Cultureel mozaïek van Suriname

3. Openbare monumenten

Monumenten van vroeger verdienen alleen al een plaats in een Cultureel Mozaïek van nu, omdat overal waar nog een belangrijk bestand aan oude gebouwen voorhanden is, dit ook altijd een grote bijdrage levert tot het gezicht, de herkenbaarheid, van de achtergrond van waaruit men nu leeft en werkt. Wie denkt er bij de naam Paramaribo niet aan witte houten huizen met balkons?

Maar ook verdienen ze hier een plaats, omdat men er mee bezig moet zijn. Zodra er immers een bewuste appreciatie voor de oude bebouwde omgeving gaat ontstaan, dan gaat men zich ook realiseren dat het karakter daarvan steeds aan bedreiging onderhevig is. Naast het bezig zijn in bouwkundige zin - een gebouw moet onderhouden worden - zeker wanneer het hout zo'n essentiële rol speelt als dat in Suriname het geval is - is visie en fantasie vereist.

Historische gebouwen. Zonder topstukken van wereldfaam te bezitten, heeft Suriname toch een groot aantal historische gebouwen van uitgesproken goede architectonische kwaliteiten. Uniek voor heel Amerika is wel de uit de 17de, 18de en 19de eeuw daterende bebouwing rond het Oranjeplein en in de directe omgeving daarvan (Gravenstraat, Waterkant). Het gehéél is hier bovendien nog meer dan de som der delen. De boeiende stedebouwkundige samenhang, de rol van de prachtige beplanting, de relatie met de brede rivier en zijn schepen maken, dat de totaliteit die hier ontstond, al heel lang in hoge mate ook door de bevolking ‘geapprecieerd’ wordt. Het ‘luieren’ langs de Waterkant is dan ook een geliefde avondverpozing van alle Surinamers die in Paramaribo woonachtig zijn of de stad bezoeken.

Het is dan ook hier, dat het actief bezig-zijn als de logische konsekwentie van dit alles zich het eerst duidelijk manifesteerde. In bouwkundige zin - veel is al gerestaureerd of kreeg een goede onderhoudsbeurt - maar ook in de zin van het tonen van visie en fantasie! Visie, om dit stuk van de oude stad als één geheel te zien, en om weerstand te bieden aan de altijd weer opduikende voorstellen tot het aanbrengen van een of andere ingrijpende wijziging. Fantasie, om voor gebouwen die een functie verliezen, een nieuwe, liefst meer openbare, te vinden. Zo werd het magazijn ‘1790’

[p. 379]

ministeriegebouw, Gravenstraat 6 van ‘Loge Concordia’ het ministerie van Algemene Zaken, en het voormalige fort ‘Zeelandia’ van sombere gevangenis tot gastvrij museum. De initiatieven gingen hier in eerste instantie uit van de landsregering, maar ze werden al door enkele particulieren gevolgd.

Andere monumenten. Een andere groep van ‘openbare monumenten’ is die van de historische religieuze gebouwen. Deze staan gestrooid door de stad, temidden van de vele niet-openbare monumenten, de oude woonhuizen (waarvan er heel wat waard zijn ‘beschermd’ te worden, maar dit jongste aspect van de monumentenzorg staat hier nog in de kinderschoenen!). Heel karakteristiek zijn hun ruime, luchtige en toch monumentale interieurs. Koel door hun goede ventilatie en grotere hoogte, stemmig door hun licht-inval, verrassend dikwijls door hun perfect meubilair. Over de Ned. Israelitische Synagoge schreef ik al eens, dat deze ‘het mooiste interieur van Suriname’ bezit. Heel apart ook van binnen zijn de grote Stadskerk, met de galerijen, en de Kathedraal, waar het hont ongeschilderd bleef. De Moskee aan de Keizerstraat en de Tempel Arya Samai aan de Gravenstraat tonen aan, hoe levend de oud-Surinaamse bouwtraditie nog was rond 1930! Over het algemeen zien deze gebouwen er nog goed uit, maar zouden met wat vindingrijkheid deze bijzondere ruimtes niet een iets grotere rol voor de gemeenschap als geheel, en voor de bezoeker, kunnen spelen?

Nog een enkel woord over de twee belangrijkste, nu ook openbare monumenten buiten de stad: Jodensavanne en Nieuw Amsterdam. Jodensavanne is, met zijn (pas geconserveerde) ruïne van de oudste synagoge op 't westelijk halfrond en zijn gebeeldhouwde grafzerken een historisch document, waaraan men geen andere functie zou kunnen toekennen. Het wijdse fort Nieuw Amsterdam eiste méér om het i een zinvolle plaats in het Suriname van de toekomst te geven. Het zeer veelzijdige en goed-bezochte Openluchtmuseum laat zien, hoe het met zorg werken in een historisch kader, al lijkt dit een beperking op te leggen, juist een verrijking van het resultaat met zich meebrengt!

C.L.T.G.