|
| |
| |
| |
Duiker.
‘Mijn vader heit 't na die tijd nooit meer gedaan’, zei de schipper 'n puts over het dek leegend.
‘Waarom niet?’ -, vroeg ik, 't me gemakkelijk makend op den tros kabeltouw.
We hadden de stoomtram gemist en 'n zandschippertje, die z'n zeil gestreken had voor de brug, aangeroepen, of we mee mochten varen. Nou, daar had-ie niks tegen. En zoo waren we met hem en z'n vrouw, die in 't luik-donker, 'n zuigeling met barstende koonen, de borst gaf aan 't praten geraakt. De keeshond lei bij 't watervat te hijgen, 't zeiltje spande - de vrouw hield met 'r vrije hand 't roer.
Dicht bij de cementfabriek priemde 'n mast met 'n wimpel tusschen de biezen en halmen. Er was daar een kof gezonken, die ze zouden trachten te lichten. Morgen moest 'r 'n duiker komen.
‘Nee - vader heit 't na die tijd niemeer gedaan’, bevestigde de vrouw, 't roer ombuigend, nou de vaart tusschen de dijkjes kromde: ‘vroeger heit-ie gedoken, dat-ie 'r haast dagwerk mee had, maar na 't geval met De goede verwachting heit-ie 't verdraaid, most-ie d'r niks meer van hebben’....
| |
| |
‘Wat was dat dan?’ -, vroegen we, lekker in 't koeltje van den noordwester, die in 't bollend zeil schoor.
De schipper kwam over ons hurken, en sappig z'n pruim bekauwend, vertelde-die:
‘Ja - as kind heb 'k 'm dikkels zien duiken. Zoo was d'r is in de vaart, dicht bij waar we woonden, 'n equipazie te water geraakt. De paarden waren geschrikt en met rijtuig en al van de ka gestoken. Mensch, wat was dat 'n opstand. De koetsier hadden ze gauw genoeg te pakken - die had 'n been gebroken en met de paarden kwammen ze ook klaar, al leien de beesten 'r 'n halven dag in - u mot denken dat zoo'n binnenvaart enkel modder en vulnis is - maar de koets was na 't diepe deel gezakt, die verdijde 't. Ze pikten met lange haken in de wielen, doodvoorzichtig - 't was 'n kast van over de duizend gulden - ja wel meer! - Ze deeën 't met dommekrachten op de rand van 'n zolderschuit - de equipazie zat zoo vast as 'n muur - da's gek, hè? - hoe zoo'n toeval ken gebeuren. Toen most vader 'r bij kommen en toen zagge we 'm voor 't eerst in z'n duiker-pakkie - want de andere karweien - dat ken je denken - waren in de havens en bij de sluizen. Jonges, jonges, meneer, wat hadden me zus, en ik 't benauwd. Want, al had-ie thuis dikkels verteld hoe 't gong, hoe 't in z'n werk zat, nou krege we 't voor onze ooge. En al ware we trotsch as de weerga dat ze met z'n honderden na 'm keken - toen-ie op de ladder gong staan met z'n schoenen van lood, zal 'k maar zegge - hij zat dik in 't lood omdat je onder water zooveel as niks mot wege - toen ze de koperen kap op z'n hoofd zetten, die in de zon blonk as 'n mirakel, en toen-ie zachies wegzakte in 't groene water met de luchtbellen, en je niks meer
| |
| |
van 'm zag, en 't water zoo zwart wier as inkt van de modder, toen begon me zus te huilen en ik schreeuwde dat me vader zou verzuipe. Nou, 't was allemaal niks - ze pompten 'm toejoer versche asem toe, want in zoo'n koperen kap zou je anders stikke en toen-die na 'n kwertier weer boven kwam, was-ie nog spring-levend en de koets had-ie losgewerkt - die haakte met 'r as in 'n ijzeren pin van de brugpijlers of zoo iets - ja, me vader was 'n werkman die 'r voor stond. Thuis vroege we dan hoe 't 'r in de vaart benejen uitzag. En dan zee-die: allemaal smurrie, jonges - in de vaart is 't niks gedaan - je ken haast geen hand voor ooge zien door de smeerpijperij die je elk oogenblik uit de grond trapt - maar bùiten, jonges, op 't zand in de havens bij de zee, daar is 't verdijd mooi, daar zie je planten, dat as je ze in de blompot voor 't raam zette, de menschen in d'r handen zouen slaan. As je grooter wordt, Jan, krijg-ie óók 'n duikerpakkie van me en dan mag-ie is mee-wandele in de tuine van de vissche - ja, 't is zonde, zònde, dat 't allemaal benejen blijft. Zoo praatte vader en wij an 't luistere - dat ken je denke! - wij an 't luistere met open monde....’
Even zweeg de schipper. 't Zeil floepte in den wind. Op z'n kousen over 't dek loopend, liet-ie 't rechtsche zwaard zakken, duwde de fok om. De vrouw had 't kind beneden gelegd, zat in het luik, de hand op de roerstang.
‘'k Heb d'r 'n zwaar hoofd in, of we geen verandering van weer krijge,’ hernam de schipper op z'n ouwe plekje: ‘de wind heit geen houvast vandaag - nou - nou 'k was gebleven toen-die de koets uit 't water haalde. Da's gelejen - da's wel twintig, dertig jaar gelejen. Na die tijd heb 'k 'm nog wel vier-, vijfmaal bij ons an 't werk gezien, as
| |
| |
'r fundeering an de kaaimuren had losgelaten - ja, éens mocht 'k voor de aardigheid meepompen - heit-u wel is zien duike?’
‘Ja,’ zei ik, me levendig het fantastische uit de eigen jeugd herinnerend, van zoo een duiker aan den arbeid.
‘Goed,’ zei de schipper, wat naijverig: ‘dat màg u dan wel is gezien hebben, maar de verhalen van 'n duiker heb-ie nog nóóit gehoord. Telkes as-ie erges geweest was, in de zeegaten, in de rivier, in Rotterdam of Maassluis, om maar is wat te noeme, gonge wij an 't vrage. Vader ben je vandaag diep geweest? Vader heb-ie weer ràre dinge gezien? Jonges, zei-ie dan, vandaag ben 'k in de Maas geweest en 't was vreemdigheid, hoor! 't Was net of 'k in 'n kerkhof liep, zoo eenzaam en zulke ronde steenen en 't heit geen haar gescheeld of 'k was niemeer boven gekommen, want 'n stuk basalt zoo groot as 'n tafel kantelde op me poot. 't Is bar geweest, 'k wist niet hoe angstig-gauw 'k an 't touw zou trekken - 't touw waarmee-die waarschouwde dat ze 'm op mosten halen - me heele lood was 'k kwijt geraakt en 'k liep op de grond te hinke as 'n ouwe kerel. En van 'n andere keer, dat-ie in de sluizen werkte, weet 'k nog best wat-ie zei: vandaag, vandaag had je bij me motte weze, Jan - d'r zatte wel honderde vissche tegen de sluisdeuren an en die wiste niet hoe ze 't hadde, die spartelde en schote langs me dat je d'r bij stond te grinneke. Pietermanne en tonge en 'n kokker van 'n poon. 'k Had ze haast kenne grijpe. En 'n palinge in 't wier en 'n krabbe. Dat zijne dekselsche rakkers zoo gauw as ze loope. En werachtig toen 'k boven kwam zat 'r zoo'n weerlichsche gladdekker op me achterwerk en 'n malle ooge as-die trok toen-ie was waar-die niet weze most. Ja, Jan, op de bojem van
| |
| |
de zee is 'n volkie waarvan we niks wete. Wij denke maar Jan, dat op de bojem waar we loope àlles is, maar as de tijd zoover opgeschote is, dat we zonder luchtslang an ons lijf vrij kenne gaan wandele van Amsterdam na Amerika - ja, dat geloofde-die, meneer! - as we dat kenne, dan zelle we nog wat anders beleve dan blomkool, konijne en hagedissies - Nou - nou zal 'k maar 'n sprong neme, want an die dinge heb-ie niemendal - toen maakte-die z'n lààtste tocht’....
‘Z'n laatste - waarom z'n laatste?’, vroeg ik.
‘Omdat-ie na die tocht niemeer wou - en nou zel je wat angstigs hoore - as je d'r venacht maar van slape ken’...
‘Dat zal wel’ ...
‘Nou dat weet 'k nog niet zoo krek - ik heb 't jare lang voor me ooge gehad’...
‘En nog zanikt-die 'r wel is over as-die 's nachs wakker komp,’ knikte-de vrouw.
‘Je maakt me nieuwsgierig,’ zei ik.
‘Nou mot je hoore - nou mot je hoore,’ sprak de schipper en z'n gebruind mager gezicht stond een oogenblik in knorrige bepeinzing, terwijl de groene lach van 't landschap langs ons henen schoof: ‘nou mot je goed hoore. Op 'n dag - nee, nou lieg 'k - op 'n nacht - 't had gestormd dat de pannen van de daken vlogen, was 'n sleepboot of 'n vrachtboot - dat maakt geen verschil, tegen de pier gestooten en gezonken. De schipper en een of twee van de bemanning, was nog an land gekommen door de branding heen, maar d'r waren d'r zeker nog wel drie of vier an boord gebleven of in zee omgekommen. Dat was de Goeie Verwachting waarvan 'k daar sprak. Toen de storm over was, stak bij laag water de schoorsteen 'n endje boven water, bij heel laag water zel 'k maar zegge. Je mot me niet an
| |
| |
't woord houe, da's allemaal bijzaak. Nou, toen kwam d'r 'n mot, 'n gekrakeel van de andere wereld. Want de reederij of de asserantie - daar wil 'k van af weze - die zeien dat 't niet zoo gestormd had of de schipper had met vloed kenne binnenkomme. Dat was natuurlijk maar klesse. Ze klesse altijd as d'r 'n ongeluk gebeurd is. Da's makkelek genoeg, asje warm an land zit en enkel voor de cente zorgt. De schipper die zee dat-ie zelf bij 't roer had gestaan, dat 't roer niet geluisterd had, dat door 'n stortzee, zel 'k maar zegge, radere konne gebroke zijn en huile dee die as 'n kind, want z'n eigen jongen, 'n jongen van zestien jaar was in de storm gebleve. Dat heb-ie ook niet voor je lol, wat zeit-u? En dan nog 'n jongen, die voor 't eerst van z'n leven op 't water was. Wat 'r dan van wàs, kenne we late schiete: de reederij of de asserantie of de polisie, woue wete hoe 't zat met 't roer en of 't schip nog gelicht zou kenne worde - want as u misschien weet: 'n gat ken onder water worde gestopt en met pompe en lichters krijg je zoo'n boot dan weer vlot. Ouwe, zee de baas van me vader: je mot maar is koppie onder steke. Da's 'n heele karwei, zee me vader, die nog nooit zoover buiten de piere geweest was - en net stong 'r met de westenwind 'n hoop water. Maar wachte ken je natuurlek niet, want elke dag met de branding woelt 'n schip zich zàdder in 't zand. Goed dan, me vader gaat met 'n sleepboot - maar ze konne geen ladder stelle, want 't was te diep en 't water roerde as in 'n waschtobbe. Toen wier d'r eerst gelooid en 'n langer end slang genomen, langer dan ze ooit hadde gebruikt en toen gong-die langs 'n touwladder na benejen en met 'n end touw om z'n heupen. As-die an 't touw trok, wiste ze hoe laat 't was. 'k Had 'r niks geen zinnigheid in, zee vader, want an de eene kant had je 'n
| |
| |
meneer met 'n hooge hoed en die zee Jansen - me vader hiette Jansen - Jansen, 'k mot precies wete hóé 't met 't roer zit, want op deze plaats is nog nooit 'n schip gestrand - daar kèn 'n schip niet strande as de mond van de haven zoo wijd is dat 'r twintig fregatte naast mekaar kenne binne loope: je kijkt goed uit je ooge, Jansen, of 't roer ontzet is, want 'n schip na de bliksem en vier menschenlevens dat kenne we zoo niet late loope. Nou, dat was nog zoo stom niet gesproken van die meneer. Maar de schipper die ook mee was gevaren, 'n beste kerel, zee vader, 'n vent die wel driemaal zat te grienen, toen ze de haven uitvoeren, om an de buitenzij langs de pier op te stoomen, de schipper die zee 'm nog geen minuut voor-ie de koperen helm op z'n kop kreeg: ‘Jansen, as je benejen ben - kijk dan is uit - kijk dan is uit’ - hij stond door z'n neus te snotteren, zee vader: ‘of-ie in de kleine kajuit achter de machinekamer me zoon niet ziet’ - ‘Hoe ziet je zoon d'r uit?’ -, vroeg me vader en dat most-ie vragen, want 'r waren meer jonge menschen an boord geweest - ‘Me zoon’, zee de schipper: ‘me zoon heit blond haar - en - en 'n klein snorretje en an z'n linkerhand heit-ie 'n moedervlek en 'n goud ringetje’. - ‘'k Zel me opperste best doen,’ zee vader en zoo gong-die 't water in. Nou, ga bij je-zelf is na dat de boodschap niet van de bovenste plank was - an de eene kant mensche die wille dat-je kijkt of d'r nog gestraft mot worde - dat gaat dan voor 'n raad mot u wete - an de andere kant 'n vent die staat te griene. Da's nou net bòven 't water 'n hel, zee vader en benejen 'n stilte as van de kerk - toen-die over 't zand stapte en de mossen en planten - de goeie God weet hoe ze allemaal hiete - onder z'n looien zolen stuk trapte. 't Schip
| |
| |
zat met z'n kop zoo dik in 't zand dat 't 'r in vastgemetseld leek - 't was door de machinekamer haast in tweeën gespleten - da's mis zee vader: die zit 'r in en die blijft 'r in - daar was geen dichten mogelijk. Door 't gat kon je de stoomketel zien. Ja, 't was àngstig, zee vader. 't Was zoo gruwelijk stil - je hoorde niks as 't geklop van 'n blikken koffiekan, die door 't zuigen van 't water tegen de ketel sloeg - je begrijpt zoo'n koffiekan is leeg en heit 'n kurken stop. 'k Zal jou maar eerst grijpen dacht vader, want voor 'k de dooien zie en daar ben 'k nimmendal happig op, mot 'k niet dat geklop an me kop hebbe. Maar hij kon d'r niet bij en zoo lag 'm dat geklop en gejenk van de koffiekan an z'n ooren te leuteren, toen-ie achterom liep om na 't stuur te kijken. Langs 'n end touw trok-ie zich op en kwam op 't achterdek. Alles best - 't stuurwerk liep voor zoover je kijken kon op rolletjes. Geen tand stuk. Geen schroef losgelaten - geen bout verwrongen. 't Liep asof 't nog dik in 't vet zat, toen vader d'r an draaide, want 't heele achterwerk van 't schip stond schuin-verzakt met 't roer vrij. Bliksekaters, bliksems, zee vader. 't Was 'm duizend gulden waard geweest - bij menier van spreken - we hebbe nooit duizend gulden bij mekaar gezien! - as 't tandrad uit z'n verband had gezete, want dan had 't met 'n stortzee gekend. Bliksems: de schipper is d'r gloeiend bij - 't roer loopt as 'n hazewindje. Nou toen liet vader zich na 't luik van de kleine kajuit glijjen, dat vastgesjord zat om 't slechte weer. Dan zou-die nog 't beroerdste doen - kijken van binnen of ze d'r nog waren. De grendel schoof-die weg en z'n voeten gingen op 't trappie - maar mis. Met 't zware duikerspak an, kon-ie d'r niet door, nog niet half en 't was 'n gevaarlijk spul want je luchtslang mocht je niet
| |
| |
kwijt rake en as 'r krinkels in kwamme was je gepierd. Dan zel 'k 't bij 'n patrijspoort probeere, zee vader en zachies liet-ie zich weer van 't dek glijjen in 't zand dat zoo lekker liep as dat gladde goed wat in Amsterdam in de straten leit. Zoo oud as God me laat worde, zei-die, vergeet 'k nooit wat me toen overkwam. D'r ware twee patrijspoorte - de een lei in 't zand gezakt - door de ander kon je kijken. En dat was 'n gruwel, dat was 'n akeligheid. Met 'n gezicht zoo bleek en zoo blauw, alsof-die van kou was versteven, zat 'n jongen met open oogen, met òpen oogen - da's werachtig - voor 't glas te kijken. Zeker had-ie geprobeerd 'r uit te kommen, want z'n nagels stongen in 't hout. Maar met de dood was de angst weggegaan en nou kéék-ie, nou kéék-ie zoo lammenadig, zoo gróót, asof-ie zeggen wou: wat mot jij hier, ouwe? Nou, zei me vader: 'k had meer lijke gezien, maar die daar met z'n blauwe oogen en z'n opgezet gezicht, leek geen zier dood. 'k Mot toch voor je vader, die boven zit te grienen, weten of-ie 't ben of dat je 't niet ben, want jij kan net zoo goed de zoon van Pollen of de man van Klaassie zijn - 'k mot 't werachtig weten. Maar de patrijspoort was van binnen gesloten. 'k Sla 't glas stuk zee vader en zoo gezegd zoo gedaan, met 'n voorhamer die in z'n gordel stak, smeet-ie de dikke ruit kepot. 't Gaf 'n slag asof de bliksem insloeg en die belabberde koffiekan in de machinekamer bleef maar kleppen en zeuren. Toen wier vader angstig. Want nou 't glas as 'n spinneweb in splinters stond, zag-ie de jongen, nog meer in z'n oogen. 'k Stong te klappertanden, zee vader, toen 'k me poot door 't gat wrong om te zien of de hand 'n moedervlek had en 'n gouwen ringetje. 't Was om in mekaar te zakken toen 'k z'n mouw optrok en 'n hand in
| |
| |
't licht kwam zoo bleek, zoo schrikkelijk bleek....
... En hij was 't. 't Was de jongen en 'n knappe jongen. Slaap nou maar zachies, zee vader, die 'm niet verder dorst an te kijken en toen wou-die z'n eigen hand terugtrekken, maar z'n leeren mouw zat vast an de dikke splinters van 't glas. Toen vloekte ik, zee vader: 't wier me alles geel en groen voor me oogen. De jongen stong me an te kijken, an te kijken, an te kijken, en bewoog door mijn rukken en trekken - z'n haren waaiden langs z'n gezicht - z'n snorretje glee op en neer. Nog is schudde ik dat de splinters knapten, dat 'k 't in me arm voelde snijen. 't Lukte niet - en hij - hij hield z'n groote oogen niet van me af, hij keek me an dat 'k werom most kijken en 't uitbrulde in me helm. Dat was de dag van 't oordeel, jongen, zei me vader - die eenzaamheid - die stilte - dat groene, groene water - die oogen die niet van me af waren - en 't blikken kannetje dat klapperde asof tanden op mekaar gingen.... 't Heit wel 'n minuut of drie geduurd eer vader los was - toen ze 'm ophaalden was-ie buiten westen - z'n arm was stuk asof 'r in gebeten was - maar van 't roer heit-ie niks, nimmendal verrajen’...
Hier zweeg de schipper en in benauwde stilte, dreven we de frissche weiden langs.
18 Juli '03. |
|
Auteursrecht onbekend