Het vergeten gezicht

[p. 283]

Notitie van de auteur

Als vluchteling uit het midden van de Spaanse Burgeroorlog in de Mexicaanse Republiek beland, waar ik aanstonds diep onder de indruk raakte van een mij totaal onbekende wereld, schreef ik al na korte tijd, ter plaatse, Het vergeten gezicht, een roman over de mensen en het land, zoals ik ze ‘op het eerste gezicht’ - en verbijsterend genoeg - had leren kennen. Twee van de vier elementen, aarde en water - ik zag daar voor de eerste maal ook de Pacific - koos ik mij tot achtergrond voor een reeks avontuurlijke gebeurtenissen waardoor ik de eigenaardigheden van allerlei daar voorkomende lieden zou kunnen weergeven. Toen al, met het voornemen om in een volgende ‘Mexicaanse’ roman de in het vaak door de natuur geteisterde land niet minder belangrijke elementen vuur en wind (lucht in beweging) eenzelfde rol toe te kennen als aan aarde en water in Het vergeten gezicht.

In 1939, kort voor de bezetting van Nederland en nog vóór mijn terugkeer daarheen, verscheen laatstgenoemd boek in een vandaag haast monumentaal aandoende uitgave bij Nijgh & Van Ditmar te Rotterdam. Deze uitgeverij en haar toenmalige directeur (een zeldzame figuur!) werden helaas reeds in de meidagen van '40, bij de verwoesting van genoemde stad, mede slachtoffers van het nazistische barbarendom; zodat ik voor lange jaren bleef aangewezen op een andere uitgeversfirma. Bij haar verscheen in 1941 mijn tweede Mexicaanse roman, - nog net voordat de banvloek van de Kultuurkamer mij en mijn vrienden het legale publiceren onmogelijk maakte. Dit boek, voor het grootste deel in onveiligheid en onrust geschreven, werd echter niet het vervolg dat aanvankelijk in mijn bedoeling lag, maar een roman waarin, met de agrarische hervormingen in Mexico als achtergrond, een hele reeks ‘geheimzinnige’ verschijnselen in dat land werd beschreven. Niet voor niets heette dit boek dan ook De Rancho der Tien Mysteries, en werd het door sommigen meer als een ‘raamvertelling’ beschouwd. Het raakte snel uitverkocht in die dagen van Sperrzeit en onderduikers. Meteen na de uittocht van onze Germaanse ‘heilbrengers’ werd het opnieuw uitgegeven en beleefde in totaal acht herdrukken vóór 1950, terwijl het zowel in het Duits (een Zwitserse editie) als het Frans en het Zweeds werd vertaald.

[p. 284]

Intussen had het thema ‘Mexico’ mij ondanks de harde bezettingsjaren niet losgelaten; een vervolg op De Rancho zag dan ook weldra het licht, kreeg tot titel Afdaling in de vulkaan en werd in zijn motto ‘het derde deel’ genoemd. Want daarin bracht ik een aantal aanknopingspunten aan met Het vergeten gezicht, dat ondanks zijn na-oorlogse herdruk nog altijd op zijn eigen vervolg wachtte; een vervolg dat door allerlei omstandigheden eindeloos lang in de pen bleef, - ook al omdat het niet direct noodzakelijk was. Elke roman was een afgerond geheel.

Niettemin had ik mij al spoedig na de oorlogsjaren voorgenomen, de drie gepubliceerde, succesvolle boeken en het nog ongeschreven vierde deel met elkaar te verbinden tot één ‘Mexico-Kwartet’, en het niet bij dat eerste drietal te laten. Dit ten dele uit afkeer jegens de toenmaals in zwang zijnde trilogieën (de goegemeente noemde ze met een mengsel van bewondering en verachting triologieën) en stellig niet als imitatie van Lawrence Durrells ‘Alexandria Quartet’, dat immers pas van 1957-'61 dateert (elk jaar één deel) maar in hoofdzaak om bij het doen van mijn zegje over diverse aspecten van Mexico ook enige historische achtergronden te berde te brengen en tevens een hachelijk vorm-experiment te ondernemen.

Het kwam er op neer, twee dubbeltallen van nauw op elkaar aansluitende en toch op zichzelf staande romans elkaar op een of meer plaatsen te laten kruisen - een of twee gebeurtenissen uit twee verschillende hoeken benaderd - en zo twee ruimten te scheppen voor een nagenoeg gelijktijdig verloop van de beide vervolgromans, waarbij dan allerlei personages uit een van de vier delen elkaar over en weer ontmoeten. En voorts in het ene dubbeltal de mannelijke, in het andere de vrouwelijke elementen te laten domineren; in het ene meestal de objectieve verteltrant, in het andere hoofdzakelijk de ik-vorm aan te wenden, en zo nog meer. Hierover zal vermoedelijk in mijn notities bij het vierde deel, dat Zusters van Liefde tot titel heeft, nog het een en ander kunnen worden meegedeeld. Een dergelijke opzet bracht heel wat interessante constructie- en compositie-problemen met zich mee,- stellig alleen van belang uit het oogpunt van de romantechniek.

Nu tussen het schrijven van Het vergeten gezicht - deel i van mijn ‘Mexico-Kwartet’ - en de in het vooruitzicht gestelde verschijning van deel iv zich een tijdsruimte van bijna een halve eeuw uitstrekt, ligt het voor de hand dat ik mij genoopt voelde, om ten behoeve van de recente herdrukken niet alleen aanzienlijke veranderingen in de spelling, maar ook in de menigmaal opvallend gedateerde verwoording aan te brengen. Des te liever werd deze taak ondernomen, omdat het uitermate boeiend was aan den lijve te ondervinden hoezeer onze taal (als waar

[p. 285]

schijnlijk elke levende taal) zich wijzigt binnen één mensenleeftijd, zowel in uitdrukkingswijze als in gevoelswaarde van de woorden. Erkennend dat er een gerechtvaardigd verschil bestaat tussen schrijftaal en spreektaal, tussen losse taal-uitingen en gestyleerde volzinnen, meen ik toch dat de wederzijdse beïnvloeding van beide aan geen auteur voorbijgaat bij zijn dagelijkse omgang met woorden, uitdrukkingen en zinnen, - zijn ‘materiaal’ bij uitstek. Om van de ‘passieve’ lezer maar te zwijgen.

Het is waar, dat ik nog altijd de voorkeur geef aan het schrijven van iets nieuws boven het herlezen van ‘oud’ werk van mijzelf, laat staan het teruggrijpen daarop. Maar op een leeftijd gekomen, waarin elk etmaal meegenomen is, besef ik meer dan ooit dat mijn eventuele lezers mij het kostbaarste geven wat de ene mens de andere geven kan, namelijk tijd, - onvervangbare, onachterhaalbare tijd. Zodat dit mij de dure plicht heeft opgelegd, mijn hedendaagse lezers naar beste vermogen tegemoet te komen. En aldus doende behoef ik niemands welwillendheid in te roepen, ofschoon ik die niet versmaad.

a.h.