braeck-dranck van wit koperroot nae den regel: braecken beneemt het braecken. Ick sagh dat den heve van de huyt,
| |
| |
die 't vet aldaer in ons maeckt, was in hare maegh, by misgang Archei, verkeert. Aen de drie eerste hebbe ick gegeven saffraen des ysers door enckelen brandt, en sonder toeset gemaeckt, en den heve hater maegh is weder herstelt. De drie laetste gaven over elck een stuck vets, in gedaente eender keerse sonder lemet, dick drie duymen, lang ses en seven duymen, en was gebroocken in de kele, om der lengte wille. Nae dit braecken, mits nemende een weynigh geests des koperroot met den dranck onder de maeltijdt, en 's morgens een weynigh geeft van wijn daer in den oogsten was ontdaen, waeren in drie daegen volkomen genesen, en de verdoolde heven in hare plaetsen herstelt.
|
|
Auteursrechtelijk beschermd