Verdwenen wereld. Verhalen en schetsen uit Suriname

[p. 218]

Utopiërsdroom

Evenals de gedachten van talloze landgenoten houden ook de mijne zich de laatste jaren telkens bezig met de gruwelijke gebeurtenissen die nog niet zo lang geleden Suriname op zulk een afgrijselijke wijze teisterden en iedereen zo diep hebben geschokt.

Het leven, met zijn vele verplichtingen, kan overdag voor even onze aandacht ervan afleiden, maar 's nachts komen de beelden van die gebeurtenissen mij - zoals stellig menigeen - in al hun on-Surinaamse wreedheid, hun volstrekte waanzin, hun misdadige opzet, telkens weer voor de geest en ik lig er urenlang van wakker. Onvergeeflijk en onvergetelijk zijn ze. Vandaag omzien naar het verleden, vooral naar het ‘gisteren’ van zo kort geleden, is dan ook onvermijdelijk.

Maar terwijl wij de geschiedenis bestuderen om er de nodige lessen uit te trekken, is het niet goed om ons alleen dáármee bezig te houden. Liever moeten wij onze blik gericht houden op de toekomst - al is die voor Suriname nog in donkere mist gehuld.

De rampzalige, eigenlijk onvoorstelbare misdaden van toen, evenals die welke daaraan voorafgingen en die welke daarop nog gevolgd zijn - de moorden en bloedbaden en mishandelingen die ons geboorteland steeds dieper in de afgrond voerden en het onbewoonbaar maakten - die vallen echter niet uit ons bewustzijn te bannen. Mij hebben ze ook de afgelopen nacht een hele tijd slapeloos gehouden, totdat...

Opeens stond ik op een plaats die ik herkende als Fort Nieuw-Amsterdam. Iemand riep mij uit de verte toe: ‘Kom horen, meneer Lou,’ en aanstonds was ik daar bij die steiger,

[p. 219]

waar een man die in een geboeide korjaal stond en wiens gezicht ik niet goed kon zien, mij vroeg: ‘Welke datum is het vandaag?’

Automatisch antwoordde ik: ‘Acht december 1982.’ Maar hij schudde het hoofd en zei boos: ‘Nee, nee, 1992 is het. U vergist zich. Stap in de boot en ik zal het u laten zien.’ En ik geloofde hem, meende nu ook dat het 8 december 1992 was en ging bij hem zitten in de korjaal, die meteen pijlsnel vooruitschoot, want het was vloed.

Onder het vlugge voorbijvaren herkende ik Clevia, Lust en Rust, Jagtlust - zoveel ‘lust’ dacht ik - maar in een mum waren wij al bij Meerzorg, waar mij al die ‘zorgen’ om het land in de gedachte kwamen: Wederzorg, Pieterszorg, Visserszorg, en vooral Zorg-en-Hoop, de wijk waar ik lange jaren gewoond en gewerkt had. Weliswaar met grote zorgen, maar ook met hoop - de goede hoop die in Suriname nooit verloren gaat. Onderwijl staken wij de rivier over, en was ik aan de overkant, waar de man mij uit zijn boot hielp en met mij meeging, langs de volle markt, de Waterkant op, vliegensvlug.

Daar stond nog Fort Zeelandia als vanouds. Alleen was er nu een hoge grijze muur voor opgetrokken, en daarop had men een metershoge arduinen plaat aangebracht, waarboven met enorme letters het woord slachtoffers stond geschreven, en daaronder met kleine letters meer dan honderd namen. Ik wou ze één voor één lezen, maar kreeg daar niet de kans toe, want de man aan mijn zij trok mij voort, met de vermaning: ‘Doe wel en zie niet om.’

‘Maar is er dan geen wraak, geen vergelding voor al die velen?’ wierp ik hem tegen.

‘Kijk daar!’ antwoordde hij. En achter het fort, bij het water, daar stond een hele rij galgen, zeker meer dan dertig. ‘Voor de zelfmoordenaars,’ sprak de man. ‘Het kwaad straft zichzelf. Het kan niet blijven voortbestaan. Het straft zichzelf; wij mensen behoeven ons daar niet om te bekommeren.’

[p. 220]

En terwijl hij mij meesleurde, stonden wij verder bij het Pleinveer stil, met het gezicht naar het witte Presidentspaleis.

‘Dáár woont de beste man van Suriname,’ vertelde mijn begeleider, nu op rustige toon. ‘Daar zit de Grote Onpartijdige, het landskind dat zichzelf vergeet en alleen maar het algemeen belang voor ogen heeft. Daarmee staat hij op en gaat hij slapen, en zo heeft hij gezag bij iedereen.’

‘En de overige mensen dan?’ vroeg ik, een beetje ongelovig.

‘Ga maar mee,’ zei de man, en terwijl hij mij wees naar het oud-hollandse gebouw-met-zijn-dubbele-buitentrap van het Hof van Justitie, ging hij voort: ‘Hier wordt eindelijk weer recht gesproken en kan geen onrecht meer de deur uit.’

Na deze woorden voerde hij mij het Torengebouw dat ernaast staat binnen, waar iedereen hem scheen te kennen, want niemand van al die schrijvende mensen die er zaten, keek op, niet één. Niemand sprak, hoewel het er erg druk was, maar iedereen werkte door, zodat wij ongehinderd naar boven konden gaan, waar hij mij in een grote, helder verlichte kamer bracht.

Ik zag daar een jonge kerel zitten, helemaal alleen achter een breed bureau vol paperassen. Ook hij keek niet op of om, maar scheen het ontzettend druk te hebben. Hij had echter iets heel kinderlijks, iets onschuldigs over zich; iets ontroerends.

‘De minister,’ fluisterde ik onwillekeurig. ‘Hoewel zo jong nog...’

‘Van de jongeren moeten wij het hebben,’ zei mijn begeleider, terwijl hij mij zachtjes weer naar buiten loodste. ‘Al die ouwe zakken van vroeger zijn onbruikbaar geworden. Ze hebben vuile handen gekregen en zijn medeplichtig geweest. Of ze denken nog altijd in verouderde vormen, die niet meer passen op het herleefde land.’

‘Zijn deze jongeren, die weliswaar buiten Suriname veel geleerd hebben, toch niet te onervaren,’ opperde ik, toen ik met hem de trap afging.

‘Karaktervastheid en integriteit zijn méér waard dan talent

[p. 221]

en ondervinding. Heb jij dat niet tijdens de oorlog geleerd?’ zei de man. ‘Onze jonge regeerders en hun ambtenaren zijn onzelfzuchtig, eerlijk, en van goede wil. Echte dienaren van hun land en van hun medemensen. Kennis van zaken kun je altijd kopen, nietwaar. U wist er ook niet veel van, toen u geroepen werd om dat werk te doen, maar u heeft het naar beste weten en eerlijk, zonder eigenbelang gedaan. En bijtijds de raad van experts ingeroepen. Dat heeft toch geholpen, no?’

Ik geloofde mijn begeleider en zei: ‘Ja, deze jonge mannen en vrouwen hebben geen wraakzucht en geen enkele hebi meer. Dat is goed. Ik ben vol vertrouwen. Ze kletsen niet meer, maar weten te luisteren en te doen.’

Intussen waren wij in de Gravenstraat aangekomen, waar de man met een breed gebaar naar het Statengebouw wees, terwijl hij mij doordringend aankeek en met nadruk uitlegde: ‘Hier wordt nu het gehele volk werkelijk vertegenwoordigd. Geen schreeuwers meer, geen regelaars of op macht beluste partijgangers komen hier binnen. U moet weten dat kleine groepjes mensen, van wijken, de districten, de verschillende beroepen en bedrijven, elk diegenen kiezen die ze het meest vertrouwen, en deze mannen en vrouwen kiezen weer - niet door propaganda, maar naar hun beste weten - de mensen die zo de hele bevolking kunnen vertegenwoordigen, om de grote landsbelangen te dienen boven de kleine persoonlijke. Zij maken de wetten die het eerst door henzelf en door de regering van jongeren gehoorzaamd worden. Zodat zij degenen zijn, die tot voorbeeld strekken voor het hele volk. Zo gaat dat nu.’

‘En dat hele volk, wie zijn dat tegenwoordig?’ vroeg ik mijn gids, toen wij opeens al helemaal bij de Tweede Rijweg, buiten de stad waren aangekomen. ‘En wie bent u zelf?’ vroeg ik verder, omdat zijn gezicht mij nu al wat bekender leek.

‘Dat volk,’ antwoordde hij, vlug voortstappend, ‘dat is iedereen, zonder onderscheid, armen en rijken, landbouwers, amb-

[p. 222]

tenaren, werklui, kooplieden, zwarten en bruinen en blanken. Soldaten hebben wij niet meer nodig, alleen werkers.’

Ik merkte dat ik inderdaad nog geen uniform was tegengekomen en wilde er juist iets over zeggen, toen de man voortging: ‘Iedereen is welkom die mee wil werken om Suriname leefbaar te maken - een land in opbouw, dat geen soldaten nodig heeft omdat het in vrede leeft met heel de wereld daarbuiten en zoveel mogelijk voor zichzelf wil zorgen. Kijk naar alle kanten om je heen.’

Wij liepen nu tussen zacht wuivende rijstvelden en langs akkers vol groenten, vruchtbomen, cassaveplanten. Ze waren omsloten door zorgvuldig schoongemaakte trenzen, met ver op de achtergrond hoog, donker bos. En op de velden werkten ernstige, maar ook heel vrolijke mensen, mannen evenals vrouwen, maar niemand die scheen te pinaren. De weg waarover wij liepen, was ook een keurig onderhouden landweg. Hij voerde, zoals mijn begeleider vertelde, naar plantage ‘De Toekomst’.

‘Wat een zelfverzorgers! Wat een producenten!’ riep ik vol verbazing uit. ‘Hoe komt dat opeens?’

‘Door toenemende produktiviteit en eigen besparingen,’ zei de persoon naast mij. ‘Die alleen bevorderen de welvaart en de vooruitgang. Een ander middel daartoe is nog door niemand uitgevonden.’

Ik keek hem aan en vroeg met aandrang: ‘Maar wie bent u dan toch, die dit alles zo goed weet en mij alles hier zo heerlijk laat zien? Het is alsof ik u ken... Wie bent u dan?’

‘Gebruik je verstand,’ luidde het antwoord. En ik zag nu dat het geen man was die bij me was, maar een vrouw. Want ze had een rok aan, en de stem was hoger geworden. ‘Mina Joe is mijn naam,’ sprak ze, ‘en wanneer ik een man ben, Joe Nami. Beide namen zijn hetzelfde, maar ik heet eigenlijk Mina Alasma. Of Mina Sranansma, als je het voluit zegt.’

‘Maar wat ben je dan,’ vroeg ik haar strak aankijkend. ‘Creool

[p. 223]

of Chinees, Hindostaan, Javaan, Indi -.’ Maar ik kon het niet uitspreken, want het gezicht naast mij werd zo groot als de volle maan en schreeuwde mij toe: ‘Hou je mond! Zulke woorden zijn strafbaar geworden. Zeg Alasma, want anders...’

De gestalte naast mij maakte een vervaarlijke zwaai met haar eensklaps reuzegrote armen, waardoor ik wakker schoot. Rechtovereind zat ik in mijn bed, met nog in mijn oren de woorden: ‘Acht december 1982, 84, 94...’ Ik was klaar wakker in de vroege ochtend.

O ja. ‘Kijk niet achterom, iets zou je kunnen inhalen,’ herinnerde ik mij dat een groot dichter uit Spanje eens schreef. En terecht. Zelfs het jongste verleden mag ons niet inhalen of terughouden. Vooruitzien naar de toekomst, moeten wij. Hopen en blijven hopen, tegen alle misdaad, alle tegenspoed in. En nooit wanhopen, maar waar wij ook zijn, met zijn allen, naar ieders plaats en vermogen, onze uiterste best blijven doen, om eens - de hemel geve dat het gauw moge zijn - de droom van een herleefd Suriname tot werkelijkheid te maken.

Dit blijft onze taak tot het einde toe.