|
| |
| |
| |
VVtleggingen ende verklaringen Op de Hymnus van Bacchvs.
| |
Vers. 12.
En in zijn heupe stack,] Leest de fabel van Semele, moeder van Bacchus, eń
zijn geboorte in het derde boeck vande Veranderinge Ovidij, eń by Nonnum in het sevenste van
Bacchus: die alle beyde dese historie seer breet verhaelen. Siet oock Appollodorum in het
derde boeck; Higynum in het ccxxix capittel; Philostratum in zijn
schilderyen, ende meer andere. Iupiter, gelijck wy hier naer verhaelen sullen, met den
blixem op het versoeck van Semele by haer gekomen zijnde, heeft zijn lieff verbrandt, zijnen
soon Bacchum tot hem genomen ende in zijn heupe gesteken. VVaer mede de Poëten te kennen
hebben willen geven, de plaetse daer hy opgevoet is, de welcke Μηρὸς in het Griecx, dat is een heupe, genaemt wert. Al ist dat Tiresias by Euripidem in zijne Tragoedie Bacchae genaemt, seght dat de heupe van Iupiter is geweest, μέρος τιτοῦ ἐγκυκλουμένου χϑονι αἰϑερος. dat is, een deel vanden hemel die d'aerde van alle kanten omringi. Alwaer hy het kint eerst geboren zijnde verborgen heeft. Ick meyne dar zy niet anders hebbé willen met de heupe te kennen geven, dan de kuype of het vat, daer de druyve in lıcht als zy geperst wert. want dan wort de wijn eerst geboren, maer en is noch niet bequaem om te drıncken, voor aleer dat hy gesuyvert ende in ander vaten getont is.
| |
Vers. 13.
De vreeselicke vlam] De Poëten hebben geseyt, dat Bacchus uyt het vier
geboren is, om de hitte des wijns ende natuerlicken brandt: gelijck de Poëet Thespis den
selven noemt ἄιθοπα φλογμὸν, dat is, swarten brandt, ἴδεσοι
Βρομίου ἄιθοπα ϕλογμὸν λείβω. Strabo in zijn derthiende boeck beschrijft
eenige plaetsen die heel verbrant zijn, ende nochtans goede wijnen voortbrengen; gelijck in Lydia, in Mysia, ende oock by Catina. De selve meynt dat Bacchus daerom geseyt wort uyt het vier geboren te zijn; al ist dat ick meyne het eerste insonderheyt waer te wesen. Hierom wort hy ignigena van Ovidius, πυριγενὴς van andere, πυρόσπορος van Orpheus genoemt. Doch door het verbranden van Semele, op wiens versoeck Iupiter met den blixem was gekomen, geven ons de Poëten, die d'eerste Philosophen ofte wijsen sijn geweest, merckelick te kennen, wat de loon is vande groote; het ende vande eergiericheyt: die verkrijgende haer wenschen, krijgt haer doot ofte straff: ende dat de gaven vande machtigen recht blixems zijn, die de kleynen, die haer volgen, niet vereeren maer verteeren.
| |
| |
| |
Vers. 14.
de suster vanden donder,] De Poëet heeft de vlam vanden blixem, suster genaemt vanden donder, om dat zy t'samen op eenen tijdt inden buyck vande wolcke geboren worden, d'een met vier, d'ander met geluyt: ende een moeder hebben; dewelcke van Aristoteles genoemt wort, αν᾿αθυμίασις ξηρὰ, in het negende capittel van zijn tweede boeck Meteor. die wel ten rechten wederlecht Empedoelem ende Anaxagoram, die meynden dat de donder geschiede als het vier vanden blixem verdwijnt. Daerom en heeft de wijse Solon niet eygentlick genoech gesproken, als hy segt:
Βροντὴ δ᾿ ἐκ λαμπρῆς γἰνεται ἀστεροπῆς.
Dat is:
Des donders vreeselicke kracht
Wort vanden blixem voort gebracht.
Gelijck Plutarchus in het leven vande selve Solon wel bewijst.
| |
Vers. 19.
Geboren meer als eens] De Poëten hebben geseyt dat Bacchus tweemael is geboren:
ofte om redenen die vooren verhaelt zijn, ofte om dat hy eerst wast in d'aerde, ende daer naer
wederom geboren wort inde kuyp oft perse. Ende daerom ist dat hem Ovidius bis
genitum, de Griecksche Poëten, δίγονον, διθύραμβον, ende διθυραμβογενῆ genoemt hebben. VVaer van wy hier naer sullen spreken, ende de selfde namen t'zijnder plaetsen verklaren.
| |
Vers. 22.
Geboren binnen Nysen,] Stadt van Arabien. alwaer Iupiter het kindt, dat hy
in zijne heupe hadde, gebrocht, ende de Nymphen heeft gegeven om op te voeden. waerom hy oock Διόνυσος genoemt wert vande Griecken, gelijck Diodorus Siculus betuycht. Al ist dat Phurnutus, Macrobius, Orpheus, ende andere, anderen reden by brengen. Ander seggen, dat hy in Nysa op Cıhaeron; Q. Curtius, Arrianus, Philostratus, Pomponius Mela, dat hy in Nysa, wesende een stadt van Indien, is geboren, sijnde niet verre gelegen vanden berg Meros. het welcke inde Griecksche tael beteyckent een dye. inde welcke om dat hy opgebrocht is, hebben de Poëten (seggen zy) versiert, dat hy geboren is uyt de dye ofte heupe van Iupiter. Al ist dat dit zijn natuerlicke reden heeft, als boven bewesen is.
| |
Vers. 26.
Daer waren uw' autaren,] De Poëet verstaet Baccharah aen den Rijn. van waer de beste Rijnsche wijnen komen: geseyt (soomen meent) van het Latijnsche Bacchi ara, dat is, den autaer van Bacchus.
| |
Vers. 29.
den dranck van Creta] Malvasaye.
| |
| |
| |
Vers. 31.
Van haren Jupiter] VVant die van Creta seyden dat Iupiter by haer geboren was, gelijck Callimachus getuycht in zijn Hymno van Iupiter, voor aen int beginsel:
Ζεῦ σε μέν ᾿Ιδαίοισιν ἐν ὀύρεσι φασὶ γενέσϑαι,
Ζεῦ σε δ᾿ ἐν Αρκαδίῃ· πότεροι πάτερ ἐψεύσαντο;
Dat is:
Arcadien is trots met u geboort' en Creten.
Wie dat van beyden liecht, o Vader, laet my weten.
| |
Vers. 32.
Zy souden laten sien] Die van Creten waren soo sot en leugenachtich, dat zy seyden, dat Iupiter niet alleen by haer geboren maer oock begraven was. Daerom vermaent de Poëet, dat Bacchus wel toe sien mach, dat hy die van Creten niet te veel toe en geeft, op dat zy het selve van hem niet en seggen. Van het graff van Iupiter, dat in Creta wert getoont, leest by Diodorus Siculus in het vierde boeck, Solinus in het sestiende capittel, Pomponius Mela in het tweede boeck, aent sevenste capittel; den ouden vader Lactantius in het eerste boeck, vande valsche ofte waen Religien, in het elfde capittel; Cicero in het derde boeck vande Natuere der Goden; Lucianus, Varro, ende andere; onnoodich alle hier te verhaelen. Siet daer. Maer boven al Callimachus op de aengetrocken plaets, daer hy alsoo voort gaet, ende spreeckt Iupiter aen:
Κρῆτες ἀεὶ ψεῦσται· κὰι γὰρ τάφον ὦ αν῎α σεῖο
Κρῆτες ἐτεκτῄναντο· σὺ δ᾿ οὐ ϑάνες, ἐσσὶ γὰρ αἰεί.
Dat is:
Het volck van Creta steeckt vol leugens. jae, zy derven
Wel laten sien u graf. maer ghy en kont niet sterven.
| |
Vers. 33.
Gegeven de Godinnen] Da wijngaert is van sulcken aert dat hy seer genegen is tot water, ende daer sonder vergaet. Daerom hebben d'oude Philosophen geseyt, dat de Godinnen van het water, de minnen ende voesters zijn geweest van Bacchus, ende hem opgebracht hebben. ofte, om dat de wijn gedroncken sonder water, schadelicken is. VVaer van ick niet en kan laten hier by te stellen het Griecx epigramma by onsen Poëet gemaeckt, ende noch in druck niet uytgegeven. VVaer in getoont wert, Hoemen de wijn behoort te gebruycken.
῍Ωφελε μηδ᾿ ἐγένου ποτ᾿ ἐνὶ μερόπεσσι Λυαῖε,
Μηδέ σ᾿ ἔτικτεν ὅλως ἐκ Διὸς ἡ Σεμέλη.
Λίην γὰρ δύσχησττος ἔφυς χαλεπός τε πελάσσαι,
᾿Ου φευκτὸν παν´τῃ χρῆμα κὰι οὐ παριτόν.
| |
| |
῝Ος γάρ σε ςυγέῃσιν, ἐνὶ φρεσὶν ᾗσιν ἀέξει
Νηφάλιον πένϑος, τὸ στόμα δ᾿ οἱ δέδεται.
᾿Ουδ᾿ ὅγε συσσίτοισιν ἔπος φίλον ἐκταμιεύοι
Δύσμορος, οὐδ᾿ ἑτάροις αν᾿δράσιν ἐν ϑαλίῃ.
xxxxxxxxxx῞Ος δέ σ᾿ ἄγαν φιλέῃσιν, αν᾿ύμφευτόντε πίῃσιν,
᾿Αμφότερον κὰι νοὐν κὰι πόδας ἀστατεέι.
Πολλάκι μὲν βάζων τόπερ ἦν ἄῤῥητον ἄμεινον,
῟Οιά τις έν πεδίῳ πῶλος ἀφηνιάσας.
῝Ος δὲ μόνος σοφός ἐστιν, ὃς αν῍ πίνῃσι, γαμίσκων
Τὸν Βρόμιον Νύμφαις, τὴν χάριν ῾Αρποκράτει.
Het welcke de Poëet selve in tweederley talen overgeset heeft: int Latijn van woorde tot woorde, als volgt:
Dijfacerent natus nunquam eßes Bacche, nec eßet
Te propter Semele de Ioue facta parens.
Vsu difficilis quippe es, tangique recusas,
Vitatu pariter peßimus atque aditu.
Nam nimium qui vitat, ei sub pectore fixa est
Sobrietas tristis, linguaque vincta manet.
Nec gratum in mensa conuiuis promere dictum,
Aut inter socios fundere verba solet.
At qui multus amat, nec Nymphis iungere curat,
Non pede, non animo constitit ille suo:
Saepius effundens, quod dictum postmodo nollet,
Vt loro in campis se sine iactat equus.
At sapiens bibet, ut thalamo quasi iungat eodem
Et Bromium Nymphis, & Charin Harpocrati.
Ende in onse moederlicke tale:
Och of ghy noeyt en waert uyt Semele genomen
Door Iupiters toe doen, en hier by ons gekomen.
Want het gebruyck van v, is moeyelijck en quaet,
Het sy dat men v neemt, het sy dat men v laet.
Want, Bacche, die dy schout, is dadelick geschonden,
Zijn hert is vol van rou, de tonge staet gebonden.
Soo dat hy niet en kan by vrienden aen den dis
Een reden brengen voort, die om te lacchen is.
| |
| |
Maer die de Nymphen vlien, en v te seer beminnen,
Die worden schielick los van voeten en van sinnen,
Gelijck een peert dat holt: en smijten dicwils uyt
Dat best geswegen waer, en niet te veel en sluyt.
Daerom is hy wel wijs, en sal alleen beklijven,
En vroeylick in den dranck en sonder schade blijven,
Die voecht vier saecken t' saem die quaet te voegen sijn,
Het swijgen by de vreucht, de Nymphen by de wijn.
| |
Vers. 37.
De neef van Atlas] Mercurius. wiens grootvaer Atlas, gelijck de Poëten van hem spreken, is geweest.
Atlantis magni, Pleïonesque nepos.
Voorder seggen de seifde dat Mercurius Bacchum heeft gegeven aen de Nymphen, om dat het gebruyck van de wijn een wel-sprekende tonge veroorsaeckt: gelijck Horatius secht,
Foecundi calices quem non fecêre disertum?
Dat is:
Een volle kroes geeft yder man,
Dat hy te beter spreken kan.
| |
Vers. 39.
Het honich datmen meent] Ovidius in zijn Fastis secht dat Bacchus oock dé honich heeft gevonden. Den welcken hier inne de Poëet navolcht.
| |
Vers. 42.
De soon van Phoebus] Aristaeus, soon van Phoebus ende Cyrene: den welcken het meeste deel vande Poëten het vinden vanden honich toeschrijven. Gelijck Virgilius in het lange te kennen geeft in het vierde boeck van zijn Landtbouwinge. Nonnus in zijn derthiende van Bacchus, toont hoe hy met den selfsten gestreden heeft, settende het honich tegen den wijn, ende den strijdt heeft verloren.
| |
Vers. 43.
dat de nijt Den hemel oock geraeckt,] De Poëet heeft inde sin gelegen
t'geen Plato secht, ὁ φθόνος γὰρ ἔξωθεν τοὐ θείου χοροὐ ἵσταται. Dat is, de nijt en raeckt het volck der Goden niet. Dit selfde ist daer hy hier vreese voor heeft,dat het soo vast niet en gaet, als Plato wel secht.
| |
Vers. 49.
Lyaeus heet ghy meest] VVant Lyaeus is gesecht παρὰ τὸ λύειν. Het welck beduyt, ontbinden. De redenen hier van heeft de Poëet self verhaelt, onnoodich hier weder op te halen.
| |
| |
| |
Vers. 51.
O Euan] Dit is een vande namen van Bacchus. om dat de priesters met de priesterssen, ende de gene die hem vierden, plachten te roepen, Euan Euaë. Het welck geschrey doorgaens in dit gedicht gevonden wordt. VVaer van de selfde oock genaemt zijn Euantes. Ovidius onder andere namen geeft oock desen aen Bacchus. als mede Statius ende ander Poëten meer doen.
| |
Vers. 53.
De waerheyt licht besloten In uwen soeten dranck,] Hier uyt is gesproten het spreeckwoort, ἐν ὄινῳ ἀλήθεια, dat is, waerheyt in de wijn. VVaer van Athenaeus te lesen is in zijn tweede boeck, die een weynich anders het selfde spreeckwoort voorstelt, te weten: ο῏ινος κὰι ἀλήθεια. Dat is, de wijn ende de waerheyt. Theocritus heeft een wonder soet lietien gemaeckt op een voeys by de herders ghebruyckt (men noemtet Carmen Dactylicum, ofte Bucolicum) dat begint:
῏Οινος ὦ φίλε παῖ λέγεται κὰι ἀλάθεα.
Κ῎αμμες χρὴ μεϑύοντας ἀλαθέας ἕμμεναι.
Κ᾿ηγὼ μὲν τὰ φρενῶν ἐρέω κέατ᾿ ἐν μυχῷ.
᾿Ουχ᾿ ὅλας ϕιλέειν με θέλησϑ᾿ ἀπὸ καρδίας.
Dat is:
Men segt o lieve kindt, de waerheyt en de wiin.
En ick en wil voorwaer niet leugenachtich sijn.
Maer seggen, datter licht diep in mijns herten grondt.
Vw' hert is ver van my. ghy mint my met de mondt.
| |
Vers. 57.
Maer waerom syt ghy ionck? om dat u soete vruchten] Dit is de oorsaeck waerom
de Poëten Bacchum ionck maecken. Ende de wijse Plato in zijn boecken vande VVetten, en wilt niet
dat ionge luyden wijn sullen drincken, maer wachten tot dat zy tot haer iaren zijn ghekomen,
overmits dat de wijn de medecijne is van den ouderdom. μέϑης δὲ κὰι παροινίας τὸ
παράπαν τὸν νέον ἀπέχέσϑαι· τετταράκονζα δὲ ἐπιβαίνοντα ἐτῶν, ἐν τοῖς συσσιτίοις
ἐυῳχηϑέντα, καλεῖν τούς τε ἄλλους ϑεοὺς, κὰι δὴ κὰι Διόνυσον παρακαλεῖν εἰς τιὼ τῶν
πρεσβυτέρων τελετιὼ ἅμα κὰι παιδιαν`, ἣν τοῖς ἄλλοις αν᾿ϑρώποις ἐπίκουρον τῆς τοὺ γήρως
ἀυστηρότητος ἐδωρήσατο, τὸν ὀινον φάρμακον, ὡς αν᾿ηβᾷν ἡμᾶς. Dat is: Voort dat sick een Ionckman tot de veertich jaren van dronckenschap ende overdadich misbruyck vande wijn sal wachten: doch rakende de veertich jaren, in gemeyne maeltijden sich sal mogen verheugen, ende daer Bacchum met d'ander Goden aenroepen, dat zy toch willen de feest vande oude lieden ende vreucht helpen vermeerderen. overmits hy de menschen den
| |
| |
wijn tot een hulp vande moeyelickheyt des onderdoms, ende tot een medecijne om weder jonck te werden, heeft gegeven.
| |
Vers. 59.
En waerom syt ghy vet?] De schilders van onsen tijdt maecken Bacchum gemeenlick vollijvich ende vet. Ende al deden het de schilders soo niet, soo toonen het de droenkaers genoech selve. Maer dat en schijnen d'oude niet over al in gebruyck gehad te hebben; gelijckmen soude konnen besluyten uyt eenige oude beelden. Al ist datmen oock uyt ander stucken kan afnemen, dat zy het selfde oock gedaen hebben. Daer van een goede getuygenisse geeft het afdrucksel vande onde gesnedé steen. die by den hoochgeleerden ende vermaerden Isaacus Casaubonus in zijn boeck De Satyrica Poësi, eerst uytgegeven is, ende hier mede vertoont wert.
| |
Vers. 61.
V trommel] Vande trommel van Bacchus, ende waerom hy die voert, siet hier beneden, Vers. 337.
| |
Vers. 63.
De kroone die ghy draecht Is moeder] Te weten de wijngaerdtbladen, daer mede hem Bacchus kroont. Doch dese manier van spreken Is moeder, schijnt genomen te sijn uyt den Poëet Euripides, die in zijn tragoedie Bacchae genoemt, den wijngaert met een soet woort, het selfde beteeckenende, ὀινομήτορα, dat is, moeder vande wijn, noemt.
| |
Vers. 65.
Van Nomius gegeven] Dese naem is by de Griecken gebruyckelick van het woort νόμος, het welck een wet beteeckent. De oude heeten Bacchum Νόμιον, om dat zy seggen dat hy de selfde is met Osiris, ende eerst wetten heeft gemaeckt. doordien dat de menschen na dat de wijn is gevonden, op alle dingen hebben beginnen te letté; ende sonderlinge op de wetten, daer zy niet op en dochten doen zy water droncken ende int wilt liepen. Dese naem wort Baccho onder andere gegeven vande ouden Poëet, die zijn namen nae 't vervolgen vande letteren by een vergaert heeft.
| |
| |
| |
Vers. 73.
Maer boven al de naem van Liber] VVant liber is vry gesecht int Latijn; ende daer en is niet vryer dan die beschoncken is.
| |
Vers. 82.
De noot druft van het leven] De oude willende uytdrucken de volheyt van alle
dingen, plachten een hooren vol vruchten te schilderen, die sy Cornucopiam, dat is, des hoorns overvloet, noemden.
| |
Vers. 84.
Een hoop van overvloet] Daerom secht Ovidius sprekende vande wijn, tum pauper cornua sumit, dat is, dan krijcht oock een arm mensch
hoorens. gevende daer mede te kennen de hope van overvloet die de wijn maeckt. Ende
Horatius, Bacchum aenspekende, & addis cornua pauperi, dat is, ghy doet den armen hoorens aen.
| |
Vers. 86.
In hoorens wiert geschoncken] Hier van is te lesen Athenaeus, ende andere. de
welcke seggen, dat de Griecken hoorens in voorige tijden gebruyckten om de wijn in te mengen: ende alsoo zy de hoorens κέραζα noemden, meené dat zy daer van gehouden hebben her woort κεράσαι, dat is, mengen.
| |
Vers. 89.
Van Ammon voort gekomen] Diodorus Siculus in zijn vijfde boeck secht, dat Bacchus daerom met hoorens wort geschildert, om dat hy de soon is van Iupiter Ammon, de welcke over al met hoorens geschildert wort.
| |
Vers. 90.
De ossen hebt genomen &c.] Overmits Tibullus ende ontallicke andere seggen, dat Osiris ende Bacchus een sijn. Nu weten wy dat Osiris, soo zy seggen, eerst de ossen inde ploech gevoecht heeft.
| |
Vers. 92.
Seer stout] Gelijck de hoorn beesten. als terstont hier naer volght. die daerom de hoorens plachté met hoey bedeckt te dragen, om datse niemant souden opt lijf loopen ende beschadigen. Daerom secht Horatius seer aerdich vande spijtige ende lebbige poëten, die niemant niet en sparen noch verschoonen: Foenum habet in cornu, dat is, hy draecht hoey op Zijn hoorn.
| |
Vers. 94.
De mans de hoorens dragen] Het is een gemeen spreeckwoort hier te lande, dat wy seggen een alsulcken hoorens te dragen, die zijn huysvrou ontrouwicheyt bewijst, ende haer met een ander vergeet. Het selfde is gebruyckelick geweest by de Griecken,
| |
| |
de welcke seyden, Κέραζα τινὶ ποιεῖν, dat is, yemant hoorens setten; welckers vrou dat gebruyckt wort: gelijck ons leert Artemidorus in zijn boeck vande Droomen, in het tweede boeck, aen hec xii capittel.
| |
Vers. 97.
Men secht dat Phoebus] Callimachus in zijnen Hymnus van Apollo; Plutarchus in zijn boeck vande vernuftheyt der dieren; Martialis; de schrijver des briefs van Cydippe aen Acontius, spreken van dit autaer, het welcke Apollo ende Diana van hoorens gebout ende gemaeckt hebben. De selfde Plutarchus in het leven van Theseus secht, dat het voorgemelde autaer alleen gemaeckt is geweest van slincker hoorens, ende int voornoemde boeck, van rechter hoorens. Maer laet ons Callimachum hooren:
Τετραέτης τα πρῶτα ϑεμείλια φοῖβος ἔπηξε
Καλῆ ἐν ᾿Ορτυγίῃ, περιηγέος ἐγγύϑι λίμνης.
῎Αρτεμις ἀγρώσσουσα καρήατα συννεχὲς αἰγῶν
Κυνϑιάδων φορέεσκεν, ὁ δ᾿ ἔπλεκε βωμὸν ᾿Απόλλων.
Δείματο μὲν κεράεσσιν ἐδεϑλια, πῆξε δὲ βωμὸν
᾿Εκ κεράων, κεραοὺς δὲ πέριξ ὑπεβάλλετο τόιχους.
Dat is:
Vier iaer was Phoebus oudt, als hy begost te stellen
In Delos een autaer ontrent het ront mor as.
Diana ginck ter iacht, en placht hem toe te tellen
De koppen van het wilt, daer Cynthus vol af was.
Apollo timmerd' aen, hy leyde vast de gronden
Van d'hoorens die hy kreech, daer maeckt' hy het mè vast.
Soo dat de muyren self op groote hoorens stonden
Rontom dat wonder werck, elck op zijn plaets gepast.
| |
Vers. 98.
geknocht aen alle sijden Met hoerens] VVant Plutarchus secht dat de selfde hoorens sonder lijm oft eenig ander klevende stoffe aen een hingen.
| |
Vers. 112.
Actaeon niet en maeckt] Actaeon is in een hert van Diana verandert, ende heeft van haer zijn hoorens verkregen. VVelcke fabel genoech bekent is.
| |
Vers. 113.
op Cithaerons kappen] De Berg in Boeotia, op de welcke Bacchus wiert geviert.
| |
Vers. 114.
Soo menich Thyas stelt] Devrouwen die Bacchus vierden, wierden genoemt Thyades, van het Griecxsche woort ϑύειν, dat is geseyt, offeren.
| |
| |
| |
Vers. 115.
Dat Maenas] De selfde worden oock anders Maenades genaemt, van het Griecxsche woort μαίνεσθαι, dat is, dol ende rasende sijn: om dat zy dol wierden, soo haest als zy Bacchum begonden te vieren.
| |
Vers. 117.
O Bassareu] Bassaris was een lanck kleedt, dat de priesters ende priesterssen van Bacchus droegen, tot de voeten toe komende. In Thracia wierden de vossen baßares genaemt; daerom meynen sommige dat dit kleedt van vossen vellen was. Hoe het is, Bacchus wort daer af Βάσσαρος van Orpheus, Bassareus van Horatius ende andere genaemt.
| |
Vers. 119.
met de huyt] De Poëet verstaet de huyt, die νεβρὶς vande
Griecken wort genaemt, van het woordt νεβρὸς, dat is, een hindeken. VVelcke huyt Nonnus ende al de Poëten hem toe schrijven.
| |
Vers. 121.
Leent my den hollen stock] In het Griecx νάρϑηξ, in het Latijn ferula genaemt: die de Poëten seggen dat Bacchus ende zijn priesters in de handt dragen, om het vallen te behoeden. Het is een plant wonder licht, ende van binnen mergachtig ofte spongieus. In de selue seggen oock de Poéten dat Ptometheus het vier gesloten hielt, dar hy Iupiter ontnomen hadde. Nu dat hem de priesters van Bacchus droegen, getuycht genoech het speeckwoort dat by Plato ende ander wort gelesen:
Πολλοὶ μὲν ναρϑηκοφόροι παῦροι δέ τε Βάκχοι:
Het welcke te seggen is dat se niet al Bacchus Zijn, die Zijnen hollen stock dragen. Gelijck het oock niet al koesx en sijn, die lange messen dragen: naer ons gemeyn spreeckwoort.
| |
Vers. 128.
Op Beroë] Leest dese historie by den Poëet Nonnus in zijn x l i boeck, hoc dat Bacchus ende Neptunus alle beyde Beroë lief gehadt, ende om haer gevochten hebben.
| |
Vers. 129.
Hoe Ampeli] Leest oock den selfden Nonnus in zijn x i boeck, alvvaer hy vvijtluftich vertelt, hoe Ampelus in een vvijngaert verandert is. Den vvelcken onse Poëet hier volcht. Tis te vveten oock, dat het Griecksche vvoort ἄμπελος een vvijngaert beteyckent, aldaer de selfde Nonnus zijn oog op heeft.
| |
Vers. 136.
En woont by Phlegethon] Een helsche rivier alsoo genaemt παρὰ τὸ φλεγέϑειν, dat is, om datse altijt brandt.
| |
| |
| |
Daer by.
noch by Cocytus niet] Een helsche rivier alsoo genaemt ἀπὸ
τοῦ κωκυτοῦ, van den rou die daer altijt gemaeckt vvort.
| |
Vers. 143.
Eubule leert my toch] Bacchus vvort in het Griecx genaemt ῎Ευβουλος, dat is, van goeden raet, om dat hy de sinnen scherpt. Het vvelck de Persen vvel verstonden, die altijt beschoncken zijnde raetsloegen, ende met groote saecken besich vvaren. De Poëet geeft hem hier de naem, om dat hy geern van hem soude vveten, hoe dat hy de vvijn heeft gevonden. Het vvelck een kloecken vont vvas.
| |
Daer by.
Limnaee maeckt my kont] Dese naem heeft Bacchus gekregen, om dat hy te Limnen aldermeest geviert wiert, wesende een dorp buyten Athenen.
| |
Vers. 156.
Tot een vermaecklick spel] De Poëet bewijst onder ander de dwaesheyt van de
gene die het vinden vande wijn den bock toe schrijven, door dien dat die van Athenen den bock om de schade die hy aen de wijngaert dede, vilden, ende van zijn huyt sacken maeckten, die zy besmeerden, ende alsoo daer op springende in het sant met den kop vielen, het welck sy noemden ἀσκωλίαξειν. Hier op heeft de Poëet Virgilius gelet in zijn eerste vande Lantbouwinge als hy secht:
Mollibus in pratis vnctos saliere per vtres.
De feeste selve hiet ἀσκώλια, ende die de selve vierden, werden ἀσκωλιασταὶ genaemt, ende ἀσκοδρομίται. VVelcke naem eenige ketters onder de Christenen gegeven is geweest, die hier in de heydens volchden.
| |
Vers. 173.
Ghy sloecht hem met u spies] De Poëten seggen, dat de tranen van Lycurgus, coninck van Thracen, die hem uyt de oogen op d'aerde neder vielen, doe hy alsoo van Bacchus vvert gehandelt, in koolen veranderden. Gelijck de selve fabel vvijtloopich vvort vertelt int Griecksche boeck vande Landtbouvvinge, uyt Verscheyden oude schrijvers by een vergaert, ende door last vanden Keyser Constantinus uytgegeven.
| |
Vers. 169.
Naer dat ghy waert gevlucht] Leest by Homerus in zijn seste, daer hy verhaelt, hoe Bacchus van Lycurgus geiaecht is gevveest, ende heeft hem in de zee begeven.
| |
| |
| |
Vers. 195.
Want sonder Bacchinat] Het bekent seggen vande Latijnsche comoediant, het welck
onse Poëet hier uyt gedruckt heeft, luydt aldus; Sine Cerere & Baccho friget
Venus. dat is, Sonder Ceres (dat is broot) ende Bacchus, is Venus (dat is de liefde) kout. Het welcke de selfde Poëet by een ouder schrijver heeft gevonden; namentlick dit Griecx: νεκρὸν ᾿Αφροδίτη Διονύσου δίχα κὰι Δήμητρος. dat is, Sonder Bacchus ende Ceres is Venus doot. Ende Euripides secht:
῎Οινου δὲ μή παρόντος οὐκ ἔστιν Κύπρις.
Dat is:
Neemt wech den liefelicken wijn,
Soo salder oock geen Venus zijn.
| |
Vers. 213.
De kruyden in den tuyn en bloemen.] De Poëet druckt uyt de woorden die gemeynelick gebruyckt worden, van de gene die anders geenen Godt en kennen als Bacchus, die niet veel en passen op het toekomende. ende heeft in den sin gehadt de plaetse van den Poëet Moschus, die beklagende de doot van de Poëet Bion, alsoo singt:
῍Αι ἂι ταὶ μαλάχαι μὲν ἐπαν` κατὰ κᾶπον ὄλωνται,
῍Η τὰ χλωρὰ σέλινα, τό, τ᾿ ἐυϑαλὲς οὐλον ἄνηϑον,
῞Υστερον ἆυ ζώοντι, και εἰς ἔτος ἄλλο φύοντι·
῍Αμμες δ᾿ οἱ μεγάλοι κὰι καρτεροὶ ἢ σοφοὶ ἄνδρες,
῾Οππότε πρῶτα ϑάνωμες, ἀνάκοοι ἐν χϑονὶ κοίλα,
῞Ευδομες ἐῦ μάλα μακρὸν, ἀτέρμονα, νήγρετὀν ὕπνον.
Dat is:
Eylacen siet de kool, naer dat zy is verschoven,
De petercely groen, het dilgekrult in d'hoven,
Het leeft noch evenwel: men siet het weder bloeyen
Het naeste iaer daer aen, en even vlytich groeyen.
Maer wy dat groote volck, begaeft met kracht en reden,
Naer dat de bleecke doot ons komt aen boordt getreden,
Men gaet ons dadelick met holle aerdt bedecken,
En slapen eenen slaep, die niet en is te wecken.
| |
Vers. 215.
de goude son die staet, Soo dickwils Weder op] Catullus:
Soles occidere & redire poßunt,
Nobis cum semel occidit brevis lux,
Nox est perpetua vna dormienda.
| |
| |
Dat is:
De dagen gaen en keeren weér,
Maer als wy eenmael liggen neer,
Wy zijn berooft van alle kracht,
En slapen eenen langen nacht.
| |
Vers. 229.
De saeck en is niet lanck] Dese fabel en behoeftmen niewers te soecken: want zy is van het gewas van den Poeet, ende by hem gedicht.
| |
Vers. 233.
Apollo bracht de lier] Hier wort int cort verhaelt, wat elcke Godt tot s'menschen oorboor gevondé ende bygebracht heeft. Gelijck Apollo de lier heeft gevonden, al ist dat de Poëet Horatius, Mercurio die toeschrijft, den welcken hy noemt curuae lyrae parentem, dat is, vader vande kromme lier.
| |
Vers. 234.
Neptunus bracht de peerden] Die hy aldereerst gevonden heeft, op den selfden tijt als Minerva de olive vant, doe zy twisteden, wie dat van haer tween de stadt van Athenen de naem soude geven.
| |
Vers. 235.
Ofiris bracht oock wat] Een Godt van AEgypten, den welcken men toeschrijft dat eerst de ossen inden ploech gevoecht heeft, wiens huysvrou Isis was, die hiet volcht.
| |
Vers. 238.
De suster ende vrou van Iupiter] Iuno. die de Poëten willen datse de suster ende huysvrou van Iupiter is geweest.
| |
Vers. 251.
Door Achelous raet] Achelous is een bekende riviere, gelijck getuycht de
Griecksche schrijver Didymus, ende voor hem een ander genaemt Agesilauus: de-welcke aenteyckent,
dat Oceanus tot zijn huysvrouwe genomen heeft Tethyn zijn suster: dewelcke veel kinderen voort geteelt hebben. VVaer van d'outste is geweest Achelous, wiens naem zy daerom gebruyckt hebben, gelijck Ephorus een oude historischrijver oock betuycht, voor alle water. als de Poëet Aristophanes, seggende in zijn comoedie, genaemt Cocalus, ῎Ητειρε γάρ μ᾿ οἶνος οὐ μιγεὶς πόμα ᾿Αχελώῳ. dat is, de wijn heeft mijn gequetst om dat hy niet gemengt was met den dranck van Achelous. Hier op heeft Virgilius gelet, sprekende van Bacchus:
Poculaque inventis Acheloïa miscuit uvis.
Dat is:
Die Achelous droeve vloet
Gemengt heeft met de druyve soet.
Onse Poëet insgelijcx heeft Achelous hier gebruyckt voor t'water.
| |
| |
| |
Vers. 265.
Ghy hebt o Nycteleu] Een naem van Bacchus, ἀπὸ τῆς νυκτὸς, dat is: van de nacht. om dat hy by nacht geviert wert.
| |
Vers. 273.
Sy riep met droever stem] De klachte van Ariadne hebben gemaeckt Catullus, in zijn bruylof-liet, van Peleus en Thetis; ende Nonnus in zijn sevenenveertichste boeck. Siet oock by Ovidius den brief van Ariadne aen Theseus.
| |
Vers. 319.
Met zijnen droncken hoop,] Desen hoop ofte toerustinge van Bacchus, gelijck hy quam by Ariadne, in zijne volle cracht, wort vande Griecken genoemt χορὸς ᾿Αριάδνης.
| |
Vers. 321.
Thien briessende Maenaden,] De priesterssen van Bacchus. De oorsaeck vande naem siet boven.
| |
Vers. 322.
En even veel Laenaden] Soo worden oock de priesterssen van Bacchus genaemt, ἀπὸ τοῦ ληνοῦ, dat is, van de pers.
| |
Vers. 323.
Elck hadd' een lange spies] Een spies bekleet met wijngaerdbladen, ofte, so als andere seggen, met klimmercruyt, vande Griecken genaemt ϑύρσος. den welcken zy Bacchus in d'hand geven. Nonnus beschrijftse aldus in zijn veerthiende boeck:
Καὶ πέλεν ἔγχεα θύρσα, καλυπτομένη δὲ πετήλοις
Δοὺρατος ἀμπελόεντος ἔην χαλκήκατος ἀιχμή.
Dat is:
En thyrsus was zijn spies: die was met bladren dicht,
Van wıjngaerden bekleet: van yser was de schicht.
Doch Euripides, gelijck de Poëet, noemt dese spies, κίσσινον βέλος:
Θύρσόν τεδοὺς ἐς χεῖρα, κἰσσινον βέλος.
Dat is:
Hy gaf den thyrsus in de hant,
Volklimmerkruyt aen alle kant.
| |
Vers. 325.
Silenus vol gesopen] Die de Poëten seggen dat Bacchus opgebrocht heeft, ende gestadich hem met zijnen esel volcht.
| |
| |
| |
Vers. 326.
Met zijnen eseltraech] Desen esel secht Aratus dat daer na inden hemel is geset. het welck niet en is te beklagen, overmits datter noch genoech op d'aerde blijven.
| |
Vers. 327.
De goddelicke wan] Ander seggen dat het een wiege was, deur dien dat het
Griecksche woort λίκνος, soo wel een wiege als een wan beteyckent. Virgilius schrijft Bacchus de wan toe, daer hy secht, & mystica vannus Iacchi, dat is, den heyligen wan van Bacchus.
| |
Vers. 328.
Een groote volle kan] Die de Poëet Virgilius Sileno toeschrijft: ende noemtse cantharum, als hy secht:
Et gravis attrita pendebat cantharus ansa.
Dat is:
Een kruyck met een versleten oor,
En swaer genoech, die hinck daer voor.
| |
Vers. 329.
Die van u nachten wisten] Dat is van uwen Godsdienst, om dat Bacchus by nachte geviert wert. Om welcke oorsaeck oock Virgilius den berch Cithaeron, daer dese Godsdienst geschiede, vande nacht nocturnum noemt.
| |
Vers. 330.
Die droegen uwen tuych] De Poëet heeft uytgedruckt het Griecksche woort ῎οργια, dat is, het heymelick tuych van Bacchus.
Daer by:
In twee besloten kisten,] De Griecken houden het selffde woordt, ende noemen dese kisten van Bacchus, κίστας: ende Tibullus en noemt het niet anders int Latijn, met dit veers:
Et levis occultis conscia cista sacris.
Dat is:
En oock daer by de lichte kist,
Die zijn verborgentheden wist.
| |
Vers. 331.
Haer volchde Maron na] Een priester van Bacchus, ofte een van zijn gevolch. vande welcke Athenaeus secht in zijn sefte boeck, dat de wijn zijnen naem heeft. diemen noemt int Latijn vinum Mareoticum: οἶνος Μαρεώτης int Griecx geseyt, ofte veel
| |
| |
eer Μαρεία, de stadt van daer hy komt. >εἴληφε μὲν τοι
(secht hy) τιὼ προσηγορίαν λαβοὺσα ἀπὸ Μάρωνος, ἑνὸς τῶν μετα Διονύσου τὰς στρατείας πεποιημένων. Dat is: Die haren naem van Maron heeft genomen, een vande gene die den tocht van Bacchus gevolgt hebben.
| |
Vers. 332.
Den droncken Staphylus] Siet van Staphylus ende Botrus, vrienden van Bacchus, Nonnum in zijn achtiende boeck. Zy hebben alle beyde haren naem, d'een van σταφυλὴ, d'ander van βότρυς; beteykende beyde een druyve. De Poëet noemt Botrus kael van veren, om dat de dronckaers gemeynlick naeckt en kael zijn.
| |
Vers. 334.
En Methe vol van wijn] Μέϑη is de dronckenschap int Griecx, daer van is de Godinne vande selve Methe genoemt. Siet Pausanias, ende andere.
| |
Vers. 335.
Sylvanus op het lijff] De Godt vande bosschen, die Virgilius oock by Bacchus voecht.
| |
Vers. 336.
Veel bommen grof geluyt] Die de Griecken ende Latijnen tympana noemen, dat is, trommels. Die Bacchus by Euripides segt dat hy ende Rhea gevonden hebben. Siet den selfden Poëet in zijn Tragoedie genoemt Bacchae.
| |
Daer by:
gemengelt met cymbalen] Nonnus ende andere schrijven de cymbalen overal Baccho toe, gelijck oock de hamers, hier oock niet vergeten, dıe hy ρὅπτρα noemt:
Καὶ τελετὴν ἄγρυπνον ἐπεντύνουσα Λυαίῳ,
Πρώτη ῥόπτρον εσεισεν· ἐπεπλατάγησε δὲ Βάκχῳ
Κύμβαλα δινεύουσα περίκροτα δίζυγι χαλκῷ.
Dat is:
Zy heeft de feesten eerst van Bacchus in gaen voeren,
Den hamer eerst beweecht, en aldereerst gaen roeren:
Zy heeft oock eerst geroert, en voor den dach gaen halen
Van koper toegevoecht, twee klinckende cymbalen.
Doch op dat een yeder verstaen mach, hoe ende wat maecksel dat de cymbalen van Bacchus geweest zijn, hebben de selue goet gevonden hier by te laten uytdrucken, alsoo zy noch in de overblijfselen van de outheden gevonden wierden te Romen.
| |
| |
Hier vooren inde afgebeelde oude steen van Bacchus, staet een vrouwe met dese cymbalen inde hant daer op spelende, siet op 't veers. 59.
| |
Vers. 337.
Veel hamers] Die wy alreede geseyt hebben, dat de priesterssen van Bacchus gebruyckten, ende van de Griecken ρὅπτρα genaemt wierden.
| |
Vers. 370.
Dan spreken hare boden] VVt den Poëet Musaeus, die secht:
Κυπριδίων ὀάρων ἀυτάγγελός ἐστι σιωπή.
Dat is:
Want als een dochter swijcht int midden van de min,
Denckt dan dat zy wat heeft van Venus in de sin.
| |
Vers. 376.
Van uw' gespickelt vel] Dat van de Griecken νεβρὶς genaemt
wort: als hier boven is gesecht. Euripides noemt het νεβρίδος ἱερὸν ἐνδυτόν. Dat is, het heylich kleet van nebris, ofte, het hinde-vel.
| |
Vers. 379.
De zee lach stil en stom] De Poëten hebben een manier, dat zy de zee stil ende stom maken, soo daer yet besonders geschiet. Dit noemt de Poëet Ennius pausam maris, d'andere, silentium maris; de Griecken, ἐυφημίαν. Alsoo secht de Poëet Callimachus:
᾿Ευφημεῖ κὰι πόντος ἐπ᾿ Απόλλωνος ἀοιδῇ.
Dat is:
De zee die licht gans stom en stil
Als maer Apollo singen wil.
| |
| |
| |
Vers. 385.
Mimallones die liepen] Die van Macedonien noemden alle kloecke vrouwen ende die
de mannen navolchden, μιμαλλόνας, ἀπὸ τοῦ μιμεῖσθαι τοὺς ἄνδρας: om dat zy de mans naer deden. Dese naem geven de Poëten de vrouwen die Bacchus vierden, gelijck Ovidius, ende andere. Hesychius: μιμαλλόνες, βάκχαι, dat is, Mimallones worden de Bacchae ofte priesterssen van Bacchus genaemt.
| |
Vers. 391.
En daer gestelt ten toon.] Leest by Aratus, Germanicus zijn uytlegger, Ovidius ende ander, hoe dat Bacchus de kroon van Ariadne onder de sterren plaets heeft gegeven, die daer noch staet.
| |
Vers. 392.
Dicht aen het beelt dat knielt] Dat vande Griecken daerom ἐγγόνασιν genaemt wort, dat is, knielende. Die vande hemelteyckenen schrijven, seggen dat het Hercules is die knielt.
| |
Vers. 399.
Geworpen metter hant.] Siet Homerus in zijn eerste Iliados. daer ghy sult vinden hoe Vulcanus van Iupiter uyt den hemel geworpen ende in Lemnos gevallen is.
| |
Vers. 402.
En manck aen beyde sy.] De Poëet druckt uyt de naem ofte eygenschap die Homerus Vulcano geeft, hem noemende ἀμφιγυήεντα, dat is, aen beyde syden kreupel, oft manck.
| |
Vers. 403.
Ghy hebt Silenus peerdt.] De Poëet spreeckt beleefdelick; noemende den esel
van Silenus, een peerdt. Dese fabel en vintmen (mijns wetens) by niemant vande ouden, dan
alleen by den Grieckschen Orateur Aristides in zijn oratie Διόνυσος, dat
is, Bacchus, genaemt, daer hy aldus onder ander spreeckt: κὰι μὴν κὰι τὴν ῞Ηραν λέγουσιν ὡς μόνος ϑεῶν τῷ Διῷ
διήλλαξε· κομίσας τὸν ῞Ηφαιστεν
ἄκοντος εἰς τὸν οὐρανόν· κὰι ταῦτά τε ἀναϑεὶς ὄνῳ. κὰι ὡς μὲν αἴνιγμά ἐστιν ἐν τῷ λόγῳ,
δῆλον. δῆλον δὲ ὁς τελευτᾷ τὸ ἄινιγμα·
ὡς ἄρα πολλή τις κὰι ἄμαχος
ἡ δύναμις τοῦ ϑεοῦ· κὰι δύναιτ᾿ ἂν κὰι ὄνους πτεροῦν, οὐχ᾿ ἵππους μόνον. Dat is: Voorder sechtmen oock, hoe dat hy Iuno wederom met Iupiter versoent heeft: naer dat hy Vulcanum tegen zijnen danck in den hemel gebrocht hadde. Die hy op eenen esel heeft geset. Welcke fabel merckelick een ander beduytsel heeft. Het welcke oock licht is om te verstaen. Te weten, dat dese Godt een besonder groote kracht heeft: ende dat hy niet alleen de peerden, maer oock de esels vleugels kan geven. Alsoo moet die
| |
| |
plaets gelesen worden: te weten in stede van, τῷ υἱεῖ διήλλαξεν, dat
is, met haeren soon versoent, τῷ Διῷ διήλλαξε, met Iupiter versoent. VVant Iuno op Iupiter gestoort was, om dat hy haeren soon uyt den hemel geworpen hadde, die daer naer weder wel te vreden wiert op Iupiter. moet oock gelesen worden κομίσας τὸν ῞Ηφαιστον ἄκοντος εἰς τὸν οὐρανόν: dat is, naer dat hy Vulcanum tegen den danck van Iupiter in den hemel gebracht hadde, niet ἄκοντα, tegen den danck van Vulcanus. Het welcke veroorsaeckt heeft dat de geleerden Canterus hier gedoolt ende die plaets niet wel verstaende, qualick overgeset heeft in zijn Latijnsche oversettinge. Onse Poëet heeft dit vernuftelick gemerckt, ende niet min verstandelick dan geluckelick verbetert. Dat ick niet genoech kan prijsen. Dan laet ons voort varen.
| |
Vers. 417.
Phlegra] Een stadt in Macedonien, uyt welcke de Poëten seggen dat de Gigantes ofte reusen den hemel bestormt hebben, ende daer vande Goden verslagen zijn geweest.
| |
Vers. 418.
Mimas] Een vande hemelbestormers oft reusen, by Horatius ende andere gemelt.
| |
Vers. 419.
Rhoecus] Dit is oock een reuse, daer van Horatius secht, sprekende van Bacchus:
Rhoecum retorsisti leonis
Vnguibus, horribilique mala.
Dat is:
Ghy hebt daer Rhoecus neer gevelt
Als eenen leeu, met groot gewelt.
De selfde Poëet op een ander plaets voecht Rhoecus ende Enceladus als twee reusen by malkander.
| |
Vers. 420.
Verandert in een leeu] De Poëten seggen, dat Bacchus vechtende tegen de reusen, in een leeu verandert is geweest; om te kennen te geven, de sterckte die de wijn geeft.
| |
Vers. 425.
Typhoeus] Dit is van gelijcken een reuse. Leest van hem ende zijn volkomen beschrijvinge by Nonnus in het eerste ende tweede boeck; met meer andete. De Poëten seggen, dat dese soon is geweest van Titan ende Terra.
| |
Vers. 426.
Porphyrion] Oock een vande reusen, daer Horatius van secht,
gevende te kennen hoe vreselick ende schrickelick hy was.
| |
| |
| |
Vers. 431.
Ganymedes] De schencker van Iupiter, by al de Poëten bekent. D'oorsaeck van zijnen naem, siet by den Philosooph Xenophon in zijn Maeltijdt.
| |
Vers. 441.
O Paean] Siet d'oorsaeck van dese naem beneden, opt veers. 632.
| |
Vers. 445.
Het eerste voor de maech] Onse Poëet schijnt uytgedruckt te hebben de delicate veerskens van Eubulus de Poëet, die noch gelesen worden by Athenaeus in zijn tweede. VVaer hy spreeckt, van de eygendommen ende krachten vande wijn, als oock van de maet in het gebruyck van den selven:
Τρεῖς γὰρ μόνον κρατῆρας ἐγκεραννύω
Τοῖς εὖ φρονοῦσι· τὸν μὲν ὑγείας ἕνα,
῞Ον πρῶτον ἐκπίνουσι· τὸν δὲ δεύτερον
῎Ερωτος ἡδονῆς τε, τὸν τρίτον δ᾿ ὕπνου.
῞Ον εἰσπιόντες οἱ σοφοὶ κεκλημὲνύοι
Dat is:
Die wijs en sedich is, die wil ick drymael schincken,
Het eerste mogen zy om haer gesontheyt drincken.
Het tweede mach wel met. want dat is om te minnen,
En vroeyelick te sijn. het derde doet de sinnen
Bevangen van den slaep. met dese dry gelasen
Laet ick de lieden gaen, die niet en willen rasen.
| |
Vers. 449.
het getal der Gratien] VVant de Poëten seggen, datter dry Gratien zijn, met namen, Aglaïa, Euphrosyne, Thalïa.
| |
Vers. 450.
by Venus selve leven] Om dat de Poëten seggen, dat de dry voorgemelde Gratien, camerieren sijn van Venus. die niet alleen vande min, maer van alle aerdicheyt godinne is, diemen door het misbruyck des wijns te buyten gaet.
| |
Vers. 451.
Die drymael dat instelt.] VVant drymael dry is negen, ende soo veel Musae sijnder.
| |
Vers. 453.
Orontes] De schoonsoon van Deriades (koninck vande Indianen) die Bacchus heeft (gelijck Nonnus in zijn seventhiende verhaelt) soo verre gebracht, dat hy hem
| |
| |
selven het leven heeft benomen. VVaer van de rivier, daer hy in gevallen is, Orontes is genaemt.
| |
Vers. 455. en Vers. 457.
Thriambus u genoemt.] Diodorus Siculus, ende ander schrijven, dat Bacchus alder eerst heeft getriumpheert komende uyt Indien, het welck de Griecken noemen ϑριαμβεύειν: ende de triumphe selve ϑρίαμβον· welck woort schrijven vele, zijnen naem te hebbé van ϑρία, het welcke beteekent vijgeblaeren, om dat Bacchus daermede is gekroont geweest uyt Indien komende.
| |
Vers. 456.
Met ongehoorde macht] VVant de Poëet Nonnus verhaelt, dat hy alleen met zijn spies becleet met wijngaertbladers, Deriadem voornoémt geraeckte, ende wierp hem in het water, daer hy bleef.
| |
Daer by:
Deriades gewelt] De koninck van Indien, daer wy alreede van gesproken hebben. Nonnus verhaelt int breede, hoe hy oorloch tegens Bacchus gevoert heeft, ende zijn doot, in het veertichste boeck.
| |
Vers. 459.
Twee panthers] De panthers ende tigers, vreeselicke dieren, worden Baccho vande Poëten toegeschickt, om te kennen te geven de hitte ende de kracht vande wijn.
| |
Vers. 465.
Van alderhande kruýden.] De Poëten geven Baccho eenen rock gemaeckt van bloemen, die de Griecken noemen ἀνϑηρὸν χιτῶνα
, dat is, den gebloemden rock. De reden hier van geeft Phurnutus met dese woorden: κὰι τὸ μὲν τῆς ἐσϑῆτος ἀνϑηρὸν, τὴν ποικιλίαν παρίστησι τῆς ὀπώρας. Dat is: Dit bloeyende kleedt geeft te kennen de verscheydenheyt van zijn vruchten. Gelijck de druyven oock van verscheyden coleuren zijn.
| |
Vers. 485.
Men secht dat Cato self] Horatius in zijn derde boeck Odar.
Narratur & prisci Catonis
Saepe mero maduisse virtus.
Dat is:
Men secht dat d'oude Catoos deucht
Haer inde wijn wel heeft verheucht.
| |
| |
| |
Vers. 486.
en altijt ongeschoren] Soo wort Cato vande Poëten genaemt, door dien dat hy hebbende medelijden met zijnen tijt, ende volgende de Philosophen, die Stoici genaemt werden, ongeschoren ginck. gelijck Lucanus onder andere van hem vertelt in zijn tweede boeck vande oorlogen tusschen Iulius Caesar ende Pompeius: dat hy selve op zijn eygen bruyloft, geduyrende de inlandsche oorloge, hem niet en heeft laten scheeren.
| |
Vers. 488.
Iae Socrates en was] Alcibiades inde maeltijt van Plato, vertelt dat
Socrates niemant aen tafel placht schuldich te blijven, ende gevende hem een groote gesontheyt, secht van hem: πρὸς μὲν Σωκράτη, ὦ ἀνδρες, τὸ σόφισμά μοι οὐδέν· ὁπόσον
γὰρ ἂν κελεύσῃ τις, τοσοῦτον ἐκπιὼν, οὐδὲν ἂν μᾶλλον μεϑυσϑῆ. Dat is, An Socrates, goede vrienden, en hebbe ick geen kans. want doet hem drincken al dat u goet dunckt, hy sal de selve man blijven, sonder dronck te werden.
| |
Vers. 490.
Een schuymende gelas] De woorden van Socrates sijn, nae dat hy geseyt heeft
inde maeltijt van Xenophon, dat hy ganschelick wil drincken, doch met soeticheyt: ῍Ην δὲ ἡμῖν οἱ παῖδες μικραῖς κύλιξι πυκνὰ ἐπιψεκάζωσιν (ἵνα
κὰι ἐγὼ ἐν Γοργιείοις ῥήμασιν ἔιπω) οὓτως οὐ βιαζόμὲνοι ὑπὸ τοῦ ὄινου μεϑύειν,
ἀλλ᾿ ἀναπειϑόμὲνοι πρὸς τὸ παιγνιωδέστερον ἀφιξόμεϑα. Dat is: Maer indien ons de knechten kleyne ende schuymende bekerkens dickwils toebrengen, (op dat ick de woorden van Gorgias gebruycke) soo en sullen wy niet met gewelt gedrongen worden dronck te sijn, maer met soeticheyt ende al spelende tot de vroolickheyt geraecken. Cato by Cicero in het boeck vanden Ouderdom, denckende op dese plaets, noemtse pocula rorantia, dat is, schuymende gelaeskens.
| |
Vers. 498.
Die moet op Pholus sien] Pholus ende Hylaeus zijn Centauri geweest (dat is, half man, half peert) die doort overdadıch gebruyck vande wijn, tegen de Lapithen gevochten, ende teenemael de bruyloft van Pirithous gestoort hebben. Siet by Virgilius in zijn tweede boeck vande Lantbouwinge, daer ghyse alle beyde met namen sult vinden. De fabel self hebt ghy by Ovidius in zijn twaelefste vande Veranderinge.
| |
Vers. 499.
Icarius voor al] Propertius noemt hem Icarum. Siet de fabel by Hyginus in c x x x capittel; Apollodorus in zijn i i i boeck, ende andere.
| |
Vers. 507.
Maer Evan heeft hem self, zijn dochter, Zijnen hondt] De dochter van Icarius wort Erigine genaemt, ende inden hemel Virgo, dat is, maecht. Siet Aratus, Germanicus,
| |
| |
Hyginus, ende andere. Den hondt wort genoemt Maera, ende inden hemel Canicula, dat is, Hondeken.
| |
Vers. 513.
Leuconoe was idol] Die Bacchus, om datse met zijn heylicheyt spottede, gelijck Ovidius ende andere schrijven, in een vleermuys verandert heeft. Siet AElianus in zijn derde boeck van Veelderley historien. De Philosophen seggen, dat de vleermuys niet soo seer en haet, als het klimmercruyt, dat Bacchus aldermeest in eeren hout ende beminnet. Soo datse vanden reuck sterft. Zy wort van Ovidius Alcithoe genaemt.
| |
Vers. 515.
De schippers waren sot] De schippers van Tyrrhenen, de welcke Bacchus ni haer schip genomen hadden om in Naxos te brengen, bespotteden hem, ende wierden daerom in dolfijns verandert, haer seylen ende touwen in klimmercruyt ende wijngaert rancken. Leest Hyginus in her c x x x i v capittel, Ovidius in zijn Veranderingen. Appollodorus secht dat de mast ende riemen in serpenten zijn verandert geworden, het schip met klimmercruyt geladen. Siet hem in zijn derde, Nonnus in zijn x l i v, ende Lucianus. Oppianus sprekende vande dolfijns secht aldus:
Ω῾ς ἐτεὸν κὰι φῶτες ἔσαν πάρος, ἠδὲ πόληας
Ναῖον ὁμοῦ μερόπεσσι, Διωνύσσοιο δὲ βουλῇ
Πὸντον ἐπημείψαντο, κὰι ἰχθύας ἀμφεβάλοντο
Dat is:
Het waren menschen eerst, en woonden inde steden
Ia by het ander volck: maer Bacchus heeft haer leden
Verandert en gemaeckt, dat zy nu visschen sijn
| |
Vers. 524.
Ghy dreycht ons aen het hooft] Plautus uyt een ander Grieckschen Poëet, die Athenaeus aen roert, secht vande wijn in zijn Comedie, genaemt Pseudolus:
----- Magnum hoc vitium vino est,
Pedes captat primulum: luctator dolosus est.
Dat is:
De wijn heeft een groot gebreck over hem: hy is een loosworstelaer, ende tast eerst na de voeten.
| |
Vers. 528.
Maer ghy woont inde kan] Genomen uyt de woorden van Cyclops, by Euripides:
Θεὸς δ᾽ ἐν ἀσκῷ πῶς γέγηθ᾿ ὄικους ἔχων;
| |
| |
Dat is:
Wat is het voor een Godt die leeft,
En in de fles zijn wooning' heeft.
| |
Vers. 535.
Met Ikelos zijn maet] De Poëten seggen, dat Ikelos een soon ofte medemaet
is vanden droom, om dat den droom alle dingen nabootst. VVant ἴκελος is
het selfde te seggen in het Griecx, dat ὅμειος, dat is, gelijck.
| |
Vers. 536.
En Phantasos zijn soon] Oock een soon vanden droom. De Philosophen seggen dat den droom daer in verscheelt vanden slaep, dat de slaep is sonder inbeeldinge, ofte fantasie: den droom en kan daer sonder niet wesen. Nu hoe yemant meer is beschoncken, hoe dat d'inbeeldingen meerder zijn.
| |
Vers. 545.
Maer als zy uwe melck] De Poëet Aristophanes, heeft de wijn genoemt Αφροδίτης γάλα, dat is, de melck van Venus:
᾿Ηδύς τε πίνειν οἶνος ᾿Αφροδίτης γάλα.
Dat is:
De wijn is wonder soet, de welck
Van Venus is de rechte melck.
| |
Vers. 546.
In een gelasen schael.] Pausanias in zijn tweede boeck verhaelt, dat Pausias de schilder, Methe (dat is de dronckenschap) hadde gemaeckt drinckende uyt een gelasen schael. Soo dat mé door de schael een mont van een vrou sach. Gevende sonder twijfel daer mede te kennen, dat inde dronckenschap niet verborgen kan wesen.
| |
Vers. 549.
de vloet van Castalis] Een fonteyn aende voet vanden berch Parnassus. De Poëten seggen, dat die daer uyt drinckt, oock een Poëet wort.
| |
Vers. 557.
Maer u Thebaensche swaen] Pindarus geboren van Theben, gelijck Bacchus oock mede is, wort genaemt een swaen, om zijnen lieffelicken ende hoogen sanck, gelijck hem Horatius de swaen van Dirce noemt, vande fonteyn van Dirce, niet verre vande stadt Theben gelegen.
| |
Vers. 558.
end' inde locht gaet sweven] Gelijck de selve Horatius van Pindarus secht, dat hy gaet vliegen in altos nubium tractus, dat is, in het hoochste vande wolcken.
| |
| |
| |
Vers. 560.
En secht dat water is het beste datmen vint.] Het beginsel van Pindari boecken,
die wy hedensdaechs hebben, is: ῎Αριστον μὲν ὕδωρ &c. Dat is: Het water is het beste datmen vint.
| |
Vers. 561.
Ismenus moeste zijn] Een rivier in Boeotien niet verre van Theben.
| |
Vers. 568.
Dat hy moest wesen sat] D'oude, gelijck oock doet Horatius, die hebben geoordeelt, dat Homerus tot den dronck genegen was, om dat hy milt is int prijsen vande wijn.
| |
Vers. 570.
Hy heeft een kop genomen] In het negenste boeck Iliados. VVant soo haest als Vlysses ende Aiax, gesonden van Agamemnon aen Achilles, dat hy zijn toorn, die hy tegen alle de Griecken toonde, soude laten varen ende neder setten, in zijn tente gekomen sijn, doet hy terstont Patroclus een dronck wijns schincken, om de gesanten daer mede te ontfangen, ende dat met dese woorden:
Μείζονα δὴ κρητῆρα Μενοιτίου υἱὲ καθίστα,
Ζωρότερον δὲ κέραιρε, δέπας δ´ ἔντυνον ἑκάστῳ.
Οἱ γὰρ φίλτατοι ἄνδρες ἐμῷ ὑπέασι μελάθρῳ.
Dat is,
Patrocle komt by mijn, en past ons hier te schincken
Een kan daer meer in gaet, en geeft elck een te drincken
Wat suyvers uyt zijn kroes. die in mijn huys nu komen
Dat sijn toch alle bey mijn vrienden uytgenomen.
| |
Vers. 572.
Om dat Briseis hem] Achillis lieff. de welcke hem van Agamemnon was ontnomen: ende dit was d'oorsaeck, dat hy de Griecken in 't oorloch tegen de Troianen zijn hulp was weygerende. Siet Homerus in zijn eerste Iliados.
| |
Vers. 573.
Laërtis wijse soon] Vlysses. soon van den ouden Laërtes.
| |
Vers. 575.
Eer Polyphemus woest] Een reuse in Sicilia, seer wijtloopich van Homerus beschreven, by hem genaemt Cyclops, om dat hy een groot ooge als een ronde schilt in zijn voorhooft hadde staen.
| |
| |
| |
Daer by:
en Scylla komt ter baen] Een monster inde zee, dat by Homerus oock Vlysses int lanck beschrijft.
| |
Vers. 576.
Soo vangt hy eerst den lof] Vlysses by Homerns begint zijn groot verhael; waer in hy vertoont al wat hem op zijn reys is wedervaren, in de welcke hy Polyphemus, Scylla, ende meer andere heeft bejegent; met het lof ende prijs van een volle tafel, wel van spijs ende wijn versien. VVaer uyt vele van de oude Philosophen hebben willen bewijsen, dat de Poëet Epicurus toegedaen was. De woorden van Vlysses zijn dese, int negende boeck Odyss.
῍Η ὅταν ἐυφροσύνη μὲν ἔχῃ κατὰ δῆμον ἅπαντα,
Δαιτυμόνες δ᾿ αν᾿ὰ δώματ᾿ ἀκουάζωνται ἀοιδοῦ
῞Ημὲνοι ἐξείης· παρὰ δὲ πλήϑωσι τράπεζαι
Σίτου κὰι κρειῶν· μέϑυ δ᾿ ἐκ κρητῆρος ἀφύσσων
᾿Οινόχοος φορέῃσι, κὰι ἐγχείη δεπάεσσι·
Τοῦτο τί μοι κάλλιστον ἐνὶ φρεσὶν εἴδεται εἶναι.
Dat is:
Ick meyne dat daer is het alderbeste leven,
Daer hem het gantsche volck tot vreuchde kan begeven;
En daer de speelman hem laet vande gasten hooren,
De tafel staet vol spijs en t'alderbeste kooren,
De schencker brengt de wijn, en schenckt die vast in flessen.
My dunckt dat sulcs wel is, om swaricheyt te leßen.
| |
Vers. 577.
Heeft Orpheus niet begost] Siet Diodorus Siculus, die secht dat den heylichdom van Bacchus, die de Griecken noemen ὄργια, Orphica genoemt zijn, om dat hy eerst de seesten van Bacchus ingestelt heeft. Siet oock Lactantius. Hier van secht oock de Griecksche Poëet Antipater, sprekende van Orpheus:
῝Ος ποτε κὰι τελετὰς μυστηρίδας ἕυρετο Βάκχου.
Dat is:
Die Bacchus eerst mael heeft vereert:
Zijn heylichdom het volck geleert.
| |
Vers. 580.
Wort uwen hoogen berch Cithaeron soo genoemt] Lactantius, in zijn boeck der Christelicke onderwijsinge, schrijft met uytgedruckte woorden, dat den berch Cithaeron zijnen naem heeft ontfangen vande cither van Orpheus.
| |
| |
| |
Vers. 581.
Cratinus wist oock wat] Een oudt Comoedi-schrijver, die van Aristophanes zijn medemaet ende meer andere, als een groot dronckaert overal beschimpt wort. Dese seyde (alsoo Horatius oock verhaelt) dat niemant goede veersen konde schrijven die geern water dronck. De woorden van Horatius zijn dese:
Prisco si credis, Moecenas docte, Cratino,
Nulla valere diu nec vivere carmina poßunt
Quae scribuntur aquae potoribus.
Dat is:
Moecenas, soo ghy wilt geloof Cratino geven,
Geen dichten konnen lanck beklijven ofte leven
Die komen van een man die drooch en nochter leeft,
En die alleen genoecht int gulle water heeft.
| |
Vers. 584.
dat de wijn is der Poëten peert] Cratinus, daer wy terstont afhebben gesproken, merckende dat hy selve alderwackerst was ende bequaemst om veersen te maecken, als hy gepoeyt hadde; seyde dat de wijn her peert was vande Poëten. Onse Poëet heeft inde sin gehadt dese woorden van Niceratus in het eerste boeck van de Griecksche Epigrammata:
῍Οινός τοι χαρίεντι πέλει μέγας ἵππος ἀοιδῷ,
῞Υδωρ δὲ πίνων, καλὸν οὐ τέχοις ἕπος.
Ταῦτ᾿ ἕλεγεν Διόνυσε, κὰι ἔπνεεν οὐχ᾿ ἑνὸς ἀσκοῦ
Κρατῖνος, ἀλλά παντὸς ὠδωδὼς πίϑου.
Τοίγαρ ὑπὸ στεφάνοις μέγας ἔβρυεν, εἶχε δὲκιατῷ
Μέτωπον, ὥσπερ κὰι σὺ, κεκροκωμένον.
Dat is:
De lieffelicke wijn, is der Poëten peerdt,
En dat naer water rieckt dat is van geene weerdt.
Dit sanck Cratinus vast, o Bacche, dobbelsat,
En stanck niet naer een fles, maer naer het gantsche vat.
Hierom spand' hy de kroon, en droech altijdt een hoedt
Van klimmerblaren groen, gelijck ghy Bacche doet.
| |
Vers. 586.
Niet Cadmi groote reys] De Poëet heeft gelet opt beginsel der veersen van Anacreon, die wy nu in druck hebben. Twelck aldus luyt:
| |
| |
Dat is:
Van Agamemnon woud' ick wel
En Cadmus melden met mijn spel:
Maer hoe ick doe mijn veeltien gaen,
Het wil niet dan de minne slaen.
| |
Vers. 589.
Maer Venus, haren soen, &c.] Dit, met de vier eerste navolgende veersen, is uyt Anacreon selve genomen, daer hy begeert dat Vulcanus zijn lief Bathyllus met Bacchus ende Cupido op zijnen kroes soude drijven. VVelck al, om de sonderlinge soeticheyts wille, wy hier in d'eygen tale by hebben willen stellen, ende in onse Duydsche sprake na de oversettinge van onsen Poëet:
Dat is:
Vulcane maeckt terstont voor my
Dat ick begeeren sal op dy,
Niet wapens die ick dragen kan,
Want ick en ben geen oorloochs man.
Maer haelt hier silver voor den dach,
En maeckt een kroes daer nat in mach.
Rontom en wil ick niet sien staen
| |
| |
De wagen met de Son en Maen,
Noch oock Orion, dat sy ver.
(Wat vraech ick na de Sevenster?)
Ick wil een wijngaert sien daer op,
(Wat pas ick op Bootes kop?)
Met schoone druyven, en daer by
De druyven trappende dees dry,
Cupido, Bacchus, en haer maet
Bathyllus, die ick niet en haet.
| |
Vers. 595.
en op Parnassus woont] De Poëten seggen, dat niet alleen Apollo, maer oock Bacchus den tweetoppigen berch Parnassus in heeft, ende daer op woont. Onder andere Lucanus, sprekende van Parnassus, secht, Mons Phoebo Bromioque sacer. dat is, den berch die Apollo ende Bacchus toegeeygent is.
| |
Vers. 600.
Dat Cadmus is geweest u rechte grootevaer] VVant Cadmus is geweest vader van Semele, die moeder was van Bacchus, als hier vooren aengeteyckent staet.
| |
Vers. 603.
De letters heeft bedocht] Aengesien dat Cadmus (soo d'oude getuygen) eerst de letters heeft gevonden, ende gesonden zijnde van zijn vader Agenor om Europam zijn suster te soecken, heeft zijne reyse nae Theben genomen, alsoo hy haer niet en vant, ende door dese gelegentheyt heeft gants Grieckenlandt de schoone vont vande letters medegedeelt.
| |
Vers. 605.
O reusendooder groot] Gelijck Callimachus om de selfde oorsaeck Iupiter noemt γηγενέων ὀλετῆρα, dat is, dooder van de reusen; soo noemen de Grieckse Poëten Bacchus selve γιγαντολέτην, dat is, reusen vernielder. Gelijck alsmen siet in het eerste boeck vande Griecksche Epigrámata. Voorder de Poëet druckt hier uyt de kracht die de wijn heeft, by den genen die van hem sijn bevangen: soo dat hy hier vry wat hooger gaet.
| |
Daer by:
O blixems kint] Om dat hy, als boven is geseyt, van Iupiter uyt den blixem is gehaelt, die zijn moeder verbrande, als hy geboren werde.
| |
Vers. 609.
Ick sie twee sonnen staen] De Philosophen geven reden, hoe het komt dat die gene die beschoncken sijn, alle dingen dobbel sien. De woorden selve schijnen te gaen naer het gene dat van Pentheus by Euripides geseyt wort in zijn Tragoedie genoemt Bacchae. daer hy secht, dat hy twee sonnen ende twee Theben siet:
| |
| |
Καὶ μὴν ὁρᾷν δύω μὲν ἡλίους δοκῶ,
Δισσάς τε Θήβας, κὰι πόλισμ᾿ ἐπτάστομον.
Dat is:
My dunckt dat ick daer sie twee sonnen voor my gaen,
Twee Theben oock voor my met seven poorten staen.
VVelcke plaetse oock Virgilius gevolcht heeft in het vierde boeck van zijn AEneis:
Eumenidum veluti demens videt agmina Pentheus,
Et solem geminum & duplices se ostendere Thebas.
Dat is:
Gelijck als Pentheus siet de duyvelse Godinnen,
Twee Theben staen voor hem, twee sonnen, los van sinnen.
| |
Vers. 611.
O Thanes] Siet van Phanes by Orpheus ende andere. zy hebben Bacchum oock soo genaemt, διὰ τὸ πάντα φαίνειν, om dat hy alle saken int licht brengt, door de wijn. De oude geven daerom dese naem aen de Son, die oock alle dingen door zijn licht ondeckt.
| |
Vers. 615.
Thyoneu,] Soo is Bacchus genaemt van zijn moeder Semele, die naer haer doot genaemt wiert Thyone.
| |
Daer by:
Bugenes] Soo wort Bacchus genaemt om zijn hoorens, waer van wy de redenen boven verklaert hebben. VVant Βουγενὴς, wort int Griecx genoemt, die geboren is van zen os, oste, stier, ende de selve gelyck is; om dat de droncke luyden alderbest de dolle stieren gelijcken. Hierom hebben zy hem oock een ossenhooft gegeven. waerom hem de Griecken noemen ταυρόμορφον, ταυροκέφαλον, ende ταυρῶπιν: welcke woorden hem alle, de gedaent het hooft ende gesicht van een stier toeschrijven.
| |
Vers. 616.
Ick sie dijn ossen hooft.] De reden hier van is alreede verklaert. Te weten om dat zy Baccho een ossen hooft toeschrijven.
| |
Vers. 617.
Citheron] De berch daer Bacchus geviert wiert, als boven aen geteyckent is.
| |
Vers. 618.
Bassaris] Dat is, een van zijn priesterssen. De reden vande naem is hier vooren aengewesen.
| |
| |
| |
Vers. 619.
haer yser is gevelt,] Te weten haere spies, wesende een yser met wijngaert bladeren bekleet. ende daerom volcht hier, de bladeren zijn wech.
| |
Vers. 621.
Ick sie haer vlechten wilt] VVant soo haest als zy begonden de raserye van Bacchus te voelen; maeckten zy t'haer los, ende lieten her inde wint vliegen. gelijckmen oock van Cassandra ende ander leest by de Poëten.
| |
Vers. 622.
Gemengelt met de slangen] VVant de Bacchae, ofte priesterssen van Bacchus, hadden slangen in het haer. daerom secht Horatius van hem,
------ nodo coërces viperino
Bistonidum sine fraude crinem.
Dat is.
Ghy bint der Bacchen vreeslick haer
Met slangen sonder ongevaer.
| |
Vers. 627.
bey kindt en oude man] Kindt, om dat hy altijt jongelick wort geschildert, ende oock jonck maeckt, als boven is geseyt: oudeman, om dat hy overlang is geboren, ende behoorde wel grijs te wesen.
| |
Vers. 628.
O Sabon] Het gene dat de Griecken seggen ἐυάζειν, dat is, schreeuwen ende bulderen, gelijck zy doen die Bacchum vieren, dat noemen andere σαβάζειν. VVaer van Bacchus is genoemt Sabazius, Sabo, ende Sabus.
| |
Daer by:
Indiaen] Alsoo gesecht, ofte om dat hy in Indien geboren is geweest, soo veele meynen: ofte; om dat hy de Indianen heeft verwonnen ende t'ondergebracht.
| |
Daer by:
Osiris] Hier vooren is geseyt dat meest alle d'oude seggen dat Osiris ende Bacchus de selve is.
| |
Daer by:
Pan] Pan is de Godt vande natuere, so de Heydenen meenden, die τὸ πᾶν noemden, de weerelt met al datter in was. Veel hebben gevoelt, dat Bacchus de selve Godt is, ende hebben hem daerom een gespickelt kleet gegeven: dat is, vestem variam;
| |
| |
om te kennen te geven varietatem rerum, ofte de verscheydenheden vande saken die inde natuere sijn.
| |
Vers. 629.
Denys] Dat is in het Griecx Διόνυσος. om dat hy geboren was in Nysen, stadt van Arabien, als hier vooren inden beginne geseyt is. Ende dat ἐκ Διός, dat is, uyt Iupiter.
| |
Daer by:
Hymenean] Om dat hy vrient is van Hymen, de Godt der Bruyloften, die sonder Bacchus, ofte de wijn, niet wel gehouden willen werden.
| |
Daer by:
Euasta] Bacchus wort Euastes genoemt, ende Euan (als boven is vermaent) van het Griecx woort ἐυάζειν, dat is, Bacchum aenroepen, op de wijse als gebruyckelick was. VVant zy riepen, Euan Euoë.
| |
Daer by:
Sinnebreker.] Om dat de wijn het hooft, hersenen, ende sinnen breeckt.
| |
Vers. 630.
Lenaee] Soo is Bacchus genoemt van de persse daer de druyve mede geperst wert, geseyt int Griecx ληνός. waer van oock zijn priesterssen Laenaden zijn genoemt. Als wy boven gesien hebben.
| |
Daer by:
Ligyreu] Soo wort hy genaemt van de volckeren in Thracen, Ligyrei geseyt, die hem aldermeest vierden. Dese hadden een kerck, inde welcke de priesters de toekomende dingen, wel vol sijnde, voorseyden ende openbaerden.
| |
Daer by:
Ghy snorcker, ghy grootspreker] Om dat de dronckaers genegen sijn tot snorcken, pocchen, ende van groote dingen te spreken.
| |
Vers. 632.
O Hyeu] Hyes ende Hyeus, is Bacchus genaemt, παρὰ τὸ ὔειν, van het nat dat hy inde menschen sent. VVant ὔειν beteyckent by de Griecken regenen, ofte nat geven.
| |
Daer by:
Nysean] De reden is boven gegeven; namentlick, om dat hy uyt Nysen is geboren; gelijck als d'oude willen.
| |
| |
| |
Daer by:
Paean] Apollo wort genaemt Παιὰν, dat is Paean, ἀπὸ τοῦ παύειν τάς νόσους. dat is, om dat hy de sieckten verdrijft. ende Bacchus ἀπὸ τοῦ παύειν τάς λύπας: om dat hy de droefheyt verdrijft.
| |
Daer by:
Iraphiot] De Poëet heeft hier eenige seltsame Griecksche toenaemen van Bacchus byeengevoecht, om te kennen te geven dat die gene die beichoncken ende vol sijn, altijt genegen sijn om vreemde taelen te spreecken; al ist dat sijse dickwils niet en verstaen. Ende, om dat de selve gemeynlick van het eene op het ander springen, heeft hy de Griecksche ende Nederlandtsche by den ander gevoecht. Doch geen van die sonder reden. Bacchus wiert vande Griecken genaemt Iraphıot, dat is ἐιραφιώτης, παρὰ τὸ ἐῤῥάφϑαι τῷ μηρῷ Διός. om dat hy in de dye ofte heupe soo zy seyden, van Iupiter genaeyt wert. Gelijck hy oock terstont hier naer Heupesoon genaemt wort.
| |
Vers. 633.
Nachtlooper &c.] Dese Nederlandtsche namen gaen wy meest voorby, om datse wel te verstaen zijn; sonderlinge om datse de kracht ende natuer vande wijn naecktelick uytdrucken.
| |
Daer by:
Groote springer] VVant de wijn heeft dese kracht, dat hy de mensche woelende
maeckt ende doet springen. Daerom seyden oock de oude, dat Bacchi medegesellen, de Satyrs ende
de Sılenen, altijt sprongen: daer onse Poëet hier vooren oock zijn oog op gehadt heeft, als hy
secht: De Satyrs sprongen op. &c.
| |
Vers. 634.
Goet-gever] Niet om dat hy yemandt goet geeft, maer om dat oock de schamels ende arme luyden haer by den dranck laten voorstaen, dat zy rijck sijn.
| |
Daer by:
Leeuwendwinger] Hierom seyden de Griecken, dat Bacchus de leeuwen melckte, alsmen leest by Aristides, om zijn kracht ende gewelt te kennen te geven.
| |
Vers. 637.
O Dithyrambe groot] Dese naem is hem oock gegeven, om dat hy tweemael is geboren, gelijck terstont volcht. VVant de Poëet heeft de uytlegginge daer by gevoecht. Het Griecx woort is genomen, ἀπὸ τοῦ δὶς ἔις ϑύραν ἀναβαίνειν, dat is, om dat hy
| |
| |
deur twee deuren komt. VVaer mede verstaen wort, tweemael geboren. Al ist datmen hier van redenen soude konnen geven, die inde ervarentheyt bestaen. VVaer van ick niet en kan laten den leser hier een gedicht mede te deelen, dat ick selve op eenen tijt al spelende ende ter vlucht hier van gemaeckt hebbe: lettende op der ouden seggen, ende op't geen ick van eenen kender van wijnen verstaen hadde.
Prijs vande Baccharachse vvijnen.
NV acht ick niet een sier al vvat by d'oude vvijsen
Van Bacchus vvort gesecht. VVant dat hy binnen Nysen
Ver in Arabien geboren soude sijn,
Als svvegen vvy hier stil, kan loochenen de Rijn.
Maer dat hy uyt het vier en vlam is voort gekomen,
Dat stae ick haer vvel toe. oock dat hy is genomen
Van Semele zijn moer. en dat zijn vader gram,
De grooten Iupiter, hem in zijn heupe nam.
En dat dit jonge vvicht, alst scheen te gaen verloren
Seer vvonderlick bequam, en tvveemael is geboren.
De oudheyt spreeckt hier van soo misselick, soo loom,
Dat ick het niet en acht dan een versufte droom.
Ick meyn dat onse Rijn met meer bescheyt kan spreken
Van zijns geboortens plaets. (Ick vvıl u Vorst niet smeken
Die inden Paltz gebiet, en onder vviens gesach
De Rijn met zijne druyf de vverelt trotsen mach.)
En vvort noch zijne naem niet aen den Rijn gevonden?
En zijn Autaer gesien? men let op seker stonden,
Dat als de Son verdroocht het vvater vanden Rijn,
Soo looptmen daer opt hooch tot voordering van vvijn:
Den Elterstein leyt bloot: dan (als de oude plegen)
Soo siet men daer het volck tot Bacchi dienst genegen
| |
| |
Aen d'oever vanden Rijn. Zy houden voor gevvis
Dat dees vterkante steen, een steen van Bacchus is.
Nu Nysa svvijcht vry stil, en die op ons staen loeren.
Ey liever! secht toch eens, vvie sou de plompe boeren
Dit hebben vvijs gemaeckt, indient niet vvaer gevveest?
Si meenent allegaer, en seggent onbevreest.
En 'theeft oock zijn bescheyt. Als dees steen komt voor oogen,
Soo isser groote hit: vvaer door men siet verdroogen
Den Rijn by Baccharach. dit is de vvijngaert goet;
En lange sonne schijn maeckt vvijn in overvloet.
En dit bevesticht oock, en doet het oudt verdvvijnen;
Dat haeren besten geur de Baccharachse vvijnen
Verkrijgen door het vier. de druyf die vvort geklemt,
En inde kuyp geperst: daer na met vier getemt.
O Wein/ gefeurter wein/ vvat soumen verglijcken
By dijne lieflickheyt: ghy gaet van alle strijcken
De kroone van het hooft. O vveert, o kostlick nat,
Geen dranck ick boven u, maer ver beneden schat.
O Baccharachse vvijn, van Bacchus self gekomen;
VViens eygenschap en deucht, vviens naem tot uvver vromen
Ghy draecht, en over al ind' hoven sijt bekent
Van daer de Son opgaet tot aen des vverelts ent.
Ghy sotten out en jonck, vvat vvilt ghy langer soecken
Den oorspronck vande Godt: lecht aen een sy u boecken.
De ouders en de plaets, daer Bacchus eerst voort quam,
Die sijn gevonden nu. dit is de rechte stam.
De heupe, is de kuyp, vvaer in hy vvert gesloten
Gelesen vanden stock: daer na vvert hy vergoten,
Gesuyvert door het vier. Al die dit vverck aensiet,
Verstaet terstont vvaerom hy Dithyrambus hiet.
| |
| |
Pyrigenes te recht ist dat vvy hem oock noemen,
Geboren uyt dit vier: (vvech met all' ander bloemen:)
En tvvijfelt daer niet aen. Och dat hy nimmer vvijn
Moet drincken die hier in vvil tvvyfelachtich sijn.
Gelooft vry, dat is vvaer: vvant die my dit eerst leerde,
Die sachmen dat altijt de roemer kens omkeerde.
De vvaerheyt sprack hy uyt: en die daer tegens secht,
VVeet niet dat inde vvijn de reyne vvaerheyt lecht.
Hier vooren op't 26 veers is oock ter loop d'oorspronck van Baccharach aengeteyckent. VVelcke plaetse alsoo genoemt is, om datmen daer rontomme by de boeren gelooft, (de welcke dat van handt tot handt van haer ouders gegeven is) dat by oude tijden daer Bacchus by de Heydenen geviert is. VVat daer of is, of niet en is; soo is nochtans kennelick, dat niet tegenstaende lancx de gantsche Rijnkant henen, van boven ende den oorspronck des Riviers aff tot Colen toe, soo goede wijnen doorgaens wassen, als yewers ter weerelt soude konnen doen: soo valt insonderheyt inden Palts ontrent Baccharach, ende Dreckhausen (niet verre van den anderen gelegen) de uytgelesentste en beste dronck, naet 't oordeel vande leckerste tongen vande weerelt. De Koninck VVenceslaus onder andere schijnt hier goede smaeck in gehadt te hebben, want (gelijck als van hem getuycht AEneas Sylvius, doe Bisschop van Senen, ende naemaels Paus van Romen) als die van Norenberg aen d'een sijde den eedt vreesden, ende aen d'ander sijde de macht des Paltz ontsagen, soo hebben sy aen VVenceslaus hare gesanten affgeveerdicht, versoeckende van den eedt ontslagen te mogen zijn, ende biedende, soo t van noode waer, ende het begeert werde, twintich duysent goutguldens. De Koninck de gesanten gehoort hebbende, verklaerde de Norenbergers vry, mits dat sy vier voederen vanden Baccharachsen wijn geven souden: VVelcke wijn onder de Rijnschen (gelijckmen meent) de alderbeste is. Soo schrijft AEneas Sylvius Parallelor. Alfons. lib. 11. cap. 16. Ick hebbe het selve goet gevonden uyt sijn Latijn hier aldus te verduytschen, tot loff ende eer vande Baccharachse wijnen. Dıemen weten moet (om mijn gedicht te beter te verstaen) dat meest aengenaem sijn ende best smaecken, alsse door 't vier gematicht ende getemt sijn. VVelcke vont nieuwelicx bedocht is; ende dese wijn wort by de Hooch-Duytschen genaemt Gefeurter wein; ende de plaetse daer dese toemakinge geschiet, noemense Feurtamern.
| |
Vers. 639.
ende stier] De reden is boven gegeven, vers. 615. opt woort Bugenes.
| |
Vers. 641.
Babacta] Die de wijn te veel ingenomen hebben, sijn gewoon te stamelen, ofte met een belemmerde tong te spreecken, dat eygentlick de Griecken noemen βαβά- | |
| |
ζειν. Hier van is Bacchus Babactes genaemt. Soo dat de Poëet dit aerdichlick hier op het leste te pas gebrocht heeft, als de wijn zijn meeste kracht toont. Ende daerom ist dat hy secht, Wat salt wesen? om dat de sulcke qualick verstaen werden.
| |
Vers. 643.
Maer iaecht de Nymphen wech] Dat is het water, dat de wijn bederft.
| |
Vers. 646.
dijn huysgewant verholen] Den tuych of heylichdom van Bacchus, boven beschreven, die seer heymelick bewaert wiert, ende moest verholen blijven.
| |
Vers. 647.
Lycurgi wreede daet] Siet boven, daer de fabel van Lycurgus verhaelt wort. de welcke oock soo rasende ende verbolgen tegen Bacchus was, dat hy over al de wijngaerden uvtroeyde, hem inde zee dede vluchten. Daerom hy tot zijn loon dol ende ontsinnich wiert. Dit exempel gebruyckt Homerus in zijn seste boeck Iliados, om te kennen te geven, dat die gene sot sijn, die haer tegens de Goden stellen.
| |
Vers. 648.
Penthei dol gemoet] De welcke sijnde koninck van Theben, Bacchum met de zijne vervolchde (gelijck Ovidius in zijn boecken vande Veranderingen; Euripides in zijn Tragoedie geseyt Bacchae; Orpheus ende andere verhalen) tot dat hy van zijn moeder Agaue, die Bacchus rasende maeckte, verscheurt wiert.
| |
Vers. 649.
int midden vande baren] VVy hebben alreede verhaelt uyt Homerus, dat Bacchus vliedende Lycurgum de zee koos, ende daer in spranck.
| |
Vers. 652.
Leucothean u moy] Anders geseyt Ino: die hem, alsoo hy in het water spranck, bewaerde. Ende om dat Ino suster was van Semele, moeder van Bacchus, wortse hier zijn moy genaemt. gelijck Neptunus. Godt vande zee, zijn oom, om dat hy broeder was van Iupiter, vader van Bacchus.
| |
Vers. 660.
Van Acherontis vloet] Dat is vande doot. Gelijck men siet dat die wat hooch gedroncken hebben, de doot selve niet en achten. Acheron, ofte Acherontis vloet, soo de Poëet hier spreeckt, is een helsche rivier.
| |
Vers. 661.
Licnita] Soo is Bacchus genaemt ἀπὸ τοῦ λίκνου, dat is, vanden wan. die, als boven is geseyt, daer wy van Silenus spraecken, Baccho toegeygent is. Siet opt veers 327.
FINIS.
|
|
Auteursrechtelijk beschermd