Kreatiewe analise van taalgebruik

[p. IX]

Woord vooraf

In de cursus 1946-1947 werd aan de Universiteit van Amsterdam een candidaten-college gegeven over het onderzoek van taalgebruik. De opvattingen over de doelstelling en de methode van een linguistische stilistiek, zoals die behandeld waren in de inaugurele rede over De neerlandicus als taalkundige (Amsterdam, december 1946), werden nader uitgewerkt en onderzocht op grond van een analyse van het gedicht ‘Om mijn oud woonhuis peppels staan’ van J.H. Leopold. Door het verlenen van opdrachten en uit de discussies over de principes vormde zich daarop een kern, de zg. Amsterdamse Werkgroep voor Stilistiek op Linguistische Grondslag. Daarbij gingen een aantal oudere candidaten en enkele afgestudeerden met de hoogleraar vrijwillig de verplichting aan, gemeenschappelijk bereikte resultaten niet dan na onderling overleg te publiceren of voor publicatie beschikbaar te stellen.

Voor de eerste maal werd, in het kader van de afspraak, uitgegaan van de behaalde resultaten in het Amsterdamse proefschrift Sistematiese verslag van 'n stilistiese analise. Eugène Marais: Die Towenares, waarop Scholtz in mei 1950 promoveerde. In zekere zin gold de afspraak ook nog voor het proefschrift (gebaseerd op een Amsterdamse doctorale scriptie) Die taal as tolk: 'n Stilistiese analise (van Maria deur Elisabeth Eybers), waarop C.J.M. Nienaber in januari 1953 promoveerde aan de Universiteit van Pretoria. Toch behoefde het toen niet meer met zoveel woorden gezegd te worden; de Werkgroep was namelijk na de cursus 1949-1950 uiteengegaan en beschouwde het gemeenschappelijk verrichte onderzoek als voltooid.

De bereikte resultaten en met name de principiële grondslagen, werden daarna opnieuw onderzocht en voor een deel

[p. X]

ook gewijzigd door de beide schrijvers van dit boek zonder dat daarbij veel contact mogelijk was. Van het voornemen om de resultaten van vier jaar stilistisch onderzoek samen te vatten en te publiceren, moest juist door de noodzakelijk gebleken heroriëntatie worden afgezien. In Amsterdam werd toen vooral gewerkt aan de principieel linguistische en grammaticale problemen; in Pretoria aan nieuwe linguistischstilistische principes en aan de literatuurkundige perspectieven. Dit laatste kwam reeds spoedig tot uitdrukking in de vruchtbare gedachtenwisseling tussen Prof. G. Dekker en Scholtz: in 1951 verschenen in Standpunte hun opstellen 'n Stilistiese ondersoek (Jrg. V-3) en Stilistiek en literatuurwetenskap (Jrg. VI-1). Wij verwijzen in de eerste plaats daarheen diegenen die na lezing van het derde hoofdstuk in dit boek vooral geïnteresseerd zijn bij het mogelijk nut van onze strikt linguistische methode voor de literatuurwetenschap.

In december 1953 werd voor enkele maanden rechtstreekse samenwerking opnieuw mogelijk door een subsidie van de ‘Nasionale Raad vir Sosiale Navorsing’, waarvoor aan dit Instituut hierbij oprechte dank wordt betuigd. Het resultaat is dit boek. Zonder een jarenlange voorbereiding in de kring van de Amsterdamse Werkgroep zou het niet geschreven zijn. Allereerst gaat de dank van de schrijvers dan ook uit naar diegenen die van 1946 tot 1950 hebben meegewerkt aan het stilistisch onderzoek, dat de deelnemers langs vele wegen en vooral ook dwaalwegen heeft gevoerd. Al zullen deze de principes voor het stilistisch onderzoek op linguistische grondslag zoals die thans hier geformuleerd zijn, in hun dictaten en aantekeningen in vele gevallen niet, in andere nauwelijks meer terugvinden, toch mogen zij ervan overtuigd zijn, dat, zó er hier iets bereikt is, het mede als vrucht van hun werken en van hun enthousiaste toewijding aan een tartende taak beschouwd moet worden. Uit de velen noemen wij hier in het bijzonder Mejuffrouw B.J. Uylings, lit. dra., en de heren F. Lulofs, lit. drs., Dr. B.Th.M. Tervoort S.J. en R.J. Zoethout, hist. drs.

[p. XI]

Niet minder groot is het gevoel van verplichting en dankbaarheid dat de schrijvers hebben tegenover de linguist van de Universiteit van Amsterdam, Prof. Anton Reichling. Door zijn streven naar een strikt linguistische probleemstelling en een strikt linguistische methode van onderzoek, in zijn publicaties en in zijn colleges, wordt het denken van allen die onder zijn leiding of in contact met hem tot taalkundigen zijn gevormd, beheerst. Ook daar waar in dit boek in principieel opzicht afgeweken wordt van opvattingen van Reichling, was zijn werk, zijn ‘leer’ zou men bijna kunnen zeggen, de meest noodzakelijke voorwaarde om tot zulk een conclusie te kunnen komen.

Het was een groot voorrecht, dat alle principes die in dit boek behandeld zijn, evenals de demonstraties van analyse die hierin worden gegeven, in de drie maanden van onze samenwerking voortdurend besproken konden worden met Prof. N.P. van Wyk Louw (Universiteit van Amsterdam) en Prof. J. du Plessis Scholtz (Universiteit van Kaapstad). Hun oordeel - systematisch, hardnekkig, en altijd opbouwend, ook als het afwijzend was - heeft het gehele werk doortrokken. Maar niet minder dan hun voortdurende, deskundige belangstelling was hun vriendschap een kostbare stimulans bij het werk dat, in verband met subsidie en verleend verlof, toch nog onder druk moest geschieden. Dit geldt bovendien voor allen die wekelijks in kleine kring aan het bespreken van de vorderingen en pogingen deelnamen. In het bijzonder danken wij, naast de andere leden van de Staf voor neerlandistiek, de assistente voor Nederlandse Taalkunde Mevrouw dra. F. Balk-Smit Duyzentkunst die een bijdrage leverde tot verschillende analyses en alle resultaten van linguistisch standpunt kritisch beoordeeld heeft.

Evenmin mag onvermeld blijven - hoezeer deze collega het ook overbodig vindt dat de dank met zoveel woorden wordt geformuleerd - welk een tijd en aandacht Prof. van Wyk Louw aan het gereedkomen van deze uitgave heeft willen geven door de kopij na voltooiing op formulering en

[p. XII]

verder taalgebruik kritisch door te lezen en door de drukproeven mee te corrigeren.

Zo is dit boek dan een vrucht geworden van samenwerking en vriendschap tussen Nederlanders en Afrikaners. Mogen zij wier namen in dit voorwoord niet genoemd worden de opvatting delen met de schrijvers, dat uiteindelijk elk wetenschappelijk werk een anonieme auteur heeft: een cultuurgemeenschap, reikend buiten toevallige nationale grenzen, teruggrijpend naar een verleden dat de cultuuraspecten van elk nieuw heden draagt. Daarom is het in zulke gevallen eigenlijk beter om niet te zeggen dóór wie, maar vóór wie zulk een werk ondernomen werd. In dit geval geschiedde het voor allen die in hun liefde voor taal en literatuur in de eerste plaats gebonden zijn aan het Afrikaans en aan het Nederlands als hun moedertalen. Moge het resultaat niet te ver achterstaan bij het ideaal.

W. Gs HELLINGA

H. VAN DER MERWE SCHOLTZ

Amsterdam-Pretoria, januari 1955