Ons moeder zei altijd

[p. 169]

Tot slot

Eén ding is zeker: van deze verzamelde wijsheden zijn we beslist niet dommer geworden. De rijkdom aan wijsheden is overweldigend. Ze verschaffen ons inzicht in het menselijk gedrag en het vermogen van diezelfde mens om bij het observeren van dat gedrag de nodige humor op te brengen.

Bij het vergelijken met bestaande literatuur hebben we overigens gezien dat er nog veel meer wijsheden bestaan dan de selectie die wij hier - gebaseerd op wat is ingestuurd - hebben samengebracht. Toch zien we in deze verzameling al enkele opvallende trends.

Moeders houden van taal en spelen er graag spelletjes mee. Dat kan bijvoorbeeld met homoniemen, woorden die hetzelfde klinken en soms op dezelfde manier gespeld worden, maar een verschillende betekenis hebben. As van kolen en de dialectische uitspraak van ‘als’ klinken hetzelfde. Door met deze twee gelijkklinkende woorden te spelen, ontstaan leuke antwoorden op vragen of uitingen die beginnen met ‘als’. Lomp is de naam van een vis, maar betekent ook ‘lomp, onhan-

[p. 170]

dig’. ‘Ik peins’ en ‘de paus’ klinken in bepaalde dialecten hetzelfde, ideaal om te combineren: De paas paast. Ook frequent gehoord: ‘ik kan’ en ‘een kan’, ‘ik leer’ en ‘de leer’, de ladder. Er zijn ook plaatsnamen die als een werkwoord klinken, bijvoorbeeld Menen. Of nog: Asse uitgesproken als ‘as’ en het dialectische ‘als’.

Beeldspraak helpt eveneens de nodige impact te genereren. Hoe visueler de wijsheid wordt voorgesteld, hoe gemakkelijker de toehoorder begrijpt wat moeders willen zeggen: bootjes die aanmeren, lege tafels, kannen en leren, grootmoeders met wieltjes enzovoort.

Rijm doet het altijd goed in de volkswijsheden. Dat heeft een aantal oorzaken. Het maakt een wijsheid gemakkelijker te onthouden en het klinkt altijd leuker, zeker als de antwoorden voor kinderen bedoeld zijn. Spreuken die rijmen, worden rijmspreuken of spreukrijmen genoemd. Voorbeelden genoeg: Moeten is dwang en bleiten is kindergezang, Spijt is wat de koe schijt enzovoort.

Sommige wijsheden krijgen de vorm van een kruisstelling of chiasme: twee woorden van een eerste uiting worden omgedraaid in het daaropvolgende deel. Wie trouwt met de trunte voor de munte, verliest de munte en houdt de trunte of Die de zot trouwt om zijn kot, verliest het kot maar houdt de zot.

Tegenstellingen of herhalingen zijn eveneens handige middelen om een wijsheid sprekender te maken. Vergelijkingen met de meest absurde dingen komen ook vaak voor. Denken we maar aan de lijst van ‘Het leven is als...’.

[p. 171]

Het mag duidelijk zijn: we zitten met zijn allen boven op een goudmijn aan wijsheid. Op nagenoeg alle, zo niet vele situaties uit het leven hebben ouders en grootouders, en moeders in het bijzonder, een antwoord. Dat doen ze elk op hun manier, met hun regionale toets, met hun ervaring en kennis.

De mooiste vaststelling is dat er zoveel schakeringen van wijsheid zijn en dat elke bestemmeling van een wijsheid er zijn of haar eigen invulling aan kan geven. Daardoor is dit patrimonium aan wijsheden springlevend en permanent toepasbaar en manipuleerbaar. Het is door ze te gebruiken dat we de smaak te pakken krijgen en rust kunnen brengen in een wereld die misschien wat te letterlijk communiceert en niet altijd kijkt naar wat er achter de boodschap schuilgaat.

Hopelijk geeft deze verzameling bestaande wijsheden een nieuw leven. En wie weet bedenken de ouders van vandaag en morgen zelfs nieuwe wijsheden. Zo blijft moederlijke wijsheid in een perpetuum mobile generaties inspireren en motiveren.