Herinneringen van een bramzijgertje

[p. 5]

Vooraf

Onder de honderden kwakzalvers, leugenaars en fantasten die Lodewijk de Veertiende voor zijn eigen vermaak op stal hield in Versailles was een graaf, die beweerde duizend jaar oud te zijn. Aanvankelijk geloofde niemand hem en werd hij net als de anderen voor een ordinaire oplichter aangezien. Maar geleidelijk begonnen er enkele enkelingen zich af te vragen of er misschien toch een grond van waarheid in zijn fantastische bewering school, want zijn herinneringen aan het leven op het platteland in Frankrijk gedurende de vroege Middeleeuwen waren niet alleen verbluffend gedetailleerd en levendig, maar hadden de onmiskenbare, zij het ondefinieerbare aura van de waarheid. Geleerden begonnen sommige van zijn beweringen in oude geschriften te verifiëren en kwamen tot de ontdekking dat hij zich niet alleen nooit vergiste, maar bovendien herhaalde malen een verband legde tussen losse feiten uit het verleden die hun plotseling een nooit vermoede samenhang gaven. De eersten wier wantrouwen hij aan het wankelen bracht waren de geestelijke adviseurs van Zijne Majesteit de Zonnekoning; toegegeven, het klonk fantastisch, maar was Noach niet zeshonderd jaar oud geweest toen de Zondvloed kwam en zijn zoons tussen de honderd en honderdvijftig? Tenslotte wist hij een ieder voor zich te winnen; hij stierf in hoog aanzien en omringd door goedgelovige discipelen op de rijpe leeftijd van 1078 jaar.

Soms voel ik mij met deze graaf verwant. In onze verlichte

[p. 6]

eeuw kan er geen twijfel meer aan bestaan dat hij inderdaad een oplichter was, zij het een briljante. Toch ben ik ervan overtuigd dat hij in zekere zin inderdaad de waarheid sprak. Er kan maar één verklaring voor zijn: hij moet opgegroeid zijn in een gehucht in de barre heuvels van de Provence of een stadje in de moerassen van de Camargue zoals La Couvertoirade ligt, zo geïsoleerd en afgelegen dat Hugenoten die aan de slachting waren ontsnapt er gedurende generaties konden wonen zonder ontdekt te worden. Het is mogelijk op te groeien in een gemeenschap die vrijwel onveranderd is gebleven gedurende honderden jaren; de waarheid waarmee de graaf eerst de lakeien en later de koning zelf overtuigde was de waarheid over zijn kinderjaren. Ik weet ervan mee te praten, want ik ben zelf opgegroeid gedurende de meest vatbare jaren van mijn prille jeugd in een vissersdorpje aan de Zuiderzee, die toen nog werkelijk een zee was. Het dorpje was zo afgelegen en geïsoleerd dat het vrijwel onveranderd was gebleven sinds de Gouden Eeuw. De enige verbinding met de werkelijkheid van de twintiger jaren was te water, of over één smalle weg met kinderhoofdjes en een enkelsporige stoomtram. Het was een wereld op zichzelf, die niets van buitenaf nodig had en zich daarom als vanzelfsprekend het middelpunt van het heelal achtte. Wanneer iemand de stoomtram nam naar ons dorp en om een kaartje naar het eindpunt vroeg dan zei de conducteur, die er zelf geboren was, rustig en vriende-

[p. 7]

lijk: ‘Naar het beginpunt, bedoelt u.’ Hij kon dat zeggen omdat de onafhankelijkheid van ons dorp gedurende de eeuwen onaantastbaar was blijven bestaan. Alles had in ons dorp zijn beginpunt. Het was het grootste, mooiste dorp met de grootste, mooiste botters van de Zuiderzee. Het was het dorp met de sterkste mannen, de liefste meisjes, de hoogste bomen, de grootste kerk, het zuiverste geloof in de enig-ware God. Toen kwam de Afsluitdijk en hij sloot meer af dan de Zuiderzee alleen: hij doofde de laatste vonk die nog nagloeide van onze Gouden Eeuw.

Er zijn er niet veel meer onder ons die zich die eeuw herinneren, maar omdat er nog een paar overlevenden zijn en ik toch de waarheid wilde schrijven, al was het dan de waarheid gezien door de ogen van een jongen van tien jaar, heb ik de namen veranderd en het dorp Oosterdam genoemd. Het doet er niet toe hoezeer wij ons ook anders dachten dan de anderen, wij waren typerend voor de vissersdorpjes aan de Zuiderzee die stierven toen de dijk gesloten werd. Dit leek een passende gelegenheid hen te herdenken.