Bacchus en Christus. Twee lofzangen van Daniel Heinsius

[p. 200]

Petrvs Scriverivs
aen den
Avtevr.

EAgri groote soon op Hemi koude klippen,¹

Beweeghde gants het wout al roerende zijn lippen,²

En soete snaren-spel. de lieffelicke stem³

Track bosschen en gebergt met al de jacht tot hem.⁴

De boomen over eyndt die staken op haer ooren.⁵
De zee lag stil en stom. de vogels quamen hooren.

Het hert was sonder vrees, en docht niet op de vlucht.⁷

Den haes en was niet meer bekommert en beducht.⁸

De schrickelicke leeuw socht niemant te verscheuren:⁹
Het was al paeys en vree. de stal met open deuren

En vreesde geenen wolf: het schaepken was verblijt

Te hooren sulcken sanck, te sijn van angst bevrijt:

Den havick en was niet op musch' of spreeuw gheseten.¹³
De duyf en wert niet meer verschoven noch verbeten¹⁴

Van Iupiters trawant. het alderwilste dier¹⁵

Dat wiert in korten stont gewonnen door de lier.¹⁶

Dit is aldus van hem versiert in oude tijden,¹⁷
Om dat hy ginck den mensch besnoeyen en besnijden,¹⁸

Die wilt was ende woest. ons hersens, ons verstant

Gekommen op de loop, bestierd' hy metter hant.²⁰

Prometheus had den mensch wel aerdichlick getrocken,²¹
En uyt het kley gemaeckt: maer waren noch als bocken²²

En esels van verstant; tot dat hier Orpheus quam,

En tot gemeene best de soete lier aennam:²⁴

Tot dat hy heeft een liet, een wonder liet gesongen,

1 Eagri groote soon: Orpheus, zoon van Oeagrus en de muze Calliope. Vgl. b.v. Valer. Flacc. Argon. IV, 348: Oeagri....de sanguine Orpheus. Hemi: Haemus, gebergte op de Balkan.

2 Beweeghde: bracht in beweging.

3 snaren-spel: snaarinstrument.

4 jacht: gedierte. Hor. Od. III, 11, 13 over Orpheus: tu potes tigris comitesque silvas ducere.

5 De boomen over eyndt: de rechtopstaande bomen, cf. Ov. Met. X, 86-106.

7 docht....op: dacht....aan.

8 bekommert: bevreesd.

9 schrickelicke: vreesaanjagende.

13 was niet gheseten: overviel niet meer (zat niet meer bovenop).

14 verschoven: verjaagd; verbeten: doodgebeten.

15 Iupiters trawant: adelaar.

16 gewonnen: overwonnen, getemd.

17 van hem versiert: over hem bedacht, verzonnen.

18 besnoeyen en besnijden: beschaven.

20 Gekommen op de loop: op hol geslagen.

21 aerdichlick getrocken: kunstig gevormd.

22 waren: zij waren.

24 tot gemeene best: voor het algemeen welzijn, ten algemenen bate; aennam: ter hand nam.

[p. 201]

 

Waer door den ouden tijt, noch wilt en onbedwongen,

 

Noch bijster seer verwoest, een maet, een seker wet,²⁷

 

Van alle goede tucht en seden is geset.²⁸

 

Hier door heeft hy de naem van een Poëet gekregen;²⁹

30

En om zyn groot verstant en Goddelicken segen³⁰

 

Was hy Poëet, en wiert Theologus beroemt:³¹

 

En wort noch op den dach van heden soo genoemt.

 

Sult ghy dan niet, ô Heins, met uwen geest geresen

 

Tot boven in de locht, den tweeden Orpheus wesen,

35

Om dat ghy recht verstaet der ouder Vaders gront,³⁵

 

En in Parnassi vloet gewassen hebt u mont?³⁶

 

Gaet aen, begint maer werck: gaet aen, wilt u begeven³⁷

 

In een soo grooten velt. daer is noch stoff gebleven.³⁸

 

Ons' herten sijn versteent, gelijck een klip of rots.³⁹

40

De mensch is noch een wolf, vol hoogmoet en vol trots.

 

Soo ghy dit harde volck bewegen kont met spelen,

 

En haren haet en nijt soo strijcken ende strelen,⁴²

 

Dat zy tot rust verstaen, en doen boetveerdigheyt,⁴³

 

Ick segge, dat u recht dien naem wert toegeleyt.⁴⁴

45

Ghy treckt uw' schouders op, ô bloem van onse tijden!

 

Het schijnt dat ghy den naem niet al te wel kont lijden.⁴⁶

 

Waer voor ist dat ghy vreest? voor Orpheus droeve doot,⁴⁷

 

En vreeselick gevaer? gelooft; ten is geen noot.⁴⁸

 

Vergeefs, ô vrient, vergeefs, sijt ghy daer met beladen:⁴⁹

50

Al waert dat al den hoop der rasende Maenaden⁵⁰

 

V vielen op het lijf: dijn hemels hoog geluyt⁵¹

 

Soud' hare rasery verjagen met zijn luyt.⁵²

27 verwoest: woest, wild, onbeschaafd; maet: norm; seker: vaste.

28 geset: gesteld.

29 Hier door heeft hy.....: uit deze regel blijkt de waarde van het dichterschap: de dichter leert de mens maat en wet. Wegens zijn verstand en de gaven die hij van God kreeg, is Orpheus dichter en theoloog tegelijk.

30 Goddelicken segen: gaven van God.

31 Theologus: als theoloog; beroemt: geroemd.

35 der ouder Vaders gront: de Kerkvaders tot in de diepste diepte.

36 in Parnassi vloet gewassen hebt u mont: het levenwekkend water van de Parnassus gedronken hebt.

37 Gaet aen: Begin; begint maer werck: begin uw werk maar, ga maar aan het werk.

38 velt: gebied.

39 gelijck een klip....: metaforisch teruggrijpen naar het begin van het gedicht.

42 strijcken ende strelen: kalmeren.

43 Dat zy tot rust verstaen: Dat zij rust (vrede) leren; doen boetveerdigheyt: boete doen.

44 recht: terecht; dien naem: die van Orpheus; toegeleyt: toegekend.

46 lijden: verdragen.

47 Orpheus droeve doot: Orpheus gedood door Zeus, die vertoornd was over de Orfische mysteriën. Zijn lijk werd in stukken getrokken en in het water geworpen.

48 ten is geen noot: het is niet nodig.

49 Vergeefs: Zonder reden; daer met: met die vrees.

50 Maenaden: ons bekend uit de Bacchushymne. De annotator legt aldus een licht verband tussen de twee gedichten van Heinsius.

51 geluyt: gezang.

52 luyt: klank.

[p. 202]

 

Gelijck de wijsen helt van Iesse voort gekomen,⁵³

 

Heeft dickwils in zijn hant den gouden harp genomen,

55

Daer door de rasery, die Saul heeft geplaeght,

 

Wiert uyt zijn dol gemoet verdreven en verjaeght.

cIƆ IƆ cxvi.

53 de wijsen helt van Iesse voortgekomen: David; fraaie trits: Orpheus - David - Heinsius.