|
| |
| |
| |
Sophonisba;
treurspel.
Eerste bedryf.
Eerste tooneel.
Scipio, Emilius. Lyfwacht.
EMilius, myn Vriend, wat ongemeene zegen,
Tot roem en welstand voor het Roomsche volk verkreegen.
Ze is u een eeuwige eer, en Rome ziet haar Staat
Gehandhaafd door uw arm, verheerlykt door uw raad:
Dien raad, die Rome noch heeft goed gekeurd ten lesten,
Om hier in Afrika den Oorlogsstoel te vesten,
Te stellen u tot hoofd van haar gevreesde magt;
Nu werden haar, door u, Triomphen 't huis gebragt.
Uw zege, Scipio, doet Rome als adem haalen,
En Syphax glory met Kartagoos hoogmoet daalen.
Myn zege, Emilius, trotzeerd de smaad en hoon
Die Fabius, door nyd, my aan deê; en zyn loon
Is, dat ik nu zyn haat doe voor de waereld blyken;
'k Zal de aangevreeven vlak met 's vyands bloed afstryken.
Denk eens, hy beet my toe: gy werpt hier voor den Raad
Den wil van 't volk, dat niet te recht kend, goed noch kwaad;
't Welk is om Afrika met Oorlogsmagt te stooren,
Wyl gy reeds zyt by hen tot Hoofd van 't Heir gekooren.
Maar waarom dan geveinst, daar gy reeds veldheer zyt?
Spreek uit den wil van 't volk, 't is nu geen veinzens tyd.
| |
| |
Doch is dan nu het nutste in Afrika te trekken,
Daar wy 't Kartaagsche Heir zien Roomens grond bedekken?
Laat hooren, wat 's uw wit? waand gy dat Hannibal,
Als by uw uittocht merkt, dit Land verlaaten zal?
Neen, beeld u zulks niet in; hy krygt daar door een open,
Om weêr Italië tot Rome door te stroopen.
Al deze reden, en noch duizend and'ren meêr,
Weêrstreefde ik niet, ô neen! ik liet zulks om zyn eer:
'k Had achting voor den Raad, en voor zyn zilv're hairen,
Ik dacht door 't eind van 't werk zal deze mist opklaaren.
En nu, nu ziet den Raad hoe 'k heb haar heil betracht,
Nu Hannibal is opontboden met zyn magt:
Nu ik twee Heiren heb verdreeven en verslaagen,
En laat een groote schat de Roomsche Poort indraagen.
Ik zal my kwyten dat den Raad het nooit berouwd,
Dat my in Afrika wierd haare magt betrouwd.
Heel Spanje kan genoeg van uw bedryf getuigen;
Dat gy eerbiedig hebt voor Rome neêr doen buigen,
En noch geboogen legt door 't Juk, en door de wet,
Die Roomens heerschappy heeft op haar Staat gezet.
Den Raad scheen raad'loos toen uw Vader kwam om 't leeven,
Aan wien men 't Veldheers ampt weêr zou in Spanje geeven.
Drie dagen bleef den Raad in 't Kapitool by- een;
Maar in die zelve tyd vertoonden 'er zich geen,
Die 't verder onheil van den Staat zocht voor te koomen,
Toen hebt gy 't hoofdmanschap grootmoedig aangenomen,
En Rome weêr verheugd, dat in benauwtheid zat,
En gy hebt hier dien arm die gy in Spanje had.
Ja, Scipio, men hoord de gantsche waereld melden,
Dat ge over kruinen stapt der dappere Oorlogshelden.
De Vyand schrikt en beeld op 't hooren van uw naam;
De Faam blaast uw bedryf ten einde van haar aâm.
Veel groote Koningen zyn om uw komst verlegen,
Zy zeggen dat gy voerd de dood in uwen degen.
De Roomsche Burgery zwemd in een volle zee
| |
| |
Van vreugd, nu elk u reeds komt bidden om de Vreê.
Gy houd hier door de Nyd geplet met uwe voeten;
Elk wenscht in Rome om u het eersten te begroeten.
Kroond gy dan dus uw hoofd met lauw'ren in uw jeugd?
Wat zal uw' ouderdom aan Rome zyn een vreugd!
Wanneer uw vuist niet meêr den legerbyl kan houwen,
Dan zal uw diep verstand onwrikb're wetten bouwen.
O ja! Emilius, ik zoek en wensch niet meêr,
Als dat myn jeugd verricht, 't welk Rome strekt tot eer.
Myn jongheid moet de loop myn's leevens to vertoonen,
Dat zich myn ouderdom mag met haar glans bekroonen.
Ook is de zege, die de Vad'ren zo verblyd,
Noch niet het einde van myn aangevangen stryd;
Wyl 'k Massanissa heb, en Lelius gebooden,
Om 't vluchtende overschot der vyanden te dooden:
Lukt dit, Emilius, 'k zie dan gantsch Afrika,
Voor Rome neêrgeknield en smeeken om genaâ.
Hoe! zoud gy twyffelen aan deze onfaalb're zegen,
Daar nooit uw Leger heeft de nederlaag gekreegen?
Uw naam maakt Syphax, en zelf Asdrubal bevreesd,
Zy weeten noch hoe fel gy by hen zyt geweest.
Uw naam heeft kracht genoeg om al de vluchtelingen,
Den staalen sabel uit de zwakke vuist te wringen.
Houw op, Emilius, myn schoud'ren zyn te teêr,
Zy buigen onder 't pak van zulk een grooten eer.
Laat anderen den lof van myn bedryven hooren,
'k Heb al te veel gehoord. Jupyn! ben ik gebooren
Tot heil van volk en Staat? moest ik, door uwe hand
Gesterkt, den redder zyn van 't zuchtend Vaderland?
Uw goedheid zy geloofd; laat nooit myn arm vertraagen,
Voor ik de vreê geniet door 's vyands nederlaagen.
Al 't Roomsche volk dat roept: lof zy den Donderaar,
En branden duizenden dankoffers op 't altaar.
Vaart voort met uwe gunst; weest Rome nimmer tegen,
| |
| |
Hecht aan myn wapenen uw magt, geluk en zegen.
Gints zie ik Junius, hy naderd heel verblyd.
Nu zal ik hooren hoe 't vergaan is met den Stryd.
| |
Tweede tooneel.
Scipio, Emilius, Junius. Lyfwacht.
NU zietge, ô Scipio! het eind van uw verlangen,
Want gy hebt Syphax zelf door uwe magt gevangen.
Is Syphax in de magt van Rome?
Is van de heerlykheid der goude kroon beroofd.
Ik zal hem, zo gy 't wilt, geboeid voor u vertoonen;
Hoor dan hoe hy zyn schuld zal weeten te verschoonen.
Ik heb hem, met veel buit, hier in het Heir gebragt,
Op Lelius bevel, die, met al de oorlogsmagt,
En Massanissa zelf straks deze plaats zal nad'ren;
Ik hoop hun lof zal zyn tot heil der Roomsche Vad'ren.
Zie daar nu, grooten Held, zet myn voorzeide kroon
Van lauw'ren op uw hoofd, 't welk lauw'ren is gewoon:
'k Dacht wel dat Syphax Heir geen wond'ren uit zou rechten,
Want gy had reeds geveld zyn dapperste Ootlogsknechten.
Zo volgd de straf het kwaad. Juich Rome! Juich nu vry,
Den breeker van 't verbond hebt gy in Slaaverny.
O Syphax! 'k heb met u gehad veel vriend'lykheden;
Maar sints gy reukeloos verbrooken hebt, al de eeden,
Toen gy zo heilig zwoerd te blyven Romens vriend,
Hebt gy haar vyandschap, en mynen haat verdiend.
Het is met u gedaan, gy hebt uw straf te schroomen.
| |
| |
Gy, Junius, meld my hoe dat hy wierd bekoomen,
En hoe de volkeren zich kweeten in den Slag.
Toen Syphax de ondergang van zyne benden zag,
En 't heir van Asdrubal, door uw beleid, verslagen,
Wou hy, na uw vertrek, zo 't scheen, het uiterst' waagen.
Hy trok dan straks by-een veel volk van alle kant,
Op hoop dat hy daar door zou krygen de overhand.
Als Massanissa hier bericht van had gekreegen,
Trok hy hem met de bloem der Ruiterbenden tegen;
Straks volgd hem Lelius, die, met zyn Heir, vol moed,
Verlangde na den stryd en 't vyandlyke bloed.
De Vyand stond verbaasd door de aantocht dezer magten:
Maar Syphax riep hem toe: wilt elk uw pligt betrachten,
O mannen! baand den weg tot uw en myn behoud;
Stryd met de wapens die ik u heb toevertrouwd.
Bevryd door 't staal uw hals voor 't Roomsche Juk te ontfangen,
En verfd u met het bloed van die na 't uw verlangen.
Zo sprak hy, en terstond dreef hy zyn Troepen aan,
Te zwak om door den drang der winnaars heen te slaan.
De slag neemt zyn begin, terwyl veel goude vaanen,
De volk'ren in 't gemeen tot stouten aanval maanen.
't Numiedsche volk dringd fors op Roomens benden in,
't Welk Lelius geviel, een storm recht na zyn zin:
Hy sloot, met vryen wil, zyn dichte ryen open.
En liet een grooten drom Numiders binnen loopen:
Met sloot hy 't volk weêr dicht: de Vyand is in nood,
Zy zien 't gewaand geluk betaalen met hun dood.
Dien vroegen zege gaf de Bondgenooten reden,
Te stryden met meer moed als zy te vooren deeden.
Vorst Massanissa valt op 's vyands rechte zy,
En scheurd de meeste magt van al de Ruitery,
Waar in hun Koning was. Straks kwam zyn ramp te blyken
Aan Lelius; die riep: hou moed, wil nu niet wyken,
O, Massanissa! maar betoon uw oude kracht,
't Gekroonde vyands hoofd is mede in uwe magt.
Toen zag elk een tooneel van dappere Oorlogsdaaden:
| |
| |
De omringde Koning, schoon hy was met schrik beladen,
Waagd 't Koninklyke lyf en stryd met wonderheên;
Doch Massanissaas moed blonk hier het schoonste alleen.
Een wolk van schichten doet het zonnelicht verand'ren :
De dooden leggen reeds met duizende op elkand'ren:
't Zwart aartryk neemt, zo veer de trotse benden slaan,
Een rood' gedaante, door het bloed der menschen, aan.
In 't eind werd 's Konings Paerd, waar op hy was gezeten,
Een scherpe staale Schicht recht in de borst gesmeeten:
Het Beest, door deze wond, werd van de dood verrascht,
Ploft neder met de pracht der Koninglyke last:
De trotze Massyliers slaan door dien val de handen
Aan Syphar, en 't gewigt der slaafsche wreede Banden.
Dus nam den stryd een eind; het weinige overschot
Der Vyand, vlugt vol vrees na 't Konings droevig lot.
Ik wenschte nu myn mond na dit verhaaal te sluiten,
Het zal u zyn tot schrik al wat zy meêr zal uiten.
Hoe, Junius! wat is 't? neen, zwyg die reden niet;
't Zy voor of tegenspoed, spreek, wat's 'er meêr geschied?
Als Massinissa nu zyn Vyand had vertreeden,
Wou hy zich zien bekroont met grooter dapperheden:
Dies trok hy met zyn Heir of Syphax Hoofdstad aan,
Waar hy aan Lelius de weet van had gedaan;
Die hem, op zyn verzoek, beloofde na te trekken,
Om dat zulks meerder vreeze in Cirta zou verwekken.
De Koning slaat zyn Heir rondom de Vesten neêr:
De Vyand maakt zich klaar tot dapp'ren tegenweer,
Onkundig van hun ramp: maar toen men hen liet weeten,
Hoe hunnen Koning was gebonden aan een keten,
Die voort ook wierd vertoond, scheen elk ter dood ontsteld,
Wel gissende dat meê zyn magt was neêrgeveld.
Hunne angst groeid meêr, en meê: men zet de poorten open,
Het overbange volk gaat Stad en schat verloopen.
Dit 's Massanissaas wensch; hy ryd de Stad straks in
Tot aan het Konings Hof. Hier komt de Gemaalin
| |
| |
Van Syphax hem te moet, met traanen op de wangen,
En bad, ter aard geknield, dat hy haar niet gevangen
Zou lev'ren in uw hand, maar schenken haar de dood.
De Vorst, door min geraakt, op 't zien van 't bloozend rood,
Zo lieffelyk verdeeld op haar sneeuwitte kaken,
Doed, in zyn 's vyands Hof, de Bruilofs toestel maaken,
Een tweede Dochter van den Veldheer Asdrubal,
Genaamd Sidonia, was in de Stad gekoomen,
In 't mannelyk gewaad, met wraakzucht ingenomen;
En zeide, uit 's Vaders naam, haar Zuster, zo ze een vond,
Die Massanissa meê deê breeken 't Roomsch verbond,
Wist uit te vinden, 't zy door beede of minn'lykheden,
Dan zou Kartago haar met eer en slaat bekleeden.
Zulks deê Sidonia, daar 't niemand dorst bestaan.
Aanschouw de haat hier van Kartagoos af komst aan.
O Roomsche Vyandins! hoe! zoud gy zegepraalen,
Daar gy verwonnen zyt? neen! 'k zal uw zon doen daalen.
'k Zal Massanissa 't vuur van wraak, om zyne daad,
Zo klaar vertoonen, dat hy u daar door verlaat.
Tot Roomens hell verricht? foei, lust u nu te baaden
In streng verboode min? trouwd ge uw gevangens vrouw,
Die zelf gevangen was? kweld u geen naberouw?
Waar zyn zy, Junius? waar heeft hy haar gelaaten?
Hy brengt haar in zyn Heir, verzeld met Hossoldaaten,
En Koninklyke stoet. De trotze Koningin,
Gtoots op haar Bruidegom, en op zyn trouwe min,
| |
| |
Blinkt boven de andere uit.
Laat zy slechts herwaarts koomen,
Zy hebben beide haar verdiende straf te schroomen.
Ga, haal my Syphax, 't is ook noodig uit zyn mond
Te hooren, om wat reên hy brak het vreêverbond.
Uw last werd voort volbragt.
Myn Wacht, ga hem verzellen.
| |
Derde tooneel.
Scipio, Emilius.
EMilius, wat rouw zal Massanissa knellen!
Als hy uit mynen mond zal Roomens eisch verslaan,
Een eisch rechtvaardig door de wet des Raads gedaan.
Maar hoe zal ik my 't best in dezen handel draagen?
Hoe maak ik op het minst dien dapp'ren held verslaagen?
Zal ik, zo dra hy komt, zyn daad in grammigheid
Uit dond'ren? dat 's te hart: zyn deftig krygsbeleid
Heeft eer en staat verdiend.
Wilt gy hem dan ontmoeten
O ja! ik wil hem vriend'lyk groeten
Zo wel als Lelius: 'k zal al zyn oorlogsdeugd
Ten toppunt heffen, om dien Held daar door tot vreugd
Te wekken: wil hy dan, deze eer, zyn ryk en staaten
Behouden, zo moet hy de Koningin verlaaten.
Zulks dunkt my is het best, dat ik dien Bontgenoot,
Om al zyn groote dienst, niet voor het voorhoofd sloot:
En wyl haar vryheid nooit werd by den Raad geleden,
Waarom hem zulks dan niet gezegt met zachte reden?
Hy weet hoe zy den Raad rechtvaardig toebehoord;
Ik hoop hy zal ook doen 't welk Rome niet verstoord.
| |
| |
Ik roem uw wys besluit, dat hem het minst zal hoonen
Eerst wilt gy hem zyn deugd, daar na zyn misslag toonen:
Gy zaagt zo noô zyn daân bevlekt met eene daad,
Die hy verhoeden kan als hy uw eisch toestaat.
Gy mind de dapperheid, en tracht die min te stooken.
In Vorsten die 't verbond met Rome nooit verbrooken.
'k Min Massanissa, om zyn deugd en Vorst'lyk bloed;
Maar dat hy zorg dat ik hem steeds beminnen moet.
Daar 's Syphax, die ontaard is van de deugd geweeken.
| |
Vierde tooneel
Scipio, Syphax, Emilius, Junius, Lyfwacht.
ONtrouwe! dit is 't loon voor 't schendig eedverbreeken:
Hy vat zyn boeijens aan.
Dit zyn de vruchten van uw licht verleide geest:
Dit 's voor 't vergooten bloed, van die zyn trouw geweest
Aan u, en uwen Staat: zo ziet men ze alle loonen,
Die zich, in plaats van lof, met valsche daaden kroonen.
Hoe kwaamt gy tot die daad? wie porde u tot dit werk?
Of viel de weelde u, door de Roomsche gunst, te sterk?
'k Zal antwoord geeven, en met een myn doen beklaagen.
Niet eer voor dat ik laat uw handel af te vraagen.
Heeft ook het groot geracht van Roomens moogentheid,
Aan uw verfoeid bedryf den eersten steen geleid?
Of kon Kartago aan uw Ryk meê voordeel geeven
Als Rome, welkers magt al 't Aardryk kan doen beeven?
't Scheen ja, door dien uw Heir, en zelf uw goed en bloed,
Streê voor Kartago, 't geen gy nu dusdanig boet.
Nu, Syphax, antwoord nu. wat hebt gy tot verschooning?
Geef reden van uw doen: spreek op, trouwloozen Koning.
| |
| |
Ja, Scipio, den glans van Rome is steeds het wit,
Waar na een yder schiet, die op den zetel zit:
Ik heb zulks meê gedaan; maar hoor om welke reden:
'k Vloek Sophonisba met al haar bekoorlykheden;
Zy is de bronâar van myn ongelukkig lot:
Zy hing my altyd aan, en zei: breek, breek het slot
Der eeden van 't verbond; Kartago raakt u nader,
Het is myn Vaderland: 'k heb Asdrubal tot vader.
Maak met Kartago dan een eeuwig vreê verbond,
En dryf het Roomsche Heir van de Afrikaansche grond.
Zo sprak zy. 'k brak 't verbond, om u in 't veld te daagen,
Maar al myn oorlogsvolk wierd door uw magt verslagen:
En had ik toen berouw van myn bedryf gehad,
My weêr met u verzoend, Kartago aangevat,
En Sophonisbaas reên geen meêr gehoor gegeeven,
Indien den Hemel zulks niet wilde tegenstreeven,
Ik zat noch hoog ten Troon in deze zelve dag,
Versierd met heerlykheên zo trots gelyk ik plag.
Maar 'k liet my wederom verleijen door haar traanen,
Toen zy my weêr op nieuws tot dapperheid kwam maanen.
Gemaal, sprak zy, houw moed, verlaat myn Vader niet,
Denk hoe Kartago nu op uw bescherming ziet;
Zo gy haar Staat beschermd zo stryd gy vooruw Staaten;
Haar Heir is in uw Ryk, gy kund haar niet vetlaaten.
Laat ik de wapenen toegespen om uw lyf;
Kom, Syphax, 'k zie alreê de vrucht van uw bedryf.
Wreck uw Numiders bloed door 't Roomsche volk vergooten,
En houw hun Tempeldeur van Janus steeds ontslooten.
Het bloed uw 's volks eischt wraak, de wraak is op de been,
De uitvoerders wachten u, ga toon uw dapperheên.
Hier door deê zy my 't laatst het vuur van oorlog stooken,
Een vuur, waar in ge u hebt naar wensch aan my gewrooken:
Myn rampspoed doed geboeid my voor uw' oogen staan,
| |
| |
En op myn Steden trots de Roomsche tekens slaan.
Gy moest de drift tot kwaad nooit hebben ingenomen,
En Sophonisbaas haat het weeten in te toomen.
Fen Koning moet geen wraak uitvoeren van een vrouw;
Het loon is zyn bederf, 's lands ondergang en rouw.
Een vrouw bedenkt niet hoe het werk de wraak zal enden,
Maar wel hoe zy op 't felst haar driften aan zal wenden.
Gy wist dat Asdrubal altyd begeerig was.
En noch, om Roomens Staat te zien in puin en asch.
Waarom dan met zyn bloed of Dochter noch te trouwen?
Of docht gy datze u zouw het Roomsch verbond doen houwen?
Neen, Syphax, ken ik u, gy kond haar felheid wel,
Gy wist wat volgen zou na uw begonnen spel.
Ja 't smart haar zeer als zy den Raad ziet zegepraalen,
Maar 'k dacht nooit dat haar wraak myn hoogheid zou doen daalen.
Doch waarom lyd gy nu, dat uwen Bondgenoot,
Die Roomsche Vyandin niet in de keten sloot,
Gelyk my is geschied? hy heeft haar meê verwonnen,
Ook is zy de oorzaak van den stryd door my begonnen.
Wat zeg ik? zou hy haar iets tot verdrukking doen?
Zy is het beeltenis 't welk zyne min kan voên.
Hy, zeg ik, die door 't staal myn Ryksstad heeft gekreegen,
Wierd tot zyn 's vyands vrouw, door geile min, genegen:
Ja, liet de Bruiloftstoon uitgalmen in myn Hof,
En naamze tot zyn vrouw. Heeft Rome nu geen stof,
Om met haar blixem zulk een bontgenoot te zengen,
Die het onheilig recht gaat met het heilig mengen?
Die zyn gevange trouwd wiens eigen man noch leefd?
Die zyn grootdaadig staal de onkuisheid overgeeft?
'k Meen ja; doch zyn bedryf schynt Rome niet te stooren.
Hoe laat zich Rome nu voortaan zo ringelooren?
Haar wetten lyden niet dat zulks ooit mag geschiên;
Wie met haar is verëend, moet haar na de oogen zien:
| |
| |
Maar 't schynt die wet is uit: 'k tag Sophonisba praalen,
En Massanissa haar als Koningin onthaalen,
Ten trots van Rome. Hoe! wel waarom houdge u stil?
Ik twyffel of den Raad, zulks moet of dulden wil.
Neen, Syphax, Rome laat haar wet niet overheeren,
Zy liet zich met haar slaat eer 't onderst' boven keeren.
Praald Sophonisba nu in staat en heerlykheid?
Ik heb haar reeds een lot als 't uwe toegeleid:
'k Zal Massanissa slechts iets geeven in bedenken,
Waar door hy die Slavin aan Rome wel zal schenken;
En wat zyn misslag raakt, die gaat u gantsch net aan,
Als hy myn eisch voldoed, dan is den Raad voldaan.
Op welk een wys zult gy in 't eind met my dan leeven?
Geboeid, gelyk gy zyt, de Raaden overgeeven,
Om, als 'k haar haaters heb verpletterd met myn Staal,
Te dienen in de pracht van myne Zegepraal:
't Is een Romeinsch gebruik, wil u verdraagzaam stellen,
'k Zal Sophonisba met haar stoet u doen verzellen.
Ik in uw zegepraal, gelyk een slaaf, te gaan!
Ik bid laat my uw straf veel eer te plett'ren slaan;
Eer ik te Rome kom om my te zien verneêren,
O gy! die 'k in myn Ryk geknield alom liet eeren.
Dan zult gy, Scipio, uw glory zien tot niet,
En in het hart uw wraak verteeren met verdriet.
Uw reden gaan te hoog; hoe! zou ik dit gehengen?
Ga, Junius, wil hem weêr in bewaaring brengen,
Zo laug tot ik hem zal doen zenden aan den Raad,
Ik hoop myn dood zal my behoeden voor dien smaad.
| |
| |
'k Vloek uw gezach, Romeinen.
Zulks staat, u vry, maar nooit ziet gy haar magt verkleinen.
| |
Vyfde tooneel,
Scipio, Emilius.
GY hoorde nu, met my, hoe Sophonisba hem
Tot de Oorlog heeft genoopt, en 't geeft myn recht meêr klem,
Om haar te rukkenuit de magt van 's Konings handen,
En doen haar smaaken 't loon, in wraak, in smaad en schanden.
Niet minder komt haar toe: doch dat hy haar zo haat,
Spruit niet alleen uit schuld van zyn bedroefden staat;
Maar meest door dien ze ontaard, daar hy noch is in 't leeven,
Zich aan zyn vyand heeft met vrijen wil gegeeven.
Ik heb het wel bemerkt; maar, 'k trek my 't niet eens aan,
Kom zorgen wy hoe de eer van Rome werd voldaan.
Einde van het Eerste Bedryf.
|
|
Auteursrechtvrij