|
| |
| |
| |
Feest.
Op z'n bed had ze 'm 't cadeau gebracht, den gouden ketting in 'n keurig foudraal. En toen-ie, slaperig nog van 'n heelen nacht nerveus gedoezel, met onthutste verwondering de schakels door z'n ouwe vingers liet glijden, kijkend alsof-ie 't niet gélóofde, zei ze plezierig: ‘ja, 't is góúd - dacht je soms dat 't?...’ Nou daar zou ze 'm effen van overtuigen. Met 'r dikken wijsvinger wees ze de merken, bracht z'n bril. Ja, nou zag-ie 't ook.
‘Meid, ben je niet wijs,’ mopperde-die glimlacherig z'n hoofd-schuddend: ‘is me dat 'n geld uitgeven - wat 'n pracht van 'n ketting....’
‘En andoen vandaag,’ zei ze, z'n gekleede jas met 'n schoon front klaarleggend.
‘De ketting, jà,’ knikte-die: ‘maar me jas, nee hoor! Wat motten ze denken? Nee. Nee....’
Oud in de alkoof, èrg oud met z'n bed-verward zilvergrijs dat enkel aan slapen en nek nadonsde - als-ie uitging droeg-ie 'n pruikje - zat-ie de gekleede jas te bestaren. Hoe ze daar an kwam? As niemand 'r op kantoor an gedacht had, zat-ie voor zot, zouen ze 'm allemaal malle vragen doen.
‘Hù!’ -, lachte ze valsch-luchtig: ‘'k wed met je dat ze 't kantoor hebben groen gemaakt. Maak
| |
| |
je maar niet ongerust. En às ze je binnen roepen - en às ze wat aardigs bedacht hebben, dan kan je 'r niet bijstaan met inktvlekken en kale mouwen. Kom 'r nou maar uit ......’
Voor ging ze 't tafeltje dekken. En haast grimmig, met denkgroeven om 'r mond en bitse bewegingen, zette ze de extraatjes neer, de feest-extraatjes. Want as niemand, god-beware, 'r wat an dee, dan zou zij 'r 'n feest van maken. Netjes gladde ze de òngewone plakjes rookvleesch, ijverig bewreef ze de kaasstolp met 't halve pondje Leidsche - voorzichtig liet ze de twee eitjes in 't theewater zakken. Elk 'n ei. Elk boterhammetjes met rookvleesch. Elk 'n schijfie Leidsche na. Toen stopte ze z'n nieuwe goudsche pijp, de pijp die bruiloftachtiglollig dee van groen en blommen en toen ging ze voor 't raam d'r voórproefje thee slurpen, luistrend naar z'n geloop en geplas. Nou wiesch-die z'n hoofd. Nou spoelde-die z'n tanden. Lieve God - ze kreeg 'r tranen van in d'r oogen. Zoo'n frissche ouwe man, 'n man van zeven en zestig die nog zoo òpgewekt was, zoo proper en precies. En 't belabberd idee dat ze misschien met d'r tweetjes alléén zouen feesten, dat de firma 't vergat.... Toen-die 'r vijf en twintig jaar was, had niemand 't opgelet, had geen kip 'r over gesproken, was-ie stil thuis gekomen, verwonderd-mopperend dat 't toch wel 'n felicitatie waard was geweest. Maar hoe gaat 't, Jans, had-ie geredeneerd: as jongen van zeventien ben 'k 'r gekommen en och in de zaken-drukte kan je van 'n patroon niet verlangen dat-ie 'n datum in z'n hóófd heeft. Dit zit nog, vader, had zij gezegd: in jouw plaats had 'k gezeid: meneer van de week ben 'k vijf en twintig jaar an de zaak verbonden. Nee, had-ie rustig dampend geantwoord: dat kan
| |
| |
je zèlf niet zeggen, dat màg-ie zelf niet doen - da's gewoon vràgen om 'n cadeau.
Nou waren 'r wéer vijf en twintig jaar verloopen.
Vijftig jaar. 't Was zoo makkelijk te zeggen. Vijftig jaar lang zonder één dag ziekte of vacantie - 's morgens negen uur present en zes uur 's middags gedaan as 'r geen avondwerk was. Vijftig jaar lang de boeken bijhouen - in 't begin bijna alleen, nou met z'n twintigen, zóo as de zaak was vooruitgegaan. Vijftig jaar op 't zelfde salaris met dezelfde nieuwjaarsfooi. Vijftig jaar arbeid als 'n automaat, de maandbalansen, de contrôles, de óúwe rekeningen, de óúwe hoofden. Vijftig jaar over den lessenaar gebogen, met uitzicht op 't klimop van 't binnenplaatsje. En niks in die jaren veranderd dan dat de oude patroon dood was gegaan en de zoon z'n vader opgevolgd. Vijftig jaar - toen-ie op 't kantoor kwam was-ie 'n blonde krulkop, ongetrouwd - nou was de vrouw gestorven, woonde-die met z'n dochter samen, droeg-ie 'n pruikje.
Jans, 'r kopje thee slurpend, zat sentimenteelig te zuchten. Anderhalve maand hadden ze 's avonds af en toe over den dag gepraat. Als 'r in de krant van 'n feest gesproken werd, van 'n politieagent die vijf en twintig jaar dienst had of van 'n leeraar aan 'n hoogere burgerschool die z'n zilveren jubileum gevierd, zei ze in 'r eenvoud: ‘'t Is me wat! Wat 'n kouwe drukte! Jij ben al haast vijftig jaar in betrekking!’ En toen 'r ééns in de krant 'n halve kolom stond van 'n sluiswachter die vijftig jaar de sluizen geopend had en feestelijk was toegesproken en 'n enveloppe had gekregen - las ze 't relaas twéémaal over, tweemaal hàrdop. Nog 'n maand, dan was 't bij hùn ook. 't Oude boekhoudertje knikte dan, maar lachte niet. ‘'t Is raar,’ zei-die: ‘'t is raar - niemand zegt 'r op kantoor 'n wóórd van.’
| |
| |
- ‘Je heb nog een en dertig dagen,’ troostte zij sekuur: ‘heusch, ze vergeten 't niet.’ Van een en dertig werd 't acht en twintig, twintig, zeventien, tien.... Telkens als-ìe tegen zes uur thuiskwam, zat ze in vragende afwachting.
Maar nieuws bracht-ie niet mee. Als ze wat doen wouen, niewaar, als ze 'm op 1 Augustus 'n attentie wouen bereiden, dan mocht je toch verwachten dat de een of ander, Bredé die Indië behandelde of Vorsterman, de correspondent, of Van Velzen die 't journaal bijhield, om van de jongeren niet te spreken, allicht is 'n woordje lieten glippen. Hoe licht zeg je niet: Nou, De Haan, 't is haast één Augustus - of: De Haan, je doet je zaakjes toch nog best met je vijftig jaar dienst - of: De Haan, in vertrouwen gevraagd, wát zou je willen hebben? Maar geen kik - gister, één-en-dertig Juli, hadden ze allemaal gewoon d'r werk gedaan, had niemand de flauwste toespeling gemaakt.
Voor 'n week had Jans 'r 's avonds bijna ruzie om gekregen.
‘Zeg je hùn niks vader?’
‘Nee,’ zei hij, z'n oud pruike-hoofdje ernstig schuddend: ‘ik zeg niks.’
‘Nou, as ìk 't zeggen mag - dan doe je idioot! Is 't zoo'n moeite om Bredé of Vorsterman of 'n ander iets te laten merken?’
Hij schudde 't hoofd. As anderen 't zoo deeën, mosten ze 't zelf weten. Hij dee 't niét. Hij was van 'n ander soort dan de tegenwoordige klerken, die om 't half jaar, bij 'n anderen patroon waren. 't Had geen hóúding 't uit te lokken. Dat was niet fatsoenlijk.
De rookbuilen ploften z'n genepen mondje uit, dat smakte en beet. Z'n wenkbrauwen gromden - rimpels spanden van z'n ooghoeken naar 't pruikje
| |
| |
met z'n bizarre randing van wollig grijs en pluizig zilverwit. Z'n heel ouderwetsch, scherp oude-heergezichtje snauwde de mooglijkheid af van 't zélf in herinnering brengen, van 't zélf praten over den dag, den naadrenden gápenden dag, den dag die als vreemde verheuging in de woestenij van dorre, machinale plichtdagen was genaderd, nu een zwarte lustlooze dreiging leek - als de Firma niks dee ....
Toen had Jans, die in geen járen 'n pen in 'r handen had gehouen, de listige gedachte, 'n briefkaart te schrijven, 'n anonieme briefkaart. Drie had ze 'r verschreven, drie met ándere aanloopjes. De laatste zwaar van inkthalen had betoogd: ‘Mijnheer ik deel u mede dat 1 Augustus de heer Alexander De Haan vijftig jaar bij U in betrekking is, doch daar ik ongenoemd wensch te blijven teeken ik niet.’ Den heelen nacht had ze wakker gelegen, ángstig door 'r dùrf - en 's morgens toen ze melk ging halen en 'm op de bus wou doen, was ze teruggeschrikt van de brutaliteit - want dan wier vader natuurlijk bij de Firma binnen geroepen, zouen ze 'm de briefkaart laten zien en vragen of 't wáár was en al kreeg-ie dan nòg zoo'n boel - háár handschrift op de briefkaart zou die herkennen en 't 'r met zijn ideeën nooit vergeven.
't Most z'n beloop hebben.
Honderd tegen één dat ze 'm verrasten, dat 'r 'n hoop in stilte gedaan werd....
‘In de puntjes, hoor,’ zei ze toen-ie kwam ontbijten.
Je zou wáárachtig niet denken dat-ie zeven en zestig was, zóó keurig zag-ie d'r uit in z'n zondagsche gekleede jas.
‘Zou je je jas niet òpen houen,’ zei ze nog eens: ‘dan zien ze de ketting.’
| |
| |
‘Nee,’ lachte hij, verlegen voor den spiegel. Je herkende je zelf haast niet in de week.
Ze ontbeten. Ze aten net als zij 't bedisseld had, 't feest-ontbijt van eieren, rookvleesch, kaas krentebollen.
En kwart voor negen stapje-die de deur uit met de belegde, de éxtra-belegde boterhammetjes in 'n ouwen Standaard - anders las-ie niet.
Vijftig jaar was-die zoo 't weggetje gegaan, langs de Weesperzij over de Hoogesluis door de Utrechtschestraat .....
D'r was heel wat bijgebouwd in dien tijd - o jee, 't was nog zoolang niet gelejen dat de Weesperzijde 'n buitenwijk was, dat dáár de stapels buizen van de gasfabriek leien ...
Maar bijgebouwd of niét bijgebouwd - hij was z'n wegje gewandeld. élken dag mét 't boterhammenzakje - vroeger met dikke boterhammen, toen-ie al om tién uur 's morgens geeuwhonger had en stiekum hapte als-ie de brieven in de loketkast opborg. En komiek, om bij te lachen, as je 'r over nadacht, as je om àl die kleinigheidjes dacht: vijftig jaar had-ie 'n kop warme koffie van de firma gekregen. Jee, jee, as-die liep uit te rekenen - zes koppen in de week - was drie honderd twaalf in 't jaar - dat was in de vijftig jaar vijftien duizend zes honderd koppen koffie - knàp dat-ie 't nog zonder haperen buiten z'n hoofd kon vermenigvuldigen. Zoo kon je over alles nadenken. 't Was 'n wonder dat God 'm al dien tijd gezondheid had gelaten. Nee, niet één dag was-ie thuisgebleven, behalve voor de begrafenis van z'n vrouw - en waar is waar: tóén was de oùwe patroon zóó hartelijk geweest, dat 'm de tranen in z'n oogen sprongen toen-ie condoleerde.
| |
| |
't Hoekje om. Nou was-ie d'r. Daar had je 't koperen plaatje, 't koperen plaatje dat óók wat vertellen kon Den Oude & Comp., Export en Commissie. En daar had je 't àchterhoofd van den jòngen meneer, 't hoofd met 't wit van 't boord. Nou draaide-die zich om, knikte.
Netjes-rustig nam-ie z'n hoed af, bedaard voorzichtig voor 't pruikje, en 't bordesje opstappend liep-ie de lange gang door, de deuren met Verboden toegang en Kassa voorbij.
De boekhouding-deur piepte, de boekhoudingdeur-veer zuchtte.
‘Morgen, heeren,’ zei hij, 't endje sigaar op 't aschbakje leggend.
De anderen waren 'r al. Hij scheen laat van morgen.
‘Jongen - De Haan - mot jij naar 'n bruiloft!’, zei Bredé, glimlachend opkijkend.
‘Nee,’ zei hij. Z'n stem stokte, z'n hand beefde bij 't aschbakje. Allemaal kéken ze, keken ze zooals menschen kijken die effen d'r werk in den steek laten.
Bij de kast trok-ie z'n gekleede jas uit, lichtte 't kantoorjasje van den haak. Toen hing-ie z'n schoone manchetten op, opende den lessenaar, klom op de kruk en terwijl-ie z'n gerij kreeg en de jongste bediende de boeken toeschoof, kromde z'n rug in oude, geduldige kromming.
‘Alle drommels!’ riep Van Velzen, van den overkant: ‘wie heeft jou zoo in 't goud gezet?’
‘In 't goud?’
‘Sakkerloot wat 'n mooie ketting ....’
‘Heb 'k al láng,’ loog hij kregel.
‘Nou, 'k heb 'm nog nóóit bij je gezien,’ praatte Vorsterman.
Ze werkten, redeneerden 'r wat tusschen door.
| |
| |
Over den klimop-muur van 't achterplaatsje snee de Augustus-zon 'n felgroenen, licht-ketsenden driehoek.
En 't windje uit den tuin om den hoek dee de blaadjes spiralen en knikklen.
De muur liep zóó hoog, dat je geen hemel zag, enkel de groene, wirrelende klimopsprieten, de zwartgroene blaadjes benee, de zilver-stuivende boven.
Tegen elven was de zon weg, werd 't overal egaal grijzig-groen, groen bestoven door stadswalm, groen dat slaaprig bleef benglen op 't windje.
De lippen mummlend tegen 't gepraat in - 't gepraat dat niet mòcht, dat je tòch niet verbieden kon - begon-ie te tellen voor de maand-balans, met de pen de cijfers volgend, eerst van beneden naar boven, toen van boven naar beneden voor de contrôle en onder-aan elke bladzij schreef-ie met potlood de getallen. Als 't klópte ging 't morgen in inkt. Hij telde langzaam. Soms hield-ie stijf de inktlooze pen halfwege 'n kolom, boog dieper naar 't papier, telde voort.
Malle Jans, die gedacht had dat ze 't kantoor groen hadden gemaakt - wat ze nou zeggen zou as-ie thuis kwam.
Trrrrrr ....
De electrische schel.
Of meneer De Haan op 't privé-kantoor wou komen.
Zacht-trillend liep-ie de gang door, wétend dat 't niks was, dat de patroon en de procuratiehouder net zoomin an één Augustus dachten as de collega's, dat 'r geen sprake van kòn wezen - maar toch - maar toch ....
‘De Haan - kijk 'ns vlug na of we bij Jansen 'n saldo hebben - maar vlúg en sekuur - ze zijn mis ....’
| |
| |
‘Is Jánsen, mis - Jánsen?’, zei 't boekhoudertje verbaasd 't hoofd schuddend, heelemaal in de belangen der zaak.
‘Ja - ja - kom zèlf hier met 't grootboek ....’
IJverig slofte hij terug - bleef voor de boekhoudingdeur stilstaan, leeg van hoofd, inert tastend naar den deurknop.
Om twaalf uur liet-ie z'n boterhammen staan, de extra-boterhammen met rookvleesch en kaas.
Maar de koffie dronk-ie - de kòffie.
En om kwart voor zes ging-ie 't weggetje terug.
En stak den sleutel in 't slot.
En zei niks.
Toen begon Jans te huilen en liet in 'r kwaadaardigheid de kip anbranden, de feest-kip. |
|
Auteursrecht onbekend