|
| |
| |
| |
XIV.
Vroeg, den volgenden morgen, was-ie naar Juda, die in de Rapenburgerstraat woonde, geloopen. In bed kon-ie 't niet uithouen. Uren en uren had-ie koortsachtig, verhit van bloed, aan wat op 't donker portaal gebeurd was, liggen denken. 'r Was tusschen hem en haar iets ontstaan, 'n geheim geworden, dat 'm verheugde en hinderde. Als-ie de zuiging van 'r lippen, de lenigte van 'r lichaam hervoelde, werd 't rood achter z'n oogleden - als-ie dàcht, 'r in z'n verbeelding nam, 'r geheel voor zich trachtte te zetten, 'r met moeite zag in de avond-late troebeling van z'n herinnering, kwelde 'm 'n verdrietige onrust, 'n sarrende gejaagdheid. Z'n theorietjes van nóóit 'n jodin te trouwen, had-ie tegen den grond geschopt. 'n Jodin - was z'n stokpaardje - zou 'm 't gevoel van bloedschande geven. Zooveel
| |
| |
eeuwen en eeuwen, had het ras zich door oorzaken en geloof afzonderlijk gehouden, zooveel eeuwen had 't de simpelste natuurwetten geschonden, zooveel eeuwen was de voortplanting in aangetaste, altijd gesloten kringen geschied, zooveel eeuwen hadden ze d'r bezittinkjes in èigen familie vermeerderd, dat 'n volgroeid joden-lichaam in joden-centra uitzondering was, dat afgezien van krotten en sloppen en armoe, de minderwaardige teeltkeus van àltijd 'n jood of 'n jodin, de straten met verlepte, leelijke menschen vulde. Nou was 't ras voor 'n groot deel zenuw-ontaard, zieklijk van geslachtsdrift, geteekend door die geslachtsdrift - 't dronk niet - 't leverde in verhouding de meeste krank-zinnigen - 't koppelde overal, om belangen, leden van 'n zèlfde familie en die kregen dan 'n nieuw geslacht van blinden, imbecielen, ontaarden. Ze hadden dat nooit geweten, nooit kùnnen weten, gezwiept als ze werden door fanatieke rabijnen, die zegenden als 'n merkwaardig volk hopeloos stièrf en schimpend de enkelingen vloekten, die zich met anderen mengden. 't Smeerlappig leven van joden-jongens, met chrìsten hoeren natuurlijk, vóor 't huwelijk was bijzaak - 't trouwen
| |
| |
van 'n jood met 'n christin, van 'n christen met 'n jodin, wat meestal 'n gezond ras gaf, was het tornen aan heilige wetten. Telkens als Eleazar zichzelf ten voeten uit in 'n vitrine-spiegel zag, z'n zwaar bovenlijf, z'n korte beenen, z'n groot hoofd, telkens als-ie op Zaterdag de volte der Kalverstraat bekeek, de misvormde gelaten, de povere lichamen, wrokte-die om de misdaden van 'n kansel gepreekt, om 'n monsterachtige traditie die elken dag slachtoffers nam. Hoe hadden ze als kinderen niet gelachen om Abram-de-kippenslachter, die 's avonds en 's nachts niet zien kon - overdag wel. Overdag liep Abram als 'n hoentje, vlug en piender - tegen schemer, struikelde-die over stoepranden, dee-die om den haverklap smakken en vallen. Abram zuipt, zeien de christenen. Abram heit 'n wonder-van-'n-gebrek an zijn oogen, zeien de joden. Abram was naar 't gasthuis geweest, om zich te laten genezen - ze hadden 'm daar onderzocht, 'm niet geholpen. Zoo als de avond inviel werd Abram-de-kippenslachter blind - zoo as 't dag werd, keek-ie weer. Op 'n morgen hadden ze 'm uit 'n gracht opgehaald met 'n korf kippen, die óók verdronken waren. Eleazar was juist, om 'n beginnende
| |
| |
loodvergiftiging, bij den dokter in behandeling - toen de schouwing gedaan was - nooit had-ie de glimlachende woorden van den dokter vergeten: ‘dat komt door Unzucht, Eli, as neefles en nichies en achterneefies met achternichies trouwe’ - Voor 't eerst van z'n leven, had-ie toen'n begrafenis meegemaakt, uit jongens-nieuwsgierigheid, en 't verwrongen, blau w-paars gelaat van Abram-de-kippenslachter, dat-ie zag toen de hoofdzak in de kist werd geduwd, stond 'm nog bij in z'n gansche verwildering. Al gebeurden die dingen niet elken dag, al dee je dwaas ze te zwart in te zien - hoe ouwer je werd, hoe sterker je 't verworden oplette, den vloek van 't klitten der joden. Dikwijls was-ie verliefd geraakt - eens op de dochter van 'n bakker - eens op de zuster van Rijst - eens op 'n roosjesslijpster. Maar as 't dan kwam tot 'n praatje, 'n heupduwend wandelingetje, stuitte 'm iets in 'n kijken, 'n mondtrek, 'n lach. Ze hadden allen gelijkenis, stern-herinnering, lichaams-doen - ze leken op z'n tante - z'n zuster. Het was krankzinnig: het denkbeeld van bijslaap bij 'n jodin, gaf hem joodvan-ras, de sensatie van bloedschande. En als-ie zichzelf bekeek, z'n geteekend jodenlichaam,
| |
| |
z'n groot hoofd, z'n bleek gezicht - dan herkende-die duizend joden die-die méér had gezien. 'n Jodin nam-ie nooit. Die natuur-schànde moest gebroken worden. Alleen door lossing in 'n gemeenschap van ‘vreemdelingen’ werden de joden weer gezond, verdween een der gedrochtlijke vormendienstjes. Met Juda, had-ie over dat stokpaardje geschetterd, Juda die 'm grinnekend 'n anti-semiet noemde. Ja, hij wàs 'n heerlijk-gezonde anti-semiet, omdat-ie ghettoleven verachtte, bij zijn ziening van eene menschheid geen semietisme kon voorstaan. Haatte je niet als je betere dingen lief had? Hadden de Mozaïsche wetten niet genoeg gekankerd, moesten de oogen langer gesloten blijven - liep de maatschaplijke werking van vandaag niet storm op de maatschaplijke van voor eeuwen? - ‘Je wordt - je wordt’, glimlachte Juda telkens: ‘je wordt stapel-mesjogge op wat 't dichtst bij je is en waar je 't minste an denkt. Daar helpt geen redenatie tegen’. En nou - nou waren de theorietjes door gevrij in 't donker geblazen. Bij 't russisch jodinnetje, was z'n hartstocht gaan werken. Hij had 'r gezoend - op 'r vollen mond - op 'r rijpen mond. 'r Adem had-ie geslikt - haast 'r borsten
| |
| |
te pletter gedrukt. Als 'n woeste passie was 't over 'm gekomen. Als-ie 't moment nog eens, nog eens hervoelde, trilde alles an 'm, puilde z'n denken in leegte, stapte-die wezenloos. Wat vandaag in je gehamerd stond, smeet je morgen weg - gedachten-paskwil as je was.
Vlugger liep-ie. Juda kon van den brief, dien de juweliers hadden geschreven, weten - of 't waar was - of 'r conferentie zou wezen - of 'r kans was te winnen.
't Huis was door steunbalken gestut.
Voor-ie 'r binnen kon, moest-ie 'n poos wachten.
De krotten er naast en er achter, op de plek waar 'n hoog pakhuizenblok zou komen, waren afgebroken.
Achter metselden ze al, stond 'n versche muur met stellingen, steenen, kalkbakken. De vorst hield den arbeid tegen.
Voor, in de ruimte aan de straatzij, besloten in de oud-kalkige-wanden der huizen rondom, diepte een uitgehouwen aardpoel, nog geen week geleden doorbaggerd, nu tot bonken en rotsen gevroren.
Achter, op platte balken, rustte de heimachine met tobben ijs en saamgebakken kolen. De
| |
| |
sintels en 't aschgruis, gegrepen door de snerpende kou, lagen in den ijzeren modder koek verzogen.
Hoog boven de ouwe daakjes, plots in 't daglicht gekomen venstertjes, stramde de heistelling, spichtten gladde palen. Halfwege in den grond gemokerd, den dikken kop gesnoerd in een platgebeukten ring, wachtte een heipaal, die gestuit had, nu geklemd bleef in den harden, onwrikbaren ijsbodem. Het roestig blok, niet meer hangend aan 't pluizig kabeltouw, rustte op den ring.
Naar de straatzijde zwartte 't aardgat met bitse kluiten en grau w-geslagen greppels. Plompe koppen van palen staken er uit. Een enkele steunbalk lei reeds beklonken, klaar om 'n muur te dragen en in 'n aarde- en steenenhoop boorden schoppen en spaden daar neergestooten en door de vorst vastgeroest. Zelfs de stappen der logge baggerschoenen waren versteend. Ineens was de kou losgekomen, ineens had ze de werkers verjaagd, de kracht der machine genekt, de invreting der heipalen geketst.
Nu, wachtend op den dooi sjouwden ze steenen aan. Voor de donkere diepte met 'r knoerstige wakken en kuilen, werd 'n kar gelost. Het paard, knooklig en oud, stond te hijgen. Witte
| |
| |
ademstortingen dampten z'n neusgaten uit. Moe en slap rustte 't tegen 't lemoen. Om beurten grepen de lossers 'n vracht steenen, de handen in roodleeren wikkels. En die dan zwaaiend op 't kussen dat den schouder dekte, daalden ze de ladder af naar den bevroren aardpoel. Benee, loopend over kreunend-piepende planken, tusschen de greppels en paalstompen, smakten ze de steenen op een vierkante laag bij de heimachine.
Anderen reden heipalen, bunglend aan kettingen tusschen tweewielige karren.
En omdat een paal z'n draai verkeerd had genomen, tegen de overzij-stoep stuitte, wachtten de voetgangers, bang voor 't ruwe gerol dat de keien bedreunde. Eerst toen de ketting verlegd was en 'n breedschoftig paard de pooten schrap-zette, dompte de paal naar benee, bol van smak - werd de straat weder vrij.
Het nauw, vunzig-muffend trapje oploopend, twee-hoog achter, klopte hij aan.
't Bleef stil. Waren ze niet thuis?
Harder tikte-die, draaide de kruk om.
Voor 't kleine venster zat 'n meisje te slapen, 't hoofd langs de stoelleuning, de armen futloos
| |
| |
vergleden. Ze geleek was-bleek, met scherpe gelaatsjukken.
Aarzlend, de hand aan de deur, niemand anders ziend, 'r niet herkennend, denkend dat-ie verkeerd was, wou-ie weer heengaan, toen z e wakker werd en zonder 't hoofd te verleggen als iemand die òp is, vroeg:
‘... Wiè is daar?’
Op 't raampje toestappend, glimlachte hij.
‘Kennen we mekaar niemeer, Eitje?’
Opzittend, moe van gebaar, knikte ze.
‘Is Juda niet thuis?’
‘Nee’.
‘En moeder?’
‘Nee’.
‘Dan wacht 'k effen - as 'k mag’.
Over 'r zittend aan 't withouten tafeltje, zag-ie eerst hòe wit ze was, hoe hol 'r oogen stonden, hoe 'r handen smalden. In geen jaren had-ie 'r gesproken. As-ie Juda thuisbracht, bleven ze voor de huisdeur redeneeren, heen en weer loopend, van hoekpand naar hoekpand. Boven was-ie in langen tijd niet geweest. Als-ie vroeg hoe 't met Eitje ging, die alleen met heel-warme dagen-van-den-zomer de straat op mocht, zei Juda dat 't 'tzelfde bleef, dan eens wat beter, dan
| |
| |
opgewekt, dan dagen en dagen te moe om 't bed uit te komen. 'r Eene long was mis. 't Kon maanden duren, 't kon afloopen. Dat had God in zijn hand. Ze was de oudste van drie, altijd gezond geweest en bijna zonder overgang dàt. Soms, als-ie toch in de buurt was, wipte de armendokter aan, voelde 'r pols, zei dat ze geduld most hebben, dat 'n heete zomer 'r 'n heel eind op streek kon brengen. Maar 'r borst onderzoeken dee-ie niemeer.
Teruggeleund in den stoel, keek ze 'm aan, zei ineens wat-ie dàcht:
‘'k Zie d'r uit, Eli, as 'n oud vrouwtje, nie?’
‘Nee’, knikt hij.
‘Ja’, knikte zij.
‘Geen denken an’, praatte hij: ‘je heb 'n kamerkleur - je ziet 'r nie uit as 'n boerin - maar werachtig - werachtig - meelij hoef 'k nie met je te hebben’,
‘Og, wat zit je te liege!’ zei ze kort-en 'r oogen sluitend, bleef ze stil, met de lippen happend als de stervende bliek, die Jan-van-den-schoen- maker gister in z'n hand had gehouen.
Ze was schrikkelijk oud geworden. Ouwer dan achttien kon ze niet zijn. Nee, ouwer niet. Want Juda's koperen bruiloft was nog geen
| |
| |
zeven jaar gelejen, de gassene die tot 's m orges geduurd had. Toen en later was ze 'n vroolijk gezond ding geweest, 'n babbelkous, 'n rap helpstertje van 'r moeder, die geen smetje kon zien, die den heelen dag wreef en plaste - 'n giegelende gans, die café-chantant-deuntjes ont- hield en dol was met lezen. Ze verslond romans en rommel uit leesbibliotheekjes - ze kroop, als kind, op den zolder waar de wasch hing te drogen, turf stond gestapeld, om ongestoord in boeken op te gaan. Dan zat ze bij 't dakraam, de vuistjes op de ooren gestompt, vergat 'r eten, 'r drinken, bleef den heelen avond stil, de avonturen der helden en heldinnen in genieting herkauwend. 't Was zoo erg geworden, dat 'r vader, nijdig om 'r bleeke kleur en 'r rooie oogen, geen centen meer gaf om boeken te halen. In 'r ziekte hadden ze 'r met romans vertroeteld. Geen dag ging voorbij of ze las op 'r bed als ze niet te moe was. Soms als ze machtloos 't boek liet glippen, als elk gebaar 'r te veel was, 't praten 'r hinderde, wou ze nòg 't eind van 'n historie weten, zat Juda voor 't bed, brabbelde 'n stuk, half-begrijpend en slaperig. En als-ie voorzichtig ophield, blij dat-ie mocht uitscheiden, na 'n harden dag arbeid,
| |
| |
of als-ie geeuwend de lectuur stopte, zei ze zachies: ‘verder’. Had ze 'n goeien dag, 'n dag van veerkracht, dan schoof ze 'r stoel dicht naar 't raam, las tot 'r wangen rood werden. 't Mocht niet, 't vermoeide te veel zei de dokter - as-ie weg was, begon ze opnieuw. De verhalen van Scott, de romans van Dickens, Paul de Koek, Eugène Sue en Dumas had ze in vertaling verslonden. Vandaag, even alleen, ziek van 'n nacht die in kuchen en hoesten voorbij was getraagd, had ze niet kunnen lezen. 't Zitten was 'r te veel. Als in doods-besluiping hing ze achterover, den mond ge-vierkant, de lippen bleek als 'r huid.
De handen om de knie geslagen, keek-ie 'r aan, snel de kamer doorstarend, als 'r oogleden open kwijnden. 't Kacheltje brandde. Op de plaat stond 'n steenen kan met schokjes-schud- dende koffie. Bij den kolenbak lei 'n poes als 'n wolprop gekrinkeld.
‘Ken 'k je met wat diene?’ -, vroeg-ie, meenend dat ze 't benauwd kreeg.
‘Nee’, zei ze: ‘je mod-'t nie kwalijk neme - as 'k - as 'k zoo zit - 'k bin te moei om te kletsche.’
‘'k Weet 'r alles van’, zei hij, pogend 'r op te vroolijken: ‘'k ben 'r zelf is naar an toe geweest - met 't zelfde’....
| |
| |
‘Jij!’, glimlachte ze mat, met 'n toon van hoe-ken-dat - hoe ken dat met jou die zoo gezond ben.
‘'k Heb ook in 'n gasthuis gelegen - ook met iets an me longen - en 'k ben besser geworden.’
‘Hei-jij in 'n gasthuis gelegen?’, vroeg ze, op de elbogen leunend.
Hij knikte.
‘Ook voor je borst? - En besser geworden?’ -, zei ze, met 'n tikje ontwakenden wil.
‘En hóé besser!’, lachte hij: ‘denk is an: in 'n gasthuis in Brooklijn - in 'n ànder land - bij vreemden. As 'k me zoo slap voelde as jij nou - had 'k geen vader, geen moeder bij me - geen kip - nee, werachtig nie-eens 'n poes’...
Ze lachte.
‘Welk boek lees je?’ -, vroeg-ie dan, de vette kaft van 'n gehuurden roman, omklap- pend -: ‘Zoo - zoo - Marlitt - Marlitt - Rijksgravin Gisela‘ - en 't reepje krantepapier wegtrekkend, waar ze gebleven was -: ‘zal 'k je 'n brokkie voorlezen?’ Ze zei niet ja, niet nee. En met 'n grokkige stem, de romantische phrases komiek vindend,
| |
| |
begon-ie: ‘Gisela was doodsbleek geworden. Die twee menschen dáár vernielden zonder erbarming den heiligen stralenkrans, dien zij zoo even nog met vurigen ijver verdedigd had. Al wist zij, dat haar grootmama steeds op een afgezonderde hoogte had gestaan, van waar haar naar liefde smachtend kinderhart steeds een ijskoude luchtstroom was toegewaaid, zoo had zij er toch nooit aan getwijfeld, dat die zekere mate van terugstootendheid uit iets anders voortvloeide dan uit de strengheid van zeden en de verhevenheid dier trotsche vrouwenziel’... - Even haalde-die adem, blies, zei lachend: ‘da's 'n zin om van buiten te leeren, wat?’
Zij, niet luistrend, keek naar de ruitjes van 't venster. Toen, terwijl-ie Jn eind verder was en mal droog had gelezen: ‘Mijn hemel, genadige gravin, wilt ge ondanks aller tegenwerpingen uw voornemen toch ten uitvoer brengen’..., hoestte ze droog, vroeg onrustig:
‘... Wat doene ze naastan?’
‘Waar?’, zei hij, verwonderd dat ze niet luisterde.
‘Naastan - waar ze bouwe.’
‘Niks’ zei hij: ‘Steenen dragen. Zal 'k harder lezen?’
| |
| |
De dreunslag van 'n heipaal die omlaag smakte, rammelde tusschen de buitenmuren. Nou- ie zweeg hoorde-die de plank zwiepen en stooten, waarover de steendragers liepen.
‘Ja, lees harder,’ zei ze, t hoofd weer in rust achterover, maar nog vóor-ie 'n woord had gesproken, zat ze gejaagd op.
‘Wi-je me stoel 'n beetje na 't raam douwe?’
‘'t Tocht bij 't raam.’
‘Hindert nimmendal.’
‘Hier waar ik zit, vóél 'k 't’.
‘Hindert niks. Ik wil kijke.’
De stoelpooten schrapten over t zeil - de poes wakker geschrikt, sprong op tafel.
‘Dichter bij toe’, zei ze, prettig.
Ze stutte 'r elboog op 't kozijn. Hij, met 'n ouwe krant en 'n zakmes, dichtte den tochtkier, droeg 'n stoof aan.
‘Dank je’, zei ze, doodelijk-wit in de frischte van 't raamlicht en met 'r dunne, bleeke vingers trok ze 't gordijn op tot de franje om den stok wrong.
‘Ze beginne weer’, zei ze toen, 't voorhoofd tegen de ruit gedrukt.
‘Met wat?’ vroeg-ie zonder dat-ie 'r gezicht zag. 'r Vol-weeldrig zwart haar stond 'n oogen- | |
| |
blik in den wijden adem-nimbus van 't glas.
En met den rug naar 'm toe, ongevoelig voor de poes die rugjes gaf aan 'r slaphangende hand, zei ze eentonig:
‘... As ze steene andrage - en as ze pale sjorre - dan wète ze dat de dooi komp.’
‘Ja, dat zal wel’, zei hij, de poes aaiend.
‘Dat zal wel’, sprak ze na: ‘en dan gane ze weer metsele’...
‘Ja’, zei hij, in den toon van 'n praatje zonder doel.
‘En dan duurt t hoogstes twee dage’, praatte ze mat, den adem-nimbus in parelmoere wrijving vervlakkend.
‘Wat?’ -, vroeg-ie nog eens, schuw naar den gepletten zakdoek op den stoel, 'n zakdoek met bloedvlekjes kijkend.
‘De muur’, zei ze, terug-zittend, de blauwe lucht bestarend.
‘Ja’, zei hij, onnoozel-weg, niet begrijpend wat ze bedoelde. Zoo dìkwijls antwoordde je luk-raak, as 'r niks viel te antwoorden. En 't boek weer opnemend, vroeg-ie: ‘zal 'k verder lezen?’
‘Ja’, zei ze.
Zoekend waar-ie gebleven was, herlas-ie den
| |
| |
laatsten zin: ‘Mijn hemel, genadige gravin, wilt ge ondanks aller tegenwerpingen uw voornemen toch ten uitvoer brengen? - riep de dokter - de waardige bemiddelaar tusschen leven en dood beefde inwendig van toorn, maar hij beheerschte zich toch, terwijl mevrouw Von Herbeck in sprakelooze verbittering onophoudelijk aan haren zakdoek trok en plukte’... Ophoudend grinnekte-die, wou iets mals zeggen, maar 'r aankijkend, schrikte-die. Ze zat met 'r elbogen op 't kozijn gestut - dikke tranen vielen op 'r omslagdoekie.
Voelend dat-ie 't zag, zei ze:
‘Werom hou je op?’
‘'k Verveel je,’ zei hij, 't boek dichtklappend: ‘waarom huil je?’
‘Zoo maar’, praatte ze - en weer in den toon van straks sprekend: ‘'t is jammer - as je effen wach komp de zon langs t kozijn - poes weet 't al. Googeme rakker’.
Werklijk 'n plasje zon, gul van lichting en bewegend alsof 't door 'n scherf spiegelglas werd gekaatst, kringelde langs den kozijnhoek op tafel.
Vreemd-lachend lei ze 'r vingertop in 't wiegelend plasje.
| |
| |
‘Over 'n kwertier’, zei ze, de richting aanduidend: ‘krijg je lieh dáár in de hoek bij 't kassie en dan kruipt 't zóó om na de koperen doofpot - dan blijft 'r nog effen 'n streep - en dan zie je m niemeer’.
‘Hoe weetje dat zoo precies?’, glimlachte hij.
‘Omdat-ie nou schuins achter de huizen daar komp en weggaat achter de muur’.
Buigend over de tafel, keek-ie door 't raampje naar wat achter 't huis werd gebouwd. Stevig uit den grond plompten de dikke pakhuismuren, met zware, egale, witte balken. De stelling, die hij buiten gezien had, toen-ie moest wachten, stond op 'n paar meter afstand. Op de bovenste plankenlaag, zoo dichtbij dat je 'r op kon stappen, leien baksteenen en kalkbakken, sommige met troffels er in. En tusschen de voegen der reeds gemetselde steenen rulde de kalk in korzlige strieming. Even over den rand van den versten muur, pluisde takken-gewar, scherp van zwartte, licht deinend op den wind. De lucht, staalgrijs met blauwe scheemringen, waar de zon scheen, wijdde diep over de daken der krotjes bij de opengebroken ruimte.
Nog terwijl-ie keek, klonk 'r stem, mono- | |
| |
toon. Ze zei iets dat 'm op den stoel terugwrong.
‘... As 'k dood mot gaan, was 'k liever dood gegaan vóór die af was’.
‘Dood gegaan! Dood gegaan!’, snauwde hij haar toe: ‘'n jong ding as jij mot zulke nonsens niet zegge.’
‘Wathelleptsmoeze?’, zei ze verveeld: ‘wad-'k weet - dat weet 'k - 't was zoo gezellig...’
Hij hield z'n mond.
Zij, de hand warmend in 't grooter geworden zonneplasje, speelsch de poes verduwend, die spinnend 't zelfde zocht, praatte door:
....‘Toen de boel af was gebroke, kon je zien, kon je zien - elleke dag wat anders. In September zijne ze begonne. As je eerder hier was gewees, Eli, ha-je je hart kenne ophale. Herinner jij je nog, hoe 't vroeger was?’
‘Nee’, zei hij. Nooit had-ie 't opgelet. 't Was hier as overal.
‘Vroeger zag-ie niks as dake en dake - vroeger ha-je daar 'n goot enne daar 'n raampie met 'n tulle gordijntje enne daar 'n schoorsteen - as de wind 'r op sting krege we de rook binnen - herinner jij je dat nou nie?’...
‘Nee’, zei-ie nog eens.
| |
| |
‘Ikke wel,’ lacherde ze: ‘van me zevende dad-we hier wone, hebbe we 't gehad - da's nou òver de tien jare - en we zijne wel is op de dake geklomme me broer en ikke, maar nie ver, nie ver, want dan kreeg-ie 'n boch met 'n diepte om duizelig over te worde. - In September zijne ze gaan breke, eerst de panne, toen de balke, toen de steene. Vader heit ze wel 'n kom koffie door 't raam angereikt, as ze bezig ware - enne toen kwam de boel open - dat was zoo vreemd - zoo raar - net of je verhuisd was - of-ie in 'n ànder huis zat’...
‘Dat zal wel’, zei hij, terwijl ze kuchte van 't lange praten.
‘... Je kon de boome van de grach, die nog groen ware zien en sjijn as de zon binnen scheen. - Tot twee uur sting-die in de kamer, òver de streepies van 't kleed tot bij de bedstee. Je ken nòg zien waar 't behang is verschoten. Daar. En dat was zoo gek, zoo verschwarzt - nooit was-ie in de kamer gewees, nog nie op de tafel as nou. 't Was soms zoo warrem, dat moeder in 'r jekkie, met d'r bloote hals, voor 't raam zat. En 's avonds, 's avonds was 't zóó raar - luister-je nie? - Vroeger keek-ie 's avonds nie na
| |
| |
buiten - d'r was geen buiten - d'r ware enkel panne - enne dan bleef 't gordijn neer - nie voor de inkijk - de inkijk van de panne, da's om te lache, waas? - voor de gezelligheid as de lamp brandde. Maar nou, nou de boel open lee, nou zag-ie daar en daar lichte raampies en as 't donker was, zag-ie sterre’...
‘Dat zal vrèemd zijn geweest’, zei hij, knikkend.
‘O zoo vreemd. Je wist nie wad-je zag. Je zag de groote beer - ken je die? - dat zijne d'r zeven bij mekander - as briljante - vier zóo - enne vier zóo. De lamp hebbe we wel is uitgelate om te kijke.’
Ze zweeg, de stelling, den pootigen muur, de kalkbakken besoezend.
‘As de dooi deurgaat - is 't weg - krijge we 'n muur tweemaal zoo hoog as 'r gewees is. 'k Wou dad-'t gong vrieze, zoo hàrd, zoo hàrd, maande en maande. - In twee dage zijne ze d'r - 'k hei 't geteld - d'r komme telkes acht lage en tweemaal acht zijne zestien - dan blijft 's avonds 't gordijn weer neer - is 't uit met de pret, poes’.
De kat zat te spinnen - 'n hoek van 't tafelblad zwom in licht.
| |
| |
Stroef keek-ie 't raam uit, meetellend of ze gelijk had.
Zij, op, wit van vermoeidheid, lei achteruit in den stoel, de oogen gesloten. 'n Poos zaten ze zwijgend, plofte de koffiekan 'r schokjes, knerste 't zwiepend gepiep van de plank waarover de steendragers liepen.
Toen vroeg ze of-ie verder wou lezen.
‘Nee - nou niet’, zei hij stug.
‘Doe me 't plezier, Eli’, zei ze: ‘jij lees beter as vader’.
‘Je hoofd staat 'r nie na’.
‘Doe me 't plezier’, zei ze, mat.
En in de wachting op Juda, vervolgde-die van Gisela, 't zonlicht op 't boek, de woorden in dwaze verte gesproken.
Rozetje, de moeder, zindlijk, mager vrouwtje, dat nog wel is bakerde, as 'r in de buurt gelegenheid was, nou op 'n kraam liep te wachten, 'n kraam van àlle minnute bij Jacobs, de-kooschere-vleeschwinkel, en verdrietig werom kwam, omdat 'r wel weer 'n pijntje hier en 'n pijntje daar was, maar nog geen begin van weëen - hoe men zoo stom was om geen anteekeninge te houe begreep ze bij god niet! -
| |
| |
Rozetje liet dadelijk 't hoog-geflapt gordijn neer. Zooveul licht gaf gewoon 'n verschteering in de kamer. Bedrukt, in zorgen om de laatste centen die op raakten, dee ze bedrijvige dingetjes, zacht van gebaar asof ze in 'n kraamkamer liep. Verstandig praatte ze terwijl, met angstjes in de oogen om Eitje die achterover leunde, 't gelaat in de schaduwlijn der gordijnlat. Nee, ze had Juda niet willen terughouen van de staking, al verdiende-die dikwels rijk as baas. En ze klaagde nou nòg nie waar-ie bij was, zoo as honderde vrouwen die elleke dag as 'n oordeel te keer gingen. Maar ze dàcht 'r van, wat ze dacht. Voor alle roezies in de gezinne, voor al de schrikkelijke roezies wou ze wel 'n dubbeltje hebbe, dan had ze 'n gezegend jaar. Dat komt, zei Eleazar, bijna fluisterend sprekend om de zieke niet te storen - dat komt omdat niet alle vrouwen zoo wijs zijn as jij.
‘Wijs - wijs’, zei ze bedenklijk: ‘wat je wijs noemp. 'k Hei daar 'n zustand bij Klaroen bijgewoond - ze slaat 'm gewoon op zijn smoel.’
't Geel gelaat met de diepliggende oogen van den diamantslijper, die voor máanden zorgeloos
| |
| |
met den lapjeskoopman stond te gijnen, leefde op voor Eleazar. 't Most moordend zijn, als 'n man niet thuis kon komen zonder krakeel, gekijf en verwijten. Wat was 'r 'n stuk samenwerking door vrouwen vernield.
‘Hoe ken ze zoo tegen 'r eigen belang vechte!’ -, zei-ie, met opwellende sympathie voor Klaroen.
‘Wacht eerst tot jij getrouwd bin’, sprak Rozetje, 'r adem ploffend in gewasschen glazen, die ze zoo voor de zindelijkheid nog eens met 'r schort nawreef: ‘juillie dòene en wij zitte 'r voor.’
De trap gromde 't snelle gestamp van Juda's voeten.
Opgeruimd de koude handen wrijvend, bevestigde-die wat Dovid verteld had. De juweliers wouen onderhandelen. As d'r voorstellen an te nemen waren, zou 'r morgen 'n meeting zijn in 't Paleis, om de slijpers zèlf te laten beslissen. Rozetje schonk koffie en Eli most van 'r kiks proeven. Kiks was 'r nog al die tijd gewees, kiks die ze zelf bakte. As ze nie de mazzel van twee bevallinge had gehad - veul geld was 'r nie van ingekomme, maar alle beetjes hielpe - dan hadde ze óók met
| |
| |
de lommerd motte beginne. Eitje wou geen koffie. As Eli zich effen omkeerde, zou moeder 'r helpen in bed stappe. Ze mochte wel prate. 't Hinderde 'r niet. 'r Rok hoorde-die neerglissen en in de glimmering van 't venster zag-ie even 'r naakte armen voor ze 'r nachtjekkie antrok, armen, mager als pijpen van 'n skelet. Babbelend, voor 't kozijn gebogen, met 't uitzicht op den wachtenden muur, wikten ze de kansen, wat 'r van de eerste eischen zou blijven staan, wat Dekker zou laten vallen. Toen was 'r weer gestommel op de trap, hakkelden zoekende voeten op 't portaaltje.
‘Dat zal voor mijn weze’, zei Rozetje, de deur openend.
Ze had goed geraden. 'n Joden loopmeissie, hijgend van 't rennen, met malle oogen, omdat ze zùlleke boodschappen most zeggen, vroeg of de juffrouw dadelijk nog is bij Jacobs wou komme, want zoo as de juffrouw d'r hiele gelich had, was 't water losgekomme, most ze maar zegge.
‘'t Water!’, riep Rozetje, verrast en verschrikt, toch kalm als vrouw die erger gevallen heeft meegemaakt: ‘'t water losgekomme? Dat ken nie! Is d'r dan om de dokter gezonde?’
| |
| |
Ja, Jacobs was zellef na de dokter gehold, gehold. En of de juffrouw geen seconde wou verlieze.
Vlag in de kast grijpend naar 'n pak dat gereed lag, en 'n flesch carbol in 'n ouwe krant wikkelend, haastte Rozetje naar 't portaal, blij redeneerend: ‘Addenoj, wad-'n bemazzel vandaag! As Eitje nou maar voor juillie ken braje? Zal je anders an je vader waarschouwe, Eitje, as de aardappele koke en hoe-die ze afgiete mot?’
‘Ga u maar gerust’, klonk de stem uit de bedstee.
Zij, heen-dribblend, twee pakken onder eén arm en de flesch in de vrije hand, kwam nog eens blazend terug. Gammerte, gammerte as ze was - daar had ze d'r schaar vergeté - d'r goeie schaar - want honderd tegen eene dad-as de dokter uìt was of nie dadelijk komme kon - zij zellef de streng zou motte doorknippe - 't was 'r wel tienmaal gebeurd. Juda zocht de schaar, zij zocht de schaar, Eleazar zocht de schaar. Dan lee-die in d'r verstelmandje. Ja, daar lee-die.
‘Drink je koffie nou uit!’, riep Juda: ‘zal 't van die eene slok afhange?’
| |
| |
Nee, de koffie was te heet. Wel stopte ze haastig 'n brok kiks in 'r mond en iedereen gedag roepend, kauwend met tandlooze kaakjes, sjokte ze voor de tweede maal de trap af.
Fluitend, jong van gevoel, kwam-ie na uren de poort binnen. Flauwtjes-vragend, had-ie van Juda - nou de lucht opklaarde, nou 't geen halve week meer kon duren - 'n gulden uit Rozetje's geldkopje geleend. De zon in de straten, de zon op de ijsgrachten, de zon in den glanzende hemel, had 'm wakker gefleurd. Voorzichtig-berekenend had-ie 'n pond zout, 'n half ons gemalen koffie, 'n brood en 'n kan petrolie in 'n ouwe azijnflesch gekocht. Goddank, 't feest van gister werd niet door 'n zuren morgen verstoord.
Frisch van gelaatskleur duwde hij de deur open, stutte achteruit. Over tante Reggie, naar de zij van de glazen kast, zat Druif, de onderrabbijn, kouwlijk-verschrompeld in 'n jas met bonten kraag. Er broeide iets. Hij voelde t an 't plotsling gezwijg, an 't gezicht van de blinde, die niet bewoog, toen ze 'm hoorde. Anders knikte ze, anders herkende ze zijn manier van loopen.
| |
| |
‘Middag’, zei hij, de zakjes neerleggend, naast 'n gulden die 'm hinderde. En in de nog durende stilte, wikkelde hij de azijnflesch uit het papier. Wantrouwig de tante en Druif aankijkend, vroeg-ie: ‘Stoor 'k?’
‘Nee, jij stoort niet’, antwoordde Druif. Z'n gelaat was vetter, voller geworden - z'n stem had dezelfde vadzige klanken.
‘'k Heb zout, koffie, brood en petrolie meegebracht’, zei hij, verwonderd de blinde toepratend. Ze moest voor haar doen wel grimmig-kwaad zijn, als ze zoo zat, met hard-geknepen lippen en vertrokken vuisten.
'r Oogen, 'r trouwe blinde oogen stegen van uit hun bedenkende staring - de oogen waarvan-ie elke bedoeling wist, de ouwe troebele oogen van wit en glazig pupillen-getast, zochten z'n gelaat. Zwak deinde 'r hoofd, als in aarzling - of ze 'm góéd zag - of hìj 't wel was - of ze zich niet vergiste. Dan bleef ze zonder 'n ademtrilling - 'm star in de oogen zien, met 'n aanhoudendheid en 'n schrikachtig verwijt, dat-ie in dwaze reflex steunend de hand op tafel lei. Ongeduldig, Druif van achterklap en ophitsing verdenkend - 't was niet moeilijk 'n blinde vrouw in je macht
| |
| |
te krijgen - en in radsnelle ingeving meenend dat-ie 'r wel mals en giftigs verteld zou hebben van de bijeenkomst tóen in 't Park, van z'n heftige woorden om de stakers warm te houen - glimlachte-ie valsch tegen den jood in de dikke jas. As 't mòst zou-ie 'm staan. Hij kéék. Hij liet zich geen loer draaien. Druif verwrikte niet. Ontstemd en norsch keek-ie naar de punt van z'n laars, waaruit pettig 'n lipje boorde. 'n Stilte van felle vijandigheid groeide van hoofd tot hoofd. Boven stompte 't gescharrel van de kindren van Suikerpeer, die knikkers schenen te rollen. Toen gebeurde 'n eenvoudig ding, dat Eleazar deed verbleeken, dat zoo vinnig in z'n hersens snee, toch zoo simpel was, dat 't 'm in elk bewegen, in elke spanning, in elke geluiding bij bleef. De blinde, smakte 'r dorre handen op de leuning van den stoel, duwde zich op, stiet 'r stoof weg en schuw-plechtig van tast, den arm in wijzing vooruit, 't hoofd met de zilvergruisjes onder den bandeau geheel in de lichtbleeking van 't venster, de lippen in trillende proeving, ging ze op de deur toe. 'r Hand, plotsling in beving gegrepen, klapperde even tegen den kruk, alsof 'r iemand achter stond
| |
| |
die aarzelde binnen te treden. Toe-tastend dan, wijd-opende ze de deur. De binnenplaats-kou, de kelderkilheid der muren, zoog om de voeten. En sidderend de hand heffend, klimmend langs 't verveloos grauw van den deurpost met 'r oude spinnepoot-vingers, bleef ze 'm schrikoogig aankijken, tot ze de plek waar de mezoesos gehecht was geweest, had bereikt. Nog voor 'r hand de spijker-groefjes belei, vóor ze dreigend inzwartte tegen 't grijs cement van den overzij-muur, begréép-ie. In 'n snijdende geheugen-flitsing. zag-ie zichzelf in den avondschemer staan, dien eersten nacht thuis uit Amerika, met Saartje op den arm - hoe z'n vingers dezelfde plek beplukten - hoe 't wetsrollen-hulsje gekringeld had in 't water bij 't kreng van den hond. Geen oogenblik had-ie 'r meer aan gedacht. In 'n verhit gevoels-opwellinkje was 't gebeurd. Nou, door 'r angstigen ernst, door 'r tragisch hande-gezoek, alsof ze iets dierbaars miste, hem van 'n grove schennis beschuldigde, hóórde-ie Saartje's geheimzinnig gepraat, met 't angstig ‘O, oomè!’ -, zàg-ie de stinkende, groen-wazige gracht.
In den deurpost, 't licht dempend, met 'n stem die 'm zeer deed - nóoit had-ie 'r zoo
| |
| |
gehoord - bijna onbeweeglijk, den arm strak omhoog, vroeg ze:
‘Waar is de mezoesos?’...
‘Weg’, zei hij, geprikkeld door Druif's betoogend zwijgen.
‘Wáár weg?’, vroeg ze nog eens.
‘Weet 'k niet!’, zei hij, ongeduldig.
Langzaam zakte Reggie's arm, langzaam ging ze naar 'r stoel terug. Daar, plots van 't stroefheid ontdaan, begon ze huilerig 'r dorre handen te wrijven, zwaar-hijgend en kreunend.
‘Wanneer’, sprak Druif en z'n hand sloeg naar de tafel dat de gulden rinkelde: ‘wanneer krijgt 'n rechtschaffen man 't in z'n hersens - in z'n hersens, zeg'k! - om mezoesos van 'n deurpost te trekke?’ - En driftig wordend door Eleazar's opvlammend kijken: ‘dat zijne kwajongensstreke - ja, kwajongensstreke! Waar Saartje bij was, hei-jij 't losgetrokke - in je zak gestoke. - As ik daar nie binnen kom, weet je tante 't nie-eens - 'n schandaal - 'n schandaal as geen rechtschaffen man doet!’
‘Da's ongeluk ànroepe - da's ons beschrieje!’, klaagde de blinde, op en neer wieglend, smartelijk hijgend.
| |
| |
‘'k Heb niks geen lust,’ zei Eleazar, zich inhoudend, onverschillig voor 't venster staand: ‘om 'r waar hìj bij is, over te praten. Dat kenne we onder mekaar af’...
't Vleezig-bleek gelaat van Druif, kreeg 'n kleur van verwoedheid.
‘De gotspe, de gotspe van zoo'n kwajongen!’, viel-ie uit: ‘wie geeft jou 't rech om je hande an mezoesos te slaan!’
Minachtend haalde Eleazar de schouders op. Krakeelen zou-die niet. 't Toontje van den man most-ie maar slikken. As tante Reggie 't 'm alleen had gevraagd, was 't 'n ander geval geweest. Nou verdraaide-die 't uitleg te geven.
Maar Reggie maakte 't moeilijk.
‘As-die maar zeit’, sprak ze klagelijk, in de weer opwellende goedigheid om te sussen: ‘as je maar zeit Eli waar 't gebleven is - weg is 't toch nie geraak - weg dat is ongeluk, ongeluk’...
Nog hield-ie z'n mond. An 'n opzet om wat háár heilig was te verstoren, had-ie niet gedacht. Als 't ding niet los had gelaten, zou-ie 't niet met mallen mòedwil afgerukt hebben en als 't niet bij de gracht op den steen was gevallen, lei 't nou niet in de modder. Met
| |
| |
haar angstjes, haar vredig geloof, haar hechten aan voorschriften en overleveringen had-ie meelij, sympathie - elken dag keek ze in 'n afgrond, in 'n diepte van dood, elken dag gaf 'r dat vertrouwen 'n blijjen steun, waaraan je niet knaagde, waarvan de ongereptheid je 'n stadige bewondering gaf - Als-ie in die avondstemming maar even geweten had, dat-ie haar 'n ongelukkig uur bezorgde, had-ie 't wrevelig gebaar achterwege gelaten - zij droeg 'r noodlot zóo kloek, zoo gelaten, dat elke spot, elk nuchter ontleden, in de buurschap van 'r starende oogen 'n misdaad werd. Die màn moest 'r buiten blijven. Die man met z'n honderd-centen-weldaad van armbezoek. Die man, die de poort door was gekomen, de wanhoops-woningen gezien, de schimmelige muren, de krottige kamers, een- en twee-hoog, en 't eerst op 'n deùrpòst lette. Die man in z'n warme pels - die man die geen oogen voor 't raamlooze hok had, waarin de strontton stond en Dovid met de kinderen op den grond lei. Die man, die door z'n beroep - 'n ander woord wist je 'r niet voor - de hel moest weten waarin zìjn joden-volk leefde, de hel van sloppen en stegen en niet met bloed-be- | |
| |
loopen oogen z'n razernij om zooveel schanddaden uit-gilde. Die man, die geen trappen klauterde naar Poddy, Poddy in de bedstee - niet naar Suikerpeer, niet naar de buren, achter en voor, die om dagelijksch vreten vochten - die man, wiens hersenen niet brandden, wiens adem niet snoof in wilden opstand, als-ie menschen zag krielen, verdierlijken in kelders en keeten - die man die òpschokte als-ie het teeken der geboden op 'n deurpost miste - die jongens beschimpte als ze op sjabbes róókten - die ijverig snuffelde of eten en drinken kooscher waren - of 'r matzebrood werd gegeten op Paschen - of de vrouwen bandeau's droegen - of 't vleesch in de hal werd gehaald - of 'r sjabbesgojjen waren voor 't licht op Zaterdag - die man, die in z'n star dogma elken dag an pas-geborenen de besnijdenis verrichtte, elken dag 't brandmerk van slaaf en slaafschen vormendienst op weerlooze lichaampjes zette - die man, die bad, smeekte, zong, zegende - die man, onaantastbaar in z'n synagoog - die man, die nou misschien in 'n zak van z'n jas 'n cachet diamanten bewaarde - hij had 'm zièn sjaggeren in 't Casino, toen de schoenenjood
| |
| |
z'n laarzen poetste. Tegenover dien man, nam-ie niks van 't gebeurde terug - die man was 'n vijand van hèm en de andren.
‘Hoor je nie? - Hoor je nie, Eli?’ -, vroeg Reggie nog eens.
‘'k Weet niet waar 't gebleven is’, loog hij - waarom zou-ie 't 'r moeilijk maken? - ‘en als dàt 't ergste is, dat 't zoek is geraakt, dan komme we 'r wel door heen’.
‘Dan komme we'r wel door heen! Dan komme we 'r wel door heen!’, sprak Druif driftig na: ‘hij weet nie waar 't gebleven is! As 'n kind dat zee, zou je 'm voor z'n broek geven. Ofdie 't weet! Of-die 't weet!’
De tergende toon van schoolmeesterschap, 't bruske doen van den onderrabijn, die 'm als jongen gekend had, nou hier optrad tegen iets dat hìj 'n gruwel vond, begonnen Eleazar te hitsen. De tijd dat diè z'n meerdere was, was voorbij.
‘'k Geloof’, zei hij, bleek van ingehouden drift de vuisten in de broekzakken ballend: ‘'k geloof dat u met 'n gift bij m'n tante ben gekomme - hou u daar bij - ìk heb geen trek in herrie’.
Even leunde Druif terug in z'n stoel, dan
| |
| |
zei-ie vinnig: ‘'k Wil geen woord an jou verspille. Jij ben 'n frecher haurik! En jij liegt - jij liegt - d'r is wat met de mezoesos gebeurd. Dat zag 'k an je gezich, toen je blinde tante na de deur ging, toen ze d'r hand an de plek lee. - Jij liègt!’
Scherp hoekten Eleazar's elbogen - hij was 'n kwajongen - 'n kind dat 'n pak voor z'n broek most hebben - 'n leugenaar. De drift deed de aeren van z'n slapen zwellen. Reggie vergetend, ènkel 't gelaat van den week-zinlijken jood met den zwarten ringbaard ziend, zei-ie snerpend-grimmig:
‘Ik lieg - jà - 'k lieg! As je de poort doorgaat, ken je 't in de gracht zoeke! 'r Moste 'r méér in gesmeten worde - ze hoore niet op de deurposte van mensche die verrekke. Getrapt en getrapt - uitgezogen, armoei, ellende - en de geboden op je deurpost - da's om te giere, te gille van 't lache!’..
Dreunend sloeg Druif's hand op de tafel - de flesch met petrolie hobbelde - de zak met 't zout sprong open.
‘Jij schijnt te vergete’, heftigde hij, dreigend opstaand: ‘met wiè jij spreekt, kwajongen, kwàjongen!’
| |
| |
‘In gosnaam - in gosnaam’, smeekte de blinde, angstig van 'r stoel rijzend: ‘ga jij weg, Eli - hou je mond, Eli’...
‘'k Heb jou geen displeizier wille doen’, zei Eleazar zachter: ‘en an jouw deurpost zal wel 'n nieuwe mezoesos komme - d'r zijn 'r genog! - voor mijn is 't ding niet dàt waard, niet dàt!’
‘Jij - jij eindigt verkeerd’, kwam Druif nog eens los, driftig z'n jas toeknoopend: ‘jij ben 'n te erge kwajongen, om 'n woord an te verspille. Zoo waar God me hoort - voor jóú komt 'n stràf!’
Verveeld haalde Eleazar de schouders op. 't Dee 'm niks. 't Was haast komiek dat zoo'n man, plechtig in naam van 'n god sprak, in naam van 'n god dreigde.
‘Gaat uwe nou zoo nie heen - blijf uwe nog effen’, mummel-praatte de blinde, die de verwoedheid der twee vóélde: ‘uwe mot denke dat hij om de schtaking bitter is - al valt 't nie goed te prate - al heit-ie gedaan wad-'k me nie denke ken - dad-ie verschteurd is - door wat ons in de laaste tijjen is overkomme - hij meent 't zoo nie - hij meent 't zoo nie’...
‘Tante!’, viel Eleazar haar in de rede: ‘maak je nie kleiner as noodig is. 'k Had 'r
| |
| |
geen lust in narrigkat uit te krame - hij heit me gedwonge. En an hèm hei-'k maling’...
Druif bleef stil. Van 't hoofd tot de voeten nam-ie den jongen man op, begrijpend wàt 'r gebeurd was. Dagelijks vergiftigden brochures, vergaderingen jongens die-die kende. Dagelijks las-ie van joden die debateerden, van joden die opruiden, van joden die schreven. Kwaje apen, onwetende rakkers, slaapkoppen-van-deschool, wie-die met moeite dingen had ingepompt, die geen brief zonder fouten konden saamflansen, deëen an politiek, schetterden op meetings. De diamant-industrie, met 'r fabrieken, was 'n pèst. De een stak den ander aan. De een leende den ander boeken, socialistische kranten. In tientallen gezinnen, die-die van jongs bezocht, had je van die drieste, brutale vlegels, waarom je voor jàren gelachen zou hebben, smakelijk gelachen, àpen-van-jongens die redeneerden over Marx en Lassalle, over economische toestanden, over godsdienst, over wat je maar wou. Verwaand, over 't paard getild, na-leuterend wat ze onthouen hadden, wat onrijpe hoofden niet konden beoordeelen, zag je ze op openbare vergaderingen 't woord nemen, bekende, aàngeziene ingezetenen aanval- | |
| |
len. Telkens klaagden vaders en moeders. Telkens kwam-ie in botsing, werd-ie op voet van gelijkheid gebrutaliseerd. Vroeger kon-ie de arme wijken niet inwandelen of van alle kanten groetten ze, knikten ze, namen ze d'r petten af. Tegenwoordig had-ie wel 'ns 'n aarzeling of-ie 'n groep diamantslijpers ràkelings zou passeeren, òf naar de andere stoep wippen. Het was 'n vloek, 'n vloek. 't Scheen of de ramp van 't schandelijk socialisme, 't liederlijk, alles-bedreigend socialisme op de droomerigheid van joden 'n bijzonderen vat had. Gister nog, was de moeder van Jozef Cahen, 'n jongen die op 't seminarie studeerde, bij 'm kommen huilen. Jozef had 'r gezeid dat-ie niet verder wou, dat z'n oogen open waren gegaan, dat-ie niet kòn. Zèlf had-ie den jongen toegesproken, 'm willen overtuigen van 'n schoone roeping, van de heerlijkheid van 'n godsdienst die door alle eeuwen was blijven staan. En 't bleek jongetje, 't intelligent broekje had 'm met dweepziek geraaskal, met platte beschimping van de heilige schrift zoo geërgerd, dat-ie moeite had gehad 'm geen draai om z'n ooren te geven. Dit van vandaag, spande de kroon. 'n Goddelijk symbool afrukken, 'n kwaad- | |
| |
aardig beweren dat mezoesos niet behoorden op de deurposten van àrmen, dat was zóó tergend, zoo door en door driest, zulk een hoon van den God-van-Israël, dat-ie naar schampere woorden zòcht.
‘As jij - as jij -’, hakkelde hij: ‘as jij tot de jaren des onderscheids ben gekommen - zal jij tot 't uur van je dood berouw en wroeging hebben over dàt - over dàt’...
Z'n week-zinlijk gelaat was bleek van ingehouden woede, z'n lippen beefden.
‘Waarom? - Waarom?’, zei Eleazar, met 't onprettig gevoel, dat-ie zich niet had kunnen bedwingen - hij en de onderrabbijn waren uitersten, twee vijanden-voor-altijd - wat gaf 'n dispuut? - wie won 'r bij? - wat schoot je 'r mee op, als die man dacht, dat-je 'r plezier in had 'm ongehoord-scherpe dingen te zeggen? - was de strijd niet gróót genoeg om 't zónder krakeel van zoo bitsen aard te bereiken? -: ‘waarom?’ -, vroeg-ie nog eens met 'n schijnbaar-angstige wijking in de stem: ‘waarom zal 'k wroeging hebbe over iets dat me koud laat? - 'k Ben niet de eerste - 'k zal niet de laatste zijn’...
‘De minste christen heeft voor dàt eerbied!’ -
| |
| |
driftigde Druif, de weeke hand aan den deurknop: ‘de minste christen spoegt op joden as jij!’
‘Joden as ik’, herhaalde Eleazar mat: ‘weten dat eindlijk de Messias is opgestaan’...
Toonloos sprak-ie dezelfde woorden die-ie dien avond in de sneeuw tot Juda gezegd had - 't leek 'm zoo simpel, zoo kláár, zoo 't éénige om je an vast te houen.
‘De Messias! De Messias!’, zei Druif, hartstochtlijk-verwoed pratend: ‘wat doe jij met zulke namen in je mond, aap, kwajongen, freche vlegel!’
‘De Messias - de Messias’, zei Eleazar nog eens: ‘as we die nièt voelde, as-die in onze krotten geen dinge gezegd had, waarvoor jij geen ooren heb - waarvoor die Christus gekruisigd hebbe geen ooren hadde - dan zag je nou niks as moord en vlamme - dan stond geen steen overend. Daar magge jullie voor danke’...
Even keek Druif of-ie 'n krankzinnige hoorde bazelen.
Toen, de deur nijdig open-rukkend, zei-ie: ‘'k Kom nog wel is terug, Reggie - as-die - as-die volslagen gek 'r niet is.’
| |
| |
Z'n schaduw glee langs de tullen gordijntjes - z'n voetstappen grimden de poort door.
‘'k Zal dadelijk voor 'n nieuwe mezoesos zorge’, zei hij, 'r gesloten oogen toesprekend.
Ze antwoordde niet, leunde met pijndoende vermoeidheid achterover.
In de stilte begon-ie 't zout in de zak terug te duwen, de zak die door Druif's vuistslag was open gesprongen. Zij, onbeweeglijk, beluisterde 't gewrijf van z'n vinger. De armen op tafel stuttend, diep van medelijden, verontschuldigde-ie zich nog eens:
‘... Vin je dat nou zòo vreeslijk, tante? Heb 'k zóo de gewoonte je met opzet te hindere?’
‘Dat mot je voor God, voor God-de-almachtige, die ziet wat wij nie zien, verantwoorde’, praatte ze, de handen op de stoelleuningen leggend: ‘wat je gedaan hei - is slecht - is àngstig-slecht, is om over te huile, is - is God verzoeke’...
‘God verzoeke - vèrzoeke - beste ziel’, redeneerde hij, 'r bezorgd oud hoofdje beglimlachend, harder sprekend om 't knikker-geraas van de kinderen boven: ‘zie jij God in de donkerte van je hoofd zóó klein, zóó klein?’
| |
| |
‘God kèn je nie klein zien, jònge’, antwoordde ze zacht, voor 't eerst sinds z'n thuiskomen weer jònge, den naam waarvan-ie zoo hield, zeggend: ‘God is groot, gróót en z'n wet is zijn wet’...
'r Was plechtigs in 'r doen, plechtigs in 't geloovig staren van de blinde oogen naar wat zij den hemel dacht.
‘'r Komt 'n nieuwe mezoesos - as je wil 'n half dozijn’, zei hij, hartlijk van opbeuring.
‘Met 'n nieuwe raakt 't nie ongedaan, jònge. Nee, jònge! Jij hei die avond je geloof in de gracht gesmete - 't geloof van je vader, je grootvader, je òver-òvergrootvader. Jij hei geen geloof meer. Gistere-avond, toen Dovid van de juweliers vertelde, hei-je al zoo ies gezeid - van géén zegen van God. Ken je dan geen zociaal weze - as Dovid zeit dat jij bin - zonder je geloof te verlieze?’...
‘Nee - ik niet!, viel hij haar in de rede: ‘andren wel. Ik nièt!’
‘As 'r dan meer zijne as jij bin’, sprak ze rustig: ‘dan beklaag ik ze - met 't geloof gaat 't geluk uit je weg’...
‘Met 'n ander geloof, komt 'n nièuwer ge- | |
| |
luk’, glimlachte hij. Waarom 'r te verontrusten? Wat zou ze 'r van begrijpen als-ie 'r zei dat 'n jóód die socialist werd, àlles brak, dad-ie alles móést breken van 'n door de eeuwen vergruizeld wetten-verband.
‘Je hei me 'n ellendige dag bezorgd’, zei ze, stooterig ademhalend: ‘'k Zal God bidde dad-ie je vergeef - dad-je 't zoo nie gemeend hei’...
‘Doe dat’, lachte hij, 'r eene dorre knokelhand in de zijne nemend, vrindelijk 't rulle vel streelend.
‘As je - as jij’, glimlachte ze met 'n vrede die 'm altijd 'n zwelling om 't hart gaf - daar ging zoo iets kostelijks en prachtigs van uit: ‘as jij’ - en 'r magere vingers omtrilden z'n hand: ‘as jij getrouwd bin - dad-je 'n beste, oppassende joodsche vrouw krijge mag! - omein! - en 't uur is gekomme dad-zij in de baring leit - van 'n zoon, omein! - van 'n gezonde dochter, omein! - en je dan voor 't eerst achter de deur - je luistert àltijd an de deur as 't zoover is, jònge - voor 't eerst je kind hoort roepe: in-de-la! - in-de-la! - dat roepe ze àllemaal as ze pas op de wereld zijne - àllemaal roepe ze: in-de-la! - dan hóór
| |
| |
je an de stem van je kind - dad-'r 'n God, 'n álmachtige God is’...
Met prettige drukjes hield ze z'n hand en 'r vochtig-geworden oogen dwaalden op 'm toe.
Ontroerd, met den lust 'r in z'n armen te nemen, stond-ie zwaar-ademend stil.
‘Tante Reggie’, zei-ie toen en z'n grijze oogen keken star van lichtenis door de tullen gordijntjes naar de in kou gebleekte binnenplaats: ‘as 't zoover met mijn is gekomme, às 'k 'n kind heb, zal 'k 't éérst van de mènschen leeren, 'r God laten zoeken, zèlf, zèlf - buiten - altijd bùiten - niet in 'n kerk’...
‘Niet in 'n kerk’, praatte ze: ‘zonder kerk, kèn 't nie. As God ons nie uitverkoren had, uitverkoren, zouen we 't nie tegen verdrukking en rissches hebbe uitgehouen’...
‘Uitverkoren!’, lachte hij, de heele jodenbuurt met 'r ellende voor zich ziend: ‘uitverkoren! Al voor eeuwen heit Spinoza zoo helder as glas gezeid dat negers en kaffers zoo goed zijn uitverkoren as wij’...
‘Wiè heit dat gezeid?’ -, vroeg ze, prettig-gemoedelijk.
‘Spinoza’, herhaalde hij kluchtig. En onmiddelijk lachte hij onbedaarlijk dat de tranen
| |
| |
over z'n wangen liepen, want met 'n gezellige knabbeling van 'r kaken, asof ze an't spreken waren over de sjabbessoep van Essie of Soortje, vroeg ze nog eens:
‘Spiè-nooze - Spiè-nooze - is dad-de neef van Mierande die in kouse doet?’
‘Nee’, zei hij nà-lachend: ‘hij is lang dood - heit drìehonderd jaar gelejen geleefd. Geen stuk van 't ouwe testament heit-ie heel gelaten’...
‘Daar most-ie zich over schame’.
‘Ja! Of-die!,’ lachte Eleazar, de peer uit de lamp lichtend en voorzichtig de petrolie uit de ouwe azijnflesch overgietend. De hals van de flesch lachte mee, rinkelend tegen de opening der peer.
‘Wat doe je an de lamp?’ -, vroeg ze.
‘Bijvulle - 'k heb olie meegebracht.’
‘'t Ouwe testament’, praatte ze: ‘heit-ie daarvan rissches gezeid? Hoe kèn men dat? En was dat 'n jid?’
‘Ja - 'n mooie jid - haast zoo mooi as Christus 'r een was’...
‘Dat begrijp 'k nie - dat gaat 'r bij mijn nie in. Zal 'n jid zijn eigen geloof op de tong brenge? Dat bestaat nie. Vroeger zou-die gesteenigd zijn’...
| |
| |
‘Dat hebbe ze 'm ook wille doen’, zei Eleazar.
‘Spie-nooze... Spiè-nooze’, zat ze te zinnen, met kleine kriebeltrekjes om 'r mond alsof ze 'r herinneringen afzocht: ‘ik kèn toch 'n Spien-ooze - d'r zijne d'r meer van die naam’.
Weer schoot-ie in den lach. De azijnflesch stiet tegen de peer.
‘Breek daar wat?’ -, vroeg ze.
‘Nee’, zei hij - ‘'k heb tegen de peer gestooten’.
‘Is 'r geen barsch t in, Eli?’
Bij 't raam keek-ie, draaide den melkwitten bal, zocht. Nee, 't was goed-afgeloopen.
Z'n vette vingers afvegend, wou-ie de kamer verder opruimen. Maar zij, gewend dat te doen, bang dat-ie de dingen op verkeerde plaatsen zou zetten, dat ze zou moeten zoeken, as ze wat noodig had, levendigde uit 'r stoel, nam 't brood, de koffie, betastte den gulden.
‘Da's 'n wéék zonder zorreg’, zei ze, gelukkig-glimlachend: ‘wil jij nou wat turve hale om de hoek, wat zware turve?’
‘Niet van diè cente’, zei hij: ‘'k heb nog’...
‘Die gulden is 'n mitswe’, zei ze: ‘en zorreg voor 'n nieuwe mezoesos’...
| |
| |
Den heelen middag bleef-ie bij 'r, hielp 'r an de kachel, probeerde de waterleiding die bevroren was te ontdooien. 't Heele huis had 'r den last van. Essie liep met emmertjes, Mijntje liep met emmertjes, Rebecca kwam voor niks de trap af. De ééne kraan was voor 't heele huis, voor een- en twee-hoog. Ze waren gewoon bij Reggie an te kloppen. Nou had niemand 'n drup.
‘As 't hier warrem wordt - hei-je kans dad-ie springt’, sprak de blinde bezorgd.
Essie gaf den raad warme lappen tegen de buis te leggen.
‘As uwe 't voorzichtig doeit, Eli, zal uwe zien, zal uwe zien’...
‘U had 'm motte late loope vannach’, zei Mijntje.
‘Hei-'k 'm dan nie late loope - hei-'k 'm nie hóóre loope?’
‘Laat mijn is begaan’, zei Eleazar en hij begon 'n toer, die de vrouwen dee oogknipperen van angst. Stevig wringend, schroefde-die de kraan los, dat 't spongat zichtbaar werd.
‘Eli - doet uwe dat nie - as-die ineens loope gaat, schpàt 't tot an de zolder!’...
| |
| |
‘Wat doet-ie?’ -, vroeg tante Reggie.
‘Hij heit 'r de kraan afgeschroef! - En as die 'r jà geen verstand van heit?’
‘Laat mijn maar begaan - ik lap 't 'm!’
‘Bij mijn en bij uw gezond - d'r komp daar 'n spuiting - 'n spuiting!’
Lachend nam Eleazar den keulschen pot met het zout, liet met 'n eierlepeltje zout in 't spongat zakken. Hij had 't zoo is eens zien doen.
‘Verschwarzte nar! Wat mors je nou!’ -, riep Essie: ‘hoe ken men zoo klatsche met kostbaar zout!’
‘Wat doet-ie dan?’ -, vroeg weer de blinde.
‘Wat-ie doet!’, gierde Mijntje: ‘hij zit de waterleiding lepeltjes zout te voere! Hou nou op, gammer!’
‘Eli, met zout morse geeft roezie’, maande de blinde.
‘Zout smelt ijs - laat mijn toch begaan!’-, lachte hij.
‘Eli, pas uwe nou op! Eli as 't 'r uit spuit is 't te laat!’
‘Waarom zout en geen suiker? Wat haalt-ie in z'n hoof! Zoo krijg-ie zeewater! Tante Reggie, hij is an 't versalze!’
‘Eli, doe 'r de kraan op!’, soebatte Reggie:
| |
| |
‘Eli je heit 'r ommers geen verstand van! Eli zout kost geld!’
‘Zoo’, zei hij - ‘'k hoor 'r al werke’...
Essie en Mijntje weken naar de deur, schuw met de oogen knipperend.
Eleazar zelf bang geworden door de zenuwdrukte der vrouwen, schroefde de kraan 'r weer op.
‘As je nou wacht, zal je zien’, zei-ie, blij om z'n handigheid: ‘zet 'r maar je emmer onder.’
Aandachtig bleven ze wachten. Er kwam niets.
‘Veel hei-'k van me leven gehoord’, smaalde Essie: ‘maar hoe men koud zout bij koud water doeit - koud bij koud - om water as steen te dooie - nee, daar staat mìjn verstand bij stil!’
Even schrikten ze van 'n knor-geluid in de leiding.
‘Hij krijgt 't benauwd’, lachte Mijntje: ‘hij laat 'n wind’...
‘Hei-'k gelijk dad-'t niks hellept!’ - zei Essie, wijs 'r hoofd schuddend: ‘zout! Hoe komp men an zout? - Heete lappe - enke heete lappe - dat versta 'k!’
| |
| |
‘Zout is beter’, lei Eleazar uit: ‘denk an de tram. Wat smijte ze tusschen de rails as 't vriest?’
‘Géén zout!’, zei Essie: ‘pekel! Pekel en zout zijne d'r twee. Wat 'n neweire van 't goeie zout! Wat 'n schtos! Net wat-ie gistere met de galletjes van de blieke dee! Geef mijn me emmer en laat Mijntje na de water-en-vuurvrouw loope.’
Ze werd ongeduldig, wou niet wachten. Eli had altijd van die òngewone gekheden.
Daar kon ze nijdig van worden. Met heet zand gong 't in 'n oogeblik - had ze wel tienmaal beleef. Nee maar, nou zóú ze wachte, nou zou ze vòlle vijf minnute wachte. Enkel om 'm te late zien wad-'n narrestreek die had uitgehaald. Terwijl sloeg Eleazar de nieuwe mezoesos aan den deurpost. Staande op 'n stoof, lei-ie 't dingske in de ouwe voegen, hamerde de nageltjes vast. En opkijkend naar den effenglanzenden hemel, die door 't murenvierkant gekerkerd werd, glimlachte hij bizar. Hìj het teeken der geboden met 'n oud hamertje bevestigen - bevestigen dat ze grinnekten om een vrijlatingsjaar - dat ze liever krom zouen leggen dan elke zèven jaar 'n schuldenaar
| |
| |
vrij laten èn d'r naasten en broeders - dat ze nièt ter leen zouen nemen - dat ze 'n behoeftige zouen leenen zóóvéél-ie noodig had - hij mezoesos anslaan, mezoesos die aan iederen deurpost 'n krijschende bespotting waren van wetten, waarvan ze 't lastige, 't schoone hadden vertrapt, 't makkelijk-domme behouden. Binnen most-ie uitleg van z'n geklop geven, jokten hij en Reggie dat de mezoesos los had gezeten. Of-die nou inzag dat zout niks gaf - dat-ie 'n gammer was?
‘'t Mòt helpe’, zei-ie hardnekkig: ‘en anders is de hoofdbuis bevroren.’
‘Hij neemp zich gelijk! Kunststuk!’, kibbelde Essie.
‘Je mot 't met mòsterd probeere, Eli!’ -, lacherde Mijntje.
Toen Rebecca met 'r emmer kwam, vóór Essie en Mijntje, had-ie gescholen in 't scheemren der kamer. Hij was bang voor 'r oogen, de bloed-opjagende oogen onder de donzing der brauwen. As-ie 'r wèer alleen zag, wat dan? Hij wist 't niet. 't Maakte 'm gejaagd en verlegen. Den heelen middag zat-ie bij de blinde, spelend met Moosje, 't zieklijk jongetje, waar- | |
| |
van-ie niet hield, omdat 't geel-opgeblazen op Dovid geleek. 't Achterlijk kind had gekraaid van pret om de pop die-die uit 'n zakdoek draaide, z'n vestknoopen beplukt, z'n broek bepiest. Reggie had 't toen overgenomen. Op de plaats had-ie 'n sinaasappelenkist voor Suikerpeer an spaanders gehakt, wetend dat 'r bij Poddy alleen 'n zijwaartsch raam, met uitzicht op 'n dak was. Zij kwam niet meer benejen, niet éénmaal. 't Dunne hout kloppend, werd-ie van 'n tintelende prikkelbaarheid, moeilijk slikkend, verward van denken. Tweemaal liep-ie tot bij de trap, vinnig kijkend of ze niet op den overloop stond. Anders was-ie al vroeg bij den sigaretten-jood - vandaag was-ie 'r nog niet geweest. De klare heldere winterdag, de bezigheidjes, de twist met Druif schenen 'm te vernuchteren, de koorts van 'r zuigende lippen heen te koelen. Met Moosje op den schoot had-ie zitten denken, overwegen, dat 'r meer in vroolijkheid gestoeid werd, dat ze 'm onverschillig was, hinderlijk van opdringing, stuitend misschien door 'r gemeene trekjes, 'r vies geslobber van 'n rotten sinaasappel, 'r scheefgeloopen slijkschoenen - nee, hij kon al rustig over 'r wikken, zonder de gloeiende kropping
| |
| |
van-dien-eigen-morgen-nog te hervoelen. De eerste dagen zou-ie 'r ontwijken. Hij was dronken geweest van 't klein beetje vreugde na de wanhoops-uren op 't ijs, dronken door 'r streelend gebaar, dronken door de donkerte van 't portaal, dronken door z'n gestel dat soms weken en weken in lichaams-vermoeiing traagde, dan weer fel van hartstochtlijke branding was.
Gebukt bij de tafel met de olievegen, had-ie de oogen gesloten, trachtend 'r terug te nemen in z'n herinnering, de planting van 'r neus met de teere vleugels, de snee van 'r mond. Vaag voelde hij de vlammende gitting van 'r oogen, de weeke drukking van 'r borsten. Zièn, heelemaal zièn dee-ie 'r niet. 't Was vreemdangstig hoe ze 'm ont-beeld was - 't zelfde van z'n eersten en laatsten gang naar 'n hoer, met anderen samen, 'n hoer ergens op 'n gracht, 'n hoer waarbij-ie 'n nacht had geslapen - als kwajongen van achttien - 'n heelen nacht en 'n morgen en waarvan-ie 's avonds 't gezicht niet meer wist, hoe-ie ook zon, hoe-ie kwaadaardig van spanning 't hoofd in de handen drukte. Van 'n vrouw houen moest 'n verheffing zijn, 'n gaan in lichte, wijde vervloeiing, 'n hooren van 'r adem, 'n ziening van liefheden die geen
| |
| |
ander kòn zien. Van 'n vrouw houen, moest zijn 't verlangen 'r dicht bij je te weten, 't aanvoelen van 'r gebaar, 't telkens jezelf verdwazen in den greep van 'r oogen. En hij had kalm als altijd boodschappen gedaan, gebabbeld, geknutseld, soms met 'n aanvagenden wrevel, dat 'm iets hinderde, iets dat z'n nuchterheid moest weg-redeneeren. Met den schemer op de binnenplaats, was 't anders geworden, maakte de stilte boven 'm week, luisterde-die naar 'n voetstap, 't slaan van 'n deur. Al wat-ie gedacht en stevig gesteld had, zonk in geweifel en avond-melankolie. Langzaam 't hout kloppend, herzag-ie zich op de trap, de zes kommen in de eene hand? de kommen die haast gevallen waren, toen-ie 'r dol in z'n armen nam. 't Eerst had de trillende gloeiing van 'r afhangende hand, de kou van de zijne doorschokt. Toen had-ie gestaan, zonder hoofd, zonder 'n vluchtiging van denken, weg in de duizeling van 'n mond dien niemand gezoend had, 'n mond waarvan de tanden-witheid, de tanden-fijnheid in 't duister portaal, 'n bewegende siddering hijgde. De zachtheid van 'r schouderblad lei door 't vleesch. Samen hadden ze geademd, één adem, één zoete, overgegeven wieging, één verrukking in luidlooze oneindig- | |
| |
heid. Zenuw-bevend, liet-ie zich weer door 't purper-klotsende der herinnering bestuimigen. Het was of de nadering van 't vroeg-donker, de schaduw-kruiping op den overzij-muur, 't aanzwellend fluiten van den wind, de vereenzaming van de plaats, z'n zonderling berekenen tot onrust, dweeperig verlangen koortsten. Voor de deur hurkend, de houtmeppen aan z'n voeten, 't bijltje vergleden, zat-ie de leegheid van z'n arm hoofd te doortasten. Wat was 't laag en laf-aarzlend, als je 'n jong ding als Rebecca met de drift van je lippen beheftigde - als je 'r de hijging dee ondergaan van 'n plots opklaatrende passie - en dan weg bleef - bot weg - geniepig weg - hij, 'n man - zij, 'n jong, jong schepsel. En wat beloog-ie zichzelf - wat had-ie als goor verstands-kereltje met onverklaarbaarheden gesold. Zag-ie nòg niet 'r oogen, zooals-ie ze den eersten avond bij Suikerpeer had gezien - die oogen van glanzend zwart met paarse bestuiving - die volle, groote, onmeetbareoogen? Zag-ie 'r nòg niet schuin over de prent Wilhelm Teil befreit sich durch einen Sprung aus Geszler's Gefangenschaft - naast Mijntje? Zag-ie 'r nòg niet onveranderd, 'r sappig gezichtje, den tuimel van het haar, de
| |
| |
gebogenheid van den rug, 't speldje dat de blouse toehield? Wat had ze sinds maanden 'n leven gehad - daar boven - in 't hol van 'n kamer - altijd geduldig bij 'r zieken vader, niet uitgaand, nauwelijks slapend. Kleedde ze niet 'r zussies Serre en Rozetje - 'r broertje Sally - vond-ie niet telkens in z'n kamer 't doen van 'r meisjeshand, die z'n snippers raapte, z'n brochures die-die niet had kunnen verkoopen, netjes lijnend, dat niet één ongelijk stond? Hij mòst 'r effen zien, enkel zien, enkel bij den eersten nieuwen oog-opslag voelen of-ie 'r kwijt was - of hàd - hàd - voor goed.
Koud, ziekelijk-rillend, dee-die de deur open, ineens naar de bedstee kijkend om 'r te ontgaan. Poddy sliep. Serre, 't oudste zusje, lei 'n vinger op 'r mond, wees naar 't matras op den grond.
‘Ze heit venacht geen oog kenne dich-doen,’ fluisterde 't kind, 'm nog eens manend om zacht te loopen.
In de scheemring achter de tafel, zag-ie 'r. Ze lag aangekleed op de gestikte, gestopte deken, languit, op 'r rug. De armen van 't kussen gegleden, slapten wijduit, als in kruisiging. 'r Borst zwakte op en neer. Ze moest wel diep- | |
| |
vermoeid in slaap zijn geraakt, zoo rustig bewoog 't ademgeluid, zoo wit bleekte 'r gezichtje in 't bijtend zwart van 't haar. Even glimlachte hij sussend 't kind toe, dan bleef-ie 't gelaat bestaren, 't slapend gelaat met de zwarte wimpers en de fronzende wenkbrauwlijn. 't Zoemen van 'r adem aan-luistrend, kreeg-ie voor 't eerst zoolang ie 'r kende, 'n zachtere, bijna teere aandoening. Ze was 'n krotte-kind zooals hij - was blijven steken. Maar 'r toegewijdheid, 'r onderworpen liefheid, 'r klein-moedertjes-doen, stonden als 'n prachtige gave, als 'n glanzende koestring in de ellende-kamer, waar Poddy 'r besnauwde, waar de kinderen drensden, waar alleen 'n dakraam was met grijze, vale pannen, waar ze zorgtrekjes om den mond had gekregen. Eer Serre, Sally en Rozetje groot waren, was zij 'n oud vrouwtje - zij die in 't krotten-leven verwelkte. Als-ie 'r nou had mogen zoenen, zouen z'n lippen iets gezegd hebben van den vreemden eerbied, de plots wakkere stille genegenheid die in 'm gekomen was. Zóó zou-ie 'r morgen zien - overmorgen - in 'r uitgeputheid - in 'r slaap - met de gespreide armen, alsof ze niet meer kòn.
Poddy, die kreunend zich oprichtte, stoorde 'm.
| |
| |
‘Water! Water!’ -, snauwde hij, nauwlijks Eleazar herkennend.
‘'k Had vanmorgen geen tijd,’ begon Eleazar.
‘Water! Water!’, schreeuwde de zieke.
Rebecca schrikte op, keek suffig rond.
‘Blijf maar leggen, jij’ -, glimlachte Eleazar: ‘ik zal 'm wel helpen. Waar staat 't water?’
Zij nog niet heelemaal wakker, verdwaasdlachend omdat ze 'm niet had hooren binnenkomen, schurkte 'r rokken glad.
‘D'r is geen water,’ zei ze: ‘de waterleiding is bevroren.’
‘Dan zal 'k 't gaan hale,’ riep-ie de trap afhaastend. Benee lukte 't niet. De kraan bij Reggie toeterde, gaf nog geen water. 't Zat verderop, zooals-ie gedacht had. Vlug liep-ie terug, schepte uit den emmer bij Suikerpeer, werd door Essie en Mijntje en Suikerpeer met door mekaar geschreeuwde gijntjes behageld. Nou zàg-ie van z'n zout-verschwartstheid! Ebbeschijntje nam 'n zak zout an z'n voete as-die 't koud kreeg in bed! Morrege most-ie patent neme! An de stadswaterleiding konne ze net zoo 'n gàmmer gebruike! Of-die 't niet is met peper wou probeere - spaansche peper - die
| |
| |
maakte je ingewanden oók warrem! Grinnekend liet-ie ze klessen, sloeg de deur dicht, hielp den steunenden, grommenden sigarettenjood.
‘'k Hei 'n zinkput in me lijf!’, klaagde Poddy, gulzig slobberend: ‘'t loop 'r in en 't loop 'r nie uit! 'k Hei de heele dag nie gemotte.’
‘Is de dokter geweest?’
‘Ja,’ zei Rebecca, bij de bedstee leunend.
‘En?’
‘En niks,’ zei ze ontwijkend, met 'n trekje op 'r gezicht, dat ze iets verzweeg voor den zieke. Zonder schuwheid keken ze elkaar aan, in dezelfde bezorgdheid, in dezelfde vrees. Log van hijging zat Poddj tegen 't kussen, de handen wllloos op 't dek. Z'n mond, z'n oogen schenen grooter, zwaarder geworden in 't vleeschloos gelaat, dat niet meer te herkennen was, omdat-ie, gekweld door ongedierte z'n langen baard had geknipt. De kin spichtte nu in stoppels, de sterke neus havikte tusschen de puilende jukken.
‘'k Had je haast niet herkend,’ praatte Eleazar: ‘je ben jonger geworden zonder baard.’
Poddy bewoog de lippen, asof-ie wat antwoorden wou, maar te moe, te ontfut, verglee 't in slijmerig gehijg. De kop zonder baard,
| |
| |
had 't lachrig gegrijns van 'n doodshoofd. Hij kon niet blijven zitten, glee achterover, steunend, dof-rogglend.
Rebecca dekte 'm toe, streelde 'm over z'n haar - toen kwam ze bij Eleazar, bij 't dakraam.
‘Wat heit de dokter gezeid?’ -, vroeg-ie fluistrend.
Ze keek 'm aan, zonder 'n woord te spreken, met oogen waarvan de dikke tranen alles zeien.
‘Heit-ie iets - iets èrgs gezeid?’
‘Ja,’ zei ze moeilijk: ‘hij mòt na 't gasthuis - 't mòt’...
‘Na 't gasthuis - en dan?’
‘Dan is d'r 'n kàns - 'n kans - om't te rèkken’...
‘Hei-je 'm dat gezeid?’
‘Nee - hij doet 't toch niet - hij doet 't niet - en 't is haast niet uit te houen 's nachts. Vannacht na 't eten van gister - heit-ie de kindere wakker geschreeuwd - telkes weer wakker - 'k hei de hééle nacht opgezete. - Gister was-ie zoo goed - vandaag is-ie erger as-ie ooit is geweest’...
‘Hei-je op gezete?’
‘Ja?’ knikte ze: ‘as 'k van de bedstee weg ging, gilde-die. Hij was bang’...
| |
| |
In 'n aanzwelling van teederheid, nam-ie 'r kleine, zwarte, ruwe hand, keek 'r in de nog natte oogen, zei, zooals-ie tot 'n kind zou gesproken hebben: ‘Rebecca - 'k ben blij dat we mekaar gister gezoend hebbe - blij - blij.’
‘Ik ook,’ antwoordde ze mat.
‘Wat stane juillie te smoeze?’ -, vroeg Poddy, angstig bij 't gefluister.
‘Ik praat met Rebecca,’ zei Eleazar, naar de bedstee gaand: ‘we hadden 't over wat de dokter vanmorgen gezeid heeft’...
‘Og!’, zei Poddy, zich verveeld afdraaiend.
‘Hij zei wat-ie al voor tijjen gezeid heeft - dat je na 't gasthuis mot - dat ze je in 't gasthuis 'n eind kennen helpen.’
‘Og!’ -, kreunde de sigarettenjood: ‘waddoe 'k 'r mee! Og!’
‘En as je hièr wat overkomt?’
‘D'r overkomp mijn niks - niks’...
‘Weet je 't beter as de dokter?’
‘Og! La-me met rust!’
‘Hoe ken men zoo stijfkoppig zijn, Poddy! Hier leg-ie te vervuile - ginder hei-je oppassing! Kost 't je 'n cent? Nee, toch? Met 'n operatie, waarvan je niks voelt, die ze doen zonder pijn - ben je 'r met 'n maand bovenop.
| |
| |
Elk oogeblik kan hier - kan hièr 't ergste met je gebeuren - ja, 't èrgste - En dat zeg 'k niet om je bang te maken - dat zeg 'k, omdat je met geweld wil...’
Poddy keerde z'n beenig, onherkenbaar gelaat naar Rebecca en Eleazar, keek ze om beurten in de oogen.
‘Wàt ergste?’ -, vroeg-ie.
‘De dood,’ zei Eleazar, met opzet, met de bedoeling 'm te dwingen tot 't beste wat 'r gedaan kon worden. Dadelijk had-ie 'r spijt van, voelde-die z'n overreding als 'n bruutheid. Want 't gelaat in de bedstee verscherpte in angststaring, de groote, omkringde oogen dwaalden in folterende ziening, de handen klemden an de bedsteeplank, de adem joeg in kuchend gestoot. Een oogenblik zakte-die benauwd-hoestend terug. Dan, driftig de elbogen in 't kussen borend en geen oog van Eleazar's lippen afhoudend, vroeg-ie:
‘...Heit-ie me opgegeven?’
‘Nee.’
‘Dat lieg-ie! Dat lieg-ie! 'k Zie 't an je smoel!’, jammerde de zieke, den mond smartlijk gevierkant.
‘...'k Zeg je harde en beroerde dingen,’ zei Eleazar: ‘voor je bestwil. As je eerder ge- | |
| |
luisterd had, wàs je al beter, lei je nou niet te krimpen. 't Kan geen uitstel meer lijjen. Denk is an wat 'n oppassing je daar heit’..
‘Nee!’ schreeuwde Poddy: ‘nee - as 't zoover is! - as 't zoover is!’ - hij gierde zoo dierlijk-jammerend, dat Serre angstig begon te huilen en Rebecca van 't bed week - ‘wil 'k Bekkie bij me en Joozep en Serre en Sally en Rozetje! Vuilik om me van me kindere af te sleepe! Vuilik om me van dood te prate!’..
‘Wat scheld je 'm nou uit, vader! Hij wil toch 't goeie voor je!’, zei snel-van-angst Rebecca.
‘Vuilike zijne juillie allemaal! Dad-je me nie met rust laat!’
Kermend, koortsig-zinneloos wrong-ie zich naar de andere zij, dee of-ie niet meer luisterde, toen Eleazar 'm nog eens probeerde te overreden,
‘Tòch ga je d'r morgen heen, Poddy - en as je beter ben zal je me danke - ja, danke! Hier is niks geen vreten, geen vuur. Hoe ken men zoo z'n eigen vijand zijn? Hoe ken men zoo trappen tegen 't beetje góéds, dat ze voor ons doen? - Schoon linnen - lekkere bewassching - versterkende middelen. Dàar zal je zien hoe je opknapt. Want zoo'n sterke kerel as jij wòrdt beter. 'n Ander zou al lang gedag
| |
| |
hebben gezeid. Al tienmaal ben 'k benauwd voor je geweest en tienmaal ben je opgekikkerd. Doe nou maar of je niet luistert. Je weet as de drommel da'k gelijk heb. Je gaat. Zoo waar 'k Eli heet’....
Ineens draaide de zieke zich giftig om.
‘Waar bemoei jij je mee? Wie vraagt je wat?’
Even aarzelde Eleazar.
‘'k Hei 't recht me met je te bemoeien, Poddy - omdat - omdat 'k van Rebecca hou’....
Poddy's drift zakte. Strak keek-ie z'n dochter en den jongen man aan. 't Scheen moeiljk in 'm door te dringen. Langzaam glee-ie in rust, z'n handen ontspanden, z'n oogen knipten toe.
Zoo liggend, als op slapen af, vroeg-ie dof:
‘....Van Rebecca? Van Rebecca?’
‘Ja,’ zei Eleazar: ‘en zij van mij’....
‘Ken nie gebeure - ken nie gebeure,’ hijgde Poddy; ‘Rebecca is hier noodig’....
‘Dat weet 'k - we hebben nog zeven magere jaren den tijd - de vette kommen later’ - en 'r hand nemend tusschen zijn twee groote handen: ‘al zeg-ie nee - we doen 't toch. En jij gaat na 't gasthuis. Anders ben je nie
| |
| |
op de bruiloft - wat? - wat? - Hei-'k nou 'n recht om je beter te make? De staking is zoo goed as gewonnen - loopt altijd op 'n end - volgende week zit 'k in verdienste. Je had geen betere tijd kenne neme om uit te zieke. Is 't goed? Hou nou niet je mond! We zalle je komme opzoeke, zoo dikwels as 't maar mag.’
‘En de kindere?’ -, vroeg Poddy nog zwakjes.
‘De kindere - daar hoef je je hoofd niet over te breke - daar zorge wìj voor. Ben je ze nou wat waard? Nee, ommers? Omdat jij gistere te veel van mijn fijne bliek hei gegeten, heit niemand vannacht kenne slape, heit Rebecca op gezete. Dat houdt zij toch niet uit? As zij 'r ziek van wordt, dan zit je heelemaal in de piepzak. Goed?’
‘Goed,’ zei Poddy, doodelijk vermoeid.
‘Dus morgen?
Hij knikte enkel.
‘En dan weet 'k nòg iets,’ praatte Eleazar vergenoegd, opgelucht door de eindelijke toestemming: ‘vannacht slapen Rebecca, Joozep, Sally, Rozetje en Serre boven op mijn kamer.’
‘Nee,’ zei Poddy moeilijk.
| |
| |
‘Jà,’ zei Eleazar: ‘en ik ga hier op 'n paar stoelen leggen. Zoo gebeurt 't’....
‘Nee, Eli - dat wil 'k niet. Ik weet precies wat-ie noodig heit,’ zei zij, haar vingers gestrengeld in de zijne.
‘En weèr niet slape? Jullie kruipen boven - ik benejen. As je lastig wor, Poddy, laat 'k je smoeze. Want morgen ben je 'n koning.’
‘Nee, Eli,’ begon zij weer. Maar hij hield vol. As-ie niet zoo'n egoïst was geweest, had-ie 'r eerder an gedacht. Weèr de kinderen wakker - weer zij in de kou opblijven? Nee, 'r gebeurde niks van. Hij zou daar met Suikerpeer 't matras naar boven sjorren - 't matras voor de kindere - dan kon zij met Serre of Rozetje op zijn èmmes bed gaan legge. In 'n wip was 't klaar. Ze zag 'r bleek en vermoeid uit. Dat wou-ie niet. En morgen had-ie niks te doen, had-ie enkel 'n meeting in 't Paleis. Overdag hadden de kinderen al eerder bij 'm kennen kommen. Stommeling as-ie was! Dadelijk zou-ie de kachel voorzien - en as Poddy 'm wakker hield, ging-ie gezellig zitten lezen. Boven brochures genoeg, waarvan-ie nog wel is smullen wou.
Al dat zeker-vergenoegde zei-ie met haar hand in zijn handen, luchtig, gelukkig.
| |
| |
Zij, opgewonden door z'n handdrukken, z'n opgeruimdheid, de blijdschap dat vader 't dee, dat-ie in 't gasthuis misschien heelemaal beter zou worden, stond 'm toe te droomen met 'r wonderlijke, zwarte oogen.
Suikerpeer hielp, Mijntje hielp, Rebecca droeg de dekens. 't Eindje kaars wapperde van 't gerucht, wenkend en knikklend, dat 't vet in 'n plasje droop. Toen ruimden ze samen de kamer benee, sprenkelde hij water, haalde-die turf en 'n kooltje bij Reggie. Aldoor bewreven ze mekaars nabijheid, zij lacherig, schuw door dat plotslinge, hij bleek, met scherpe, nerveuze gebaren. Dan waren ze weer boven, op zijn kamer, hij 'n waschkom dragend, zij de la van de tafel met de kam, de zeep en de doeken. En de deur sluitend, dee-ie wat ze gevoeld had, wat ze met 'r gloeiende oogen verlangde, nam-ie 'r in z'n armen, smolt zijn mond in den hare. Naar adem smakkend duwde ze 'm lacherig weg, ging-ie op den grond zitten, op 't matras, trok 'r naast zich. 't Dansend kaarsje bevlamde 'r gelaat, de weeke wangen, 't zwarte, tuimlende haar.
Met 'r hand op z'n knie, sprak-ie wat 'm zoo inviel.
| |
| |
‘Da's 't éérst dat we met mekaar praten.’
‘Ja, 't eerst,’ zei ze, 'r vingers in onrustig beweeg.
‘Hoe wist jij dat ik van jou hield?’
‘Dat wist 'k niet.’
‘Dat wist je wel.’
‘Ja - dat dàcht 'k wel,’ glimlachte ze.
‘Hoe oud ben je - weet 'k nie-eens!’
‘Achttien - in September.
‘Achttien?’
‘Achttien - En jij?’
‘Ik - ik ben zeven en twintig.’
‘'k Dacht dad-je ouwer was’....
‘Zie 'k 'r zoo oud uit?’
‘Nee - nee’ -, zei ze dwaas-van-schuwheid: ‘'k Had zoo gedacht - 'k had niks gedacht’....
Z'n oogen waren niet van haar af. Z'n mond sprak, z'n lippen bewogen. 'n Ander zei de praat-dingetjes, de nevel-klankjes, de hakkelende woorden, 'n ànder stond in verlegenheid de kamerstilte te bedazen - hìj zat zonder 'n knippering, zonder geadem, zonder lichaamsweten, zonder steun, in de onbegrensdheid, 't eindlooze van 'r lichtend oogenzwart. De kaarsvlam peer-de, kwijnde in slaaprige zwenking, bebleekte de witte amandlen, vonkte er staal- | |
| |
glansjes in, glee langs de brauwen en wimpervlasjes, stiet terug op 't vioole-fluweel van 'r pupillen. De koorts van 'r kleine, eeltige handen in de bevende verrukking van de zijne gulzigend, begon-ie jong-nuchtere kozingen te zeggen, als 'n scholier, als 'n knaap.
‘Wat dacht je gister toen 'k je zoende?’
‘Dat von 'k lekker.’
‘De komme in me eene hand ware haast gevallen.’
‘Goed dad-ze nièt gevalle zijn - voor de slag - dan had 't zoo kort geduurd’....
‘Ja - zoo kort,’ zei hij, hijgend 'r handen knijpend, zich bedwingend om dien mond met de witte, kwellende tandjes niet woest te grijpen.
‘Je was bang om me eerder te zoene’...
‘Ja - 'k dorst niet - maar nou wel, nou wel.’
‘Ik ook,’ zei ze 'r lippen toestekend. Oog in oog, de monden in heftige gloeiing, zaten ze in hartstochtlijke omarming, niets hoorend van 't huis, niets van de geluiden, 't praatmummlen beneden.
Toen, bang voor z'n opwinding, zei-ie.
‘Hè! Daar ben 'k moe van geworden.’
| |
| |
‘Ik niet.’
‘Jij niet?’
‘Nee,’ lachte ze met hoogroode wangen vochtige-troebele oogen: ‘jij scheidt zoo gáúw uit.’
‘Je wordt 'r dronken van.’
‘Je mag ook wel dronken worde - as je mekaar voor 't eerst - wat?’
‘'t Kaarsie gaat uit.’
‘La-maar uit gaan.’
‘Nee, dan motte we na benee.’
‘Waarom? Waarom?’ -, zei ze teleurgesteld.
‘Omdat - omdat,’ lachte hij: ‘omdat 'k je liever ziè.’
't Verkoolde kaarspitje zakte in 't uitvloeiend sausje, danste met blauw geknetter.
‘Zoen dan nog effen vóór we na benejen gaan’ -. zei ze, 'm niet met 'r gitoogen loslatend. En weer, bij 't sputtrend getekker der olie, bij 't schichtigend sterven der vlam, sloeg-ie z'n armen om 't kloppend vleesch van 'r lijf, 't jong vleesch dat de spanning der blouse benauwde, weer zoog-ie 't vocht van 'r mond, deeën 'r scherpe tanden 'm pijn. De kaars knetterde, doofde. De bloemen van 't venster,
| |
| |
opgoudend door overzij-lampeschijn, fel-glanzend met krassen en wiegende schubben, schuinden in speling tot dicht bij hun voeten.
'n Deur kierde - de trap kraakte.
Verschrikt stond-ie op.
‘Daar komt iemand.’
‘Nee, die gaat na de plaats.’
‘Geef me 'n hand.’
Zacht trok-ie 'r op, streek 'n lucifer at, zocht wat brochures voor den nacht dien-ie bij Poddy zou waken.
‘Wat zoek-ie?’
‘Om te leze vannacht - as je vader me wakker houdt.’
‘Ik blijf bij je op.’
‘Nee - dat zal je niet.’
‘En as 'k nou wil?’
‘Je wil 't niet - je zou ziek worde.’
'n Nieuwe lucifer belichtte de kaften.
‘Je zal me wel stom vinde - ik weet niks - jij ben zoo geleerd.’
‘Wie zeit dat?’
‘Vader’....
‘Geleerd!’, lachte hij over-vroolijk: ‘as we 'n jaar getrouwd zijn, ben je zoo wijs as ik - 'k hei net zooveel school gehad as jij.’
| |
| |
‘'k Hei vanmorrege in een staan leze - toen 'k je kamer dee.’
‘En? En?’
‘Nou -’, lachtte ze onnoozel: ‘je ken d'r nie wijs uit worde. Wat hei-je d'r an?’
‘Je komt 'r door uit de krotten weg’, zei-ie z'n arm om haar middel leggend, zacht oploopend naar de deur.
‘Uit wat?’ vroeg ze, niet begrijpend.
‘Je krijgt 'r idee in,’ zei hij, z'n hoogdravendheid terugnemend.
‘Mag 'k nie mee opblijve?’
‘Nee, vrouwtje van me.’
‘En mod-'k dan in jóúw bed?’ - vroeg ze lacherig, de trap afgaand.
‘As 'n prinses, ja - en morgenochtend zal 'k 't plekkie zoenen waar je hoofd heit gelegen.’
‘Wat hei-je dáár an?’, lachte ze, driestig van doen en even stilstaand op de laagste trede, 'r armen om z'n knieën klemmend, zei ze zacht: ‘'k wou dad-je al bij me lee...’
‘Mot je niet zegge - màg je niet zegge’, zei hij, schrikkend.
‘Ik zeg 't tòch.’
'r Armen wond-ie los. In 't trapduister 'r kopje tusschen z'n handen nemend, dat
| |
| |
de flardige brochures in 'r haar ritselden, kustedie'r voorhoofd, zei met z'n ouwen, mallen, wijzen toon: ‘As we getrouwd zijn, Rebecca, mag je dàt nog niet zegge.’
In de kamer hoorde-ie 't nòg, zat-ie in bedwongen ontstemming. Zoo zinnelijk had-ie 'r niet gedacht, niet geweten. Maar in de kleine beredderingen voor 't eten, 'r moedertjes-doen, 'r zorgen voor de kindren, die van de school thuis kwamen, 'r geduld met Poddy die 'r kleinste bewegingen lei te bekregelen, telkens snauwde en gromde, 'r nu weer bleek-versmald gezichtje, vriendelijkte hij in stille glimlachjes. Ze had geen begrip van wat ze 'r uitflapte. In de slavernij van 't armoe-krotje, 't van 'r jonge jeugd af beulen en sloffen voor 'n vader, twee broers, twee zusjes - was de moeder niet vijf jaar gelejen in 't kraambed gestorven? - in 't dagelijks warmteloos getob, was 'r genegenheid voor hem als 'n wilde, vlammende roes geworden. Niemand had 'r geleerd. Ze gàf zich. Ze sprak van dingen, waarover je zwijgen moest, waarover je niet spreken kòn als je van 'n man hield, in de dronkenschap van't onverwachte, in de onstuimigheid van 'r bloed. De
| |
| |
afzondering, 't bijna nooit onder de menschen komen, hadden 'r als natuurkind bewaard. Z'n eigen hartstochtelijkheid, z'n drift-van-zoenen waren de prikkel geweest tot dàt, tot dat wat je voor goed zou afstooten, als je er iets anders achter wist. Hij nam 'r zooals ze was. Zich zelf had-ie opgewerkt van slaperigen niets in-zienden jongen tot een die op wèg was te begrijpen. Vóor ze trouwden - 't kon jaren duren misschien - zou-ie van 'r maken 'n vrouw, 'n helder-denkende, zoo gelukkige omstandigheden 't wilden. Glimlachend, niet meer murmureerend, blij van teer evenwicht, hielp-ie, wiesch-ie, toen Serre, Sally en Rozetje boven naar bed waren, Poddy voor de laatste maal. Hij most netjes an 't gasthuis worden afgeleverd. Zij stopte de sokken - hij borstelde op 't gangetje de schoenen. Op 'n stoel bij de bedstee leien ze z'n kleeren klaar, z'n broek, z'n vest, z'n jas en 't halfhemdje dat-ie op Sjabbes droeg. Poddy lachte om die schwanse-streke. Bijkomend door de kamerstilte, de vrindelijkheidjes, zei-ie an Joozep hoe-die dóén most, hoe met de tabak, hoe met de paar winkels die van 'm kochten. En as ze 'm morrege na benejen droege, dan moste ze 'm in 'n deken houen - Eli onder
| |
| |
de arme, Joozep en Suikerpeer bij de beene. Z'n gouwe horlogie, gijnde-die - z'n gouwe horlogie en z'n portefuillie konne ze wel hier beware. Rebecca, bij de tafel, zat in de brochures te blaren, was vreemd-stil geworden, keek haast niet op. Joozep over haar, de vuisten in 't wange-vleesch gejukt, soezelde hangerig in slaap.
‘Scheelt 'r wat an? Wat ben je stil, Rebecca’, zei Eleazar, de hand op 'r hoofd leggend.
Schrikkend zei ze dat ze moe was. En 'r oogen wezen dwaas-waarschuwend naar Joozep, die snuivend te slaapknikkelen zat.
Naast 'r schoof-ie z'n stoel, lei z'n arm om 'r heen.
‘Niet doen,’ fluisterde ze schuw.
Hij lachte. Alléén met 'm, zei ze dingen, dingen - en hier bleu, bang voor 'r vader, dee ze als 'n schuw kind, aanbiddelijk van timiede gebaartjes.
De lamp suizelde, liet de bedstee in 't donker, belichtte Joozep's opwippende kin, overgulde haar gelaat met de wenkbrauw-donzing en 't zachte kafnaald-gesprei van de wimpers. Onder tafel hield ze zijn hand en loerend langs de kap van de lamp - of niemand 't
| |
| |
zag, gaf ze 'm verlegen, snel-tastende zoentjes.
Om tien uur ging-ie naar benee, om Reggie genacht te zeggen. Ze was al naar bed, klaagde over pijn in de beenen en kloppingen in 't hoofd. 'n Lucifer afstrijkend in 't raamlooze hok, waar-ie dien eersten avond had rondgekeken, het hok met den water-zweetenden muur, de schoorsteenhuif met 't geblaker van schimmlende kluiten, zag-ie 'r liggen met Saartje en Moosje. Zonder bandeau was ze haast niet te herkennen. 't Karige zilverhaar pluisde den vleeschbeenigen schedel om, wit als zwanedons. Achter haar, ademde 't open mondje van Saartje. Hij wou 'r wat warms te drinken geven, om uit te zweeten. Zij rustig knikkend, zei dat 't niks was, dat-ie alleen de lamp wat most afdraaien. In 't duister bukkend gaf-ie 'r 'n zoen, duwde de deken om 'r schouders, aarzelde het hok uit. En de lamp dempend in schemer, stapte-ie zachtjes de trap op.
‘Eli!’ riep een stem.
Hij wou de deur van Poddy openen.
‘Hier - bòven!’, riep ze in fluistring.
Als 'n dief sloop-ie de tweede trap op.
‘'k Ben hièr vast gegaan,’ zei ze klapper- | |
| |
tandend: ‘vóor Joozep na bed komp - die zit nou nog lekker an tafel te slape’.
Voor de kamerdeur, warmde-die 'r koude handen.
‘Waar bleef je zoo lang?’
‘Tante Reggie is niet goed in orde.’
Ze luisterde al niet meer, sloeg 'r armen om z'n hals, perste zich tegen 'm an om 'r scha in te halen van den heelen avond.
En weer in 't zwijgend donker, hield-ie zijn mond op den hare, behijgde-ie 'r tandvleesch, 'r tandjes, 'r tong, drong 'r buik tegen 'm op, voelde-die de vleeschlijn van 'r beenen, 't beven van 'r borsten.
Toen, bang voor 'r hartstocht, 'r toomeloosheid, liet-ie 'r los.
‘Slaap lekker, kind,’ zei-ie 'r hoofd nog eens vastnemend, alsof-ie 'r zàg: ‘slaap lekker - tot morgen...’
'r Stem bewoog vreemd. Ze zei wèer iets dat z'n adem dee knappen.
‘'r Hei je zoo'n haast? - Is dat àlles?’
‘Alles’ -, herhaalde hij: ‘alles? - wat meen je?’
‘Je begrijp me wel,’ zei ze hijgend, 'r armen om z'n middel klemmend.
| |
| |
‘Ik begrijp je niet,’ aarzelde hij doezelig.
‘Je begrijp me wèl,’ zei ze nog eens, z'n lippen zoekend.
‘Rebecca,’ heeschte hij, in de opwinding van 'r gekus: ‘je weet niet wat je zeit!’
‘Vanmiddag op 't matras ha-je 't al kenne doen,’ fluisterde ze, met driftige ademstootjes.
Vinnig wrong-ie 'r handen van z'n nek, duwde 'r af dat ze tegen 't beschot dreunde.
‘Jazzus! Jazzus!’ -, schorde hij, geen woorden vindend voor 't gevoel van vervreemding dat 'm terug dee wijken.
Toen, in 't angstig, vijandig donker van 't portaaltje, begon ze te huilen, bedwongen-snikkend en eer-ie in bitse onthutsing woorden voor dàt had gevonden, drensde ze 'r iets uit dat z'n tong verlamde, z'n oogen wijd-gespannen dee starren naar de zij van de gedrochtlijke, z'n hersens doorgierende klanken.
‘Jazzus...,’ snikhijgde ze: ‘waarom jàzzus as Joozep 't wèl doet - as Joozep 't wèl doet’.
In wilde klauwing dreven z'n nagels in 't hout van 't beschot, alsof-ie zich most vast-grijpen. Z'n uitbrandende oogen zàgen 'r in 't duister, z'n nek groef naar voren.
| |
| |
‘Wat - wàt doet Joozep bij je?’, vroeg-ie toonloos hakkelend.
‘Dat begrijp-ie wel,’ zei ze snuffelend: ‘en jij - jij staat ènkel te zoene..’
Nog terwijl 'r stem-snikking op 'm toe geelde, pijndoend van snerpende stuiping, leefde in de kramp van z'n hersens het vierkant van Poddy's kamerdeur - 't matras op den grond - de tafel met de gekapte stronken - de stoel met de rokken en den broek - 'r lachrig-verlegen kijken - 't bleeke gezicht van den jongen met 't aankomend snordons, de vet-rooie lippen - 't slapend gezichtje van Serre. Naar adem krimpend, dee-die 'n stap, 'n vasthou betastend, gebroken-van-gebaar, alsof-ie in stikking zou storten. En wagglend, zwaarvol van hoofd, bonsde-die lomp tegen 't beschot, dat de delen krakerig piepten.
‘Zeg-ie niks, Eli?’ -, vroeg ze, 'r hand in zoeking vooruit tot ze 'm raakte. Dat rilde 'm wakker.
‘Morge zulle we prate,’ zei-ie simpel, de trap afstromplend.
‘Zeg-ie me nie goeie-nacht?’
‘Nacht - nacht,’ hakkelde hij 't duister toe. En versuft, doodsbleek, de deur bij Poddy openend, riep-ie door den kier, slap nog wetend
| |
| |
dat-ie 'm niet zou kùnnen zièn: ‘Joozep!’
‘Ja?’, vroeg de stem van 't dor mannetje aan de tafel.
‘... Ik mot uit - blijf jij bij je vader - tot 'k werom kom.’
|
|
Auteursrecht onbekend