Het euvel Gods

[p. 165]

Mijn leven een droom

In den beginne was ik Cobbs.

Eens ging hij wandelen over het bruine pad dat tusschen de duinen liep. De zee blonk in de verte zilvergrijs onder de zilverblauwe lucht waarin de witte kano's, de fregatten en de walvisschen der wolken zeilden. Cobbs bezag het helm en al de kleine bloempjes die zoo droog als hooi hun rooie dopjes opstaken. Zijn handen sloegen tegen vage warme zomerbriezen die zich in het stuifzand en het helm verliezen kwamen. Hij wilde wel dat hij zichzelf verliezen kon in de besloten moederschoot van zulk een zongebruinde warme duinpan. Maar steeds dieper riep het ruischen van de zee, dat in zijn oorschelp, met de vingers toegedrukt, begonnen was.

Het strand was niet geheel verlaten. Enkele gasten traden met hun ongewone, kleurige ontkleeding uit de donkere hokken in het frissche licht van zon en zee. Zijn vader zat, geheel in 't wit gekleed, juist op De scherpe scheilijn van de schaduw en de zon, onder de overkapping van een badstoel naar een schip te kijken, dat in de verte niets meer dan een rookpluim scheen. Cobbs had een gevoel alsof hij schreien zou, opeens in heftig, redeloos gesnik uitbarsten. Maar opgewekt en vol van vriendelijke autoriteit riep daar de stem zijns vaders: ‘Waarom ga je ook niet zwemmen, jongen!’

Cobbs besloot dat er in spijt van alles dan maar moest gezwommen worden. Het water sloeg als bloemkool op het strand. Zoo moest ik het ook in mijn handen

[p. 166]

kunnen vasthouden, dacht Cobbs. Maar 't meegespoelde zand begon heel fijn te schuren langs zijn beenen. Dan verhardde zich de bodem onder 't zachte drukken van zijn teenen. Het water speelde om zijn buik, zijn borst, zijn oksels. Een golf kwam sierlijk aangewelfd, en Cobbs maakte zich los van wat er nog aan zwaarte in hem was, en liet zich meetillen door die golf, verloor zichzelf in het doorschijnend geel en grijs en groen van water, in het doorzond opaal dat later meest de kleur zou zijn waarin hij zich verheugen kon.

Je zwemt niet elke dag zoo prettig. Cobbs was bijna reeds een man toen hij aan zee was op een dag dat er veel wind woei, en het water, zwarter, een begin van storm verborg. Hij sloeg de deining hard en vinnig, zonder meelij. Weer zat zijn vader uit een strandstoel toe te kijken. Ik wilde dat ik nu een mensch kon redden, dacht Cobbs. Maar zijn vader riep terug, zoodat het zangerig over de branding heenklonk: ‘Er zijn toch witte boeien, witte reddingsbooten en het vlotje. Waag je liever...’ Alle andere woorden gingen in 't gewoel van storm en wind verloren. Cobbs sloeg vinniger het water dat met spieren en met kronkelvezels aan hem trok. Hij wist dat overal de diepte om hem heen stond: omdat hij bang was.

Toen hoorde hij het gorgelen van binnenklotsend golfjesspel, een boot die langzaam volloopt, kantelt. Maar het was een vrouw wier rondingen verdronken, die, verzonken op de bodem, als een groote anemoon verwitten zou. Cobbs voelde hoe hij lenig werd, het

[p. 167]

water kliefde, en de zee opeens hem losliet en hem uitspoog naar de drenkeling. Hij greep haar vast, een koele gladde visch met geuren van versch kroos en diepe bodems. ‘Sla toch je armen om mijn hals,’ riep Cobbs. ‘Toe dan!’ Maar slap en willoos liet ze zich doorgolven en Cobbs verloor de moed. Het strand was veel te ver.

‘O vader, vader! Vadertje!!’

Hij zag het op-en-neer-gedrentel van zijn vader op het strand, het fladderend bewegen van zijn witte zeilbroek; schuim en wolken en het waaien van veel haren. Waarom heb ik ook geen moeder, fluisterde het binnenste van Cobbs. Wat moet ik met die vrouw hier? ‘Duwen,’ riep hij schor, tusschen het vermoeide hijgen door. ‘Duwen.’ Zijn armen werden zwaar en pijnlijk. Er was nieuw geplas, de speelsche slag van zwemmen bij hem, een verdwaalde school dolfijnen misschien. Een gebruind, haast mager, energiek gezicht. Een man, een vrouw? Ik weet het niet, dacht Cobbs; gelukkig ben ik nu niet meer alleen.

Zij namen dan de drenkeling met kleine stootjes tusschen zich mee, hoewel Cobbs wist: 't is nutteloos, ze is reeds dood. En plotseling overstelpte het gewicht van dit gesmijdige lijk hem, hij verloor de regelmaat van slag en adem. Nog suisde in zijn oor liet roepen van zijn metgezel: ‘Cobbs... lieve Cobbs...’ De lucht werd woelig, boven kwam een nieuwe branding. Reeds heb ik grond onder mijn voeten, drijfzand, ongewisse grond, dacht Cobbs, met lichtend-zeker weten midden in zijn razende doodsangst. Zwaar en

[p. 168]

groot lag naast hem 't lichaam van de drenkeling.

Er was eerst klaar gemurmel van veel stemmen, kermisgeluid bij avond en veraf. Cobbs was nog veel te loom en moe om zijn oogen open te doen. Hij hoorde alleen de stem van zijn vader tegen de omstaanders zeggen: ‘De eene redt hij, de ander laat hij verdrinken.’

Ach, was ik zelf maar verdronken, en hoefde ik nooit mijn oogen meer open te doen, dacht Cobbs.

Van die tijd af had hij een afkeer van het strand en van de zee. Je kreeg hem er wel naar toe, maar met de lusteloosheid die het kenmerk werd van al zijn droomen. Ik wil leven zonder zelfverwijt, zei hij. Maar kan ik het verhelpen dat de zee een mensch verzwolgen heeft? Als ik een vogel was en lijk de meeuwen land en lucht en water alles evenzeer tot mijn domein bezat, ik zou mezelf liefst in de lucht verliezen, misschien verpletteren op een steenrots, misschien plonzen in het water, maar mijn gedachte zou zich als een witte pluim verwazen in de hoogste nevels, en hooger dan een mensch ooit komen kan. Ik wil tenminste dáárvan een beetje notie zien te krijgen.

De jongeling Cobbs werd toen een bergbeklimmer, en later, met het toenemen van onrust en ontzetting, zelfs een vliegenier. De bergen boden in het eerst veel onvermoede schoonheid. Cobbs bevond zich in een neveldag op 1800 meter in een bergmassief dat zich aan alle zijden uitgewischt had in de melkdamp. Slechts vlak voor hem schemerden de steenen van het pad dat hier geen pad meer was, doch slechts een nauwe wilder-

[p. 169]

nis, en vóór hem 't zwartbruin van de schuine rotswand. De schepping scheen gekanteld, en Cobbs een wandelaar in de scheef weggezakte wereld van verminkte en nieuwgeschapene dimensies. Dit is het lijflijke besef der wiskunde, zoo in het ongewisse.

Onvermoeibaar, doelloos, want hij wist volstrekt niet meer waarheen, liep Cobbs het gebergte in. Steeds zwaarder scheen de ruimte voorover te hellen, waarin zich de bergtoppen moesten bevinden. Cobbs stond voor het blinkend-grijze begin van een gletscher, waar water uit blauwgroene grotten siepelde over het fijne gesteente van de moraine. Hier loste de melkwereld zich op; schuim dat verliep in grijs vocht.

In deze wijde beneveling ben ook ik niets meer dan een waterdampblaasje, een atoom en een minieme ruimte-omspanning, dacht Cobbs. Waarom zou ik mij nog over iets druk maken, waarom zou ik nog één gevoel willen koesteren? Het is alles gelijk, of men rots is of water of lucht. Ik wil in mijn denken de klare en zuivere zelfbeslotenheid bewaren van de kleine gletschergrotten. En niet meer zaniken over wijde, wijde uitzichten die toch zoo beperkt zijn, want ofwel het is heiïg, ofwel je kijkt tegen het strakke hemelblauw aan. En wat is daarachter? Hier in deze sombere engheid bevind ik mij vrij en verloren als in de moederschoot van mijn schepper, als in de lymphkanalen van mijn verwekker, als in de hersenwolken van wie mij uitdacht. Ik ben onbevreesd, hetzij de wereld kantelt en ik in de oneindige ruimte verdwijn, hetzij de bergen zich storten en ik onder de ontzaglijke massa verpletterd word.

[p. 170]

Onvervaard liep hij de hoogte in, naar de steilten van het melkwit. De stilte waarin alleen steentjes onder zijn schoenen knarsten en waterdamp leekte, werd plotseling van een koude en starre muziek vervuld. Koeklokken klepelden van heel dichtbij. Waar waren ze nog zoo kortgeleden? Ze jengelden onzichtbaar in de nevel, een liefelijke aardschheid verdoold in de wezenlooze velden des hemels. Nu hoorde hij zelfs het mekkerend geblaat van een schaap.

‘Maar ook dat zal ik onder mij laten!’

Neen, de nevels bewogen zich; nevels en schapen, windrafels, pluimen van melkwit. En het gelige, moeilijk doorbrekende zonlicht. De wereld kantelde. Hooger verdwenen de rotswanden, maar hier stond Gobbs op een bergkam, en vóór hem het nieuwe, diepe, onmetelijke dal. In de verte een glimp van hemelblauw en blauw van het meer.

‘Dan zullen wij terugkceren tot de diepten, sprak Cobbs tot zichzelve. Zoolang mijn voetzolen zich niet losmaken van deze aarde.’ Hij zag bij het hoogste ravijn een boerin gezeten onder een groote zwarte paraplu, de turende koebeesten om haar heen verzameld. Ze groette ternauwernood terug. Maar zie, ik ben niet eens meer alleen, dacht Cobbs.

Beneden in het dorp vond hij de onverschillige kennissen bij hun cognacje, en aan het avondmaal deed hij zich rijkelijk te goed.

Een mensch bewaart het schoonst de herinneringen aan bergen, zoolang hij woont op het vlakke land. Voor

[p. 171]

Cobbs waren de weiden de wachtende gelijkmoedigheid der ziel. Hij voelde zich uit de bosschen verbannen, elke latere bergtocht stelde hem diep teleur, omdat geen avontuur meer het vroeger vertoeven in melkwitte ruimten kon evenaren. Op zijn wandelingen door polders en over glooiende heiden zeiden zijn bijna ingesluimerde herinneringen hem, dat de wereld toch beter en mooier moest zijn dan waar hij thans was. Hij dacht erover zich een huisje te zoeken, omringd door donkere bosschen, verbeeldde zich dat des ochtends de vogels hem wekken zouden, en de middagen mild zouden zijn van het ruischen der boomen, en de ondoorgrondelijke zweem van droefheid die altijd om hem verwijlde, zou zwijgen bij de ontzaglijke tijding der fluisterende twijgen in vroege schemer. En zou hij zichzelve niet in de boschnacht verliezen kunnen?

Ik ben bevreesd voor zooveel vegetatie rondom mij. Mijn vruchtbaarheid is mijn vloek, ik wilde dat ik de laatste der menschen was, prevelde Cobbs. Ik wilde dat ik mijzelve verpletteren kon, dat ik heel de wereld te pletter kon slaan. Een gedachte waarvan ik de aanvang niet weet, noch het eind, heeft mij opgebouwd uit het kleurlooze en onbetastbare protoplasma. Waarom kan deze gedachte, wanneer zij zichzelve voltooid heeft, de omspanning van onze gedroomde vorm niet doen breken, zoodat onze wereld uiteenspat, een zeepbel gelijk? Onderstel dat het rood of het groen of het blauw van die zeepbel zich wijsmaakt: ik spiegel de wereld, de wereld ben ik... Verbcel je dus niets, o mensch, en blijf rustig wonen op de vlakste der vlakten.

[p. 172]

Wat Cobbs een oogenblik zeer in de war bracht, dat waren de kinderen. Het zijn de vegetaties van 't bosch, die uit hun planten-verbeelding zijn losgeraakt en in dierengestalten zijn weggevlucht. Want zoo jonge menschen zijn feitelijk dieren. Cobbs wilde gaarne de tijd vergeten en alle eindigheid; alleen op die wijze, meende hij, is onze gebondenheid aan de stof nog dragelijk te maken. In het kind zet ons leven zich voort, een mensch moet dus kinderen krijgen. Ik kan niets anders verwekken dan wat ik zelf ben, ik moet dus trachten eerst kind te worden. Hoe meer kind ik echter ben, hoe dichter ik mij bij mijn oorsprong bevind, en was het mij niet om mijn eindigheid juist te doen? O cirkelgang! Aan dit eindige wezen ontsnap ik nooit.

Hij ging gehurkt bij een kring van spelende kinderen zitten om toe te zien en te spotten met het liefste van zijn ziel. De kinderen gaven elkander de wonderlijkste benamingen, gelijk zij steeds doen: Ik ben stoel. En ik ben waterval. En ik ben moeder. En jij bent kerktoren.

‘Kijk, kijk, riep Cobbs uit. Ook de dartele diertjes willen aan zichzelve ontsnappen. Die wet is algemeen; het is onze zeepbelspanning, zonder haar zou de bel niet bestaan en ook niet kunnen barsten. Werkelijk, ik zal nooit meer bekommerd zijn, en kinderen kunnen mij niets meer schelen. En is geen verschil tusschen de dood door geboorte en die door sterven. Het eenige dat waarlijk bestaat is de onveranderlijkheid.’

Cobbs noemde zijn auto ‘projectiel der onveranderlijkheid’, waarmede hij bedoelde, dat hij zich overal

[p. 173]

evenzeer thuis gevoelde. De wegen zijn de middenstof van ons aardsch bestaan, het zijn de kanalen waarin onze drang naar snelheid stil en zilverwit moet zwemmen, zonder dat haar vinnen ooit de oevers raken. De auto slurpt de wegen gretig op, suist langs de boomen en de weiden en de bruggen en de huizen en de steden, laat achter zich een kleine blauwe stofwolk van herinnering, die spoedig weer is opgeklaard naar open horizonten.

‘Maar waar vind ik de auto's die niet aan de wegen zijn gebonden?’ vroeg Cobbs zichzelf af. De nieuwe steden riepen, onbekende wegen lokten, elke avond die je binnenreed was geurig van belofte, uit de schemer kon het bloemenwonder van gezichten plotseling voor je opengaan, in vreemde straten plotseling een andere auto stilstaan en een mensch verschijnen in de aureool der helle lampen, gansch omsponnen door de kus van lichten... Dat is toch wel de moeite waard om vele kilometers ver te rijden. Maar de horizonten buigen mee; geen snelheid is zoo groot als het geleidelijk wijken van de verten die nooit stilstaan, zich in weelderige lijnen buigen, en verzinkend zich weer sluiten in hun onveranderlijkheid.

Dan suizen de motoren sneller en ze zingen: Cobbs, o Cobbs, nooit kan wat hier op aarde werd geboren uit de aardschheid vluchten. Onder deze zware wolkenluchten zullen alle dingen trager gaan naarmate zij hun onrust over alle wegen razen. Daar de eenige vlucht uit dit ons zijn nooit is het worden, noch geweest zijn, maar bestáán in onveranderlijke rust. En Cobbs buigt zich

[p. 174]

met klein geluk en veel berusting naar de dingen die hij tegemoet snelt, en reeds op het oogenblik van de ontmoeting achter zich gelaten heeft. Hij ziet ze aan met de verwondering van iemand die te sterven ligt en snakt naar rust, en wien de dageraad zijn venster binnenkruipt, terwijl een vogel ochtendliederen aanheft, alsof niets nieuws gebeurt.

‘O wereld vol van heerlijkheden, wereld die ik toch zoo gaarne op wil geven voor iets dat nog grooter is, de opalen stilstand, vruchtwand waarin ik geboren werd’, zingt Cobbs terug. De wegen krommen zich tot buigzame spiralen en verliezen zich in 't projectiel dat Cobbs hun toewerpt, in zijn eigen zijn. Met honderd-kilometer-vaart neemt hij de wereld in bezit, met honderd-kilometer-vaart verliest hij haar, en staart, wanneer hij bij een spoorwegovergang moet wachten, op witte wijzerplaten, blinde oogen die niets meer verraden van wat omgaat in het lichaam van de auto en van Cobbs.

De vliegkunsten van Cobbs bleken, toen hij eenmaal zoo ver was, slechts bezigheden zonder nadere zin. Want hij geloofde niet meer, omdat er niets meer te gelooven viel. En zonder geloof vindt ge nimmer de zin van de dingen. Hij stapte zonder emotie, met een gevoel van vrijwillige plicht, in het vliegtuig dat broos op zijn veerende wielen stond. Een mager staketsel van dunne buizen omspannen met zeildoek; twee vleugels fragieler dan vogelpennen. De zoemende schroef was een levende bloem met snelheid tot geur.

[p. 175]

Het vliegtuig danste de weide over, en Cobbs wist nooit het juiste moment dat het losliet van de aarde. Het begon te zweven, opgehangen aan al de onzichtbare draden der zwaartekracht. Het kon zich wenden en zwenken, de weiden en steden in schuine opstand doen steunen tegen het uitspansel, maar het slingerde, altijd vastgehouden door onverbreekbare kabels.

‘O vogels, nu ken ik de reden van uw geheimzinnigheid, aarde-gebondenen. Neen, ik wil los zijn en vrij, ontkomen aan al de tentakels van denken, herinneren, hopen; de zwaartekracht van onze ziel. Vliegenier, neen, in je salto kantel ik niet; ik ben mijzelve gelijk gebleven; de wereld draaide zich om. Hoe ontkom ik dit toestel, de eindige ruimte, en al de jekkers waarmee ik mijn ziel heb omhuld?’

Men heeft Cobbs met schoone visioenen geplaagd en trachten te paaien. Steeds dieper liet de machine de kleurensegmenten der aarde onder zich wegdeinen. Zilveren draden van verre rivieren, het kroesgroen van bosschen, het grijze en roode geschub van daken, het blinken van water, 't ging alles in ijl grijs tenonder, en stijf, als een vogel van glas, lag het vliegtuig opeens op een schuimzee van wolken. Een poolzee kruimig gestold, een zuidzee van eiwitschuim, waaruit enkele wolkkoppen bobbelden, vlokkige kruinen, duinen van blinkend-wit schuim; en in een regen van licht vlekte schuinweg de vleugelschaduw. Boven de wolkenzee was het oneindige, ongenaakbare blauw, en een enkele maal was er de korte weerspiegeling van het blauw door een gat in de wolkenzee die tot de bodem der

[p. 176]

aarde liet zien, de weiden blauw in hun middagschemer.

‘Ben je nu tevreden, Cobbs?’

‘Zelfs hier wil je me nog misleiden, o hart.’

‘Vliegenier, ik wil dat je nog hooger gaat.’

‘Het kan niet. Ongelukken.’

‘O Cobbs, was je maar alleen.’

‘Ik laat me niet paaien. Hooger. Hooger!’

Het kon gebeuren dat Cobbs met gesloten oogen in het wilde weg aan de handles ging rukken. De vliegmachine steigert omhoog uit de wolkenzee. Opnieuw verlaat een vogel de aarde-zee, de tweede laag. Hij doorsnijdt een derde, een vierde, de zeven sferen. De harmonie der planeten suizelt en zindert zijn ooren voorbij. Het blauw van de hemel begint te iriseeren, opaal. De machine blijft achter, maar in Cobbs is de vaart tienvoudig geboren; alleen, zonder vleugels en steunsels doorklieft hij de ruimte. De zwaarte valt meer en meer van hem af, zijn zwaarte slinkt en zijn wezen wordt ruimte. 't Is wenteling geworden, hij keert in zichzelve terug, in zijn stilstand en in het verliezen, het nameloos bestaan.

Het kon gebeuren.

In den beginne heette ik Cobbs. Ik heb nog duizend andere namen; nooit ben ik slechts één enkele geweest. Ik vrees mijn ondergang niet meer. Er zijn millioenen vogels, visschen, aarde-dieren en insecten. Uit elk van hen kan Cobbs geboren worden, zonder dat hijzelf, of u of ik zich daarover bekommert. En ge wilt nog ongerust zijn?