Omnibus

[p. t.o. 3]

ALBERT HELMAN

[p. 5]

Voorwoord

Met een opwindend gevoel, samengesteld uit wellust en onbehagen, heb ik het plan van mijn Uitgever verwezenlijkt, om de belangrijkste verhalen en novellen die ik tot nu toe schreef, bij elkaar te brengen in één grote bundel. Men verdiept zich niet ongestraft in zijn verleden, en daar ik behoor tot de schrijvers die slechts van hun eigen werk houden, zolang zij er aan bezig zijn, en die ongaarne herlezen wat zij eenmaal de wereld in zonden, werd niet zonder tegenstrijdige emoties de taak ondernomen van bijeenzoeken, herkeuren en zo nodig verbeteren. Hoe menigvuldig zijn niet de spookachtige ontmoetingen, hoe zeldzaam niet de blijde verrassingen daarbij geweest, ook al betrof het slechts het kortstondig terugkeren tot standpunten en dagdromen van de laatste twintig jaar! Want het gaat met de geschriften als met de idealen en de geliefde of verafschuwde mensen: zij verouderen snel, zij sterven het onverwachtst, en wat het duurzaamst schijnt, is nog de vage herinnering die hun eens bloeiende aanwezigheid achterlaat, - herinnering omwikkeld met de gazen sluiers van een stemming, een aroma, een los weggeworpen woord. Van al hetgeen ik in volle ernst en overtuiging schreef, bleef weinig meer hangen dan enkele zinsneden, een paar gedachten. Het is een onmogelijkheid dat alles opnieuw actueel te maken, en het historische heeft iets afschrikwekkends, dezelfde kille leegte die ons in alle musea bevangt. Maar ik wil evenmin een apologie beproeven. Wat was, heeft steeds een reden van bestaan gehad, en wijl het verleden de voorouder van het heden is, verdient het zijn bizondere affectloze eerbiediging, nu en in de toekomst. Zo heb ik tegenover het eigen werk gestaan, en het - op enkele technische veranderingen na - gelaten voor wat het was en nu voortaan zal zijn. Ik stel mij voor, dat ik niet anders gehandeld zou hebben met de nalatenschap van een vriend of zelfs een onverwanten collega, wiens literaire erfenis ik had moeten bezorgen. En zo ik al geen vriend ben van den verhaaltjes-schrijver der laatste twintig jaren, ik kan niet ontkennen dat ik hem in menig opzicht nog verwant ben, en een oprecht gevoel van collegialiteit mij bijwijlen vertederde....

[p. 6]

Dit dan bij wijze van epitaaf, en het volgende nog ter verantwoording:

‘Mijn aap schreit’, waarin sommigen, ik geloof ten onrechte, zich aan een zeker sadisme hebben gestoten, werd nog vóór ‘Zuid Zuid West’ geschreven, en dateert van 1926. Het gaat hier dus voorop, en wordt gevolgd door de zestien verhalen van ‘Hart zonder land’, die van dat tijdstip tot '29 dateren. ‘Ratten’, vele malen herschreven, en pas lang daarna in boekvorm verschenen, is van '31. De bibliofiele uitgave vermeldde, dat het niet meer herdrukt zou worden, de tekst kan dus alleen nog maar een bescheiden plaatsje in een bundel krijgen, hetgeen hierbij geschiedt.

De vijftien verhalen van ‘Het euvel Gods’, die vóór en in '32 in ‘De vrije bladen’ en ‘De Groene Amsterdammer’ ondergebracht werden, betekenen niet, zoals veelal gedacht is, een nieuwe fase in mijn werk, maar sluiten volkomen aan bij ‘Mijn aap schreit’ en het laatste gedeelte van ‘Hart zonder land’. Ik geloof dat breuken in het werk van welken auteur ook, hoogst zelden voorkomen. Wij zijn allen producten van een geleidelijke ontwikkeling, die pas duidelijk merkbaar is, wanneer wij het oeuvre van een lange reeks jaren overzien. Hoogtepunten echter treden vrij willekeurig op, en zulk een hoogtepunt zie ik - met alle respect voor andere meningen - in ‘'s Mensen heen- en terugweg’ waarin ik naar eigen gevoel mijn literaire aspiraties en idealen tot nu toe het dichtst heb benaderd. De twee verhalen waaruit dit boek bestond, werden in '37 te midden van oorlogsgeweld geschreven. Vermoedelijk zijn het de levensmomenten, meer dan de persoonlijkheid van den schrijver zelf, die slechts ‘instrument’ is, waaraan het slagen van een werk valt te danken. Zelf kan men niet meer doen dan zo eerlijk mogelijk weer te geven, wat zich telkens als rijp in de scheppende voorstelling aandient.

Aan het slot komen de verspreide verhalen die na ‘Het euvel Gods’, dus in de laatste vijftien jaren geschreven werden, voor een goed deel wel in tijdschriften of samen met werk van anderen verschenen, doch nooit in eigen milieu of in boekvorm. Thans worden ze samengebracht onder het hoofd ‘Komische Kosmos’, dat een klein tegenwicht moge vormen voor het zwaarwichtige van zo'n titel als ‘'s Mensen heen- en terug-

[p. 7]

weg’, waaraan ik zelf [de enige maal in mijn leven!] niet debet geweest ben. Laatstgenoemd boek had heel eenvoudig ‘Uit en thuis’ moeten heten.

Tot slot nog dit. Hoe geïsoleerd een schrijver ook met zijn werk staat, hoezeer het ook omstreden mag zijn, de schrijfdaad en de publicatie hebben één primaire strekking: een gemeenschap op literaire, aesthetische basis te stichten. En wat is er beter denkbaar dan een aesthetische, schoonheidzoekende gemeenschap?

Van den niet onverwanten collega wiens ‘verspreide verhalen’ uit twintig jaren hierachter volgen, was het steeds de bedoeling voor deze gemeenschap te schrijven, en met een kleine variatie zich de bekende verzen van Apollinaire eigen makend, spreekt hij als de stem eens roependen in de woestijn:

Ziehier de fijne, schriele sprinkhaan,
het voedsel van Sint Jan Baptist;
Dat toch mijn werk, al mag 't niet inslaan,
de besten van dit land niet mist....