Zondaar of zondebok?
Eergisteren was het tachtig jaar geleden dat de Titanic zonk. In de krant lees ik: ‘Maar de echte zondebok (...) was kapitein Smith van de Titanic, die, ondanks waarschuwingen voor ijsbergen, die nacht met volle kracht doorvoer. Maar hij werd in Engeland als een held herdacht, en voor hem werd een standbeeld opgericht’. Kapitein Smith was dus geen zondebok.
Andere eigenaardigheden die mij de afgelopen vijf weken troffen:
‘Met droefheid ontvingen wij het bericht van het overlijden van de heer X, voormalig oprichter en voormalig directeur van...’ Oprichter zal hij altijd blijven.
‘De gezondheidstoestand van Honecker is sterk verslechterd en moet dringend worden opgenomen in een ziekenhuis.’ Die gezondheidstoestand?
‘Twee weken geleden bleek het afdelingsbestuur noch de ledenvergadering niet in staat te komen tot een oplossing.’ Charivarius zou gezegd hebben: der Geist der stets verneint.
‘Wij huilen mee met de slachtoffers of zij die zichzelf slachtoffer hebben verklaard.’ Wij huilen mee met zij? Misschien raakt dit langzaam ingeburgerd, want ik las ook: ‘Alleen voor zij die verslaafd zijn aan Nederlandse films’.
‘...wordt de hele zaak nog eens op een rijtje gezet.’ Is er voor een rijtje niet meer dan één zaak nodig? Of bestond dat rijtje al, toen die zaak erop gezet werd?
‘Uiteindelijk heeft mond-op-mondreclame ervoor gezorgd dat de zaal behoorlijk vol zat.’ Bah, wat vies! Of is bedoeld: mond-tot-mondreclame?
‘Ik kan dit werk nog niet optimaal aan.’ Als hij zijn best deed, kon hij dat werk wèl optimaal aan, want optimaal betekent: zo goed mogelijk.
‘Wij herinneren hem als een bevlogen criticus.’ Het werkwoord is: zich herinneren. Je kunt ook iemand aan iets herinneren.
‘Indertijd was Jopie een van de eersten geweest die De Mérode had opgezocht toen deze uit de gevangenis ontslagen werd. Als zeventienjarige jongen had hij hem van de trein gehaald’. Allemaal onduidelijkheden. Wie had wie opgezocht: Jopie De Mérode of De Mérode Jopie? Uit de tweede zin zou je opmaken dat het Jopie was die De Mérode had opgezocht (hoewel opzoeken en van de trein halen niet hetzelfde is). Zo ja, dan had het ‘hadden opgezocht’ moeten zijn geweest. Ook zou ik hebben geschreven: ‘...uit de gevangenis ontslagen was’, want die behandeling was voorafgegaan aan (en voltooid vóór) het opzoeken.
Nog zoiets. In een paginagrote advertentie van PTT Telecom staat: ‘Een van de belangrijkste figuren die bepaalt hoe snel je bij ons gaat’. Naar een lezer mij meedeelt, is het advertentiebureau van tevoren gewezen op de onjuistheid van de constructie (moet zijn: die bepalen), maar heeft dat bureau, met steun van PTT Telecom, zijn been stijf gehouden met de argumenten: ‘de boodschap komt zo veel pakkender over’ en: ‘taal is toch een levend organisme?’ Dat laatste is juist, en wat taal is, wordt kennelijk door advertentiebureaus bepaald.
‘Thailand was een van de eerste landen in Azië die er openlijk tegen rebelleerde.’ Die kan niet op Thailand slaan, want Thailand is onzijdig. Het slaat dus op landen. Zo ja, dan is het enkelvoud rebelleerde verkeerd.
‘Denkt u dan niet dat zij tot een van de belangrijkste figuren van onze tijd moet worden gerekend?’ Wie moet nog meer tot die ene figuur gerekend worden?
‘Deze editie met de kennis van vandaag lezende, maakt veel nostalgie los.’ Wat is het onderwerp in deze zin ofwel wat maakt veel nostalgie los?
Verscheidene lezers hebben mij deze zin voorgelegd: ‘De oude sjeik, die toegeeft dat het regime van president Mubarak hem vreest en daarom voortdurend in de gaten wordt gehouden, slaat driftig op de tafel.’ Ik zie daar geen fout in. De sjeik geeft toe en wordt in de gaten gehouden. Mooi is misschien anders, maar dat is een andere kwestie.
‘Graag hopen wij u te ontmoeten.’ Als je iets hoopt, doe je dat altijd graag.
‘Daarom stond ik op goede voet met hem, niet in het minst omdat hij zo'n aangenaam causeur was.’ ‘De Club van Elf is weinig enthousiast over grote nieuwe parken, niet in het minst uit eigen belang.’ ‘Overal, niet in het minst bij de instanties, heerst in het tweede jaar van de Duitse vereniging nog grote onzekerheid.’ Hier staat allemaal onzin, want niet in het minst betekent: helemaal niet. Bedoeld is kennelijk overal: niet het minst (= vooral, niet in de laatste plaats).
‘Hotel Terminus is evengoed een thriller als een komedie, met veel Pinter erin, maar dat laatste hinderde me niet het minst.’ Laat het nu eens een keer ‘niet in het minst’ moeten zijn!
‘De aaneenschakeling van stalen haken rondom een stam verhinderen katten om in een boom te kunnen klimmen.’ ‘De verpakking is voldoende om er twee mosmanden van 30 cm mee te kunnen vullen.’ ‘Enige maanden geleden bleek dat de pijlers van het wandelhoofd niet sterk genoeg zijn om een groter gebouw te kunnen dragen.’ Is in al die voorbeelden kunnen niet overbodig? (In het eerste citaat is bovendien verhinderen niet juist.)
Op 11 februari vestigde ik hier de aandacht op deze zin: ‘Roken kan longkanker of hartklachten veroorzaken’. En ik schreef erbij: ‘Hebben wij de keus? Roken kan longkanker en hartklachten veroorzaken, want beide gevolgen behoren tot de mogelijkheden.
Een lezer wees mij op G. Polya: Mathematical and Plausible Reasoning, Vol II (Princeton University Press, 1968), waar, in een noot op pag. 102, staat (en ik vertaal):
‘Het woordje of heeft twee betekenissen, die niet voldoende uit elkaar gehouden worden in het Engels of de andere moderne Europese talen. (Wèl, min of meer, in het Latijn.) We kunnen of exclusief dan wel inclusief gebruiken. In: “Je mag naar het strand of naar de bioscoop gaan” (niet naar allebei) is of exclusief (in Latijn: aut). In: “Je mag naar het strand gaan of een heleboel snoep hebben” is of inclusief indien bedoeld wordt “het een of het ander dan wel allebei”. In juridische of financiële documenten wordt het inclusieve of weergegeven met “en/of” (in Latijn: vel)’.
NRC Handelsblad van 17-04-1992, pagina 7
Auteursrechtelijk beschermd