Cultuurkloof door Europa
In de Volkskrant van zaterdag beschuldigt een lezer die krant, die vroeger rooms-katholiek was, van katholieke Selbsthass. Zij ‘wil of kan maar niet de minste objectiviteit of relativeringsvermogen opbrengen als het om berichtgeving over de huidige rooms-katholieke kerk gaat of als het de geschiedenis van het geloof betreft’.
Daar zit iets in. Alleen in de overlij-densadvertenties herinnert nu en dan een verdwaalde pastoor, wiens nabestaanden de ontwikkeling van de laatste decennia kennelijk is ontgaan, eraan dat de Volkskrant vroeger katholiek was. Verder wordt alles gedaan ‘om te vermijden dat de brave lezertjes ook maar een vleugje katholicisme zullen aantreffen in de kolommen van deze krant’, zoals die lezer zegt.
Is het ook daarom dat de Volkskrant zaterdag een interessante passage heeft weggelaten uit een artikel van Dirk-Jan van Baar dat eerder, in uitvoeriger versie, in het weekblad Intermediair had gestaan? Of heeft Van Baar zelfcensuur toegepast? Maar laten we eerst vertellen wat er in dat artikel stond.
Van Baar betoogt dat de functie van de Europese Unie als ‘onderhandelingsplatform voor de nationale lidstaten’ veel belangrijker is dan als besluitvormingsorgaan. ‘Het presenteren van plannen en het oplaten van proefballonnetjes is een doel op zichzelf. Dat houdt Europa in beweging’, en zo moet het vooral blijven.
‘Een principiële oplossing van dit probleem in federale zin zit er niet in. [...] Het zal daarom altijd schipperen blijven tussen federalisme en nationale soevereiniteit. Dat is eigenlijk helemaal niet erg. Een geforceerde politieke integratie gaat ten koste van de samenstellende delen’, want ‘de eigen staat is voor de Europese burger nog steeds het identificatiepunt.’
Met andere woorden: ‘Europeanen zijn gewend aan compromissen. Dat de EU tot een ongrijpbare mix van supranationale en intergouvernementele elementen is uitgegroeid, wordt niet als probleem, maar als oplossing beschouwd. Wat hier plaatsvindt kan eigenlijk niet, maar ondertussen gebeurt het wel.’
Ik heb hier uit Van Baars artikel in Intermediair geciteerd, maar de kwintessens van zijn betoog is ook in zijn bijna gelijktijdig verschenen artikel in de Volkskrant terug te vinden. Maar dan schrijft hij in het weekblad de volgende woorden, die niet in de krant terug te vinden zijn:
‘Katholieken zullen met zulk mysterieus gedachtengoed geen moeite hebben. Protestanten wèl. Die cultuurkloof wordt in Europa dan ook langzaam zichtbaar.’ Het was juist om die passage dat ik Van Baars artikel uit Intermediair had gescheurd, en ik wil daar nu verder op ingaan, de vraag waarom zij niet in zijn artikel in de Volkskrant terug te vinden is onbehandeld latend.
Katholieken, aldus kunnen we Van Baar interpreteren, hebben minder moeite met onaffe, innerlijk tegenstrijdige structuren zoals de EU er een is, dan rechtlijniger protestanten. Het leven met de zonde valt hun minder zwaar. Van ritselen, rommelen en krabbelen hebben zij een kunst gemaakt. Op die manier heeft hun kerk de eeuwen overleefd en is zij niet, zoals het protestantisme, in kerkjes en sekten uiteengevallen.
Laten we niet gering denken over deze eigenschap! Maar het is waar: zij die uit de protestantse traditie voortkomen, vinden dit onbevredigend, zo ze het niet zelfs moreel afkeurenswaard vinden. Die kloof bestaat inderdaad, en in ons land, dat de stempel draagt van beide godsdiensten (al worden ze steeds minder gepraktiseerd), manifesteert zij zich bijzonder sterk.
Als de situatie in Europa is zoals Van Baar haar schetst, mogen we ons misschien gelukkig prijzen met een minister van Buitenlandse Zaken die, zoals Kees Fens in een prachtig profiel in de Volkskrant van zaterdag schrijft, een Brabantse katholiek is gebleven - en dat is heel iets anders dan een boven-de-rivierse katholiek, want die is besmet door de protestantse correctness.
Maar Van Mierlo zal het er wel moeilijk mee hebben aan de noorderlingen uit te leggen dat ze moeten leren leven met het rommeltje dat de EU zal blijven of het hun te verkopen als juist op bijzondere wijze overeenstemmend met de hoge idealen van de heilige vaders van Europa. Het is hier dat zijn internaatsopvoeding bij de jezuïeten, ook vermeld door Fens, hem misschien te stade zal komen.
Waarschijnlijk zal Van Mierlo niet blij zijn met deze karakterisering door een vroegere geloofsgenoot - hij die gelooft zich geëmancipeerd te hebben van de banden des geloofs. Maar niemand ontsnapt geheel aan de blijvende invloed van zijn milieu en opvoeding - en die van Van Mierlo zijn heus niet de slechtste.
In een andere zaterdagse krant, Trouw (dat zich niet schaamt voor zijn protestantisme), schrijft hoofdredacteur Jan Greven ook over Europa of liever: over het Nederlandse nationalisme, dat wel degelijk bestaat - en niet alleen bij veteranenkringen en voetbalhordes - en dat wringt met ons beleden internationalisme en onze Europese gezindheid en daarom ontkend wordt:
‘Nederlanders mogen dan prat gaan op hun onnationalistische nuchterheid met symbolen als vlag en volkslied, die nuchterheid verdwijnt als sneeuw voor de zon bij kritische opmerkingen over ons drugs- of euthanasiebeleid.’ En Greven haalt de verontwaardiging aan die een artikel in de Osservatore Romano over euthanasie en opmerkingen van president Chirac over drugs hier hebben gewekt, tot in hoogste kringen.
Inderdaad, en ik begrijp niet waarom wij pleiten voor Europese meerderheidsbeslissingen inzake buitenlands beleid, maar als de gebeten hond reageren wanneer iemand zich bemoeit met ons drugs- en euthanasiebeleid. Vinden we het tweede dan werkelijk belangrijker dan het andere?
Waarschijnlijk is dit te ‘protestants’ gedacht. Zo ja, dan moet de ‘katholiek’ Van Mierlo het ons toch nog eens uitleggen.
NRC Handelsblad van 02-04-1996, pagina 9
Auteursrechtelijk beschermd