Het Europa der kloven
Als we de ruimte als maatstaf nemen die de meeste kranten maandag aan de gevangenneming van Saddam Hussein en de ongeveer gelijktijdige mislukking van de Eurotop in Brussel besteedden, dan zou daar de conclusie uit getrokken kunnen worden dat de Nederlandse lezer het eerste nieuws belangrijker vindt dan het tweede.
En misschien doet hij dat ook. Maar is het ook belangrijker? Nederland is slechts zijdelings betrokken bij wat er in Irak gebeurt, maar heeft als lid van de Europese Unie althans nog enige invloed op de gang van zaken en is in elk geval deel van Europa, over welks toekomst die top ging. Is de Nederlandse lezer, hoewel zijn land al zestig jaar lang niet meer neutraal is, toch liever toeschouwer vaak berispende toeschouwer dan betrokkene?
Maar terzake. De top is mislukt. Een Europese grondwet komt er voorlopig niet. Is dat erg? Alléén voorzover het ontwerp-grondwet waarover een conventie anderhalf jaar lang gedelibereerd heeft, regels voor de besluitvorming had vastgesteld. Nu moet een EU met 25 leden het doen met het verdrag van Nice uit 2000, dat volkomen onwerkbaar is.
Voor de rest bemoeit het ontwerp zich voornamelijk met allerlei zaken die normaliter op z'n hoogst bij wet geregeld worden. Het is dan ook een document geworden dat een aanfluiting maakt van de wens Europa ‘democratischer, transparanter en efficiënter’ te maken. Referenda te houden op grond van de fictie dat de burger kennis heeft genomen van dat document, getuigt van een luchthartigheid die grenst aan cynisme.
Wat dat betreft, is die mislukking in Brussel niet zo erg. Maar intussen zit Europa met dat onwerkbare verdrag van Nice, dat, laten we dat niet vergeten, een bedenksel was van president Chirac, die niet wilde dat Duitsland, op grond van zijn veel groter inwonertal, ook meer stemmen dan Frankrijk zou krijgen en daarom Spanje overvloedig bedeelde (bijna evenveel stemmen als Frankrijk en Duitsland), waarop Duitsland hetzelfde voor Polen eiste. En nu zitten ze met de peren die ze zelf gebakken hebben.
Natuurlijk komt dan, als uitweg uit de impasse, het idee van een kern-Europa weer te voorschijn. Chirac heeft al onmiddellijk er weer voor gepleit een ‘pioniergroep’ te vormen, die op bepaalde gebieden verder zou moeten gaan dan andere Europese landen, en bondskanselier Schröder heeft toegegeven dat deze ontwikkeling ‘in de logica ligt van een definitief falen van de grondwet’.
Wie al dadelijk geestdriftig was voor zo'n Europa van verschillende snelheden, was Belgiës premier Verhofstadt. En zo vonden de drie heren elkaar op een dineetje in een Brussels restaurant op vrijdagavond (toen de mislukking van de top al duidelijk was).
Daar hebben zij, vergezeld van hun ministers van Buitenlandse Zaken, ‘een gezamenlijke strategie uitgedokterd’, zo weet de doorgaans goed ingelichte Europacorrespondent van De Standaard, Bernard Bulcke, te melden.
Van een gemeenschappelijke verklaring heeft dit drietal voorlopig afgezien, en dat is maar goed ook, gezien de emoties van het ogenblik. ‘De Benelux is in Brussel nooit aan bod gekomen’, schrijft Bulcke, en dat blijkt wel uit de afwezigheid van Luxemburgs premier Juncker, die in april wél met de drie heren een gemeenschappelijke verklaring over een eigen Europese defensie had ondertekend.
Minder verrassend was de afwezigheid van Balkenende en Bot, die tegen kerngroepen zijn, al was het alleen maar omdat Nederland per 1 juli a.s. voorzitter van de EU wordt en als zodanig boven de partijen of groepen dient te staan. Dit heeft het evenwel niet verhinderd een brief van zes rijke lidstaten, een andere kerngroep dus, te ondertekenen die bevriezing van de Europese begroting eist. Is hier de hand van Zalm in te ontdekken? In elk geval zien vooral Spanje en Polen hierin een vergelding voor hun koppigheid in Brussel. Weer een andere kloof in Europa dus.
De Oost- en Midden-Europeanen zien zich door zulke kerngroepen bevestigd in hun gevoel op de tweede rang te zitten. Dat heeft Chirac hun nog eens ingepeperd, toen hij het echec van Brussel mede toeschreef aan ‘een zeker verschil in cultuur’, onmiskenbaar zinspelend op de nieuwe leden, vooral het hardnekkige Polen, dat, samen met Spanje, de winst van Nice niet wilde prijsgeven. Eerder dit jaar had Chirac hun al, inzake Irak, het recht ontzegd er anders over te denken dan Frankrijk en Duitsland.
Geen wonder dus dat er geruchten de ronde doen dat Frankrijk het op een mislukking in Brussel heeft laten aankomen. Het zou dan zijn gang kunnen gaan met zijn ‘pioniergroep’ en zich weinig van de nieuwe leden, die tot voor kort naar Duitsland graviteerden, aan te trekken. Zo zou de initiator van de Europese eenheid haar grafdelver worden.
Alles hangt af van het succes dat zo'n kern- of pioniergroep zou hebben. De sabotage door Frankijk en Duitsland van het Stabiliteitspact, dat de leden van die andere kerngroep, de eurozone, bijeenhield, is geen gelukkig precedent. Wanneer Schröder het falen van Brussel toeschrijft aan het feit dat sommige landen hun nationale belangen boven het Europese stellen, is dat dan ook een gotspe.
Dus zelfs een kerngroep, hoe ook samengesteld, zou vervuld zijn van onderling wantrouwen en cynisme. Moet dát als motor voor Europa dienen? Het is dan ook opmerkelijk dat het Parijse dagblad Le Monde zegt dat het Frans-Duitse koppel in Brussel geïsoleerd was en daar zijn ‘tweede nederlaag in minder dan één jaar’ heeft geleden (de eerste zijnde de stelling die Frankrijk, Duitsland en België, zonder hun partners te raadplegen, inzake Irak innamen en die ook tot een kloof in Europa leidde).
Het is mogelijk dat Duitsland er op een goed ogenblik genoeg van krijgt als Frankrijks bijwagen te functioneren. Vooral van het verlies aan invloed in Midden- en Oost-Europa dat het, als gevolg daarvan, heeft geleden, moet het spijt hebben. Maar het moet gezegd worden dat de regering-Bush, die onlangs Franse en Duitse firma's uitgesloten heeft van opdrachten voor de wederopbouw van Irak, alles doet om die twee aan elkaar geklit te houden.
Facit: in plaats van de zekerheid die een grondwet bedoeld is te geven, is in Europa alles nog meer in onzekerheid zo niet ontbinding dan vóór Brussel.
NRC Handelsblad van 18-12-2003, pagina 9
Auteursrechtelijk beschermd