|
| |
| |
| |
XV.
Stappend als 'n dronken man, zonder bewustzijn, zonder herkenning van straten en pleinen, met 'n versletenheid in 't hoofd alsof-ie afgebeuld was door laten nacht-arbeid, had-ie geloopen, geloopen, tot-ie moe en versuft op 'n bank in 't Vondelpark was gezakt. En daar zittend, klein van hurking, vaag zich verzettend tegen 'n loomzwaren slaap, 'n afmattende kramping die z'n oogen inwaarts scheen te drukken, den schedel langs den rand van den hoed hardkantig aandreef, bestaarde-die zinneloos, bot van bedwelming 't vastgevroren grint dat met grauwige glansjes in 't licht van den maansikkel zwom. De wind, fel opgestoken, joeg z'n loeiing door de lanen, wolkte het stuifsel der ijsvijvers in bol gedwarrel, berukte de zwiepende, klagende takken der wijkende boomen. Van uit de achterzij-vensters van 'n straat, schemerig- | |
| |
streepend het zwart van de boomstammen langs, roodde een schijn van kamertjes-lampen, gebrokkeld door 't massieve norschen der rompen van 't park. Onrustig schuivend in 't zwellen en builen van blazende wolkjes, bleekte de zilverlijnige maansikkel, rumoerig beslagen door 't schuimend geklots van pluizen en takken. Er was eene doffe, zwaar-tredende stilte van wind en takken-verzet, van geruchten en roepingen die tot den nacht en de verlatenheid schenen te behooren.
Z'n stroel-verlept hoofd in de voelloosheid der handen leggend, den warmen neus-adem terugsnuivend, wist-ie alleen dat-ie wanhopig-moe, afgestompt van herinnering was. Pijnlijk-kreunend trok-ie de beenen op de bank en 't hoofd, af-zakkend, zocht 'n steun bij de kou van het hout. De wind snee in de lauwte van z'n broekspijpen, joeg onder 't vest - de hoed, schuingeplet rukte met de waaiingen mee.
'n Hand beklopte z'n schouder, 'n grove stem sprak:
‘... Hei daar! De banke benne d'r niet om te beslape!’
Niet begrijpend keek-ie op. 'r Stonden twee agenten.
| |
| |
‘Hee-je niet verstaan? Of ben je bezopen?’
De hand schudde dat z'n schouderblad zeer dee.
Toen rees-ie op, suffig wat antwoordend, nagekeken door de parkwachters of ze 'm niet mosten inrekenen.
'n Heel eind stapte-die voort, recht van gang, zeker van pas. Het grint kraakte, bevroren blaren knapten. Over den vijver, eenzaam, kervend van zwarte tegen 't wit gewaas van 't ijs, glee 'n schaatsenrijder, onhoorbaar, schimmig, tot-ie met knarsende schrapzetting stil hield. En 'n hond, in een van de tuinen, blafte jenkerig-driftig, eindeloos van aanslag, snel keffend en weer in galmhuiling het nachtzwart bekrassend.
Loopend in één aandrift door, soms onnoozelig als in wordenden waanzin de versteening van z'n voorhoofd betastend, luid-puffend blazend door de dorheid der lippentuit om 't drukkende, beklemmende, stroef-nijpende weg te zuchten, kwam-ie dichter bij 't bebouwd deel van 't park. Van de kou voelde-die niets. Z'n oogen, gloeiend van ronding bezwaarden de vochtige, kil-natte kassen, z'n nek, in verstijving, mattintlend, zwol als 'n masker naar den hoed. Stil-staand, verwezen-gebarend, drukte, bewreef
| |
| |
z'n hand de huid en de haartjes, scheurde z'n mond in pijnlijk geadem. Dan, verder stromplend, z'n voetstappen verliezend in de zuigende leegte, de steunlooze verwijding rondom, gliste 'n hak over een modderplas, stortte-die tegen den harden, bevroren grond, die 'n snauwenden grom vloekte. Even bleef-ie liggen. Even lei-ie stil. Toen, zich kermachtig opduwend in zittende houding, bekneep-ie de knie, veegde-die 't bloed van z'n voorhoofd, langzaam, moeilijk alsof-ie bezweet was. De luwe warmte bij de knieschijf, waar de stukgestooten broek weekvochtig werd, bevingerend, smartelijk-krimpend van pijn, stuipte-die los in gesnik, ineens wètend waarom-ie hier lag. Luid-uit jammerend, bang dat ze 'm zouen hooren, bang voor 't geloer der roode venster-oogen achter de boomen, liet-ie zich terugglijden zooals-ie gevallen was, smoordedie z'n kokend-huilenden kop in 't geplooi van den arm. 't Goed van de jas in de grijpende knersing van z'n tanden door-bijtend, dempte-die z'n gebrul, z'n verstikkend geweeklaag, lei-ie de snijdende klopping van z'n knie als 'n ophitsende verluchting te besnikken, de wond-wreeding die 'm 'n weldaad was, die 'm warmde. De verkilling van z'n hersenen, de stolling van
| |
| |
z'n denken, verzonken in 't heet-vlammendgekrop, dat z'n rauw-kreunende borst naar de striemende halsaders perste. 'r Gezichtje, 'r vermoeid-bleek gezichtje, zooals-ie 't 't laatst had gezien bij de lamp, 'r gezichtje met de trekjes van afmatting door den heelen nacht waken, 'r gezichtje met de paars-zwarte oogen, 't los-wirlend haar, bewoog op de schokking van z'n folterend steunen. En 'r woorden her-hoorend - wat Jòòzep doet - wat Jòòzep doet - sloeg-ie in dierlijke drift de gewonde knie tegen den grond, krijschend, gier-razend, gezwiept en gegruweld door eene joelende, klotsende wanhoop, die in z'n klein-brandend hoofd geen uitweg vond.
Opstaand, dof-week van 't lange gesnik, liet-ie de aardplek waar z'n lichaam 'n dauw had gedonkerd, achter zich. Hinkend, voorzichtig gaand, de gladdingen mijdend, liep-ie terug, dood-op, maar helder-rustig van denken, triestig zinnend wat-ie zou doen. Zoo fel, zoo krankzinnig-buldrend was z'n smart geweest, zoo groot was de afmatting geworden, dat-ie ademde als altijd, avond-moe dacht als altijd. Hij zou naar 't Toevluchtsoord voor onbehuisden, bij 't
| |
| |
Casino gaan - hij had nog tien cente. En dan morgen, as-ie wakker werd - slapen zóú-ie, slapen zóo as-ie lee, slapen in één verdooving door -, morgen as-ie de ouwe kracht weer had, zou-ie overleggen, besluiten. Z'n woede, z'n dolle bezetenheid, was-ie kwijt. In 't Park, tegen den grond, den ijzeren grond, krimpend, had-ie bij 't vizioen van 't vijftien-, zestien-, zeventien-jarig goor mannetje - hoe oud-ie was, wist-ie niet - 't oud-verlept kereltje dat dezelfde lippen gezoend had, dat ontuchtig 'r lichaam had bezeten, 's nachts op het bultig matras -, in 't Park had-ie als 'n woest beest z'n mond langs de harde modderranden geschuierd, spoegend en kwijlend. De heete herinnering aan de lippen, de tanden die in bijslaap bij 'n broer hadden gelegen, most-ie van zich af braken, most-ie uit de slijmende na-voeling scheuren. Als Joozep bij 'm geweest was, had-ie 'm met den klauwenden greep van z'n handen geworgd, had-ie den nek van den jongen als 'n roofdier met groen-lichtende oogen besprongen, had-ie 'm met gil-lachende hakken den neus en den mond en den schedel vertrapt. Dat was voorbij. Dat kwam niet meer terug. Leeg van smart kon-ie nog enkel diep,
| |
| |
eindeloos meelijden voelen, deed 't gebeurde als 'n verre huivering aan, als 'n vormloos ding, dat 'm in z'n rustige uitgeputheid nauwlijks meer kwelde. Nou begreep-ie volkomen. Nou zag-ie 'r doen, 'r kijken, 'r lachen in 'n tragisch, noodlottig verband. Tóen had-ie 'r 't allereerst ontmoet, bij Suikerpeer, 'r driestheidjes opgelet, zich gestooten an 'r oogen - later in de hal van de school bij 'r brutaal terugkijken, 'r gemeenen lach, 'r leunen tegen de zuil, was ze al zonder weerstand geweest, hadden z'n handen klam-zweetig gebeefd - later, op z'n kamer na 't heengaan van Saartje, hàd ze 't al gèzègd van Joozep - hoe ze dicht op mekaar kropen voor de kou - had-ie staan glimlachen om 'r plotsling vertrouwen. Als ze wist wèlk 'n rampzaligheid ze bedreef, zou ze geen woord hebben gezegd, zou ze schuw hebben gezwegen. Ze wist niet. In 't donker portaal, bij de eerste omarming, was ze niet verschrikt, niet verrast, niet bleu geweest, had ze wild gezoend en gezoend, zonder aarzling, zonder gehaper. En in 't begin van den avond, bij 't knettrend eindje kaars - hoe 'r tanden pijn deeën, hoe ze op de trap z'n knieën omgreep - en làter 't gesnik dat-ie niet wou wat Joozep, Joozep...
| |
| |
Ze wìst niet. Ze praatte over 't schriklijkste, jammerlijkste met de losmondigheid van 'n kind. Als je begrip van iets gemeens, nacht-liederlijks had, zwéég je. 'n Hoer zei zùlke dingen nog niet. 'n Hoer zou liever 'r tong afbijten voor ze er diè schande uitflapte, uit-huilde in de armen van 'n krankzinnig verliefde. Ze wìst niet. Hoe kòn ze weten? Hoe kon Joozep weten? Joozep was jonger dan zij, een, twee jaar jonger. Joozep was 'n stumper als zij. Had-ie gister niet bij de tenten op 't ijs gestaan en als-ie honger kreeg 'n sigaret stuk gewoeld om de tabak te kauwen? Zij, enkel thuis, passend op de kinderen - Joozep, bang jodenjongetje dat haast nooit sprak, dat besnauwd werd als-ie niet verkocht. Was 't wonder, dat 't gebeurde? Smeet niet de ellende broers en zusters, jongens en meisjes bij mekaar - in èen bed - op éen matras? Leien ze niet òveral zoo in de jodenbuurt? Zelf, als jongen, had-ie naast Esther, Bram en Jozef op den grond geslapen. Esther, Bram, Jozef waren dood - hij leefde - hij kon navertellen - hij wist dat ze als kindren 's morgens stoeiden, mekaar kietelden, rare dingen deeën, die elk kind dee als 't niet werd geleid. Bij Suikerpeer
| |
| |
leien Esther van twaalf jaar, Jaantje van tien met Meijer en Flippie. Bij tante Soor, bij 't tusschenschotraam, lagen er vier op 'n matras, hadden ze Stella van Gompel en Jacob moeten wegnemen, was de armendokter 'r aan te pas gekomen - de dokter - de dokters die wisten dat 't gebeurde - dat 't gebeurd wàs dat zusjes 'n druiper kregen van 'n vroeg-rijp broertje - dat 't zoo zéldzaam niet was - àls 't uitlekte. Dàcht je an zulke monsterachtige dingen van 'n arme wijk, als je in prachtoogen keek? Dat kon je niet. Dan was je zelf 'n schooier, 'n vuilik, dan zocht je smerigheden waar ze niet waren.
In duizlende vermoeidheid, even rustend op 'n bank van 't plantsoen bij 't Frederiksplein, trok-ie den zakdoek, die van z'n knie was gegleden, hooger. Z'n oogen gloeiden, vurigden tegen de hersenen, stieten 't licht der lantaarns in stralen-sproeiing terug. Van 't asfalt der Utrechtsche straat, klikte de hoefslag van sneltrappende paarden, vergrommeld in 't keiengeweld als de koets op 't plein kwam. 't Was nog vóor tweeën. Achter de adem-beslagen ruiten van 'n hoek-café goud-wasemde licht en
| |
| |
't verre gelol van nacht-luide stemmen dommelde aan, met 't krakend geraas van 'n lach. In de huizen, zwart van schaduw-geglooi waren nog vensters verlicht, vensters met stram-gelen schijn en wijnrood gevloei. En in den melk-wit wijdenden hemel groef het Paleis een silhouet van koepels en torens. Oud, moeilijk van nek-buiging, alsof 't vleesch van z'n hals blééf zwellen, keek-ie rond, langs de slanke boomstammen naar het Plein, naar de lichtcirklingen op de keien, naar de onbewogen huizen, de flauw-lijnende gevels, de glans-kartlende sneeuw in de perken. 't Verzwom in de logge warmte van z'n oogen - 't broeide heen in de lauwe volte van z'n hoofd. Als-ie niet opstond, niet vortging, zou-die op de bank in slaap suffen. Nauwlijks had-ie nog wil om te loopen. De gedachte an 't Toevluchtsoord was 'm ontdoezeld - hij most Joozep aflosse - Joozep, die 'm niet hinderde, geen wrok gaf - Joozep die niet scheen te bestaan, wiens gezicht-ie niet wist. Joozep zou-die na bed zende - want morrege kwamme ze Poddy hale. Op de grond met 'n zak onder z'n hoofd ging 't best. En as-ie háár morrege zag, dan zou-die, dan wist-ie niet wàt-ie zou, dat kon-ie
| |
| |
in de gekke zwaarte van z'n kop niet bedenken. Elke stap dee 'm pijn. De huizen, de straten, de keien, de stoepen walmden in bruin gemist op 'm toe. Van z'n kloppende slapen droop 'n kramp langs z'n jukken, omkringlend naar 't looden gebons in 't achterhoofd.
Dicht bij de poort van de binnenplaats stond-ie stil, bot kijkend of-ie 'r was. Hij was 'r nièt - hij kòn 'r niet weze. De poort was donker - deze had een wijdgespitst hol, ros van lichting, met zwarte kontoeren, alsof een waaiende toorts de wanden bevlamde. Aarzlend, versuft, wou-ie doorloopen, toen 'n vreemd gesplinter van glas 'm dee omkijken en met in schrik spalkende oogen de in den nacht òplevende poort bestaren. Nog terwijl-ie zoo stond, dompten de voetstappen van politieagenten den hoek om. De een, plotsling-aandachtig, 't licht-gespeel bij het poorthol ziend, vloekte verschrikt: ‘Godverdomme, d'r is brand!’ Eleazar opzij duwend, stormde hij de binnenplaats op, en daar door een rooden, in fronsende schaduwen schuilenden schijn, die het staal van z'n helm en de knoopen der uniform- | |
| |
jas met rosse wapperinkjes bespatte, gegrepen, schreeuwde hij 'n kreet, dien de huizenkoker tot aan de daken echoode: ‘Bràààànd! Bràààànd!’ Die schreeuw-van-ontzetting, als een fluitende striem de nachteenzaamheid doorscheurend, schichtte bijtende vonken in Eleazar's versleten hoofd. Het was of 'n ruwe vuist hem plots in den nek greep, 'm smeet naar de zonverlichte binnenplaats, zooals-ie 'r nooit had gezien. Gelijk met den andren agent, als een verwilderde rondkijkend, gaf-ie een gil. 'r Was brand bij Reggie. 'n Felroode gloed bekoperde de ruitjes - de tullen gordijntjes krompen in slierende vlamming - op 't kozijn zilver-glinstrend, sparkelden met tuilende straaltjes, de schubben der vischen, die hij er gister met Essie samen geschrapt had.
‘Bràààànd! Bràààànd!’, brulde nog eens de agent. Beurt om beurt trachtten zij de deur te openen, die van binnen gesloten was.
‘Dovid! Tante Reggie!’, gilde Eleazar met de vuisten 't zwijgend hout bebeukend. Binnen klonk enkel 'n angstig geknetter. Toen, terwijl de eene agent heen-rende om de brandweer te alarmeeren, bonsden grimmig de mannen hun schouders tegen de deur. Boven werd een
| |
| |
raam opgeschoven, kwam Suikerpeer's hoofd verschrikt over het raamhor kijken.
‘Wad-is 'r! Wad-is 'r!’, schreeuwde hij schor. Dan 't kringlend gewiegel op den overzijmuur, het purper wiel der gedompte handkar ziend, riep-ie half in den koker, half in de kamerduisternis: ‘Addenoj-elloeheinoe - brààànd!’
Dovid scheen door 't geraas wakker te worden. Het vurig gestoei bij 't raam werd door 'n schaduw onderschept. Een hand betastte de klink, 'n doffe smak kreunde. Bedwelmd door den rook moest-ie gevallen zijn. Krankzinnig, niet wetend wat-ie deed, gejaagd als 'n dier, sloeg Eleazar de ruitjes en de vermolmde raamlatjes stuk. En gesteund door den agent, tegen de plots uitwaaiende vlammen in, de handen scheurend aan de scherven van het glas, wrong-ie zich over 't kozijn, Bijna struiklend over Dovid, die in z'n hemd voor den drempel lag, draaide-ie woest den sleutel om, ketste de klink uit den haak. De deur plonste open. De agent trok Dovid naar buiten, rukte wat brandende flarden van 't behang. Het was te laat. Gezogen door den boven den huizenkoker trekkenden wind, joelden de vlammen van zoldring en wanden het venster uit. Een grauwe zwaar-wolkende rook, perste
| |
| |
naar 't deurgat, traagde omhoog. Even week Eleazar verblind en gurgelend-hoestend. Het portretje van Esther in 't verguld lijstje, door de woeling der vlammen van den schoorsteenrand gekolkt, kwakte bij zijn voeten. Boven, klotste de smeulende trap onder het stampend gevlucht van Suikerpeer en de kinderen. Essie benauwd-kuchend, liep te huilen, te krijschen. Nog voor ze benejen waren, dol van angst om wat in de kamer bij Reggie gebeurde, de handen voor de oogen om de schroeiende hitte niet te voelen, de haren verzengd, stortte Eleazar naar het raamlooze hok. Voor-ie den deurknop te pakken had, voor-ie in de folterende rook-bersting den tusschen-drempel bereikte, wankelde-die duizelend. Stikkend, braak-hoestend, tastte-ie de alkoof in, greep de blinde om 't magere middel. Met wanhopig geweld, hijgend, reutel-ademend, smorend, sleurde-ie 't bewegingloos lichaam tot aan de schoorsteenhuif. Daar hakend tegen 't matras, waarop Dovid had gelegen, smakte-die met haar op den grond. Een oogenblik verdoofd door den aanploffenden rook, machtloos, 't hoofd op de magerte van Reggie's lichaam, bleef-ie liggen. Dan zich wanhopig, kermend afduwend, in
| |
| |
doodsbenauwing strompelend, greep-ie de vracht weer die 'm nekte, trapte-die ademknersend op een van 'r slingrende handen, sleurend, trekkend, worstlend, tot-ie in de brandende kamer was. De breede, zwiepende vlammen slangden tegen 'm aan, schroeiden z'n gelaat, blakerden de handen die als klauwen de oude vrouw hielden, krinkelden om 'r slap-geknakt lichaam, 'r zilver-spartlend haar. De agent, die Essie en Suikerpeer over de vonkende trap had geholpen, zag 'm beulen, deed 'n paar passen, strekte angstig de handen, struikelde terug. Mijntje, die Bekkie suste en Reggie met Eleazar in de kamer hoorde, gilde dat 'r gekrijsch langs de wanden opgierde. Dat fel, snijdend geklaag, scheen Eleazar te zwiepen. Den rook met raspende stooten inslurpend, grimmig de tanden knersend, rukte-ie de blinde in z'n armen, stapte met één zet door de vuurlaaiing heen, liet 'r in volle bezinning, alsof-ie wist wat-ie dee, zacht en pijnloos op de steenen glijden, trapte met dronken gebaar de roodvretende gaten van 'r ondergoed onder zijn voeten - dan malzwaaiend, naar 'n vasthou grijpend, viel-ie bewustloos tegen den grond, 't doodsbleek gelaat verpurperd door den gloed uit de deuropening.
| |
| |
‘Addenoj! Addenoj!’, schreeuwde Suikerpeer, de armen smartlijk heffend: ‘Addenoj! De vlam slaat na bove! 't Huis, 't heele hais gaat na de raschmedij! Saartje en Moosie legge d'rin!’
‘En Poddy en Rebecca en de kindere!’, huilde Mijntje.
‘'k Ga d'r in! 'k Ga d'r in!’, gilde Suikerpeer, 'n traptree bestuivend,
Dat maakte Essie van 'n bezeten verwoedheid. In de aanzwellende rossing van raam en deur, giftig-beangst, greep ze 'm bij z'n hemd, en 'm kwaadaardig met 'r dikke handen op z'n gezicht kletsend, dat-ie z'n oogen in verwering moest schutten, krijschte ze gillerig: ‘Vuilik! Vuil mamser! Lamme smeerlap! As-je één stap doet, haal 'k je oogen uit je smoel! Vuilik!’
‘Addenoj, ken-je ze levend late verbrande!’ schreeuwde hij, 'r slaande handen ontwijkend.
‘Je blijf d'r uit! Je blijf d'r uit! Je heit zes kindere, sodemieter!’, raasde zij.
Toen de handen als 'n roeper voor z'n mond zettend, begon de groentenjood in het zwartrookend, vonken-spettend trapgat te brullen: ‘Brand! Poddy! Rebbecca! Brààànd! Brààànd!’
| |
| |
t Gerucht had nog 'n agent doen aanloopen. Wijven en mannen uit het overzij-slop, in haastig aangeschoten kleeren, stonden te gillen, raad te geven, te jammeren, Het was een korte, snelle, heftige verwarring. Terwijl de eene agent bezig was de levensgeesten bij Dovid op te wekken, leien de anderen Eleazar en Reggie onder bij mekaar gescharrelde kleeren op de handkar van de plaats, en omdat Dovid niet bij kwam, werd-ie naast Eleazar getild. Haastig duwden ze den wagen de poort uit naar een buur in de straat tot de brancards zouen komen. Suikerpeer, met Reggie, Mijntje en de kinderen, op bloote voeten, huilend door den gierend-kouden wind die de hemden op de bloote borsten dee flappren, strompelden mee. Bij Poddy één-hoog, boven Reggie's kamer begon het zijwaartsch dakraam lachend licht naar de daken te spuien, Niemand dorst de knettrende trap op. Uit 'n zijpand, boven 't gesis van het hout en de stilte van 't huis, klonk 't angstig-keffend gejank van 'n hond.
De gulping der vèrder vretende vlammen, de rosse besproeiing der muren die den purperschijn uit de poort ketsten, het gillend gejam- | |
| |
mer der wijven, wekte de verdere buurt. 'n Vrouwtje, oud en gerimpeld, 't haar los in grijzigen slier, de handen gegrist om 't nachtjek, de oogen beslagen door 't spartelend rood, de wangen in bloei van zomerschen zon, stond door 't 'r keel snoerend spel gegrepen. Nauwelijks trilden 'r lippen. Een andre vrouw, lang en beenig, met 'n uitspalkenden nek en 'n krijschend-uitstaanden mond, bewoog niet van de plek, schreeuwde huil-kermerig, verschrikt door 'r eigen, langs de huiswanden reutel-galmend geluid: ‘Brààààànd! Brààààànd!’ Vensters werden opengestooten. Dichtbij, smakgruizlend, viel een bloempot van 'n kozijn. Uit de donkerte der raam-openingen hingen menschen, zoo uit de bedden gesprongen. Een man, de borst naakt en behaard, het hemd en het slaap-warrig hoofd in violette bezweving, steunde de knuisten op de drooglatten, nam het gekrijsch der beenige vrouw over, brulde de straat-eenzaamheid in: ‘Brand! Brand!’ De agent, die heen was gehold om alarm te maken, kwam terug-rennen, de hand aan den zwabbrenden sabel. Bij de poort, zwaar-hijgend, drong-ie binnen, het gelaat wijnrood door de uitberstende vlamming, den snor met goud-sprietende stekels,
| |
| |
het koper van den helm krinklend van spetten en bijtende stralen. Domp beukte z'n vuist tegen de schoenmakersdeur, dat het hout in zwieping klapte en boog. De andre agenten, die de kar en de menschen van de plaats hadden gedreven, poogden nòg eens de trap te bereiken. Ploffingen van rook stoven de ruitscherven door, walmden den koker in, builden en zwommen op 't gelaai van 't vuur. De trap vlamde met paarse speling, spuwde vonken en waaiende spatten. Door de kieren der bovenste treden, geblazen als tusschen geklemde tanden, wuierde rook. Driftig stapte de agent, twee en drie treden gelijk. Maar een der verkoolde treden begaf - de vlammen floepten wild door het gat, de smook grauwde met rukken en stuivend gezwel. Hoestend, vloek-grommend, bijna versperd, sprong hij terug, smartlijk de scheen wrijvend. Toen trok de ander 'm weg. De zinken buis van de dakgoot begon in smelting te krimpen. Zilverbelletjes klukten omlaag, plettend tegen den grond en de hitte steeg zoo in foltrend geblaker, dat aan de overzij der binnenplaats de ruiten sprongen. Voor 't eerst schenen ze dáar den brand te bemerken. De vrouw van den flesschentrekker, de vrouw met
| |
| |
de slap-hangende borsten, 't vlashaar verwriemeld in haastigen knoet, sjorde 't raam op, dat 't stukbarsten glas rinkelend brokte, en 'r hoofd met den naakten nek wringend in 't getuimel van fel-plassend licht, 't gelaat bevlamd alsof ze stond voor de opengerukte deur van 'n machineoven, gilde ze schorrig van schrik: ‘Brààànd! Bùùùre! Bùùùre!’
Dan grienend wijkend voor de vonken die binnen wirrelden, schoot ze 'n rok aan.
‘D'r uit! D'r uit! Je boeltje vort drage!’ - schreeuwde 'n agent, de hand boven de verblinde oogen. De roode, geulende gloed, sloeg met dansende, joelende zwaaiing omhoog. De vensters, bloedrood de vlammen-lekking herhalend, puilden de doffer muren uit. De ijskegels aan de goten, bleek-glinstrend, knapten, stortten onhoorbaar bij 't knettrend, zwaar-sissend branden van planken en balken. De daken, koud en met plakkende wigjes sneeuw onder de pannen, druilden in glimming alsof 't regensputterde. En boven, héél boven, waar de bol-blazende wind vat op rookbarsting en vonken-sproei kreeg, zoog een dampende, flauwrossige wolk, de opperste schoorsteenen verslokkend.
| |
| |
Bij de poort hielpen de agenten den schoenmaker. In den kelder, groen van geschemer door 't mal-lichtend lampje, zat de vrouw te huilen-op-toeval-af. Op 'r schoot, met onhandig verwilderde gebaren, perste ze 't jongste kind de kleeren aan 't lijf. Zelf hield ze 'r bloote, lompe voeten op den sport van den stoel. De jongens, kou-kleumrig, rillend met bevende kaakjes door 't tochten van den wind, bleek van slaap, stonden versuft in 't somber gepurper der poort. Dirk die z'n kousen en schoenen vergeten had, wou terug, kreeg 'n opstopper van z'n vader, die enkel met broek aan, 't gereedschap, de schoenen en rollen leer aan den driftig-jagenden agent reikte.
‘Vooruit! Vooruit! Mot je levend verbrande!’, haastte deze, de hand naar de zij van de schroeiende binnenplaats, om de hitte te keeren.
‘Mot òns net gebeure - mot òns gebeure!’, huilde de vrouw; log van snikking.
‘As je d'r nie uit komt, mietere we je d'r uit!’, dreigde de agent.
‘Ken k dèn zoo, sallemander!’, huilde de vrouw harder snottrend, 't kind opgevend aan den schoenmaker, die lichtschuw naar het gedaver van den gloed keek. Bukkend, stroopte ze'r kousen
| |
| |
aan, stapte in de sloffen, greep nog wat kindergoed, 'n schoenmakershamer en 'n els van den grond, liet zich onder de armen heffen. Bij mekaar stonden ze in schuiling, de man met het klagend Aagje op den arm, de vrouw met Truus en de jongens. Vinnig beet hun silhouet tegen het bloedzwangre poortgat.
Uit alle sloppen en stegen kwamen mannen en vrouwen. Het licht uit de poort begutste de gelaten, de starende oogen, de angstig-pratende monden. Soms braken de gezichten, gestriemd door 't saterend rood, met lachende jukken en bewegende neuzen naar voren - soms als 'n rookzwalping door den gloed joeg, weken ze bleek-schrikkend. Het gekrijsch en gejuil werd overknetterd door 't splijten der balken, het kraken van spinten en planken.
Toen, juist bij 't ver geklingel der aanrukkende brandweer, snerpte 'n gil zoo gierend, zoo snijdend van martling, dat de wijven voor de poort mekaar de woorden besnauwden. Een angstig, brullend geschreeuw leek den gloed terug te slaan. En in de na-dempende, zuigende stilte, klonk 'n raspende hulpkreet, 'n dierlijke roep. De agenten hielden de menigte terug.
| |
| |
De een, inkreunend tegen de woeste blakering, de adem-bràndende smoring der binnenplaats, spreidde de handen boven de in hout-smeuling tranende oogen, poogde te kijken naar waar de jammering had gekrijscht. Twee armen hingen slap neer om een gitting van afflappend haar. Ze moest in mekaar zijn geknakt op de glasscherven der ruit die ze stuk had geslagen. De zenging der vlammen, de bulking van den rook, bersten op langs 't tam-waaiend haar, de verstevenheid der armen.
Gek van de warmte, de de oogen dor makende hitte, brulde de agent wat 'm inviel:
‘Spring d'r uit, sodejuu! Spring godverdomme na benejen!’
De meisjes-armen bewogen niet, het hoofd hing in aandachtige kijking, de handen rood van den weerschijn schenen te krimpen.
Voor de poort stoven de menschen op zij. De eerste slangenwagen bedaverde de keien, de hoofden der paarden kwamen in den gloed van de poort. Het schuim aan de monden leek bloed, de snuivende adem stiet in bleek-rosse kegels, de oogen, glinsterend zoekend, kolden als okeren ballen. Nog waren de brandweermannen niet van de kar, of van alle kanten,
| |
| |
stortten de roode, bevlamde gelaten toe, schreeuwden ze dat 'r menschen in waren, dat 'r 'n zieke lee, dat 'r 'n gil - 'n gil - gòd, zoo'n gil was gehoord. De helmen bewogen, lichtten, flikkerden in 't getuimel, de kolking van rood. Door de poort was de plaats niet meer te bereiken. Vonken en brandende flarden regenden, zogen het hol in, verjoegen den schoenmaker, de vrouw, de kinderen, de agenten. De kerels en wijven verduwend, stootend en dreigend, zochten de blusschers de kraan van de standpijp, rolden de slangen af. De leiding was bevroren, de slangen bleven slap. En bij het tierend geraas van de menigte, die terug werd gedreven door nieuwe agenten, scheurde 't gillend gelui van aandreunende ladderwagens en pompen. De gangstraat, de hoofdstraat leefden op in 't gewapper der toortsen, in de broeiing van den drijvenden, vonken-stuwenden, fel-verlichten hemel. Op 't modderijs van de gracht, bij de verzakkende loods, hakten ze 'n bijt, houwend met ros-glimmende bijlen. 't Water schoor op uit de spleten, de ijssplinters sprongen als sintels, rood en ros-steeprig verglijdend - het ijspantser kreunde bij 't gemoker. Over de gracht, op de werven en sloppen drongen
| |
| |
de kijkers te hoop en over het goud-vloeiend schotsen-pantser liepen ze aan, wijkend als vonken wild stoven, als 'n smeulend papier zwiepte in 't grimmen van den wind.
Op de daken rondom, gebogen naar de pannen, voorzichtig schuiflend, bewogen de brandweermannen. Een, brutaal, stevig, zat te paard, de beenen om de glooiing, de straalpijp als een speer gericht, wachtend op water. Z'n schrap silhouet kleuterde in de vonken-lawine die van 'm af stortte, groef een prop in het purper, de drijvende diepte van den hemel. Maar nog voor-ie 'n straal kon richten, hijgde gejuich in de straten, gejuich uit duizenden kelen. De machtig, zilver-klaatrende fontein van een stoompomp, doorzwartte den gloed aan de huizenrij, sloeg een verdoffing, een schaduw. Dan rustig, onbewogen, begon de pijpvoerder op de lijst van 't dak z'n dwaas-dunnig straaltje op den vuurmuil te richten.
De schoenmaker, teruggeweken bij de loods, neergenorscht naast de vrouw op 't wit-houten werktafeltje, hield Aagje in de warming van z'n jas.
Jan en Dirk, blij van kijking, hand in hand,
| |
| |
bespet door 't sissend gesiep van een slang, leunden tegen den muur. Zachtjes pratend voor moeder, die Dirk al 'n mep had gegeven, omdat-ie te dìcht bij kwam, moeder die horterig zat te snikken om de ellende in die snijdende kou, stonden ze in zenuwachtige bewondering.
‘Jeezes-mierande,’ zei Jan: ‘nou slane de vlamme boven d'r uit - godvergeefme wat 'n kokker, wat 'n kanjer!’
‘Ze spuite’....
‘Da's jammergenog! 't Gong net zoo lekker’.
‘Jô, wat 'n straal! Kijk die kerel is zitte op 't dak!’
‘'k Wou da'k bij 'm moch - je ziet haast geen flikker’.
‘Jij zou nie op 't dak durreve.’
‘Dat denk-ie maar. Je mag nie voor de smerisse!’
‘Zweet jij ook zoo?’
‘Da's lekker - 'k Hei kramp in me poote van de kou.’
‘Hè! Hè! 'k Wor bang! Hè, wat 'n vlamme!’
‘Nou mot je diè zien. Da's de baas van 't spul. Die vreet de andere op’...
Toen zwegen ze in schrik.
Want het vuur voortwoelend, had de voor- | |
| |
zij der huisjes, náást de poort aangetast. Eerst lichtte het zwak in de kamer, alsof iemand met 'n lamp binnen kwam en wat zocht, dan bij een klagende juiling van den wind stiet een krommende, watelende vlam de benedenruiten stuk. Ineens gruizelden de glazen, belekte een krimpende vlam het kozijn. En er gebeurde iets, dat de jongens verstomde, dat ze huilrig benepen dee kijken. De menschen die gevlucht waren, hadden een lompen, grof-pootigen hond achtergelaten. 't Dier half gesmoord door den rook, stak z'n kop door de ruit, trachtte zich op te trekken. Een brandweerman, begaan met 't gejenk en gehuil, zette 'n ladder tegen 't kozijn, sloeg z'n hand aan 't nekvel, greep, week terug. 't Dier, gepijnigd door 't den vloer doorknagend vuur, beet naar den vreemde, glee terug. En toen 'n straal op 't vlammend gerinkel gericht werd, schrilde dezelfde rauwe, huiveringwekkende gil van stràks.
In breede opzwaaiing spoot het water van drie, vier zijden in het teeder spel van den hemel. Violette, zacht getinte wolkjes dreven af, ombuild door grijs-bleeke dampen. Boven de poort stoeide 't gehos van gele, likkende
| |
| |
tongen, karmijn van verstuiving en het hol, zwarte romp tegen het rosse geweerlicht, kreeg de dofroode schaduw van nagloeiend hout. Het water neerstortend, plaste de gracht in, kletterde langs het karkas van het huis, over-sissend het hijgen en kreunen der binten, En een plotslingbeukende slag van rogglende steenen, kaatste gedwerrel van smeulende spaanders en rakettende vonken de lucht in. De straat dreunde er van. Tot in de poort grommelden brokken, spatte het puin. Even fel-de de brand op, vurigde een versche gloed, braakte de ruïne vuurklodders en tollende kluiten, spoot het water als bloed - dan werd het een blazend gestoom, een proesten van damp, een benauwende donkerte.
De menschen dropen langzaam naar huis - alleen bij de afgezette gedeelten van 't straatje, drongen ze te hoop, angstig pratend, kijkend naar de brancards en gasthuismanden. Tusschen de huiswanden gromde 't gestamp der stoompomp. Wirrelend spetten de vonkjes uit den dikken nek der machine. Het kreunde en reutelde over de gracht, over de daken. De flambouwen, verperst in den wind, belauwden de
| |
| |
tegels en stoepen, de vensters, kozijnen, wiegelden staalglansjes in de waterplassen. En nu de laaiende golvende gloed niet langer het gewoel der jagende wolken bedekte, scheen in de verte 'n schim-wazend maansikkeltje.
|
|
Auteursrecht onbekend