|
| |
| |
| |
Verstoorde sabbath.
Nog was de echo van 't dicht-smakken der buitendeur, slag die als 'n vloek door de huis-stilte rauwde, niet verzweefd, of tante Roosje stapte driftig de zoldertrap op, beverig vóórvoelend, dat de meidvan-niks den een of anderen vuilen, gemeenen streek uit had gehaald.
En, bij God, zóó as ze 't kamertje-tusschen-de-dakspinten zag, zóo as ze de deur opensmeet, miste ze an de spijkers 't werkpak, de muts, 't voorschoot. 't Smerig-zwart water met 'n stuk-gekneed mepje zeep en de handdoek-te-vies-om-an-te-raken, slordigden op 't withouten tafeltje. De smeerpoets!... Zich nog niet eens den tijd gegund 'r morsboel te redderen!
Snel-bukkend - 'r rheumatische knieën piepten 'r van - keek tante Roosje onder de bedstee, gelijk ze iederen avond in de eigen slaapkamer dee, maar 'r grazende grijp-handjes vulden zich wel met haardotten van de ellendeling, kregen géén werktoffels te pakken. Gromminkjes blazend van diepinnige verwoedheid, smeet de ouwe juffrouw, ofschoon 't de grootste gekheid, de meest nuttelooze beweging, de over-stomste narre-streek was - 'n kind van nog geen jaar kon 't begrijpen! - het smoezelig gladdend dek naar 't voeten-einde en 't voeten-eind naar het hoofdkussen. Zoo as ze benejen daalijk
| |
| |
gedacht had! Ook de nachtjapon vort. Enkel wat kruimels van koek of van 'n boterham, die 't ontieg schepsel in d'r bed had leggen eten - in d'r bèd, of ze in de keuken geen gelegenheid had - enne of ze niet genoeg kreeg...
Rap-zeuwachtig van gebaar, schoof tante Roosje 't zolderraam op. De snerpend-pijndoende noordenwind barstte over de bevroren sneeuwranden der dakgoot door 't venstergat, flapte nijdig de doekslurven van 't vrouwtje rondom 'r strak-glimmenden bandeau, gierde de linten van 'r muts naar de zijde der verwarmde gang, klepte de zolderkamerdeur met 'n kwaadaardigen duw in 't slot. Goed om 'n doodkou-voor-je-heele-leven te krijgen! Maar gelucht, gelucht en nòg is gelucht most 'r worden. Je wist niet wat je in je huis haalde, wat 'n schoorum - èn wat ze meebrachten!
Hijgend, hardop pruttelend, verwenschingen mummelend, kittigde ze de trap af, en bij de hand als altijd liep ze in één zet de alkoof in, zocht in de kleerenkast of alles 'r was, of 'r niks gegapt, niks meegenomen was - van 'n stuk uitschot, die je op diè smerige manier in de steek liet kon je àlles verwachten! - en sloot zelfs David's klepkast open, de ouwerwetsche sieraadjes in 't goud-doosje-tellend. D'r miste niks. Niet voor zoover ze zien kon. Enne met recht 'n godswonder. Vertrouwd had ze 'r geen honderdste van 'n seconde. De akelige, vrijpostige, brutale meid, met d'r slabek en d'r gemeenen, lagen, liederlijken streek, om 'r stiekum van door te gaan, met 'n leugen van 'n zieke moeder, zóó as ze d'r centen van de week gebeurd had - de week, die na billijkheid eerst mòrgen-avond om was! Hoe was ze zoo stom geweest, hoe had ze zoo'n dicht hoofd, om 'n dag te vroeg te betalen, voor 'n moeder die niemendal mankeerde.
| |
| |
In 't lekker-warm voorkamertje, waar de vulkachel gloeiend snorkerde, wijnrood van bol, rossigen schijn in de snel groeiende schemering dampend, plompte ze in den leunstoel bij 't raam.
Ze zag niks, niks van den kringelenden vuurgloed op 't tafelkleed, niks van de vlammende drinkglazen, die den rooden haardschijn zoo vinnig ketsten als water 'n ondergaand zonnetje, niks van den voorsten tafelpoot purper van aanslag, niks van 't lampekoper dat in den kamerschemer vonken spette, niks van de dolle wiegelend-schuimende spelinkjes op 't plafond. Zelfs 't heerlijk stukje lenden-zonder-been, dat op den ring der kachelpijp te schokkend smoorde, noch de goddelijke soep-met-balletjes op 't petrolie-stel hadden 'r aandacht.
In de duister-wijkende straat, waar de eerste lantaarns begonnen te lichten, bleekte de sneeuwlijn van kozijnen en stoepen. De juilende wind had 't spion volgesmakt, de pui van 't overzij-huis als in pleistring bestreken. De keiweg zelf, bestapt en doorreden, geulde van modder en zwakjes glimmende plassen.
Tante Roosje, puntig van rug, slap-handig, met 'n onderkaak die nauwlijks aan de scharnieren houvast had, zag niks van de kamer, niks van buiten.
In 'r hoofdje, sinds 'n halve eeuw minstens aan kamertje-dit, kamertje-dat gewend, stond enkel de meid, de meid in de houding van nog geen kwartier gelejen, de meid met 't uitgestreken gezicht en de plotselinge, geniepige herrie over geregeld niemendal. Gister had ze 'r nog voor d'r twaalf-uur 'n kluif laten opeten - eergister, bij de koffie, 'n ouwbakken boterkiks. Wat 'n dier. Wat 'n serpent. Wat 'n doortrapte, door de wol geverfde, hartelooze judas, om 'r boeltje mee te sjouwen op zóó'n ongelegen uur, vlak vóór 't eten, vlak vóór Sjabbes.
| |
| |
Ze zou 'r gerechtvaardigde schimperij met waarlijke gretigheid hebben voortgezet, hadde aan de eene zij 't dekseltje dat 't kostelijk stuk lenden dekte, niet in waarschuwing gemopperd en aan de andere de trap onder twee bekende voeten gekraakt.
Net had ze 't vleesch verzet, toen David de deur opende en dadelijk z'n verwondering luchtte:
‘Wa's dàt voor nieuwigheid? Niet ééne lamp an?’
Bij de deur-opening bleef-ie z'n beslaande brilleglazen in 'n schoon plekje van z'n zakdoek schuieren.
‘De ellendeling is vort,’ zei tante Roos driftig, ineens 'n raak scheldwoord uit de verzameling grabbelend.
‘Vòrt?’, vroeg hij verbaasd: ‘waarheen?’
Natuurlijk deed-ie 'n stòmme vraag. 't Kwam 'r wat op an wáár ze was, 't stuk ongeluk!
‘Waarheen? Weet ik veel!’, nijdigde 't ouwe vrouwtje: ‘nog geen uur nadat je weg was, misschien nog geen hàlf uur, is ze d'r vandoor gegaan, de ellendeling’....
‘Begrijp 'k niet,’ zei hij in aarzlende verwondering - ze had nog geholpen z'n jas te borstelen.
‘Wat begrijp jìj wel?’ sprak ze in ruzie-tempo, blij dat ze iemand had om 'r opstandig humeur an te wrijven: ‘....is 't zoo moeilijk om te begrijpen?’
‘Is 'r wat gebéúrd?’, vroeg-ie voorzichtig.
‘Nee, d'r is niks gebeurd - ze is zoo maar weg - voor 'n aardigheid,’ antwoordde ze vernietigend, doch omdat 'r ditmaal zeer weinig kans was hem de schuld te geven - inderdaad was hij nièt thuis geweest - tot z'n geluk - praatte ze snel en giftig:
‘Nog geen half uur na jou, wordt 'r gebeld, staat ze met iemand benejen te smoezen. Ik vraag wat 't is - de èllèndeling! - en met 't schijnheiligst gezicht vertelt ze dat 'r moeder ziek is geworden - | |
| |
dat ze geen centen in huis hebben - of 'k zoo vrindelijk wil wezen, vandaag, in plaats morgen te betalen. Ik ben zoo stom, ik vlieg 'r op in....’
‘Nou?’, viel oom David 'r allergeduldigst in de rede, daar ze struikelend over 'r verontwaardiging, de handen straf-nijpend, uit 't raam bleef kijken, in plaats te vervolgen: ‘Nou....!’
‘Nou: Nou! Nou!’, herhaalde tante Roosje met 'n kwaadaardig-ziedend kinnebakje; ‘geen kwàrtier later staat ze angekleed vóór me, zegt mir niks dir niks, dat ze èffen - èffen! - na huis wil, om d'r zieke moeder op te zoeken - ziek! ziek! - zoo gezond zallen wìj zijn! - Ik ben gek genoeg om te zeggen, om vrindelijk te zeggen, dat ze mag as we gegeten hebben - ze zeit: ik ga toch - ik zeg: dat ken niet - 'n oogenblik later smijt ze de buitendeur dicht, de ellendeling!’....
‘Nou!’, waagde oom David nog eens, bang voor 't onweer, dat-ie sinds lange huwelijksjaren kende. Dadelijk beet ze.
‘Nou! nou! nou! Vraag niet zoo dikwijls nou! Ze is vort. Tot 'r nachthemd toe het ze meegenomen! Daar mot jij goed voor zijn! Die most jìj verwennen! Die mot jij toestoppen! Bij God, jij bederft al de meiden!’....
De dikke bolle wangen van oom David bleven in vreedzame kwalling op de jukken. Pas getrouwd, had-ie zich wel eens een enkelen keer verzet - met de jaren aanvaardde-ie in berusting. Hoe minder ie tegensprak, hoe vlugger 'n bui voorbij ging. Bedaard de gekleede jas uittrekkend, zat-ie in overhemdsmouwen in z'n stoel, bewoog niet. Op wàt-ie zei zou 'n nieuwe laag volgen - en zelfs z'n zwijgen irriteerde.
Eerst toen ze 'n kleine minuut 'r mond had gehouden, de wind in den schoorsteen zong, de
| |
| |
balletjes-soep op 't petrolie-stel zuchtte, 't stuk lenden in de emaillepan zóó heerlijk rook dat-ie 'r wee van werd, en vlak vóór de huisdeur de lantaarnopsteker op z'n laddertje klom, om 'n door den wind geknauwd gloeikousje te voorzien - eerst toen, bij de opzwevende straatverlichting, sprak-ie bedeesd:
‘In èllek geval - meid of geen meid - wij kennen gaan eten - mijn honger zal ze niet bederven’....
‘Zoo,’ zei zij dadelijk: ‘.... En 't licht?’
‘Ja, 't licht,’ praatte hij tam.
‘En 't petrolie-stel?’....
‘Daar zitten we mee,’ zei hij bezorgd.
Voor niet ál 't goud van de wereld zou nòch tante Roosje nòch oom David op Sabbath licht of vuur hebben aangeraakt. Godsdienstig grootgebracht van af de kinderjaren, hadden ze hun heele leven streng aan de vormen gehecht. Zoo min als hij op Zaterdag 'n sigaar rookte, zou bij háar 'n zondiging tegen de voorschriften-bij-het-eten mogelijk zijn geweest. De gezelligste sjabbes-avonden waren bij tante Roosje, wanneer de familie nà den maaltijd rondom 't wit tafelkleed zat, snoepend van dadels, rozijnen, curacautjes, eigen gebakken koek - en de ouwe tante geen gelegenheid had met 'r man te kibbelen. Nu net vanavond, terwijl ze tegen half negen gróóte visite zouen krijgen, nu de gevulde schaaltjes in de kast gereed stonden, oom David zoo bijtijds van de kerk terug was gekeerd, zaten ze in de leunstoelen bij 'n balletjes-soep om van te watertanden en 'n stuk lenden, dat de heele kamer met z'n geur vulde, zonder dat 'r 'n meid was, om de lamp aan te steken en 't petroliestel uit te blazen. Ze mochten van geluk spreken, dat de kachel gevuld was. Zoolang ze getrouwd waren, was 't nog nooit gebeurd.
| |
| |
‘Zie jìj dat je eet,’ sprak tante Roosje, die de gewoonte had ijzig-kalm te worden, als oom David door de omstandigheden rebelsch werd.
‘Had jij?’, vroeg hij met 'n schijn van opstand: ‘zèlf de lampen niet kennen voorzien, vóór 't donker werd?’
‘Had-ik niks ànders an me kop?’, antwoordde ze bits: ‘most ik d'r kamer niet nakijken - en me kleerenkast - en me gouddoosje? Zoek jij 'r niks achter, as 'n meid die nog geen viertien dagen bij je is, met zoo'n gemeene smoes wegloopt?’
‘Je had’....
‘Ik had niks,’ beet ze af: ‘al redeneer jij totmorgen-de-dag toe - doe 'r wat tegen! Daar sloof ik me de heele dag voor uit! Daar ben ik bezig, vanaf van morgen vroeg voor jóúw soep - voor jóúw vleesch - voor jóúw maag - voor jóúw buik - enkel voor jóú - ja, ik eet veel! - en daar zitten me in 't donker’....
‘In Godsnaam,’ zei hij, de handen over den buik, die in laatste instantie van alles de schuld had: ‘in Godsnaam, dan zullen we nièt eten’....
‘Weet jij wat jij ben?’, vroeg 't vrouwtje, heftig in 'r stoel terugleunend: ‘jij ben idioot!’
‘Vertel wat nieuws,’ zei oom David, afschuwelijk ingehouden.
‘Jij ben dè oorzaak,’ hamerde ze, ‘d'r is niet één meid, letterlijk niet één, of jij jaagt ze de deur uit! Heb-ie 'r gistere-avond niet de krant in de keuken gebracht? Most ze geen gehakt hebben? Jij! Jij! Jij, je ben 't bederf hier in huis’....
Hij zat hulpeloos in z'n stoel. De papavere schijn der vulkachel beroodde z'n vette wang, doorlichtte 'n neusvleugel als 't lila bloemblad eener tulp, dreef in 't brille-montuur den satanschen gloed van helledeurtjes en op de schakels van z'n gouden horloge- | |
| |
ketting 't glanzen van zonlicht op de schilden van lieve heersbeestjes. Op de blank-witte tafel waren de waterglazen karmijn-roode roemers, de borden en schalen violette schulpen geworden. Achter de ruiten, waar de noordenwind allerjoligst tekeer ging, warrelden sneeuwvlokjes, opgestuifd van de vensterbanken. In 't schelle licht der lantaarn benee zilverden ze als stuifmeel. Buiten en binnen was 't een wedstrijd van kleurtjes. Maar oom David dacht aan de balletjes in de soep en tante Roosje aan 'r idioot-van-'n-man, die de meiden bedierf.
Toen, na 'n lieve, lange stilte, deed David 't eerste, gezonde voorstel.
‘As 'k is iemand vroeg,’ sprak-ie bescheidenlijk.
‘Wie iemand?’ gemelijkte zij.
‘Iemand,’ praatte hij de lucht in.
‘Ik zal je maar niet antwoorden,’ bitste ze. 'r Viel niet te antwoorden. D'r wàs niemand. Geen levende ziel. De menschen van benejen kon je niet vragen. Daarmee leien ze lang overhoop. En de overburen? 't Was te mal om van te praten.
‘D'r staat al wel tièn minuten bij de lantaarn 'n vrouw te bedelen,’ schuchterde David: ‘as 'k die vroeg?’
‘Jij ben gek,’ zei tante, de schouders ophalend.
‘Dan niet,’ zuchtte oom. Rustig leunde hij achteruit in den monteren schijn der kachel. Zij draaide zich geërgerd naar de straat. In de weer joelende sneeuwjacht, tegen 'n lantaarnpaal steunend, af en toe 'n hand naar 'n voorbijganger uitstekend, 'n doek om 't hoofd geknot, stond inderdaad 'n bedelares, lompenvrouw met door den wind beschud grijs-fladderend haar. Als ze 'n stap deed, hinkte ze.
Vóór de twee vensters, uit hun humeur, letten tante Roosje en oom David op de bewegingen der vrouw. Niet een voorbijganger gaf. Ieder had haast.
| |
| |
De wind, nijdiger bulkend scheerde 'r rokken soms zóo naar een zij, dat de magere kuiten in de sneeuwstuiving spaakten.
Juist, toen alweer 'n voorbijganger weigerde, deed oom David iets ongewoons, iets waarvan alleen z'n opstandige maag de verantwoordelijkheid kon hebben. Met z'n trouwring tikte-ie tegen 't vensterglas en toen de vrouw opkeek, tikte-ie nog eens.
‘Wat doe je?’, vroeg tante Roosje.
Voor 't eerst sinds jaren, had oom David den moed 'r te laten praten - te laten pràten. Voor 't eerst na menschenleeftijd deed-ie z'n eigen wil. De kamer uitgaand, trok-ie in 't portaal aan 't touw van de buitendeur, floot, floot. Dan in de holte der gang klonk z'n stem: ‘Vrouwtje! Wil jij wat verdienen, vrouwtje? Ja? Veeg je voeten - en kom boven’...
Bijna onhoorbaar kwam ze de trap op. Benee, om 't loopertje niet te bevuilen, had ze 'r schoenen uitgesloft.
Even waren de drie menschen in den zacht-warmenden gloed van de kachel. Even belei de purperen schijn de gelaten met blossende kleur.
‘Steek de lamp is an,’ zei oom David: ‘daar leggen lucifers’...
De lucifer schraapte langs 't hout - 'n goor-bleeke hand bewoog naar 't kraantje - de vlam ploempte in 't glas, de gezichten fel-wit bedaverend.
‘Dank je,’ zei oom: ‘en blaas nou 't petroliestel uit’...
Zwijgend, niet begrijpend, machinaal-gebarend, boog de vrouw 'r lippen naar 't stel. 'r Adem plofte. Lauwe walm trok in de kamer.
Tante Roos liet de gordijnen neer - oom David keek nerveus, zònder nagedachte, in z'n beurs, aarzelde tusschen 'n dubbeltje en 'n kwartje. Maar blij
| |
| |
met 't licht op de tafel, de glazen, de borden, 't versche brood, èn met meelijden voor 't in rimpels gehouwen gelaat der bedelares, 'n drank-dronken gelaat, vaal-bruin onder de warring der haren, waarin 'n ènkel smeltend sneeuwvlokje zilver-sprankelde, stopte-ie 'r 'n kwàrtje in de nattige hand.
‘Dank-ie,’ zei ze blij.
‘Heb je gegeten?’, vroeg tante Roos.
‘Nee,’ lacherde de vrouw.
‘Daar dan,’ sprak tante: ‘dàt mag-ie méénemen’. Uit de kast kreeg ze de kouwe kotelet, die voor de meid bestemd was geweest. En 'n paar pillen van boterhammen.
‘God zal je zegenen,’ stotterde de vrouw gebluft. Geen tien tellen later sloeg de huisdeur dicht, deed tante Roosje de soep in de trien...
Met dat al, was 't 'n verstoorde Sabbathavond - 'n heel erg verstoorde - werd 'r vrij wat afgekibbeld bij de keeks en de koffie over de meid - over 't licht - èn over 't kwartje dat niet mocht...
April, 1906. |
|
Auteursrecht onbekend