|
| |
| |
| |
Late Herfst.
‘Men sterft niet van vreugde, zeggen ze,’ praatte Amélie, terwijl we in de serre van 't mooie buiten, met de heerlijke perken hortensia's en begonia's vóór ons, bij de thee zaten te schemeren: ‘ja, dat, zeggen ze - maar ik herinner me nog heel levendig de diep-tragische situatie van 'n vroegeren buurman, wien de grootste en echtste levensvreugde 'n last werd.
Eerst later maakten we met 'm zelf kennis - z'n zoontje, 'n wolk van 'n jongen, die telkens bij ons in 't tuintje van 't kleine huis dat we tóen bewoonden, binnendartelde, was 't aanknoopingspunt. Hoe vreemd 't ook schijnt, we wisten nauwelijks wie onze buren waren. In de eerste plaats hadden m'n man en ik niet den minsten lust visites af te steken, of nieuwe kennissen te snorren - in de tweede, leek 't huis naastan bijna onbewoond. De luiken aan onze zij waren meestal gesloten. Je zag zelden iemand in 't verwaarloosd tuintje, 'n vrouw nooit - af en toe 'n grijsaard, die met iets onvrindelijks in z'n stem 't knaapje aanriep, als-ie te ver van huis raakte. Zeker de grootvader, zeiden we tot mekaar. En 't lekker kereltje, van nog geen drie jaar, voor zoover dat ging ondervragend, knikte-die dàt 't z'n pappa was. 'n Kind van dien
| |
| |
leeftijd heeft nog zoo weinig besef. Ze noemen ieder pappa, ieder oom. Wij verwonderden ons dus alleen over de stilte der buren, over de ongewone teruggetrokkenheid, over 't nooit zien van iemand, die de vader kòn zijn, en - omdat ons eigen huwelijk kinderloos bleef - vertroetelden we, afgunstig op menschen die zoo onverschillig met 'n charmant ventje omgingen, den brutalen kleuter, die de pas geschoren grasbanden stuk trapte, de knoppen van de stamrozen brak, met de voorwerpjes van de étagère scharrelde, en met z'n wijsvinger de oogen van Fox wou peilen, om te zien hoe diep de gaten waren. Ik wil wel weten, dat m'n prettigste bezigheid 't beantwoorden van de eindelooze vragen van 't kind was. Als-ie zoo bij me in de kamer ravotte, of met hoog-opgetrokken beentjes honderd maal aan één stuk herhaalde: ‘en hoe hiet dàt, tante? - en dát? - en dàt?’ - kon 'k 'm in m'n armen knuffelen, 'm dingen in z'n oor zeggen, zooals ik me verbeeld dat 'n moeder doet. Z'n suikertje, z'n koekje stonden altijd klaar. M'n man en ik hielden dolveel van die heerlijke, open, altijd klare en wonderlijke kinderoogen. Begrijp je dat 't ons verbaasde, hoe de ouders of tenminste de moeder, zich er heelemaal niet over bekommerden, wáar 't ventje heele uren zat, wie de buren waren, die den kleinen zwerver inpalmden? De feitelijke kennismaking was heel eenvoudig. Twee, drie dagen hadden we Sjef - zoo heette de dot - niet gezien. Toen, met 't land in dat ik de eerste moest zijn, trok 'k op bezoek. Sjef had de mazelen, lei hoestend, met tranende oogjes te bed. Toch zat-ie op van plezier, dat ìk was gekomen - wou met me mee. Na dien middag wipte 'k dikwijls over, dan met 'n zoetigheidje, dan met 'n malsch-gestoofde perzik, dan met 'n prentje - zooals je met kinderen doet. En op die
| |
| |
manier kwam 'r verkeer tusschen twee buren, die mekaar anders links hadden laten liggen.
Op 't eerste gezicht was 't huishouden daar, 'n weinig bizar. De grijsaard, dien wij zoolang als grootvader beschouwd hadden, was waarlijk de màn - de moeder, 'n jonge vrouw van hoogstens vijf en dertig, na 'r bevalling niet zoo goed meer te been, deed 'r werk binnenshuis, waagde zich zelden aan 'n wandeling. Je hoefde 'r niet aan te twijfelen: 'n huwelijk uit genegenheid. Met stukjes en beetjes hoorden we de bizonderheden van 'n geval, dat uitsluitend door 't verschil in leeftijd opmerkelijk leek.
De grijsaard maakte een interessanten indruk. Hij had 'n scherpzinnigen kop, fijnbesneden en vriendelijk. Z'n zilveren haren, in tweeën gescheiden, pluimden als 'n sneeuwval om de slapen - Pascal, zooals 'k me dien van Zola voorstel. Als-ie lachte, zag je 'n mond met gave tanden; als-ie vertelde, kreeg-ie iets zóó sympathieks, dat 't je als vrouw hoegenaamd niet verwonderde, hoe-ie, bijna zeventig, 'n verovering gemaakt had, die 'r wezen mocht. Want zij met 'r jong, blozend gezicht, 'r weelderigheid van blond haar, was 'n door en door appetijtelijk vrouwtje, dat makkelijk 'n jongeren man had kunnen verschalken. Op 'n middag met hem en weer genezen Sjefje door de bosschen kuierend - we konden 't na 't gebroken ijs best met elkander vinden - deed 'k 'n paar indiscrete vragen - wìj hebben nu eenmaal die aanleg! - en zonder me op de vingers te tikken, gewend aan dat soort belangstelling - gaf-ie 'n begrijpelijke verklaring van z'n laat huwelijk, 'n korte, droge uiteenzetting.
Als jonge man had-ie dikwijls verliefdheid gekend, tè dikwijls lachte-ie, maar de heele collectie malligheden moesten in den doofpot, omdat-ie z'n ver- | |
| |
diensten van a tot z aan 'n moeder en 'n ziekelijke zuster afdroeg. ‘'t Zou 'n misdaad geweest zijn, mevrouw,’ vertelde-ie, rustig naast me aanstappend: ‘'n jonge vrouw in 'n huishouden, dat 'r nauwelijks kon komen, dat telkens den dokter over den vloer had, levenslang te kerkeren. 'k Dacht 'r niet aan, of liever 'k dacht 'r wel aan - niemand loopt aan 'n theoretisch lijntje - maar dan gaf 'k mezelf 'n moreel pak ransel, en de meisjes die me achterna zuchtten - dat deeën ze: 'k mocht in die dagen gezien worden - zei 'k zulke lompe dingen, behandelde 'k zoo grof en vlegelachtig, dat ze den pedanten kwast kwaadaardig lieten schieten. Ik, in mezelf gekeerd, hoe langer hoe stugger, elk jaar pessimistischer, heb me dikwijls ellendig gevoeld, diepellendig. Met 'n arme moeder èn 'n gebrekkige, als blokken aan je twee beenen, wor je afgehouen van wat ze den schoonsten tijd noemen en wat inderdaad de schoonste tijd is. De natuur met 'n muílkorf voor, 'n meikever vliegend aan 'n touwtje, 'n goud-visschenkom aan 'n lamp, als versiersel, 'n hond dag en nacht aan den ketting, nee, 'r kan tegen beweerd worden, met overleg geprotesteerd, bedaard an - opstand in mijn geval was leelijk tegenover twee afhankelijken én belachelijk-nutteloos. M'n moeder stierf, toen 'k vijf-en-veertig was. Dadelijk na 'r dood kwam 'n dure huishoudster in 'r plaats - duur omdat ze gelijktijdig m'n zuster die geen oogenblik alleen mocht blijven, moest verplegen. M'n zuster, in 'r jeugd van 'n hooge trap gevallen, krom van ruggegraat, was simpel, kreeg op straat de kinderen achter zich, speelde thuis als 'n achterlijk meisje-van-vijf. Ieder jaar werd ze minder, lastiger. Bij zoo'n ongelukkige, die je niet an 'r lot kan overlaten en die je niet uitbestejen wil, breng je hoogstens 'n
dienstbare in huis, omdat je
| |
| |
die 'r voor betáált - met 'n eigen vrouw is dat anders. M'n zuster heeft 'n lang leven gehad. Ik was negen-en-vijftig toen ze stierf - négen-en-vijftig had 'k me vrijheid, met al grijzend haar. 'n Jaar later trouwde 'k 't buurmeisje-van-boven, dat ons in de laatste omstandigheden als 'n engel geholpen had. Zij vijf-en-twintig, ik zestig - de menschen spraken 'r schande van. Toch had 'k fatsoenlijker geleefd dan de meeste jongeren-vandertig, die 'n vrouw zoeken als ze van alles beu zijn. Wandelden we op straat, dan keken de meesten ons na - zaten we in 'n koffiehuis: 'r was gegiegel - sprak 'n vreemde ons an: m'n vrouw heette m'n dochter, en als je 't abuis herstelde, keken ze met zoo'n hinderlijke verwondering, bedwongen lachjes, quasi-geestigheid, dat je moeite had geen dingen van drift te doen. M'n heele leven was, om 'r geen groote woorden voor te gebruiken, één gebondenheid geweest en nou 'k de vrijwillige liefde van 'n jonge vrouw had gekregen - want, och hemel, geld heb 'k nog niet! - moest 'k de lastertongen, de vuilheden, de bruutheid van de menschen mijden. Om aan den overlast, die vooral m'n vrouw ondervond, 'n eind te maken, hebben we ons afgelegen villaatje hier gehuurd - veel goedkooper dan de étage in de stad - en met 'n spoor-abonnement neem 'k nou m'n baantje waar. Als u ons niet opgezocht had - wij hadden 't zeker niet gedaan’....
Zoo ongeveer verhaalde-ie van z'n verloren jeugd en z'n huwelijk, uitvoeriger - dat spreekt vanzelf - dan ik 't nababbel. Z'n grijze oogen beglimlachend, knikte de jonge vrouw bij al wat hij zei. Ze was dol met 'r man, dol met 'r jongen, die op den vader leek. 't Eenige dat me 'n poos bleef bevreemden was de teedere stugheid van den grijs- | |
| |
aard voor 't drie-jarig ventje. 'n Ander woord kan 'k 'r niet voor gebruiken - hij dee roerend-teer, toch stug. Soms greep-ie den wilden rakker onstuimig in de armen, drukte 'm tegen zich aan, zoende 'm, schaterde bij 't verweer van den bengel, die 't zilver haar in de vuistjes berukte. Dan, in stroevere stemming, hinderde 'm 't druk, levensvol geraas, zette-ie booze oogen als Sjef door de gangen holde, kinderlijk-uitgelaten tekeer ging. Verweet je bedekt dat ze 't kereltje zonder toezicht lieten ravotten, tot bij den weg met de fietsers en boerekarren - dan keek-ie ernstig, zei dat z'n zoon uit eigen oogen moest leeren zien. Lachte je hoofdschuddend over 'n réprimande bij 't kwikzilvergestoei van den lekkeren dief, dan kon-ie ontstemd opstaan, 'n bezigheid voorwenden, om de kamer uit te loopen.
Vertrouwelijker met 'm geworden, lei 'k 'm op 'n dag, toen we alleen waren, 't vuur aan de schenen. 't Had me geërgerd, dat-ie 't schaap toegesnauwd had over 'n niets, 'n beetje luidruchtigheid.
‘Iemand die u nièt kent,’ begon 'k voorzichtig: ‘zou, als hij u bijwoonde, gelooven dat u weinig van 't kind houdt, zóo als u uit den hoek kan komen, brombeer!’
Hij antwoordde niet dadelijk, werd bleek. Meenend dat-ie 'n driftige bui bedwong, zooals-ie meer dee, vervolgde ik in denzelfden wijzen toon: ‘'n kind is 'n kind - met 'n kind moet je geduld hebben, en al wor u 'r boos om, zeggen móet 'k 't, dat u 'n beetje meer geduldig kon zijn.’
De les was m'n mond nog niet uit, of 'k had 'r spijt van.
't Zilver-wit hoofd zwaarmoedig schuddend, sprak hij de kamerstilte toe: ‘Je heb gelijk, mevrouw - m'n vrouw heeft 't ook al 'n paar maal opgelet - | |
| |
ik zelf 't sterkst. Dat komt...’, haperde hij, onzeker of-ie me in vertrouwen zou nemen, en z'n oogen leken vochtig te worden: ‘dat komt omdat 'k misschien wat óúwer word - misschien - 't is om te lachen, niet, als 'n man van zeventig 'r “misschien” bij zegt? Laten we 'r niet verder over praten. Dat is zeker: je ben nóoit te oud om te leeren.’ Hij eindigde met 'n zoo pijnlijken glimlach, dat 't me zeer dee, en 'k in dwaze impulsie opstond, om z'n hand te drukken. 'k Zou 't gesprekje niet onthouden hebben, als 't vrouwtje zich niet dezelfde week, met zeer duidelijke ontrusting in 'r stem, beklaagd had. Soms kon-ie, babbelde ze uit, heele uren in 'n andere kamer gaan zitten, om 't werk te doen, dat-ie anders 's avonds bij haar in de huiskamer deed. En als ze dan op 'r kousen de trap bestapte, om 'm niet te storen bij 't binnenbrengen van 'n kop thee of 'n kop koffie, overviel ze 'm herhaaldelijk in 'n afwezig staren, terwijl-ie nog geen pen op 't papier had gehad. Dat maakte 'r angstig. Als ze aandrong, of 'm iets hinderde, gaf-ie ontwijkende antwoorden, zocht z'n toevlucht in 'n brusk driftig-doen, waarvoor-ie later excuus vroeg. Of ik 'r me mee bemoeien wou? Of ik 't 'ns wou probeeren? Ik weigerde vriendschappelijk. 't Is nooit raadzaam je in zulke kwesties, waarachter 't een of ander dispuut kan schuilen, te mengen. En 'k zou 't beslist gelaten hebben, als 'k den ouwen buurman niet kort daarna op 'n bank in 't bosch, in zulk 'n downe stemming had aangetroffen, dat 'k vanzelf an 't praten raakte.
‘'k Heb u al driemaal hardop goeien-middag gewenscht - misschien hoort u 't de vièrde keer,’ verweet ik bezorgd: ‘wel foei, wie zit 'r op zulk 'n heerlijken middag in z'n eentje te droomen, als-ie thuis 'n vrouw en 'n jongen-om-op-te-eten heeft!’
| |
| |
Hij opgeschrikt, keek me suffig, met oogen waarvan 't wit dooraerd was, als in niet-herkennen, aan.
‘Wat hindert u? - Toe, wees 'ns vertrouwelijk,’ zei 'k meelijdend.
Toen kwam 't 'r uit.
‘Als u je mond voor m'n vrouw houdt,’ praatte-ie mat: ‘die hoeft 'r niet, nòg niet, van te weten - al merkt ze 't toch. Sinds de geboorte van m'n zoon pieker ik. 'n Mensch moet niet te veel vreugde hebben - dat breekt op. Na zes jaar getrouwd te zijn, op mijn leeftijd, 'n kind te krijgen, 't heeft iets van 'n bijbelsche zegen, en den nacht dat de vroedvrouw 't me in m'n armen lei, heb 'k me als 'n oud-testamentarische koning gevoeld. En nou - telkens in gezelschap, of als 'k alleen zit - da's de dementie van den ouwen dag - niemand hoeft me wat wijs te maken, 'k weet 't zelf - krijg 'k 'n zoo machtig gevoel van schuld over me - 'n héel wat drukkender last dan de angst om dood te gaan, die 'k nooit heb gekend! - dat 'k de verwijtingen niet van me af kan zetten. Zoolang m'n moeder, m'n ongelukkige zuster leefden, heb 'k me gekant tegen wat ièder man hebben mag, ben 'k 'n kerel geweest, 'n vent uit één stuk. Toen heb ik iets misdadigs gedaan. Je merkt 't niet in je kwaje roes, niet in de gelukkige jaren met z'n tweeën - nee, 'k ben eerst weer wakker geworden als oud-testamentarische koning - met z'n drieën. Wat heeft 't jongske van mijn witte haren te wachten? Niemendal. Wat kan ik voor 'm zijn, als-ie vijftien, zestien is, de meeste hulp en voorlichting van 'n vàder noodig heeft? Niemendal. Wat kan ik, te oud èn te onbemiddeld voor 'n levensverzekering, 'm nalaten? Niemendal. Als-ie berooid in 't leven z'n weg moet vechten, wat kan z'n herinnering aan 'n vader zijn? Niemendal. Dat niemendal, dat eeuwig
| |
| |
antwoord op al m'n vragen, verzuurt me elk oogenblik. 'n Huwelijk zònder kind is geen huwelijk - en 'n kind van drie, als je zeventig ben, de inkomsten met je gezondheid ophouen, is 'n geweten dat je niet met rust laat’....
‘Als iedereen zoo'n zuiver geweten als ù had,’ troostte ik.
‘Nee, nee, dat weet ik 't best,’ zei hij beslist: ‘bij de vroolijkheid van Sjefje voel ik me niet goed - lange na niet goed.’
Geen woord heb 'k met z'n vrouw over z'n triestige uitlating gesproken. Maar telkens als 'k 'm met 't kind aan de hand zag wandelen - 'n in zichzelf gekeerd grijsaard - 'n knulletje van enkel levenslust - samen in de weelderige laan van groene olmen en groene populieren - werd 'k angstig-stíl. Toch is-ie drie en tachtig geworden, helder van hoofd tot 't eind’....
Sept '06 |
|
Auteursrecht onbekend