Hart zonder land

[p. 7]

Inleiding

[p. 9]

De queeste naar het hart

[p. 10]

VOOR S.v.R.

[p. 11]

ZOO LUID NIET ALS KABBELEND WATER, MURmelde zijn stem in het schemerduister van de kathedraal. Met gebogen hoofden, en in elkaar gedoken zaten de pelgrims te luisteren naar wat de monnik voorlas:

‘Immers niet door eenigerlei medicamenten of toebereidsels, of mengsels of siropen of verschillende drankjes, noch door oplossingen of braakmiddelen of door andere tegengiften van doctoren, maar alleen door Gods genade die hij zich verwierf van God, zijn vele uitgeputten en melaatschen, waanzinnigen, nierlijders, afgestompten, schurftigen, lammen, bloedeloozen, duizeligen, gezwollenen, darmzieken, bezetenen, verdwaasden, bevenden, waterhoofdigen, brakenden, jichtigen, blaaszieken, zwerigen, koortsigen, niersteenlijders, leverzieken, fistellijders, teringachtigen, buikzieken, door slangen gekwetsten, geelzuchtigen, maanzieken, maaglijders, zwangeren, benevelden, en zij die aan vele andere ziekten leden, door den goedertieren Apostel volkomen genezen.’

De stem murmelde voort, traag en zeurig, en toen de monnik ophield, rezen allen op met veel gestommel van stokken en krukken, en keerden zich om naar den uitgang. Doch twee mannen drongen naar voren, die zachtkens, elk aan een hand een andere meetrokken, een groote, blonde jonkman, die met blauwe wijd-open oogen en open mond staarde naar een duistere hoek van de kerk.

- ‘Vader’, zei Gaifier tegen den monnik, ‘wij wilden u vragen......’

De monnik boog naar hen, en bezag den starende in hun midden. Dan zei hij met dezelfde kabbelende, oude stem: ‘Er is heling voor alle ziekten; sint Jacob is machtig, gaat en gij zult verhoord worden.’

Maar dit zeggende deed hij een pas achteruit, omdat hij plotseling zag hoe star en onbewogen de eene vóór hem stond, een levenlooze die wordt meegevoerd gelijk een beeld, zonder hooren, zonder zien, zonder gevoel meer; een

[p. 12]

schaduw......

De monnik kwam twee treden omlaag, en fluisterde Gaifier in het oor: ‘Wat scheelt hem?’

- ‘Het is Maurin, de zoon van onze buurman’, antwoordde de ander. ‘Van zijn geboorte af is hij zoo: een doode

[p. 13]

die nog niet verdwenen is. Wij gingen naar vele heelmeesters, maar niemand kan hem genezen. Zij zeiden dat hij geen hart had. Er is een bloedgezwel in de plaats van zijn hart, daarom leeft hij als een doode......’

De monnik knikte twijfelend, dan zei hij: ‘Bid, bid. Een is er die de harten vernieuwt. Wie weet......’

De beide gezellen glimlachten hoopvol tegen elkander, en de kleine zwarte Daurel trok de mantel vaster om Maurin's afhangende schouders, toen zij door 't portaal naar buiten traden.

Open en wit lag de weg in de koele winterzon, en gedrieën volgden zij de sporen van al de duizenden pelgrims, die de hooge bergwegen hadden gezocht, ze aan de andere zijde weer hadden verlaten, om eindelijk in Compostella bij het graf van den apostel genezing en vrede te vinden die niemand werd geweigerd.

Zij lieten Maurin's handen niet los, dan om hun arm om zijn heupen te slaan, glimlachend tegen zijn onbewogen gezicht, of bezorgd omziend naar de naderende draf van een ruiter. De slappe, trage stappen van Maurin wogen in hun armen, en zij werden vaak ingehaald door pelgrims die veel later vertrokken waren. Sommigen keken nieuwsgierig naar het drietal, met de slapende, starende man in hun midden, en als zij vroegen: ‘Waarheen?’, antwoordde Daurel zwijgzaam als steeds slechts: ‘Sint Jacob’. Feestelijk of vermoeid, luid of fluisterend, altijd hetzelfde.

Soms ook, als de weg stil en eenzaam werd in het bosch, bad Gaifier luidop, alsof hij sprak met een reisgenoot, en verzuchtte Daurel zoo nu en dan op de cadans van hun stappen: ‘O baron saint Jacques!’

Zij baden luidop, hopend dat ooit Maurin het zou hooren, zou kijken wie daar bad; maar het groote kind liep met loome, onhoorbare passen, alsof het gedragen werd door de twee aan zijn zij, en het gaf taal noch teeken, nauwelijks at en dronk het van hetgeen Gaifier hem gaf. In de her-

[p. 14]

bergen zat het voor zich uit te staren, onbewegelijk in een hoek gedoken, totdat iemand bemerkte dat de oogen toegevallen waren, dat hij sliep.

De dagen bleven alle dezelfde, en de twee gezellen verloren de moed niet, in het geloof dat zij het doel steeds meer nabij kwamen, ongeschokt in hetzelfde vertrouwen waarmee zij met Maurin de reis aanvaard hadden, toen zijn vader gestorven was en zijn moeder radeloos schreiend door het dorp liep, niet wetend wat te beginnen met den versuften knaap, die nooit een man zou kunnen zijn.

Naarmate het doel steeds naderbij kwam, zagen Daurel en Gaifier steeds vaker en heimelijker op naar het onbewogen gezicht dat zachtkens waggelde aan de slappe hals, en ongeduld had stellig hun schreden sneller doen gaan, wanneer de weg nu niet te stijgen begon, en zij niet voorzichtig moesten klimmen op het slingerend pad dat soms liep langs de rand van diepe, koude ravijnen.

In Port-de-Cize, op een morgen, kon Maurin plotseling niet meer loopen. Op andere dagen hadden zij hem overeind gebeurd, en liep hij mee tusschen hen zooals een dier wordt meegevoerd tusschen menschen. Nu echter zakte hij weer in elkaar zoodra de twee hem hadden omhooggebracht. Hulpeloos en hijgend stonden zij toe te zien, in beraad wat nu te doen.

- ‘Het is de duivel, die hem belet verder te gaan’, zei de waard, maar Daurel schudde heftig het hoofd van neen, en Gaifier zei bestraffend: ‘Hij deed nooit kwaad, hoe kan het dan de duivel zijn? Hij is ziek, hij heeft geen hart......’ Het maakt de menschen bang te hooren dat een levende als wij geen hart meer heeft. De waardin slaakte een kreet, en borg het dochtertje in haar rokken; de waard bezag Maurin met saamgeknepen oogen, andere gasten stonden op en kwamen aarzelend naderbij.

- ‘Wat nu?’ vroeg Gaifier. Daurel zag rond, en opeens ging een schok door hem, doordringend en plotseling als

[p. 15]

een gedachte. Hij zag in twee oogen, in een gelaat zoo wit, zoo open, zoo teeder, alsof al zijn droomen tegelijk in elkander overgingen. Het was een meisje onder de omstaanders, dat toekeek met de pijnlooze deernis waarmee heiligen aan ons denken. Op hetzelfde oogenblik dat hij haar zag, wist hij dat zij hen helpen kon, en zonder te bedenken, onwillekeurig, wenkte hij haar kortaf: ‘Kom!’

De omstaanders lieten haar door, nu zij nader trad. Maar Gaifier dacht: Ay, mijn vriend heeft zich vergist, want zij bloost, en nu ziet zij even hulpeloos rond als wij.

- ‘Kunt gij hem niet helpen?’ sprak Daurel, toen het meisje naast hem stond. ‘Gij mòet hem helpen!’

Het meisje had de oogen neergeslagen, verlegen, bedachtzaam. Daurel kwam nog een stap nader, zij voelde zijn adem, zijn blikken. Toen zei ze zonder op te zien, en bijna fluisterend: ‘Dit is de tweede maal dat ik naar Santiago ga. Hier is mijn schelp, laat hem daaruit drinken.’

En van onder de halsdoek gaf zij hem de schelp die juist de welving dekte van haar eene borst, en terwijl de waard het water daarin schonk, lieten zij Maurin drinken.

Slechts enkele uren later waren zij opnieuw onderweg, maar nu gevieren, want het meisje Anne zou bij hen blijven, omdat zij de schelp bezat die aan Maurin zijn kracht teruggaf, en omdat Daurel, die haar aanzag met zulke zachte en toch zoo doordringende blikken, haar beter beschermen kon dan de andere pelgrims welke in groote troepen bleven om meer vermaak en vroolijk gezelschap.

Toen zij in het hooggebergte kwamen, waren zij in een gansch andere wereld. De voorjaarszon kwam nauwelijks over de toppen van donkerbruine bergen met sneeuw bedekt. Klein stonden zij tusschen de hooge rotswanden, en Anne die voorop ging, durfde niet omlaag te zien in de diepe kloven gevuld met donkerblauwe nevels, waaruit gesis van stroomend water opsteeg, en een koelte die leek op de

[p. 16]

koelte des doods.

Over ranke, smalle bruggen, waarvan de pijlers eindeloos diep, tot in een andere wereld schenen te staan, kwamen zij uit de eene bergpas in de andere. Geen ander geluid was er meer in de bruine stilte dan het kraken van gruis en sneeuw onder hun voeten. En hoog boven, toen zij in de uiterste pas waren gekomen, werd de stilte zoemend in hun ooren, alsof tusschen de rotsen nog verwijlde de echo van Rolands horenstooten, een eindeloos verre cascade.

Zij moesten rusten, want de stappen van Maurin werden weer trager en zwaarder, en op die stijgende, smalle weg konden Gaifier en Daurel hem nauwelijks meer steunen. Bij een scherpe hoek waar het pad weer langzaam omlaag slingerde, zeeg Maurin ineen.

- ‘Wij moeten hier maar rusten, en desnoods overnachten’, zei Gaifier. En zij zochten een beschutte plaats, en kropen dicht bij elkander, verlaten in deze hooge, sombere bergenwereld. Zwijgend aten zij; Anne brak het brood in brokken, en legde ze een voor een in de open hand van Maurin, die wezenloos het voedsel naar zijn mond bracht, Het werd reeds een zwaarder schemering, en ook de stilte verdichtte. Als er een steen ergens viel, leek het minutenlang te duren, en het viel toch zacht als op kussens.

- ‘Ben je erg moe, Anne?’ vroeg Daurel.

- ‘Wij kunnen morgen in Pampelune zijn’, zei Gaifier uit gansch andere gedachten ontwakend. ‘Reeds halverwege...’ Het meisje zat steeds nadenkend, keek een enkele maal steelsch omhoog naar Maurin. Dan was het spoedig avond, zoodat zij niet meer van elkander konden zien dan een schaduw.

- ‘Gaifier’, vroeg Daurel weer, ‘voel jij je ook zoo wonderlijk hier, zoo hoog, zoo dicht bij de hemel?’

- ‘Wonderlijk, ja...’ antwoordde de ander. ‘Eigenlijk is 't overal heel wonderlijk, denk je niet Anne?’

Daurel tastte naar de hand van het meisje; zij zat naast

[p. 17]

hem, en aan de andere kant was Maurin.

- ‘Heb je het niet koud?’

- ‘Neen’, antwoordde het meisje. ‘Maar... weet jij het soms, waarom God weleens een mensch geen hart geeft?’

- ‘Ik weet het niet, het is een mysterie.’

Zij zwegen weer.

Dan opeens zei Gaifier: ‘Een mensch zonder hart is eigenlijk niet mogelijk.’

- ‘Soms denk ik dat ook’ antwoordde de stem van Daurel.

- ‘Zijn hart heeft hem misschien verlaten’, sprak het meisje, en Gaifier weer: ‘Misschien... misschien... Wij weten eigenlijk niet hoe een hart is; een ronde bal die klopt, klopt. Als wij blij zijn lijkt het alsof het uit ons los wil breken, als wij droevig zijn doet het zooveel pijn.’

- ‘Soms is het ook als een onstilbare honger die luid wordt, een leegte...’ zei Daurel, en hij streelde weer de hand van het meisje.

- ‘Ons hart woont in ons, maar het kan ons verlaten... Het kan in een ander gaan, het kan alleen uit ons wegzwerven, naar vreemde oorden, ver, verweg...’

- ‘Het hart heeft geen land, het is overal en nergens.’

- ‘Het is zoo iets groots, grooter dan ons zelf.’

- ‘Het maakt dat wij alles zijn, de geheele wereld.’

- ‘Het stijgt met ons weg naar de hemel.’

- ‘Het is in de open hand van God.’

- ‘Het is een brandende lamp, een vuur.’

- ‘Een lichtende, harde karbonkel.’

- ‘Een bloem en een ster.’

- ‘Boven ons zweeft het weg...’

- ‘Daar, daar! De sterren, millioenen harten...’

Zwijgend keken zij nu naar de sterren, de duisternis kreeg iets zilverachtigs. En toen, na lange stilte zei Gaifier opeens: ‘Hoe mooi is het, aan ons hart te denken, en aan de harten van alle menschen.’

In het maanlicht dat nu over de sneeuwen bergkam scheen,

[p. 18]

zag hij tranen blinken op Anne's wangen.

- ‘Jij hebt niets van het hart gezegd, Anne. Hoe is het voor jou?’

Het meisje glimlachte, en zich omkeerend kuste zij Maurin op zijn voorhoofd, en toen op zijn wezenlooze mond, forsch, dat de knaap luidkeels kreunde: ‘Ooh!’

- ‘God, Sint Jacob!’ riepen de beide gezellen verschrikt. ‘Voor het eerst in zijn leven heeft hij geschreeuwd. En morgen pas zijn wij in Pampelune! Dank o baron saint Jacques.’

Eindelijk na weken kwamen zij in Compostella, waar de Apostel aan iedereen zijn genadegaven schenkt. Zij baden dagen en dagen lang, tot Anne neerviel van vermoeienis, en de twee gezellen stijf waren van het knielen. Telkenmale als het jubelgezang in de kerk òpklonk: ‘A Domino actum est istud’, en de pelgrims met vreugdekreten: ‘Outree, Susee,’ de wonderen begroetten, zagen zij angstig naar het immer nog onbewogen gezicht van Maurin, naar zijn slap neerhangende armen.

Elken dag kwamen zij stiller, moedeloozer terug. Dan, dof en uitgeput van bidden, zetten zij Maurin bij den ingang van het portaal, en nu eens Gaifier, dan weer Daurel of het meisje stonden bij hem, en zeiden telkens als er iemand voorbij kwam: ‘Om Gods wil, bid voor een ongeneeslijke.’ Zij brachten hem reeds 's morgens, vóór de metten, zoodra de zware bronzen deuren werden opengestooten, en zij gingen niet weg met hem, voor de laatste pelgrim het plein verlaten had.

Eens, toen er heel weinig menschen waren, op een snikheete middag, was een oude monnik voorbij gekomen, en ook aan hem vroeg Anne de aalmoes van gebed en medelijden, wijzend op Maurin. De oude man vroeg haar waarom Maurin ongeneeslijk was.

- ‘Zijn hart verzwierf’, zei het meisje, ‘en zijn lichaam

[p. 19]

wacht nu wezenloos op de terugkeer van het hart...’

- ‘Dan moet gij niet hier blijven, dan moet gij weggaan om het te zoeken, overal, bij iedereen...’

- ‘Steeds verder gaan?’ vroeg Anne, in een verrukking zonder angst.

- ‘Steeds verder’, zei de monnik, ‘God behoede u’. En

[p. 20]

dieper gebogen strompelde hij de kathedraal binnen.

- ‘Nu zullen wij niet op de anderen wachten’, sprak Anne halfluid.

‘Wij moeten snel gaan, en alleen, Maurin. Want de wereld is zoo groot. En elkeen zullen wij vragen: bezit gij misschien mijn hart, weet gij iets van mijn hart...? Kom!’

Zij nam den verdwaasde bij de hand, en liep door kleine smalle straten, die hen brachten tot buiten Compostella. In de hoog-open zomeravond ging het meisje licht en zwevend bijna, aan haar hand het groote blonde lichaam dat zwaar en loom over de aarde schuifelde, en waarmee zij verdween in de verre avond zonder weerkeer, achter smalle heuvel-kartels...

De queeste naar het hart neemt geen einde, kent geen rust.