Zelfs Jan Ligthart sliep wel eens
‘Hier zouden we het gevoegelijk bij kunnen laten, ware het niet dat ik bij het lezen van Wils' studies over het Grootnederlandisme (een vooroorlogse beweging die aanhechting van Vlaanderen bij Nederland nastreefde en waarvan Geyl een van de intellectuele voormannen was) weer getroffen werd door de waarneming hoe moeilijk het blijkbaar zelfs voor een historicus van naam - en dat is Wils - is zich helemaal in te leven in de geschiedenis van een ander land.’
Nee, dit wordt niet wéér een stuk over Geyl. Een lezer hekelt deze ‘onmogelijke zin, van puur-germaanse structuur’, die in een van mijn recente stukken stond. Hij vindt die zin ‘nauwelijks te lezen’. Bovendien staat is verkeerd in die zin; het behoort achter blijkbaar te staan. Hij vindt dit allemaal des te erger omdat ik ‘weleens de vinger ophef om anderen te wijzen op taalkundige gebreken’. Ik beken schuld. Alleen geloof ik dat die zin, hoe lelijk ook, taalkundig correct is. Lelijkheid of zelfs onleesbaarheid is geen kwestie van taal, maar van stijl, en in mijn taalstukjes behandel ik geen stijlgebreken. De verwijzing naar mijn taalstukjes gaat dus niet helemaal op. Bovendien: wat is er tegen een puur Germaanse structuur? Nederlands is toch een Germaanse taal? Als hij Duits bedoelt, laat hij dat dan zeggen!
Ten slotte: in die taalstukjes signaleer ik eerder taalkundige eigenaardigheden - de mijne incluis, als het zo voorkomt - dan dat ik ze kritiseer. Dat doe ik vandaag weer:
‘In de hele wereld, maar uiteraard het meest in zijn geboorteland Oostenrijk, zal bij deze herdenking muzikaal worden stilgestaan. Niet in het minst tijdens de inmiddels wereldberoemd geworden Schubertiades in Feldkirch in Vorarlberg.’ Of: niet het minst? Het maakt nogal verschil. Bovendien zou ikzelf Oostenrijk tussen komma's hebben gezet, want iemand kan slechts één geboorteland hebben. ‘De Algemene Rekenkamer staat voor een ultieme lakmoesproef. Kan het zelf bepalen wat, hoe en wanneer zij rapporten naar buiten brengt? “De Rekenkamer moet zijn grenzen kennen”, zei (president) Koning vijf jaar geleden in deze krant.’ Het kan mij niet schelen welk geslacht Rekenkamer heeft, maar haar in één zin zowel het als zij te noemen, lijkt weinig logisch.
‘Onlangs heeft ze een brief naar de Tweede Kamer gestuurd, waarin zij het recht claimt om in elke individuele strafzaak te mogen ingrijpen.’ Hier is mogen overbodig, want wie een recht heeft mag.
‘Deze durfde te pleiten voor het vertrek van de 35.000 Turkse troepen.’ Een troep betekent een groep of een aantal manschappen, op z'n minst dus meer dan één man. Vijfendertigduizend troepen zijn dus op z'n minst zeventigduizend man. ‘De vraag is of deze omslag puur het gevolg is van de met de omwenteling opgetreden verschuivingen op het gebied van het mecenaat of dat ook de gewijzigde organisatie (centralisatie) van het bouwbedrijf, met in het kielzog daarvan het onderwijs, deze hebben helpen bewerkstelligen.’ Zoek de fout. ‘Maar ik kan me nergens zo over opwinden als er iemand opstaat en zegt: “dit is een gewetenskwestie”.’ Eigenlijk had hier moeten staan: als als. Wie dat niet mooi vindt, kan dan schrijven: als wanneer (wat waarschijnlijk ook taalkundig beter is).
‘Zintuigen zoals het oog zijn wel vaker uitgevonden, en zou je dus ook bij mobiele eencelligen elders kunnen verwachten.’ Zelfde constructie als: zij zijn wel vaker uitgevonden en zou je dus ook elders kunnen verwachten. Ook ontgaat mij de ratio van de komma.
Dat zelfs oud-schoolmeesters als de bekende pedagoog Jan Ligthart (1859-1916) wel eens slapen, blijkt uit deze zin, die ik aantrof in zijn boekje Over opvoeding I (1918). ‘Gekke Dirk wordt bespot, uitgejouwd, en - allerergst - vrees aangejaagd voor allerlei denkbeeldige gevaren.’ Zelfde constructie als: ik word bespot en vrees aangejaagd.
‘... een uit Zuid-Afrika teruggeroepen ambassadeur, waarin de hand van de koningin wordt vermoed.’ Wordt de hand van de koningin in die ambassadeur vermoed?
‘... de opening van een ambassade waaraan de minister geen behoefte heeft, maar moet buigen voor de wens van de koningin.’ Toelichting nog nodig?
‘Het onvermogen nog te kunnen schrijven heeft zeker bijgedragen aan zijn foute keuze.’ Hier is kunnen overbodig, het ligt al in (on)vermogen besloten.
‘De reële zin van de gemiddelde arbeider begreep zij niet, was haar veeleer een doorn in het oog.’ Zelfde constructie als: mij begreep zij niet, was haar veeleer een doorn in het oog.
‘Afgelopen vrijdag werden de stagiairs en stagiaires opeens staande gehouden en vriendelijk de deur gewezen.’ Wie werden gewezen: de stagiair(e)s of de deur? ‘De weinige blanken die zich nog op straat wagen, worden meteen alles afgepakt.’ Worden die blanken afgepakt of wordt hun alles afgepakt?
‘Maar bij hem liep het als een eend langs zijn veren af.’ Loopt een eend dan langs zijn veren af?
‘En dat leidt tot de conclusie dat de blauwhelmen weliswaar geen helden waren, maar ook geen lafheid kan worden verweten.’ Zelfde constructie als: ...dat wij geen helden waren, maar ook geen lafheid kan worden verweten.
‘De juistheid van de door ons gegeven eigen interpretatie van dit bericht is niet gebleken en is door ons ten onrechte geschreven.’ Is die juistheid ten onrechte door ons geschreven?
‘De hotelhouders wanen zich in het nirvana, nu zij smerige kamers voor minstens 75 dollar aan gretige journalisten kunnen verhuren.’ Nirvana betekent toestand van volkomen rust of opgaan in de oneindigheid. Waanden die hotelhouders zich daarin?
‘Hoe moet men een berg beklimmen waarvan de top al klimmend steeds verder wijkt?’ Klimt die top?
‘... dat oud-officier van justitie Di Pietro een paar verdachten een voorkeursbehandeling zou hebben gegeven en zelfs vrijuit zou hebben laten gaan.’ Kan eigenlijk ook niet.
‘... dat Nederland een van de weinige landen was die in de conceptie van “safe havens” geloofde en als enige bereid was om troepen naar Srebrenica te sturen.’ Waar slaat die op? Niet op landen, want dan zou het geloofden en waren zijn. Misschien op een verzwegen land? Maar dan zou het dat zijn.
Het nut van kommabeleid: ‘Mevrouw Willet peinsde haar laatste dagen vol, turend over de grachtengolfjes. Kort daarna zou die literator de scepter gaan zwaaien over de drie etages, totdat ook hij in 1936 overleed.’ Hieruit zou kunnen worden opgemaakt dat mevrouw Willet in 1936 overleed, maar dat is niet zo.
Misverstanden daaromtrent zouden zijn vermeden als in 1936 tussen komma's had gestaan.
‘Rechters zijn, evenmin als politici, wonderbeest.’ Een zinsdeel tussen komma's is geen integrerend deel van de totale zin. Letterlijk staat hier: rechters zijn ... wonderbeest.
NRC Handelsblad van 22-11-1996, pagina 7
Auteursrechtelijk beschermd