Peis noch vree

[p. 179]

Gelijke monniken...

Ofschoon hun moeders jarenlange vriendinnen geweest waren en hun vaders nooit enige onmin met elkaar gekend hadden, konden de beide jongens - enige zoons en stamhouders - al sedert hun prille kinderjaren niet met elkander overweg. Dit is dan zeer zacht uitgedrukt. In werkelijkheid kon de een zelfs de aanblik van de ander niet verdragen, laat staan de vreedzame omgang betrachten die buurjongens past en vooral op zo'n klein boerendorp noodzakelijk is, waar beider ouders tot de notabelen behoorden. Het was alsof het gelijke lot dat Wybe en Auke van hun geboorte af ten deel viel, hen uit elkander dreef en dwong tot vijandschap.

Dit is geen ongewoon verschijnsel, want evenals in de natuur gelijknamige polen elkaar afstoten, evenzo vertonen in diezelfde natuur gelijksoortige mensen vaak een onderlinge afschuw en zelfs haat, waaruit ook voor geheel de omgeving ergernis, maar voor de betrokkenen meest onheil kan ontstaan. Vandaar dat men bij veel primitieve volkeren tweelingen doodt en elders weer de strengste taboes instelt tussen leden uit eenzelfde stam. Het is alsof gelijke monniken elkaar het liefst gelijke kappen wensen af te rukken, zo niet de koppen zelfs!

Niemand kon er iets aan doen dat Auke Bartstra en Wybe Wolbinga elk ogenblik vochten en elkander op hun duvel sloegen. De gelegenheid daartoe was onvermijdelijk en bleef

[p. 180]

voortdurend bestaan. De erven van hun ouders grensden aan elkaar; er was maar één school in het dorp en beiden kwamen in dezelfde klas terecht omdat ze in hetzelfde jaar geboren waren. Ze gingen naar dezelfde kerk en naar dezelfde zondagsschool, bezochten ook dezelfde catechisatie en werden op eenzelfde dag bevestigd.

Intussen hadden ze heel wat afgescholden en geplukhaard, waartegen geen vermaning hielp. De straf die zij als kinderen hiervoor kregen, prikkelde veeleer tot nieuwe vijandschap. De wijze woorden waarmee Dominee hen beiden dikwijls toesprak, werkten als benzine op het vuur van hun vijandigheid; en later, toen zij al wat mannelijker werden, was hetgeen eerst nog een jongensruzie leek, allengs tot een soort vete, vol van blinde haat en bloedwraak uitgegroeid. Alleen het ouderlijk gezag hield ze klaarblijkelijk nog wat in toom, verhinderde hun hartstocht uit te laaien tot excessen, tot de een of andere daad van openlijk geweld. Maar wie ze in elkaars nabijheid zag, wist al genoeg.

Als Wybe aankwam, keerde Auke snel zijn hoofd opzij; als Auke ergens binnenstapte waar toevallig Wybe zich bevond, dan maten zij elkanders lengte met een stuurse, harde blik en stijf opeengeklemde kaken. Als hanen die elkanders kam en hartebloed betwistten, maar nog geheimzinnig aan het touw verbonden zaten van de ouderlijke macht.

Toen zij tot de jaren van verkering waren opgegroeid, zochten beiden naar een meisje in een dorp dat enkele uren verder lag. En beiden slaagden, doch hun vrijerij was maar van korte duur. Wanneer ze met hun vrijster samen waren, besteedden zij meer tijd aan schimpen op de buur en hakken op zijn hebbelijkheden, dan aan wat met recht verwacht

[p. 181]

mocht worden van de jonge struise kerels die ze waren. Vermoedelijk kwamen er nog andere redenen bij, die onnaspeurlijk bleven. Hoe dan ook, ze kregen weldra, heel kort na elkaar de bons, hetgeen hun norse aard en hun eenzelvigheid versterkte.

Ze werden ongedurig, bokkig, deden bars hun werk op het land, met loense blikken naar het andere veld waar juist hetzelfde gebeurde. En op zondag stonden zij soms uren lang tegen de stal geleund, te grijnzen met gebalde vuisten, zonder iets te zeggen, maar geladen en vol wrok. Dan was het duidelijk dat ze broedden op de toekomst, hoe ze elkaar zouden pesten, als ze eerst maar ieder baas van hun bedoening zouden zijn.

Totdat beiderzijds de ouders stierven. Grillig als het lot is, gaf het niet alleen aan Auke en Wybe juist hetzelfde, maar ontnam het ook met een gelijke hand wat moest verdwijnen. Nauwelijks was de tijd van rouw ten einde bij de Wolbinga's, of bij de Bartstra's was het ook sterfhuis, waarna de beide jonge mannen ieder voortaan heer en meester werden op hun erf.

Auke liet zijn tijd niet onbenut voorbijgaan. Al te lang reeds was de uiterlijke overeenkomst van de beide nabuurhoeven hem een doorn in het oog geweest. Hij zou de mensen - Wybe in de eerste plaats! - eens laten zien wie van de twee de rijkste was. Dus kwamen metselaars en timmerlieden, die een nieuwe gevel aan het voorhuis bouwden, heel wat hoger dan de hoogste in de buurt en rijk voorzien van trapjes, ornamenten en een weerhaan in de vorm van een dronken spotter. Daar mocht Wybe elke dag naar kijken als hij naar het weer stond uit te zien, of naar de straatweg, en zich dan te bersten ergeren.

[p. 182]

Maar Wolbinga zat ook niet stil. Nog eer de gevel van zijn buurman kant en klaar was, plantte hij een rij van bomen, overdwars, zodat ze binnen enkele jaren elk gezicht beletten zouden op de hoeve van zijn vijand. Bovendien ontnamen zij hem ook elk uitzicht op het dorpsgedeelte en zou niemand iets bemerken van die trotse gevel, voordat hij er bijna met zijn neus voor stond. Daarenboven kocht hij zich een prachtig tilburietje en een kittig paard, waarmee hij in de avond en 's zondags overdag luid ratelend langs het huis van Bartstra reed, die hem wel horen móest, ook al vertikte hij het om te kijken. Wat zou hij de dood in hebben, elke keer!

Het is waar dat toen de bomen inderdaad zo hoog geworden waren dat zijn buurman letterlijk voortdurend in hun schaduw leefde (om te zwijgen van hun vochtigheid!), op zijn beurt Auke een kleine auto had gekocht, een echte rammelkast die met zijn motor alle kippen wijd en zijd in de omtrek bij het eieren leggen hinderde en ook zelfs stilstaand donderen bleef aan Wybe's trommelvlies. Maar deze had inmiddels alweer nieuwe pesterijen uitgedacht, die Auke van zijn kant met nog weer nieuwere moest beantwoorden. Zo ging het jarenlang.

Men sprak er schande van in het dorp, de ouderen schudden boos het hoofd en zeiden verontwaardigd dat zoiets tenslotte slecht zou eindigen. Eens preekte zelfs de grijze dominee met duidelijke zinspeling op het geval, maar daar in deze latere dagen Auke evenmin als Wybe meer ter kerke ging, bleef alles tevergeefs en sleten beide eenzamen hun vrije tijd uitsluitend met het ergeren van elkaar en het bedenken van een nieuwe ergernis.

Ze kregen zelden iemand op bezoek en hadden geen van

[p. 183]

beiden vrienden. Wanneer een knecht zo stom was maar een christelijk woord te zeggen tegen iemand van de andere kant, werd hij direct ontslagen, zodat werk bij Wolbinga of Bartstra door geen mens begeerd werd en gewoonlijk maar een zaak van maanden of van weken was.

Ze waren nu volwassen mannen, waardig in hun zwarte kleren buiten werktijd, maar ook hun binnenste was zwart en duisternis omhing hun geest. Met harde mond en hoekighouten kop passeerden zij elkaar, wanneer dat zo toevallig moest gebeuren. Dan pufte de ene aan zijn pijp, de ander spoog een straal tabakssap langs zich heen, maar geen van beiden zei een woord, terwijl hun wezen toch geheel vervuld was van elkaar en beider harten door de haat aaneengekluisterd zaten.

Alleen in landen waar de lucht zo laag hangt en de zon zo zeldzaam is als hier, komt zoiets wellicht voor. Maar het geslacht van kinderen dat opgroeide terwijl Auke en Wybe oudere kerels werden, wist niet beter of de vijandschap van deze beiden was iets even doodgewoons als heel het landschap met zijn bomen, huizen, sloten en verkavelingen. Alleen voor Auke en Wybe zelf bood elke dag een nieuwe mogelijkheid tot kwelling van de ander, en hun fantasie vond telkens weer een andere steen tot aanstoot voor de buur.

Tot op een keer iets wonderlijks gebeurde.

Denk niet dat een straal warmte of menselijkheid hen trof, zoals soms in dat wijde land opeens, uit toornig op elkaar gekolkte wolken, breed een bundel zonlicht doorbreekt en een zachte goudplek tovert op het grauwgroen grasland. In de uitgedroogde mensenziel gebeuren zulke wonderen nooit. De beide mannen waren al te zeer verworden tot twee kwellers

[p. 184]

van hun eigen geest, terwille van hun wrok. Het leven had voor hen geen ander doel, geen andere lichtschijn meer dan het altijd smeulend vuur van verbittering, gestookt totdat het alles wat de ander dierbaar was, in vlam zou zetten en verteren tot er niets, volstrekt niets overbleef.

En dit geschiedde.

Op een morgen, midden in de week, moest Auke naar het dorp bij de notaris gaan. Hij stapte in zijn kreunende auto, die, toen hij het dorp weer zou verlaten, weigerde te starten. Alle pogingen ten spijt hield zich de motor van de domme en was er geen beweging in te krijgen, ook niet door de smid. Hij moest dus lopende naar huis, en met nog grotere woede in zijn lijf dan anders stapte hij de straatweg op, die hem - te voet helaas! - langs Wybe's hoeve voerde. Zijn vijand zou het zien, en dat was een vernedering, een nederlaag, vooral wanneer hij stilletjes voorbij zou sluipen. Zulk een goedkope triomf kon hij zijn levenslange tegenstander toch niet gunnen... Maar een omweg van meer dan een uur zou evenzeer een nederlaag geweest zijn. Daarom moest hij juist heel langzaam slenterend langsgaan en goed om zich heen kijken, net als iemand die terdege, alsof hij aan kopen dacht, het huis en erf van Wybe opnam. Trots en eigendunkelijk.

Met opgeheven hoofd en onderzoekende ogen wandelde hij vlak langs de lage heg. Het huis was potdicht, alles stil. Alleen de schuurdeur stond wijd open. Wybe moest hem zien, en hij moest Wybe zien en hem recht in zijn vuile bakkes kijken. Dat was de enige manier. Hij liep dus stap voor stap, net een panter. Zeker stond de ander bij de stalingang, zoals gewoonlijk.

Maar wat was dat?

[p. 185]

Voor het eerst sinds lang, sinds hij zich kon herinneren, zette hij een voet op het erf van Wolbinga - maar bleef onmiddellijk weer stokstijf staan, met open mond. Want in de wijde stalingang hing aan een balk het uitgestrekte lijf te bungelen van zijn vijand. Lang en slap, met stijf gestrekte armen en een akelige grijns, die op een hoon leek. Spot in de verdraaide ogen.

‘Wel verderrie!’ knerste Auke, en hij maakte rechtsomkeert en ijlde, resoluut nu, weer de straatweg op, recht naar zijn hoeve toe.

Ook daar was alles stil en juist zoals hij het verlaten had. Hij liep het woonhuis langs en trok zijn schuurdeur open. Met een fikse trap joeg hij een steen ertegenaan, zodat hij vastzat. Daarna ging hij naar de stal, onmiddellijk op de rommelhoek af, nam een touw, een wrakke kist en hing zich, half in de schemering en half in het daglicht, op. Zijn verdere leven had nu immers toch geen doel meer. En hij kon zich, op het allerlaatst, niet door zo'n schurk als Wybe laten overtroeven!

Buiten lag het nevelig-grijze grasland stil als altijd, onder lage wolkenluchten. Rechte sloten spiegelden de troebele hemel, zonder wolkgevaarten ditmaal, zodat de verborgen zon geen kans kreeg zelfs één enkele stralenbundel voor een lichtplek uit te zenden naar de grauwe aarde.

‘Is dit nou je visie op Holland?’ vragen mij mijn vrienden.

‘Neen,’ is steevast mijn antwoord. ‘Het is zomaar een verhaal. Rare verhalen verzinnen is toch mijn hobby, dat weten jullie immers sinds jaar en dag. Ik doe het al veel langer dan iemand van jullie oud is!’