|
| |
| |
| |
Dolle Jan's droom.
Dolle Jan was de eenige zoon van den kruier uit 't pothuis van de gracht. 'r Was nog 'n jongen vóór 'm geweest, die al in z'n tweede jaar stierf, daarna bleven 't meissies, enkel meissies. Omdat-ie 'n ontembare straatbengel, 'n door niemand te regeeren rakker was - alleen voor z'n vader had-ie 'n tikkie ontzag - omdat-ie tweemaal in de gracht had gelegen, de laatste maal op 't randje van verdrinken, eens door de politie was thuisgebracht - straatschenderij zonder einde! - de poes van 'n buurman door 't binden van 'n leege erwtjes-bus an d'r staart, dol had gemaakt - de meisjes in d'r kuiten kneep, as ze langs de trap van 't pothuis liepen en dan as 'n bal bij z'n moeder in de kelder-kamer plofte, proestend van 't lachen om de schrikgillen buiten - had de heele armoe-steeg 'm al van z'n zesde jaar dòlle Jan genoemd. Toen-ie acht jaar werd, mocht-ie na schooltijd boodschappen loopen as z'n vader om dien tijd brieven moest bezorgen. Dan rende-ie in één zet door, dee fatsoenlijk, maar zóó as-ie 'n extrafooitje - voor hém alleen - te pakken had - kreeg z'n lollig snuit uitbundige trekken van jool, schooierde-ie in de verlichte straten, vroeg om de tien tellen an den een of anderen meneer vuur, omdat-ie de van vader gemoerde eindjes sigaar nog
| |
| |
niet te bèst kon belurken. Thuis kreeg-ie dan ongezouten, maar omdat moeder, die gek met 'm was, 't geransel niet zien kon, slipte-ie 'r dikwijls tusschen door.
October, 'n Zondagavond, waren ze met 'n heele kluit jongens - hij aanvoerder! - op 'n zolderschuit geklommen, hadden die losgemaakt, 'r voortgeboomd tot de sluis, waar de politie ze snapte. De kruier moest op 't bureau komen, kreeg 'n schrobbeering, speelde zoo in de kelderwoning op, dat de buren z'n gevloek konden hooren. As-ie weer smeerlappenstreken uithaalde, zou-ie 'm doodslaan, bulkte-ie terwijl moeder huilde.
Dóod had-ie 'm niet te slaan, want den volgenden avond droegen ze dolle Jan de woning binnen, bloedend, bewusteloos. Lijkwit nam de vrouw 'm in 'r armen, lei 'm in de alkoof. Om 'n drie-cents vlieger van 'n kameraad uit 'n boom te halen, was-ie 'r in geklommen en toen de helm van 'n smeris onverwacht om den hoek koperde, had-ie 't gewaagd naar benejen te springen, bang voor nieuwe herrie thuis, was met z'n rug op de brugleuning terecht gekomen.
Dat was de laatste dolle streek van dollen Jan.
De dokter die, dadelijk gehaald, 't kind onderzocht, terwijl de moeder met beloopen oogen en 'n koortsigbevende hand met 'n kaars bijlichtte - 'n heele koek kaarsvet zwamde 'r rooie vingers om - de dokter, met de glinsterglaasjes van 'n lorgnet onder de wenkbrauwen, fluisterde met de kruiersvrouw toen-ie klaar was, en die, de kaars zoo wild neerzettend dat ze van 't tafelzeil sliepte, propte 'r voorschoot voor 'r mond om de stille, angstige meissies, die door 't zien van 't bloed geen geluid dorsten geven, niet mee an 't snikken te krijgen.
'n Half uur later kwam de kruier van 'n karwei
| |
| |
terug, zag 't ijs in de waschkom en de vrouw met behuilde oogen. Weer werd 't in den hoek gefluister, hoesten van ingehouden gesnotter - hij, zachtjes in 't donker der alkoof stappend, vroeg met 'n stem, die niet bij 'm scheen te behooren:
‘Ben je nog wakker, Jan?’
‘Ja, vader.’
‘Hoe gaat 't 'r mee?’
‘Goed, vader - maar 't ijs is zoo náttig.’
Effen wou-ie opzitten, om in de kamer, waar de kinderen, die nog opwaren, zoo ongewoon stil deeën, te kijken.
‘Oe! Oe!’. riep-ie, terugzwikkend. Pijn as 't dee! 't Zweet brak 'r bij uit. De heele alkoof scheen 'r licht van te worden...
Zoo dàdelijk-erg as de dokter 't ingezien had was 't niet. 't Taaie lichaam van den jongen hield 't uit. En dàt werd de grootste ellende. De eerste dagen zaten Sientje en Cor en Ansie en Bet en Zus, als verschrikte droomstertjes aan de tafel bij 't puiraampje, vies en klam-angstig wanneer de dokter 'n nieuw verband aanlei, moeder de opstuipende lappen met 'n bleek-bezorgd gezicht in den vuilnisemmer dompte - de eerste dagen liep vader op z'n sokken naar de alkoof, die nauwelijks, diep tegen den avond, 'n aarzelend bundeltje dagschijn slurpte, en van onder z'n kruierskiel greep-ie 'n brok kalkig suikergoed of 'n cents-reep chocola, die de jongen met z'n koortsoogen voor de zussies liet staan - de eerste dagen kwam 'n verlegen schooiertje, speelkameraad uit de buurt, voor moeder hooren hoe of 't met Jan gong, enne of Jan al haast beterde - maar met den harden winter, die de menschen op d'r eigen lot anwees, die geen cent in de kruierij inbracht, werd 't ziekbed van 't kereltje, dat niemand
| |
| |
bij zich in bed mocht hebben, dat versterkt moest worden, 'n bezoeking. Toen de gracht stevig dicht groeide, ijs als staal zoo sterk, was 'r 'n volle week goeie verdienste omdat vader 'n vlonder uit had gelegd, de centen van de gracht-menschen die makkelijk op de vaart wouen komen, opstreek. Met één regendag was 't gedaan, begon 't gewroet opnieuw, 't gemier om aardappelen en brood, 't uitschrapen van de pan door de niet te verzadigen kinderen, 't loopen naar de bedeeling, die niet scheutig dee, omdat 'r zooveel vóor gingen die beter d'r plichten waarnamen.
Jan, in de eene alkoof-helft, bij dag z'n hals rekkend, om langs 't overgaasd raampje, halfwege van stoep-blauw doorsneden, 'n kozijn-grauwing der overzijgracht en naaldige, zwarte takken te zien, of as 'm dat verveelde de balkenzoldering van 't pothuis met de geelbruine planken, die kraakten as 'r in de sigarenwinkel boven, iemand wat halen kwam - met verdraaid-ècht iedere keer 't gepiengel van 't winkelschelletje - Jan, moeilijk inslapend, omdat-ie de heele dag op z'n rug lee, hoorde dan dikwijls 't gegrom en geklaag van vader, die zich inhield zoolang de meissies over de vloer waren. De heele zorg van de twee groote lichamen bij 't petrolielampje, de doffe gedruktheid der reuzige schaduwen langs 't helderder geel der zoldering, lei-ie te beluisteren, de verwijten heen en weer - wie de schuld had - enne wie de jongen bedorven - enne wat 'n vloek midden in de winter - met eiere die je niet kon bemachtige - enne drankies die niks hielpe - enne de halve slaapruimte bezet... Zich niet verroerend al dee 't nog zooveel pijn aan de eene kant, perste-ie z'n adem, akelig-wakker en àngstig.
'n Dag van kinderlijk-opgewonden verheugenis had-ie in Februari, as de zomer zoo zoel, toen-ie
| |
| |
voor de dokter, die 'm niet uit moeder 'r handen voor 't Gasthuis los kon krijgen, 'n uurtje in 'n geleende, groote kinderwagen mocht rondgereden worden, om in de lucht an te sterken. Bij den vijver in 't Vondelpark most moeder 'n poos blijven staan, omdat-ie geen oog van de zwanen, die nijdig tegen 'n jongen hond bliezen, kon afhoue, en thuis in de geluchte bedstee - Sientje begon as 'n groot mensch d'r handen uit te steke - praatte-ie met z'n schelle stem over de lol die-ie gehad had. Laat, wakker gehouden door vader's brommende klaagstem - de bakker had 't verdijd langer te poffen - sliep-ie in...............
‘Ik schrik 'r van,’ zee de zwaan en de witte veeren van z'n langen nek werden zoo bol as van 'n poezestaart: ‘wat doe jij nòu nog hier?’
‘Wat ken 't jou schele?’, zee-ie, 'n end uit de buurt - as ze je met d'r vlerke 'n opduvel gave, was je bakkeran: ‘ik doe jou toch niks.’ Verroest wat was 't 'n hoogte zoo dichtbij - in 't donker, met niks as de sterren, de vijver, de dooie boomen - nog eens zoo wit leek-ie door de maan, die as 'n rijtuiglantaarn achter de takken brandde.
‘Ik heb jou vemiddag al in 't snotje gehad, toe je moeder bij de kinderwagen stong te huile,’ zee de zwaan over 't gras aanwaggelend, net as de waschvrouw van de overzij, die 'n mankement an 'r heupe had, nooit 'n stoeprand kon houe.
‘Heit moeder alwéér staan huile?’ vroeg-ie, 't lammenadig vindend, dat ze niet gewacht had tot ze thúis was.
‘Huilt ze zoo dikkels?’, zee de zwaan, zoo vlak op z'n lichaam, dat-ie 'm in z'n keel kon kijken. Je zag de visschies in z'n maag, - de bliekjes en vorentjes, die-ie met z'n olifante-slurf uit de vijver na bove haalde.
| |
| |
‘Ze huilt ommers toejoer,’ sprak-ie achteruitwijkend, bang voor 't slaan met de vleugels - of-ie zóo vliege ging dee-ie.
‘Jij ben me ook 'n bluffer-van-niks, 'n brani,’ zee de zwaan weer: ‘verdorie - 'k dacht dat jij nog niet voor de duvel en z'n moer uit de weg ging, en mijn durf je nie-eens an te kijke! Hebbie nog pijn an je lendene?’
‘Nee. Maar loope ken 'k niet - me beene hange d'r bij as van 'n pepiere harrelekijn - hei jij die ook wel is gesneje, met draadjes an z'n poote - da-je zoo maar op en neer heit te trekke? Zoo benne mijn beene. Wil-je d'r is kijke?’
De zwaan lee z'n witte hals as 'n gebroke hoepel over 't gras en met z'n oogies van glas-met-'n-goudkringetje, keek-ie zooas de dokter die eerste avond met z'n brilleglaassies gekeke had.
‘As je niemeer op je beene ken loope,’ zee-die: ‘mot je 't op je hande doen - as die keer toe de smeris met z'n rooie snor je bij je lurve pakte’....
‘Daar hè-'k geen fut meer voor,’ antwoordde-ie: ‘mot me moeder me niet drage as me zus? D'r is thuis niet te vrete, zeg, anders had 'k 'n korst voor jou meegebracht. Hei-je 't niet kremeneel-koud in 't water as 't zoo vriest? Nee? Ik wou da'k wat wist in 't Park! Nou moste me 'n beurs vol rijksdaalders vinde, hè? Of 'n diamant! Ze zalle toch wel is diamante verlieze? Weet jij d'r niet één?’
‘As je na bove kijkt zie je d'r plentie, zooveel as je niet berge ken,’ zee de zwaan, z'n hals as 'n paal na den hemel stekend.
‘Diamante? As je me nou verneuriet?... Ken jij niet 't verschil tusschen 'n diamant en 'n ster?’
‘Dan weet jij d'r geen luis van, Jan - dan hebbe ze je te pakke gehad. 't Benne allemaal steene, zoover as je maar kijke ken.’
| |
| |
‘Dat lieg-ie! Hoe wou jij dat wete?’
‘Verdorie!’ zee de zwaan nijdig: ‘wie heit 'r lànger sterre gezien - jij in de alkoof of ik elleke nacht in 't water? Hei jij wel is 'n ster van dichtebij gehad - hei jij d'r wel is een in je poote gehoue? Ik zie ze as 'k na de hemel kijk en 'k zie ze nòg is as 'k in 't water kijk! En jij? Jij ziet enkel de balke en de planke van de sigare-winkel boven juillie’....
‘Da's waar - maar sterre van diamant kèn niet - daar wed 'k me kattepul onder, as Corrie 't elastiek niet kapot heit gemaakt!’
‘Da's goeie,’ zee de zwaan: ‘maar géve, hoor en geen smoesies as je 'm kwijt ben!
‘Hoe komme me d'r bij?’
‘Ga op me rug zitte - dan vliege me d'r na toe.’
‘Ken jij vliege? Jij ken ook opsnije, zeg!’
‘'s Nachts as de stiekeme smeris 't niet ziet, vliege me allemaal vort - zoo hoog as me wille. Leg nou je arme om me nek - niet knijpe anders stik 'k - valle me same op de grond as de laatste keer met jou en de vlieger. En me vlerke vrij late! En eerst je broekzakke leeg make - anders ken je niks berge’....
Jessis wat 'n rommel in z'n zakke - eindjes touw en knoope en 'n doossie lucifers en 'n stuk krijt van de meester gegapt en 'n gescheurd kalkeerplaatje en 'n gevonden verversmes om stopverf te smeren.
‘Ken 'k 't achterlate in 't gras, zeg? Zoue ze 't niet moere?’
‘We komme op 't eigeste plekkie terug,’ zee de zwaan, die eerst in 't brokkie krijt had gebete - om je 'n puist te lache.... ‘toe dan, dolle, 't is 'n end! De tram doet 't in geen uur.’
Rrt! Rrt! Rrt! Daar ginge ze bove de boome en langs de schoorsteene van de huize en nog hooger.
| |
| |
‘Zit je lekker?’ vroeg de zwaan.
‘Jij maakt zoo'n wind met je vlerke - ken je niet langzamer - ik raak me asem kwijt - me vingers worde dood van de kou.’
‘Hou ze dan onder me veere, Jan! Je ken toch geen heete stoof meeneme as je sterre gaat plukke - daar zou ik jou voor danke.’
Sakkerjuu wat werd de maan groot - of-ie opgeblaze wier - of-ie zou barste! Nou al zoo dik as de ballon die van de zomer op was gegaan - enne wat 'n vlam! As moeder de kachel met 'n scheutje petrolie anlee kon 't ook wel zoo brande - met 'n plof en 'n licht, dat vader 'r van vloekte. En de sterre die groeide met elleke slag van de zwaan. As de elektrieke balle in de Kalverstraat zoo vuil, zoo wit, zoo hard in je ooge. Enne 'n hette as ze gave - as-ie dàt had gewete had-ie z'n buis uitgetrokke - enkel z'n hemd angehoue.
‘Wat zweet jij!’, zee de zwaan, die van al 't licht, 't licht van de maan, 't licht van de sterre, 't licht van opzij en van achter zoo wit as blinkende sneeuw was geworden.
‘Jij zweet toch ommers ook?’
‘Da's lekker, as me strakkies met 'n zak vol sterre werom zijn,’ lachte de zwaan, z'n vlammen van vleugels nog vlugger uitslaand: ‘ik vlieg me studdie-an in 't zweet - dan is 't zwemme in de vijver zoo frisschies! Wat ga jij met je sterre doen, as je d'r genoeg heit, dolle?’
‘Neme ze die in de winkels an?’
‘Kwiek hoor - nog liever as cente!’
‘Zou de bakker die blauwe daar voor versche kedetjes ruile?’
‘Zooveel kedetjes en pannebrooje as jullie in geen verreljaar vrete,’ zee de zwaan.
‘Ja, jij ken de bakker! - Die valt dood voor 'n
| |
| |
cent - me vader heit-ie venavond gezeit, dat de heele boel betaald mot weze - As je 'm 'n gulden geeft - die meeldief, - laat-ie 'm eerst op de toonbank valle, om te hoore of-ie echt is - en dan draait-ie 'm nog is om! - Hoe mot dat met 'n ster? Wat doe ik met 'n ster zal-ie zegge....’
‘'n Ster steek je in je das - die hang je in je oore - die draag je an je vinger - dat mot de bakker dan ook maar doen - of dan mot-ie 'm an z'n dochter Merietje geve, die zal d'r dol mee weze’.
‘Wat zal moeder 'n kolooge zette, zwaan, as 'k met 'n berg steene thuiskom! Dan ken me vader 'n takel en 'n fiets koope om boodschappe te doen - en me moeder 'n furnuis op de markt - 't kreng da-we nou hebbe rookt as de hel - je ken je vinger door de naje steke - en dan kenne de schoene van Sien en Cor gelapt worde - de bult krijgt over de daalder - zonder cente lapt-ie niemeer. - Zou-ie voor die groote groene, waarin je niet kijke ken, zou-ie daar àl de zole voor neme?’
‘As je toch van één ster 'n huis van vier verdiepinge met 'n hijschbalk en 'n draairad om de wasch door 't zolderluik te trekke ken bouwe! Pas nou op - we benne d'r haast - en niet te wild toegrijpe - d'r benne d'r kokende bij - je mot in je hande spoege voor je ze anpakt - hoor-ie?’
‘Hei jij d'r al een in je bek?’
‘Ik - wat mot ik d'r mee doen? Ik zoek voor jou de middelsoort uit - anders kenne ze niet in je zakke.’
Effe je oogen dicht doen. Blind wier je van zooveel elektrieke lichies.
‘Ken 'k me hande loslate, zonder da'k 'r af glij, zwaan?’
‘Ik hou je met me vleugels.’
‘Kip, ik hebbie! Verroest wat is-ie heet.... 'k
| |
| |
Zal 'r tegen blaze, hè? Wat 'n bonk! Nog grooter as 'n cocosnoot - hei-jij wel is schijfies gekocht? - en wat 'n licht zit 'r in! As 'k die voor me moeder bewaar, heit ze geen petrolie meer noodig - daar ken je bij leze - en de koffie ken je d'r warm op houe! Hèhè! Wat zal vader 'n smoel trekke’....
‘Pluk d'r nou meer, Jan, en zit stil anders duik je! - die paarse mot je hebbe....’
‘Au! Die brandt me 'n blaar an me duim!’
‘Hebbie 'm late valle?’
‘Daar gaat-ie - hèhè! - snap-ie, zwaan, hoe d'r in 't najaar zoo'n boel verschiete? Van ondere! Da's 'n kleintje! Die krijgt de bult voor me zole. En die is voor de melkboer - en die voor de bakker - en die voor honderd zware turve - en die voor 'n ons appelestroop - ken d'r wel op overschiete, watte? - en die, wat zalle me daarmee doen? - voor 't nieuwe furnuis - en die voor de takel - mag wel 'n kokker weze....’
‘Nou niemeer, Jan, anders draagt 't te zwaar - nou gane me koope’....
Rrt! Rrt! Rrt! 'n Vaart as de zwaan zette - gauwer as de bakkies waarachter je haakte, wanneer de koessier 't niet in 't snotje kreeg! Loope dat de sterre, die-ie had late zitte, deeje... Je wier d'r gek van... In de draaimolen van 't Amstelveld, met de leeuwe en houte knolle, was 't ook zoo'n pan, as 't orgel begon en de santepetie rond de gaslichies en spiegels en lappe d'r van door ging, je je poote om den nek van de knol most houe om d'r niet af te blikseme.
‘Me doene 'n doodval, zwaan ás je 't maar weet!’
‘Je mot niet prate, jò, anders raak 'k me stuur kwijt. As je denk dat 't makkelijk is, zeg! De trein ken niet harder’...
| |
| |
‘Piep jij zoo?’
‘Dat benne me vlerke - die loope droog van de hette.’
‘Mot je die smere as je werom ben?’
‘Dat doen me met water - van wagesmeer wor je zwart - en olie is niks gedaan - da's vettige smurrie - Jò, wat frunnek je toch aan me veere - zit d'r nou stil - jij miert zoo, verdorie-nog-an-toe, of-ie 'n spons heb geslikt!’
‘Dat komt van me beene - die gaan met de wind op en neer - doe jij daar wat tege...’
‘Hou je bek,’ zee de zwaan: ‘me komme langs de gote - as jij zoo kletst, kijke de mensche uit de zolderrame, smijte ze me wat na me bast. - Je mot ze kenne as ik - gistere ben 'k met platvoete-Sien uit de mangelerij, die jij in d'r kuite kneep dat ze d'r blauwe plekke van kreeg - jij ben 'n judas, zeg - je most 't mijn flikke! - gistere ben 'k met die 'n ster met 'n staart weze vange - en op 't hoekie bij de schele - patsch! - 'n natte pruim in me nek - over de gootrand heen! - 't benne sloeries..,’
‘Hèhèhèhèhèèèè!’...
‘Vin jij dat zoo lollig?’
‘Ken ik 't helpe as jij me an 't lache maakt met je natte pruim? Hèhèhè! Die schele is 'n stuk schorum nou!’
Rrt! Rrt! Rrt! Daar kwamme de strate - de winkels - de lichte van de lantaarns - de elektrieke bal van de Fransche Bazar - Jessis, jessis, wat 'n beeste zwomme d'r om heen - die in de vlam woue - de stommelinge - d'r niet bij konne - 'n glazewasscher met poote as stelte - 'n nachtuil met 'n kop as 'n bessie - 'n vlinder die tege de bal op wou kruipe, d'r tellekes af glee. Wat ze d'r an hadde...
| |
| |
‘Blijf jij d'r ook om vliege zwaan? - Schiet op!’
‘Da's verroest-gek,’ zee de zwaan, naast de glazewasscher, de nachtuil, de vlinder, om de elektrieke bal van de Bazar klepperend - of-ie dronke was zoo bezope! -: ‘waar mot 'k weze?’
‘'k Zal me hand voor je ooge legge, stommert, dan zie je 'm niemeer.’
Rrt! Rrt! Twee slagies en ze stonge op de grond.
‘Effe blaze,’ zee de zwaan: ‘'k zweet me dood van 't jachte.’
Liege dee-ie geen woord - langs z'n poote kwamme plassies, as bij moeder d'r purreplie in de doorloop. En van z'n eige beene droop 't door de zole heen. De mensche begonne d'r stil van te staan, of d'r 'n ongeluk was gebeurd. Ting, ting, ting, zee de elektrieke tram, om te waarschouwe. Ja, bel maar raak - daar is geen doorkomme an - asof ze nog nooit 'n zweetende zwaan hebbe gezien - asof je 't ken helpe dat de sterre in je zakke zoo'n groen licht geve... Ting, ting, ti-ti-ti-tin-tin-g!... Stik jij, vent! As je me zwaan overrijdt, zal 'k je 'n haal met me riem geve - ik waarschouw je - lamme dikkop... Ting, ti-ti-ti-tìììììng!
‘Dring niet zoo, mensche!’, zee de zwaan: ‘motte we d'r onder rake?’
‘Sla d'r op met je vlerke - as ze niet luistere wille, de sallemanders!’
Wat 'n volk - wat 'n gedrang om niemendal! Zwart zag 't waar of-ie keek - as de Koningin na de Dam kwam ware d'r nie meer mensche! Daar stong de waschvrouw van de overzij, met 'r paarse knuiste op 'r heupe - zoo van 'r soppie weggeloope - dáar 't meissie uit de sigarewinkel met 'r vader die 's Zondags de heele avond psalme zatte te blerre - dàar de kerel uit de snoepkelder, die as-ie apeneutjes voor je kopere cent gaf, z'n
| |
| |
duim in je hand stiekemde om je te beduvele - dáar de stikkedoor van twee huize verder, die de ruite insloeg as zij 'm d'r niet in wou late - dáar de honde-scheerder, met 'n gedresseerde sijs op de klep van z'n pet - verroest, wat zat de sijs as 'n lijkie zoo stil! - dáar de moordenaarster, uit de potte-en-panne-kelder, die d'r eerste man met luciferskoppe had vergeve - dáar z'n zussies - zou je ze niet op d'r bek slaan, dat ze van huis ware geloope? - Sientje met Bet en Zus an d'r hande - Cor en Ansie d'r achter... Jessis as de zwaan 'r op los vloog, raakte ze onder de voete!... Nou maar goddank, daar ha-je 'n smeris - die douwde ze allemaal vort - die zee: deurloope, deurloope, deurloope - die kwam op de zwaan toe.
‘Wat mot jij in de volte - waarom bè-jij uit je vijver gezwomme? - En hé-daar, dolle Jan, wat brandt 'r in je zakke? Laat 'r is kijke! Hoe kom jij an die lichies? Uit de lantaarns gegapt?’
‘Die benne me weze plukke,’ zee de zwaan; ‘dat ken ìk getuige.’
‘As je dan deurloopt - anders mot je mee na 't bero, zoo groot as je d'r ben.’
‘Dat doene me toch al - vooruit Jan - eerst na de schoenlapper - die is 't dichtste bij! Ben je moe, jó?’
‘Moe nee! Maar 'k krijg 't door al 't volk zoo heet as bove! Kijk ze je op je hiele loope’...
‘Daar mot je niet op lette - dat zou jij toch ommers ook doen, as je sterre in iemand zag lichte... 't Lijkt of 't kaarsies benne - of je in elke zak 'n kerstboompie het’...
Dat zag-ie nou ook - z'n heele broek van binnen was geel van kaarsies. As-die maar niet in brand vloog... Je hande 'r voor houe, dan zagge ze 't niet. Verdraaid 't gong door z'n vingers heen - | |
| |
dampe deeje ze of-ie in 't donker lucifers had gestreke.
‘Ho, zwaan, hier woont de schoenlapper’...
Een, twee, drie, vier treeje af - daar zat-ie bij z'n lampie zole te kloppe - z'n bult danste 'r van. Stinke as 't 'r dee - je most je neus dichtknijpe.
‘Ik ken de trappies niet af,’ zee de zwaan: ‘ik scheur me veere kapot.’
Maar z'n lange hals stak-ie 't pothuis in, de zoldering langs, en z'n ooge krege krente-vlammetjes van 't lampie, dat as de weerlicht zoo walmde. En achter de smerige ruite stakke de slampampers van de buurt d'r nieuwsgierige snuite.
‘Schoenflikker - jij krijg nog 'n daalder van me moeder - die kom ik je brenge’...
Van onder 't lampie keek-ie op, met ooge van-da's-me-ook-'n-meevaller, en z'n vuilnis-hand - wassche dee-ie zich alleen as-ie na de biecht liep - wreef 'n kanjer van 'n droppel van z'n neus.
‘'t Is een-drie-en-tachentig,’ zee-die: ‘d'r is bijgekomme van 'n doossie schoensmeer, dat Sientje de vorige week heit gehaald.’
‘Nou daar dan - die mag-ie houe - as je de versleten schoene d'r bij lapt. We loope op ons tandvleesch! Goeie?’
In de hand met scheure en gate, of d'r 'n stukkend spinneweb op lee, liet-ie de ster met de paarse vonkies glijje. Verdikkeme wat 'n licht ineene in de schoenlapperskeet - 't lampie wier d'r 'n smeulend spaandertje bij, de witte oogballe van de bult zagge d'r uit as albaste knikkers.
‘Is dat héélemaal voor mijn?’, zee-die, de ster van de eene spinneweb-hand na de ander morrelend.
‘As je de schoene van vader en moeder en de meissies morrege daalijk zoolt, en bij mijn nieuwe hakke - maar geen bordpepier op de bojem legge
| |
| |
as de laaste keer! Anders haal 'k me ster werom, as je 't maar begrijpt.’
‘En rijgveters voor Sientje,’ zee de zwaan, z'n glazen oogjes verdraaiend, of die wou zeggen: we kenne je foefies, bult!
Niks zee de schoenlapper - die zat te kijke na 't licht in z'n hand, dat blauw wier en groen en geel en weer zoo rood as 'n pijp lak. Enne omdat-ie z'n gezicht d'r zoo dicht op hield, kreeg z'n neus de kleure van de regenboog, of je 'n scherf spiegelglas in 't zonlicht hield om 'm te peste...
Buite was 't weer zwart van de mensche - maar die maakte 'n gangetje vrij, omdat ze bij de bazar 't merakel hadde gezien. Kwamme ze te dicht op d'r lui toe, dan zwaaide de zwaan zoo met z'n vlerke dat de pette van de koppe vloge - om je te bedoen van 't lache!
‘Jan, geef u mijn ook 'n sterretje - Jan, wij kenne 't ook zoo best gebruike - Toe, Jan, strijk je hand over je hart! - Meneer, ik heb zes bloeie van kindere! Loop nou niet zoo deur!’ schreeuwde ze van alle kanten. Jessis, zoo nàt van 't zweet en al dat gemier an je kop! Daar dan. Om een mochte ze grabbele, hè zwaan?
‘Same deele!’, zee-die 'r een opsmijtend. Ze stakke d'r hande uit of 'r bedeeling van soep was, maar gedorie, wat 'n jammer, met 'n staart die as de elektrieke tram in 'n bocht vonke bliksemde, ging-ie an de haal, weer op z'n plaats an de hemel. De mensche wiere 'r bleek van. Ze keke zoo na bove, da-je niks as neusgate zag.
‘As jij d'r mee smijt, hou je niemedal voor de bakker,’ zee de zwaan: ‘zal ìk ze liever beware?’
Nee hoor! Daar ha-je de meeldief al. Met 'n pijp in z'n mond, stong-ie te kijke wat 'r in de straat an 't handje was. De brooje leeje op de
| |
| |
rekke - lekkere hardgebakke met riggeltjes - en roggemikke - en kedetjes - en trommels met zoetegoed - op de toonbank de schaal en 'n kom met goudvissche.
‘Wat mot je?’ zee-die, rookwolke blazend, dat de zwaan 'r van hoestte.
‘Ik kom je 'n verreljaar vooruit betale voor me moeder - la-me dan deur!’
‘Mot hij ook binne?’
‘Da's me zwaan - je hoeft niet in je broek te doen - bijte zal-ie niet...’
‘Motte me brooje klesnat worde? Bè-je wel wijs! De winkel is pas gedweild. Geen stap, hoor.’
‘Ik ken nie-eens tege de lucht van jouw zure gist,’ zee de zwaan: ‘daar wor ik misselijk van - ik wacht op de stoep’.
Wat 'n brooje, wat 'n brooje! - De een dikker as de andere - brooje as zuigelinge ingebakerd - brooje met waterhoofies - brooje as soldate naast mekander, - een, twee - een, twee - voorwaarts marsch - pínk op de naad van je broek! - een, twee... En de goudvisschies in de kom op de toonbank, naast 't matje met de kedetjes, die draaide of ze bàng ware - enkel kringetjes van goud - je zag me geen lijfies...
‘Wat sta je?’, zee de bakker, die z'n bril op had gezet, om in 't winkelboek de brooje te telle: ‘d'r blijft nog vijf gulde zeven en tachtig - wàt wou je dokke?’
‘Alles en 'n verreljaar vooruit - is dat genoeg?’
'n Ster as 'n keisteen zoo groot lee-ie op de toonbank - de gloeikous bij de trommel krakelinge wier as 't oog van 'n loerende poes - de brilleglaze van de rooie meeldief begonne te schittere as schelknoppe in de zon - de goudvisschies ineene heelemaal suf, scheeje 'r uit as tolle te draaie, stakke d'r
| |
| |
koppe tege 't glas, anloopies nemend om 'r bij te kenne - van d'r schubbe glee 't licht of ze smolte. De bakker zee nog niemedal - die sting te lache met z'n ongeschore gezicht - enne omdat-ie zoo'n lol had, kwam 'n valsche tand bloot met 'n blikkertje zilver - soldeer in je bek, hoe kreeg-ie 't gedaan!
Voor de winkelkast, met de fijne broodjes, de beschuite en besuikerde bolle, vochte ze om te kijke. D'r gezichte leke geel en groen, as van drenkelinge in water. Net de vent, die ze uit de gracht hadde gehaald, die an 'n end koord was blijve hange tot vader de brankaar van de polisie was weze hale. Om 'r bang van te worde - allemaal drenkelinge-koppe - alleen de zwaan had 'n lol, leek 'm om te hebbe - die stak telkes z'n nek door de deur in de goudvisschekom - en as-ie slurpte - of d'r 'n pomp an 't werk was - slokte-die de goudvisschies een voor een - toe 't water - tot de kom leeg raakte, van de hette ging zweete.
De bakker zag 'r niks van - die had de ster in z'n rooie hande genome - sloeg 'r z'n vingers om of-ie 'r kneeje wou. Toen prebeerde-ie of-ie 'r an z'n zilvere horlogie-ketting kon hange - toen op z'n das - toen riep-ie zijn dochter Merietje, die 'r bij d'r oore hield, dat al d'r sproete moeder-vlekkies werde....
‘Nou dan, bakker, mot 'k nog lang wachte? 'k Mot meer boodschappe!’
‘Neem ze maar uit de rekke - hoeveel wil je d'r vandaag?’
‘Zes’.
‘Da's goeie - dat benne d'r negetig maal zes in drie maande - da's vijf honderd veertig brooje’.
De ster had-ie in de toonbankla geslote. Je zag nog 't licht door de spleet voor 't geld. Maar nou de zwaan binne-stapte om ook brooje te drage - | |
| |
dee de meeldief de la nog is ope, om te kijke of 't geen vàlsche was - wat-ie met guldes altijd prakkizeerde. Pang! Pang! Je hart stong 'r bij stil - met de knal van 'n voetzoeker sprong de vuurbal door de winkelruit, door de boome heen na de hemel.
Wat de bakker 'n smoel trok.... Rood werd-ie as 'n biet. De pijp smeet-ie in de leege goudvisschekom en door de mensche hollend, zette-ie 'n schreeuwbek of de bakkerij an 't brande was: ‘Hou de dief - hou de dief - hùùùùllep!’
‘Ik smeer 'm!’ zee de zwaan angstig: ‘dat gaat faliekant met die meeldief. Vooruit, jò!’
Met slage van z'n vlerke, of d'r kleeje wiere geklopt, schoot-ie de lucht in - ook 'n streek om je kameraad in de hurrie alleen te late!
Nou beene make - holle tot je d'r in stikt - 't hoekie om - en de brug over - jessis, jessis, 't scheelde geen haar of-ie had in 'n keldergat gelege - en nerges, nerges, lieve God nèrges, 'n donker plekkie - al maar door de lichies in je zakke, as fietselantaarns voor je uit - ze hoefde je niet te zoeke - je hoorde van alle kante brulle en roepe: ‘Hou de brooiedief - hou 'm - waar de kaarsies brande!’ Nou kon-ie niemeer - z'n keel zat dicht - z'n asem ging as 'n roestige zaag - z'n hemd plakte aan z'n hare.... Jessis, jessis, as je de stinkende sterre niet wegsmijt, krijge ze je bij je lurve, draai je 't Rooiedorp in. Vort! Da's een! Vort na de hemel vliegt-ie. Vort! Da's weer een - vort, daar gaan d'r vier, vijf, zes tegelijk - as 'n sterre-regen - as 't vuurwerk op de Amstel - as de brand bij de brikette-kerel.... Hoor ze drave met z'n alle over de brug - romromrom - romromrom - de grond dreunt 'r van - nou is d'r bereje pelisie bij - achter z'n hiele - romromrom - romromrom....
| |
| |
Maar die eene, die bonk van 'n ster laat-ie niet los, al gaan ze op 'm trappe - die mot moeder hebbe - die zal-ie 'r in 'r hande geve voor 't furnuis en voor de turve en voor de appelestroop en voor.... romromrom - nog 'n hoekie - nog 'n zet - as-ie d'r nou niet is spoegt-ie z'n longe uit - valt-ie 'r dood bij neer - hurt, nog tien passe - de sigare-winkel - 't pothuis - de trap af glije as toen-ie de meide kneep - O! - O! - Ooooo!....
Zij, in d'r nachthemd, de oogen rood van 't huilen, boog over z'n bed.
‘Wat doe je dan, Jan? Wat is d'r dan, Jan?’ D'r arm sloeg ze om z'n hals, 'm sussend en steunend. De kruier, opgeschrikt door 't gillen, had de lampepeer uit den hanger genomen, lichtte bij - en de meissies, op 't matras op den grond, keken doodsangstig. Stuipend in de bedstee, de vuisten in 't doornatte kussen, praatte-ie verwilderd van de zwaan en de bakker en de goudvisschies en de sterre die-ie had late glippe - en de groene die-ie had meegebracht en de brooje - dan, als de lampschijn moeder's tranen beketste, bonsde-ie in 't kussen terug, krijschend dat ze ze niet an 'r ooge, o God niet an 'r ooge most hange - an 'r óóre as Merietje van de bakker! - dat ze ze in d'r hand most legge om 't licht te zien - en de deur toe houe dat-ze niet na de hemel werom zoue schiete as de andere....
‘Toe, jongen - toe nou, Jan - kom tot je zellef,’ griende ze, 'm op z'n heet voorhoofie zoenend: ‘wil je wat drinke?’
‘Nee, nee!’ schreeuwde-ie: ‘ik ken 't niet helpe as je ze vliege laat - je mot 'r 'n takel voor koope’....
‘Nou - genoeg!’, gromde de kruier: ‘hou je zussies niet wakker.’
| |
| |
Toen sloeg dolle Jan z'n armen om den blooten nek van de vrouw en zich tegen 'r op wringend, radeloos van angst en ellende, hijgde-ie, dat ze 'm niet mee most geve, as ze 'm kwamme hale.
‘Nee,’ snikte ze, voelend dat 't gedaan was.
Drie dage later gáf ze 'm mee - konden Corrie en Sien en Zus in 't ouwe bed slapen.
24 November 1906. |
|
Auteursrecht onbekend