Sjofelen

[p. 51]

Een transport.

Tegen het voorjaar, op een morgen, bleef ouwe Miet liggen. Ze had geprobeerd, of ze op kon staan, maar 't was d'r niet mogelijk, aan de trap te komen. Toen vrouw Muis 's avonds ging kijken, zag ze, hoe slecht ouwe Miet d'r uitzag, ze was erg ingevallen om d'r mond, ze klaagde over pijn door d'r heele lijf, en ze kon niet liggen, ze moest rechtop in bed zitten, tegen d'r kussen, want ze dee maar niets dan hoesten. ‘'k G'loof, dat 't niet goed gaat met je moeder,’ zei vrouw Muis tegen jonge Miet. Maar d'r week-gezegde-deelneming-van-och-zoo'n-ouwe-tobbert kroop schuw weg voor jonge Miet d'r hardvochtig afwijzend-schouderophalen. ‘'t Was zoo erg niet, ze zag wel, wat d'r moeder scheelde, ze ging nog niet dood, gerust hoor, voor haar rekening.’ En ze had een wèl-stemmende, achterhoudend-verholen voldoening, dat 'r moeder boven lag, bij Anne Kee, jonge Miet d'r angetrouwde dochter, en zij niet met 'r op hoefde te trekken. Anne Kee echter vond 't knappies beroerd. Ajasses, zoo'n oud mensch na te loopen, 't end was t'r nog niet van te zien. Maar ze zou zich niet druk maken, ze most niet denken, dat ze haar kon lappen, wat ze jonge Miet verleden jaar gebakken had; ieder oogen-

[p. 52]

blik van den nacht maakte ze die wakker en dan kon ze voor d'r uit bed. Ze liet d'r dan ook maar liggen. 's Middags kwam de dokter, de dokter van de stad, en hij zei, dat ouwe Miet lappen met koud water om d'r knieën moest hebben, ze had remetiek, 't begon bij d'r knieën en 't ging door d'r heele lijf. Maar Anne Kee, zoo maar luchtig-hard, om ineens alles van zich af te schuiven, zei dat ze geen oud linnen had, ze most maar zien, dat ze 't van een ander kreeg. Ouwe Miet moest dus wachten tot vrouw Muis den volgenden dag een stukje oud linnen in een werkhuis gebedeld had. Zij beklaagde zich erg, ze keken geen van allen naar haar om, jonge Miet was uit werken, Bet had 'r huishouën, waar ze niet af kon, en Anne Kee was an den overkant an 't wasschen -, een groote wasch, die ze voor d'r schoonmoeder dee en waar ze wel drie dagen werk an had. En ouwe Miet klaagde, dat ze zoo'n dorst had, ze wou maar, dat ze iets te drinken kreeg, dat een beetje zuur was. Vrouw Muis haalde d'r een flesschie aalbessen van negen centen. Maar ouwe Miet nam een paar teugjes en liet de rest staan. En zoo ging het telkens. Jonge Miet waarschuwde vrouw Muis, welmeenend-onderrichtend, dat ze zich toch niet moest laten oploopen. Heusch, 't was zoo erg niet - ouwerdom - as 't zoo erg was, zou ze 't een ander niet zoo lastig maken. Maar ze leefde as ze je maar dwingen kon, as je d'r hoorde, dan had ze overal gebrek an. Maar pas op, alle ouwe menschen mochten willen, dat ze 't zoo nog maar hadden. Anne-Kee had van de week een heerlijk lappie vleesch voor d'r gebraje, maar ze zette d'r geen mond an, een glaassie wijn stond voor d'r bed, maar ze liet alles verschimmelen en verdrogen. Eerst dwingen en dan gebruikte ze 't niet. Van ochtend had ze weer een andere kuur, ze most en ze zou beste boter hebben, ze lustte geen margarine en ze had net zoo lang getamboerd, tot Anne-Kee een ons boter gehaald

[p. 53]

had. Nou stond 't er weer. En waar zoo'n ziek mensch àn geweest was, dat wou een ander niet gebruiken.

* _* *

Zondagmorgen, tegen twaalf uur, ze waren allemaal an den overkant bij jonge Miet om koffie te drinken, hoorde vrouw Muis, dat ouwe Miet haar riep. Het was een zwak-roepen-in-verlatenheid, alsof de stem kwam achter een dikke rook vandaan. Vrouw Muis luisterde aan de trap, en ja, ze hoorde het nog 'es. Buurvrouw... buurvrouw, kreun-snikte ouwe Miet. Vrouw Muis wist niet, wat te doen. Ze had niet veel zin, naar boven te gaan. Je hoefde d'r nou juist niet dol op te zijn, zoo'n ziek mensch te helpen, als ze op den pot most. Ze keek naar den overkant en net zag ze Bet, die in de bleek wat broodkorsten gooide, die de kinderen hadden overgelaten. Ze riep Bet met vrees-duidende gebaren. Maar Bet, al op den drempel, met een plaag-pret-lachglim in het nog-even-omgedraai van d'r hoofd wenkte met een afduwende logge handzwaai naar vrouw Muis toe van nee, nee. Ze sloeg zich op d'r billen en ging naar binnen. 't Was vrouw Muis best toevertrouwd, as die zich zoo druk maakte, dan had een ander ommers niks te doen. Maar toch, toen vrouw Muis naar den overkant liep, kwam Bet, met wat onverschilligheids-gegichel over die malle drukte, met zware stappen, haar rokken wat weghoudend van voor haar voeten, naar boven. Wat is-t-er, bitste Bet 'r neerzettend-rauwe kijfstem tegen ouwe Miet. ‘Het eten van Anne-Kee brandt an, en d'r is niemand thuis,’ hijgde oude Miet. Bet ging kijken. Wel allemachtig, d'r stond een groote knolraap in een pot vòl water. En ze ging weer gauw terug, met haar gegichel-van-wel-beter-weten, vrouw Muis bespottend, die aan de trap stond in verwachting van misschien-iets-ergs. Zie je wel, dat 't 'r maar te doen was om 't je lastig te maken.

[p. 54]

* _* *

Elken avond als jonge Miet bij d'r kwam, zeurde d'r moeder dat ze maar liever aan den overkant wou liggen. Ze kon zich in die bedstee daarboven niet omdraaien. Jonge Miet was-t-er slecht over te spreken. Allemaal kuren, ze lag heel goed, ze had nergens gebrek an, en an den overkant was den heelen winter niet gestookt, je bevroor d'r as je d'r den heelen dag most wezen. En dan d'r bij, ze verdomde 't nou es, om voor d'r 't nest uit te gaan, bij d'r slapen wou ze ook niet. Maar ouwe Miet dreef d'r zin door, 't begon Riekes eindelijk ook te vervelen, dat gezanik iederen avond. En zoo hoorde vrouw Muis op een avond, 't was al over tienen, gestommel op de trap van Bet en Miet d'r voeten in 't weerstrevend wijd-stijf-omwuiven der met slordige drift neergesleepte rokken. Ja, hoor, ze zouen ouwe Miet overbrengen. Vrouw Muis had ze den heelen avond al gehoord, ze had gehoord, hoe jonge Miet als met 't bruusk-plotse van korte, nadwalende windstooten haar verwijten af en toe stompte naar 't bed, waar ouwe Miet zwakjes antwoordend, zat te kreunen. Jonge Miet en Bet gingen naar den overkant om Bert, Bet d'r man te roepen, die al sliep. Hij kwam een paar minuten later, half nog slapend, zoo maar in zijn blauwen wollen onderbroek en zijn rooien wollen hemd. Bet en Miet volgden, dicht achter hem. ‘Mot je na den overkant,’ vroeg hij. Hij was een goeie vent en hij had met zijn moeder te doen. Ze had altijd hard voor ze motte wurmen. ‘Ja,’ steunde ouwe Miet, ‘'t is hier zoo nauw, 'k kan hier niet blijve legge.’ ‘'t Is wat moois,’ mopperde hij goelijkkorzelig, ‘om je midden in je slaap uit je bed te halen.’ ‘Nou, hoe mot 't dan, kan je staan?’ Bet wist er wat op. ‘Laat 'r neer door 't raam net as

[p. 55]

de kasten.’ En ze had zoo'n lol, haar keel lachte d'r lol los luid met korte, schelle gilhorten door 't even doorblinken van haar tanden heen. Nu, ouwe Miet moest in ieder geval 't bed uit. Ze deed de deken van haar knieën weg, en ze zette langzaam d'r eene been over de bedsteeplank, toen bleef ze even zitten hijgen, en zette met stramme beweging het andere been over de bedstee heen, eindelijk stond ze. Ze hield zich vast met eene hand aan de bedsteeplank, om even tot 'r zelve te komme, haar lange jak was aan den hals open, om de benauwdheid, en haar nek kwam bloot, een magere nek, die haar hoofd nog scheen op te houden met wat slappe tanige pezen; haar muts was naar het achterhoofd gezakt, zoo dat haar dikke bandeau van grijze haren grauwig-woest om haar slapen hing, haar doorrimpeld gezicht had een kleur als vuil geworden deeg, en terwijl ze aan 't bed stond op bloote voeten, die blauw waren van de kou, werd 't hoofd telkens neergetrokken onder de benauwing van heesche hoest-ontploffinkjes. Ze besloten, dat Bert haar op zijn arm zou overdragen en dat ze d'r een wollen deken zouden omdoen. Maar toen Bert haar wilde aanpakken, weerde ze hem af. Ze kon niet velen, dat-ie d'r an raakte door die rematiek. ‘O, God, ik kan 't niet uithouën, laat me maar weer in bed.’ Jonge Miet werd kwaad, hoe had ze 't nou, ze had 't toch zelf gewild. Eindelijk had Bert haar op zijn arm, en met haar lange magere handen hield ze zich aan zijn hals vast. Toen Bert bij de trap kwam, werd ze bang en ze greep naar de leuning, maar Bet en jonge Miet, allebei verontrust door een plotseling opdriftende vermoedensschok-van-vallen snauwden, met hunne hoofden vooruit, een grimmige angst op hun gezichten: ‘Laat je klauwen los, houd'em an zijn donder vast.’ Maar toen mosten ze toch allebei lachen.

Wat een spul, wat een kemedie. En terwijl de vrou-

[p. 56]

wen zoo boven aan de trap stonden te lachen met wijde luidruchtige lolgebaren, ging Bert de trap af, met zijn rug naar 't portaal; heel voorzichtig met probeerende tipjes zochten zijne voeten de lagere treden, en onder de deken kreunde Ouwe Miet, kreunde, maar heel schuchter-angstvallig uit vrees voor de vrouwen, die boven stonden. Bert ging met 'r door de bleek, naar jonge Miet d'r woning, ineens op de bedstee af, en dra zat Ouwe Miet in bed, hijgend te rillen onder de aanstrijkingen van de koude, in die kamer, waar den heelen winter niet gestookt was en waar de koude als met ijzige wuivingen naar 't bed waaierde. Nu ouwe Miet overgebracht was, sloeg de lolligheid om 't geval in jonge Miet ineens weg als een rilling, die plotseling het geheele lichaam met kou doortrekt, en een sarrend besef, dat ze nu voor d'r moeder 't bed uit moest, wroette verhittend tegen haar op. As d'r man nog leefde kon ze vijf en twintig jaar getrouwd zijn, en nou zat ze nog onder de pantoffel van d'r moer. De trap afgaande met nijdigachtelooze stappen, mopperde ze: ‘Zeg nou maar, dat 'k niet gestraft ben, 'k mag lijen, dat ik van nacht nog verrek. De buren magge zegge, da 'k slecht voor me moer ben, maar 'k zie d'r nog liever an den hoogsten boom hange, eer ik bij d'r in 't nest kruip.’ Ze stak 't licht op in d'r woning, de kamer vlekte zich met schaduwen, als in verwarring hier en daar tegen an geworpen, en in 't bed zat ouwe Miet; boven de wollen deken, die ze tegen haar hals hield, hijgde haar hoofd met haast onzichtbare deininkjes onder 't beklemmend opgezuig van haar borst. Jonge Miet ging dien nacht niet naar bed. Ze bleef op haar stoel zitten, haar hoofd neerdommelend naar haar borst, haar armen stijf gekruist, spannend zoo haar rug tot een lichte afwering van de kou. Maar toen Bert 's nachts geklopt was, om half drie, ging ze haar woning uit, ze trok de deur, waarvan de klink even opklepte in den stillen

[p. 57]

nacht, achter zich dicht, en ze vroeg Bet, of ze bij die in bed kon, op de plaats, waar Bert gelegen had. 's Morgens, zoo wat tegen vijf uur werden de vrouwen allebei verschrikt wakker, want ouwe Miet was naar buiten gedwaald, in d'r lange jak, d'r bloote voeten in pantoffels, en nu stond ze voor 't raam te roepen, en haar stem was als een gedempt-snikken, als van een kind, dat na de droeve gramschap-pijn der bestraffing, berouwend vleit. ‘Bet, zijn de kinderen al weg, steek de lamp 's an, de lamp is uitgegaan.’ - Bet bracht haar terug, de lamp brandde nog best, maar ouwe Miet ijlde en rilde van de koorts.

* _* *

En aldus moest jonge Miet den volgenden nacht naar 't zolderkamertje, waar ze al niet meer sliep, sinds d'r jongen getrouwd was. Anne-Kee was blij. Zoolang ouwe Miet boven had gelegen, was ze nog geen tien minuten op 't kamertje geweest. Nu maakte ze den volgenden dag gauw 't bedsteetje schoon, en zette alles open om te luchten. Ajassus, die vieze ziekenlucht.....