De foltering van Eldorado

Een ecologische geschiedenis van de vijf Guyana's

[p. 469]

Tijdtafel

Proto-historie

3,9 × 10^9 jaren her	Formatie van de oudste gesteenten der aarde
2,8 × 10^9 jaren her	Guyanese kernformatie
2 × 10^9 jaren her	Ouderdom van het Guyanese schild
1,7 × 10^9 jaren her	Ontstaan van de dolerietgangen
5,7 × 10^8 jaren her	Vorming van de noordelijke Atlantische Oceaan. Nieuwe gebergte vorming
3,45 × 10^8 jaren her	Noordelijke Atlantische Oceaan gesloten. Fossielen, landplanten, vissen, amfibieën, bomen
2,25 × 10^8 jaren her	Pangaea; zuidelijke continenten nog aaneen. Dinosaurus
1,93 × 10^8 jaren her	Ontstaan van de zuidelijke Atlantische Oceaan. Scheuring van Pangaea begonnen
1,65 × 10^8 jaren her	Begin der scheiding tussen Afrika en Zuid-Amerika
1,25 × 10^8 jaren her	Afscheiding van Zuid-Amerika voltooid. Vogels, zoogdieren
6 × 10^7 jaren her	Vorming van de Andes
3,8 × 10^7 jaren her	Ontstaan van bauxietlagen
3,6 × 10^7 jaren her	Noord-Atlantische Oceaan reeds 5000 m diep
7 × 10^6 jaren her	Honden, apen, eohippus
3,8 × 10^6 jaren her	Eerste hominiden

Prehistorie

5 × 10^4 jaren her	Homo Sapiens verspreidt zich over de aarde. Gebruik van vuur
3,5 × 10^4 jaren her	Eerste mensen in Amerika (Paleo-Indianen)
2 × 10^4 jaren her	Eerste mensen in Zuid-Amerika
1,3 × 10^4 jaren her	Eerste mensen om en bij de Wilde Kust
10^4 jaren her	Begin van het Neolithicum in de Nieuwe Wereld
7,2 × 10^3 jaren her	Eerste Indianen op de Caribische eilanden (Trinidad)
6,5 × 10^3 jaren her	Formatie van de Guyanese kustvlakte
5 × 10^3 jaren her	Migraties der Meso-Indianen
4 × 10^3 jaren her	Grotere bewoning van het Guyanese kustgebied
3,5 × 10^3 jaren her	Oudste artefacten bij de Orinoco-monding
3 × 10^3 jaren her	Aanvang van de periode der Neo-Indianen
2 × 10^3 jaren her	Expansie der Carib naar de Antillen. Begin van onze jaartelling
±200 na Chr.	De Arawak bereiken Puerto Rico
±1000 na Chr.	De Arawak bereiken Cuba. Voortgezette migraties der Zee-Carib

Historie

1480	Verdrag van Alcaçofas: verdeling van de ‘heidense’ wereld
1481	Bevestiging van het verdrag door Sixtus iv

[p. 470]

1492	Eerste reis van Columbus. ‘Ontdekking’ van Amerika
1493	Tweede reis van Columbus. Demarcatielijn van Alexander vi
1494	Verdrag van Tordesillas. Eerste slavenzending door Columbus
1498	Derde reis van Columbus. Ontdekking van het vasteland
1499	Hojeda en Vespucci verkennen de Wilde Kust
1501	Tweede reis van Vespucci. Eerste invoer van negerslaven
1502	Vierde reis van Columbus. Las Casas arriveert in Hispaniola
1507	Waldseemüller stelt voor het continent ‘Amerika’ te noemen
1511	Het officieel brandmerken van Indianen begonnen
1514	Bul ‘Praecelsae devotionis’ van Leo × geeft meer rechten aan Portugal
1516	Las Casas ‘Protector de los Indios’
1517	Karel v staat Vlamingen toe, slaven te leveren
1519	Pokken-epidemie. Inlijving van ‘Las Indias’ bij Spanje
1520	Karel v verklaart de Wilde Kust tot ‘Caribenland’. 4000 negers naar Venezuela
1521	Las Casas sticht zijn ‘Kolonie des Vredes’
1522	Eerste negeropstand in Hispaniola
1527	De Welsers ontvangen land van Karel v
1529	Expeditie van Alfinger naar Eldorado
1530	Ordaz ontvangt Guayana als asiento. Expedities van Hohermuth, Federmann en Benalcázar. Fransen vestigen zich langs de Amazone
1531	Begin der Orinoco-expedities van Ordaz
1532	Donatarios (encomiendas) in Brazilië ingesteld
1533	Paulus iii decreteert tegen naasting en verslaving. Alfinger gedood
1534	Herrera onderzoekt de Orinoco
1535	Hohermuth naar de Llanos. Begin van Federmann's vierjarige Eldorado-tochten
1538	Eerste negerslaven naar Brazilië. Quesada onderwerpt de Chibcha
1539	Pro-Indiaanse disputen en preken gedeeltelijk verboden
1540	Verdere exploratie van de Llanos. Hohermuth sterft. Von Hutten zoekt Eldorado
1542	‘Rode’ slavenhandel opnieuw verboden. Orellana verkent de Amazone
1546	Von Hutten en Welser vermoord
1550	Verbod van de Eldorado-tochten
1552	Las Casas' ‘Destruycion’
1556	Eind van de Welsers in de Nieuwe Wereld
1559	Eldorado-expedities weer toegestaan. Ursúa naar de Amazone
1561	Lope de Aguirre vermoordt Ursúa
1564	Las Casas vermaant Filips ii met ‘De Thesauris’
1566	Sterfjaar van Las Casas
1568	De Serpa en de Silva krijgen patenten als ‘Gouverneurs van de landen van Eldorado’
1569	Quesada verkent de Llanos; keert later berooid terug
1570	De Serpa's expeditie vernietigd
1579	Berreo wordt Quesada's erfgenaam
1580	Portugal en Spanje onder Filips ii verenigd. Nederlanders in Guyana
1581	Nederlandse verkenners aan de Cayenne; eerste Ned. vestiging aan de Pomeroon
1584	Hakluyt's ‘Discourse’. Eerste Orinoco-expeditie van Berreo
1585	Tweede, driejarige expeditie van Berreo
1587	Hollandse handelaars aan de Amazone
1590	Derde expeditie van Berreo, naar de Caroní
1594	Spanjaarden en Indianen beginnen Nederlandse vestigingen aan de Wilde Kust te verwoesten
1595	Ralegh's eerste Orinoco-Caronítocht; Dudley aan de Orinoco
1596	Keymis verkent de Wilde Kust. Engelsen en Nederlanders van de Pomeroon naar de Essequibo. Fransen aan de Oayapoc. Publicatie van Ralegh's ‘Discoverie’
1597	Cabeliau aan de Orinoco, Berreo zoekt Eldorado langs de Essequibo
1598	Nederlandse expeditie langs de Cayenne; begin der achtjarige expedities van Berreo jr
1599	Guyana-reis van Cabeliau

[p. 471]

1604	Leigh's vestiging aan de Oayapoc. La Ravardière naar Cayenne
1606	Oudst bekende Hollandse slaventransport (naar Trinidad)
1607	Fransen, Engelsen en Hollanders aan de Oayapoc
1609	Harcourt arriveert aan de Oayapoc. Fisher zoekt Eldorado langs de Marowijne
1610	Roe tracht evenals La Ravardière Eldorado via de Amazone te bereiken.
1612	Jezuïeten-missies langs de Amazone, waar Spanjaarden optreden tegen de Hollanders en Engelsen
1613	Vijftig Hollandse gezinnen aan de Corantijn, Amsterdamse factorij aan de Suriname. Harcourt krijgt Guyana in eigendom van James i
1614	Corantijn-nederzetting door Spanjaarden verwoest; Jan de Moor bouwt Kijk-over-al, Harcourt geeft het op
1615	Portugezen stichten Belém do Pará
1617	Tweede Eldorado-tocht van Ralegh en Keymis. Oprichting der ‘Company of Adventurers’
1620	North's kolonie aan de Oayapoc
1621	Oprichting der eerste West-Indische Compagnie
1624	Groenewegel sticht een factorij aan de Berbice. Eerste Normandiërs in Cayenne
1625	Portugezen uit Belèm verjagen de Engelsen en Hollanders aan de Amazone. Groenewegel vestigt voor Jan de Moor een kolonie aan de Essequibo.
1627	Van Pere's vestiging aan de Berbice
1629	Nieuwe Britse vestiging aan de Oayapoc. San Tomás door admiraal Pater verwoest
1630	Zestig Engelse gezinnen onder Marshall vestigen zich in Suriname; ook de eerste Joodse kolonisten uit Italië en Holland
1633	Richelieu geeft monopolies in ‘Frans’ Guyana
1637	Maurits van Nassau verovert Elmina om slaven voor Brazilië
1638	‘Compagnie du Cap de Nord’ opgericht
1639	Franse nederzettingen van de Saramaka naar de Corantijn en de Suriname verplaatst
1643	Nieuwe nederzetting van Marshall: 300 gezinnen aan de Saramaka en de Corantijn. Conflicten met de Fransen aldaar
1644	Maurits van Nassau terug naar Nederland
1645	Franse en Engelse nederzettingen in Suriname door Indianen verwoest
1648	Vrede van Munster: Nederland behoudt zijn koloniën in de West
1649	Eerste slavenopstand in Barbados
1650	Rouse verkent Suriname voor Willoughby. ‘Flamands’ aan de Commewijne
1650	Willoughby zendt honderd man om Suriname ‘in bezit’ te nemen
1652	Mazarin geeft patent aan de nieuwe ‘Compagnie de la France Equinoxiale’
1654	Eerste Vrede van Westminster. De w.i.c. verliest Brazilië en Angola
1657	Groenewegel Commandeur van Essequibo
1659	David Nassy met Joden uit Brazilië naar Cayenne
1661	De Nederlanders geheel verdreven uit Brazilië
1662	Willoughby door Charles ii met Suriname begiftigd
1664	Uit Cayenne verdreven Sefardim beginnen zich in Suriname te vestigen
1666	Crijnssen verovert en verliest weer fort Willoughby bij nog embryonaal Paramaribo
1667	Vrede van Breda: Suriname aan Nederland
1673	Muiterij in Berbice
1674	Gezamenlijke opstand van Indianen en negerslaven in Suriname. De w.i.c. bankroet. Tweede Vrede van Westminster
1675	Oprichting van de tweede West-Indische Compagnie
1676	Fransen heroveren Cayenne op de Nederlanders en bedreigen Suriname
1678	Beekman Gouverneur van Essequibo
1679	Suriname in twee ‘divisies’ verdeeld; Heinsius brengt er ‘papegaayen-munt’ in omloop
1680	Begin van driejarige oorlog tussen Carib en Akawai
1682	Staten van Zeeland verkopen Suriname aan de w.i.c. Vestiging aan de Jodensavanne
1683	Oprichting der Geoctroyeerde Soceteit van Suriname. Sommelsdijk in strijd met Indianen

[p. 472]

1684	Spaanse missieposten in Guyana door Indianen bestookt. Vrede met de Coppenamemarrons
1685	Opheffing van het Edict van Nantes; refugiés naar Suriname. ‘Code noir’ ingevoerd
1686	Beperking der ‘rode’ slavernij in de westelijke Nederlandse kolonies. Eerste cacao-planten in Suriname
1687	Sommelsdijk zendt een expeditie naar Eldorado
1688	Muiterij in Suriname en dood van Van Sommelsdijk en Verboom
1689	Plundering van Suriname door Du Casse
1694	In Suriname wonen nog maar ruim 6400 Blanken en Negers
1701	Marrons beginnen de Surinaamse plantages ‘af te lopen’
1712	Cassard Brandschat de Hollandse kolonies aan de Wilde Kust
1713	Vrede van Utrecht: Spanje laat de Engelse slavenhandel toe; Oayapoc wordt grensrivier
1717	Instelling van het Vicekoninkrijk Nuevo Granada
1734	Bouw van fort Nieuw Amsterdam aan de Suriname-monding begonnen
1738	Storm van 's Gravesande arriveert in Essequibo
1741	Engelse inpolderingen aan de Essequibo. Horstmann gaat daar op zoek naar Eldorado
1742	Mauricius Gouverneur van Suriname
1749	Vredesverdrag met de Saramaka-marrons
1750	Verdrag van Madrid: Grensregeling tussen Spaans en Portugees Guyana. Pombal treedt op tegen de Jezuïeten. Stammenconflict aan de Rio Negro. Essequibo en Demerara onder één ‘Directeur-Generaal van beide rivieren’
1754	Expeditie van Solano voor grensvaststelling tussen Brazilië en Venezuela. Geheim verdrag tussen beiden
1756	Solano verkent de Guaviare
1757	Crommelin Gouverneur van Suriname. Opstand aan de Tempati
1760	Meer Britse kolonisten naar Pomeroon, Essequibo en Demerara. Hervormingen door Pombal in Brazilië
1761	Vredesverdrag met de Auka-marrons; het jaar daarop met de Saramaka-negers
1763	Grote slavenopstand in Berbice (ook in Jamaica); kleinere in Suriname
1764	Opheffing der Jezuïeten-missieposten in Frans-Guyana
1765	Begin der strafexpedities tegen de Boni-negers; Herrnhutters onder de Saramakamarrons
1767	Vredesverdrag met de Matuari-bosnegers
1770	Nepveu Gouverneur van Suriname. Amsterdam koopt het Sommelsdijkse aandeel in de Sociëteit van Suriname
1773	Instelling van de ‘Capitanía General de Venezuela’. Beurskrach in Amsterdam
1774	Demerara als zelfstandige kolonie erkend
1775	Grote Spaanse Orinoco-expeditie op zoek naar Eldorado
1776	Cordon tegen de marrons in Suriname. Malouet Gouverneur van Cayenne
1777	Verdrag van San Ildefonso: bevestiging van het Verdrag van Madrid
1781	Eerste Brits bestuur van verenigd Essequibo, Demerara en Berbice
1782	De drie verenigde kolonies onder Frans bestuur
1783	Vrede van Versailles: de drie kolonies worden weer Nederlands
1785	Opbouw van Nieuw-Amsterdam aan de Berbice. Katholieke kerk in Suriname toegelaten. Missieposten en forten aan de Boven-Orinoco, de Caroní en de Rio Negro
1789	‘Droits de l'Homme’ in Frankrijk afgekondigd. Franse slaven vrij, maar Guyane wordt strafkolonie
1791	Opheffing van de W.I. Compagnie. In Suriname 614 plantages in bedrijf. Er leven ruim 58.000 Blanken, kleurlingen en slaven
1792	De Friderici Gouverneur van Suriname
1793	Boni-negers naar Frans Guyana verdreven
1795	Suriname onder Nederlands Staatsbestuur; einde van de Sociëteit. Spaanse creolen mogen ‘blanke’ functies vervullen. Het Franse Directoire maakt de emancipatie ongedaan

[p. 473]

1796	Essequibo, Demerara en Berbice capituleren voor de Engelsen
1797	‘Kaartengeld’ in Suriname ingevoerd
1799	Suriname capituleert voor de Engelsen. Humboldt begint zijn Orinoco-reis
1800	Suriname staat westelijk stroomgebied van de Corantijn af aan Berbice
1802	Vrede van Amiens: de Nederlandse kolonies terug aan de Bataafse Republiek. Berbice weer apart
1804	Engelsen nemen opnieuw de Nederlandse kolonies. ‘Tussenbestuur’
1805	‘Code Napoléon’ voor de Franse slaven. Muiterij der Redimoesoe in Suriname
1808	Engeland verbiedt de slavenhandel. Portugezen bezetten Frans-Guyana. Slaven opstand in Brits-Guyana.
1814	Verdrag van Parijs: Cayenne terug aan Frankrijk. Nederland krijgt alleen Suriname terug. Verdrag tot wering van de slavenhandel
1816	‘Reglement op het Beleid’ in Suriname. In plaats van de Sinnamary wordt de Marowijne de officiële grensrivier. Bolívar naar de Orinoco
1817	Val van Angostura. Frans-Braziliaans grensverdrag
1818	Nieuw Engels-Nederlands verdrag inzake slavenhandel en instelling van een Gemengd Gerechtshof
1820	Onlusten bij het garnizoen in Suriname. Opleving der cultures in Brits-Guyana
1822	Brazilië wordt een keizerrijk
1825	Een ‘Protector of slaves’ in Brits-Guyana benoemd
1828	Nieuw Regeringsreglement in Suriname
1830	Officiële premie voor slaveninvoer in Suriname. De Moravische Broedergemeente begint haar werk op de plantages
1831	Berbice weer één kolonie met Essequibo en Demerara
1832	Suriname en ‘Curaçao’ onder één bestuur
1833	‘British Emancipation Act’, gevolgd door abolitie in 1834
1835	Eerste import van Madeirezen in Brits-Guyana. Nieuw verdrag met de Saramakanegers
1836	Slavenopstanden in Coróni (Colin)
1838	Einde van het ‘Apprenticeship’ in Brits-Guyana. Invoer van de eerste Brits-Indiërs
1841	Intentie-memorandum van Nederland aan Engeland. Braziliaans Noord-Guyana tot neutraal gebied verklaard.
1842	Eerste landaankoop door ex-slaven in Brits-Guyana. Oprichting der Mij. tot Bevordering van de Afschaffing der Slavernij
1843	Eerste mechanische suikerfabriek in Suriname
1846	Vrije kolonisatie van Nederlandse boeren naar Suriname begonnen. ‘Curaçao’ en dat land weer onder afzonderlijk bestuur
1848	Definitieve abolitie in de Franse kolonies. Nieuwe ontvluchtingen van slaven in Suriname
1850	Slavenverkoop in Brazilië verboden.
1851	Abolitie in Venezuela. Nieuwe slavenreglementen in Suriname
1853	Eerste Chinese immigranten naar Suriname en Brits-Guyana. Nieuwe slavenopstanden in Coróni. ‘Uncle Tom's Cabin’ wordt bekend
1854	Van Hoëvell's ‘Slaven en vrijen’. De eerste Madeirezen in Suriname
1856	Onlusten tegen de ‘Portugezen’ in Brits-Guyana. Verbeterd Slavenreglement voor Suriname
1857	Jaargeld voor Djoeka-opperhoofd ingesteld. Stichting van St-Laurent du Maroni
1858	Het Nederlands Parlement wijst zelf-vrijkoop van de slaven af. 500 Chinezen naar Suriname
1860	‘Max Havelaar’ verschijnt
1863	Emancipatie in Suriname afgekondigd. ‘Staatstoezicht’ ingesteld
1866	Koloniale Staten in Suriname geopend
1868	Éénjarige negerrepubliek in het Territorio de Amapà
1871	Waardeloos geworden Elmina door Nederland aan Engeland verkocht
1872	‘Wet op de Vrije Buik’ van kracht in Brazilië

[p. 474]

1873	Einde ‘Staatstoezicht’ in Suriname. Eerste Brits-Indische immigranten aldaar. Van Sijpesteijn Gouverneur
1875	Herleving der goudindustrie in Frans-Guyana en Suriname. Schorsing van de Brits-Indische immigratie
1876	Schoolplicht ingevoerd in Suriname
1877	Crevaux door Indianen vermoord
1878	In Suriname: hervatting van de Brits-Indische immigratie; Verordening tegen ‘afgoderij’
1879	Stichting van Nieuw-Nikéri
1884	Opstand onder de Hindostaanse immigranten in Suriname
1887	Grensgeschillen tussen Venezuela en Brits-Guyana. Eind van het Frans-Braziliaanse geschil
1888	Abolitie in Brazilië
1889	Brazilië tot republiek uitgeroepen. Anti-Portugese rellen in Georgetown
1891	Onlusten in Paramaribo. Van Asch van Wijck Gouverneur. Arbitrage van de Tsaar in het Frans-Nederlandse grensgeschil
1894	Eerste Javaanse immigratie in Suriname
1895	Goudvondsten in het omstreden Lawa-gebied
1896	Begin der Nederlandse wetenschappelijke verkenning van Suriname. Eerste mechanische goudwinning aldaar
1899	Arbitrale beslissing over de grens tussen Venezuela en Brits-Guyana
1900	Zwitserse arbitrage beëindigt het Braziliaans-Franse grensgeschil.
1904	De koning van Italië beslecht het Braziliaans-Venezolaanse grensgeschil
1905	Goldrush en spoorwegaanleg in Suriname
1908	Nederlandse blokkade van Venezolaanse havens
1911	Killinger-complot in Suriname
1915	Grensregeling Nederland-Frankrijk inzake de Marowijne
1917	Einde van de Brits-Indische immigratie aan de Wilde Kust. Oprichting van de Suriname Bauxiet Maatschappij
1922	Suriname wordt een ‘Gebiedsdeel’ van Nederland
1931	Einde van de poenale sancties; bezuinigingen en onlusten in Suriname
1933	Optreden van A. de Kom in Paramaribo
1934	Grensregeling Suriname-Brazilië
1936	Suriname krijgt een ‘Staatsregeling’
1939	Einde van de Javaanse immigratie en begin der luchtkaartering in Suriname
1940	Staat van Beleg in Suriname; interneringen; ‘Aziatisch huwelijksbesluit’
1942	Amerikaanse troepen in Suriname. Instelling van de Anglo-American Caribbean Commission
1943	Amapá wordt bij Decreet een ‘Territorio’, door federale ‘Interventor’ bestuurd
1945	Uitbreiding van het kiesrecht in Brits-Guyana
1946	Eind van de Staat van Beleg in Suriname. Eerste Parlementaire Commissie daarheen. Frans Guyana wordt een ‘Departement d'Outre-mer’
1947	Eerste optreden van Jagan in Brits-Guyana. Instelling van een Welvaartsfonds in Suriname
1948	Eerste Rondetafel-Conferentie in Nederland. Interimregeling
1952	Algemeen kiesrecht in Brits-Guyana. Tweede r.t.c. in Nederland
1953	Opheffing van de Grondwet in Brits-Guyana. Suriname krijgt een Rekenkamer
1954	Afkondiging van het ‘Statuut voor het Koninkrijk’
1955	Tienjarenplan voor Suriname begonnen
1963	Eerste ‘landskind’ Gouverneur van Suriname
1965	Voltooiing van de Afobaka-werken
1966	Brits-Guyana wordt een onafhankelijke republiek
1968	Opening van de ‘Universiteit van Suriname’
1969	In Suriname: algemene stakingen en val van Pengel. Einde der mechanische goudwinning aldaar

[p. 475]

1972	Instelling van een Koninkrijkscommissie inzake verandering van het Statuut
1974	Regering Arron in Suriname. Aankondiging van Onafhankelijkheid vóór 1976 en begin van de uittocht naar Nederland
1975	Suriname wordt een onafhankelijke Republiek en krijgt een eigen leger
1980	Militaire coup in Suriname; regering Chin A-Sen
1981	Ferrier afgezet als President van Suriname
1982	Chin A-Sen afgezet in Suriname. Ramdat Misier Vice-President. Militaire moorden leiden tot algemene paniek. Nederlandse bijstand opgeschort. Brits-Guyana failliet en hongerig
1983	Groot-Guyana wacht op hereniging der uiteengerukte fragmenten