Revolutie in woorden

De oefening der schijnheiligen verstoord (1795)

[Toen bij de omwenteling de patriotten het bestuur overnamen, bleek ten gevolge van het beleid van prins en dominees] het hele land verarmd, onze schatkisten leeggestolen, onze scheepvaart belemmerd en al de bronnen van onze welvaart verstopt. Dat was veroorzaakt door godsdienst, het was ten voordele van godsdienst. Is het mogelijk dat een rechtvaardig Opperwezen zulke belijders kan dulden? Het prinselijk bestuur had een aantal godsdienstleraars in loondienst. Via hen probeerden zij het eenvoudige volk aan hun zij te krijgen. En dat hebben die schijnheilige leraars meesterlijk uitgevoerd. Wat een leugens hebben zij niet verspreid, welke getuigenissen hebben ze niet allemaal in de naam van God afgelegd - er gaat nog een rilling door mijn leden wanneer ik mij herinner hoe afschuwelijk zij God en Godsdienst onteerden. Willem van Oranje - een man die dagelijks dronken was, en die werkzaam was om ons vaderland tot de ondergang te brengen, dat was naar hun

[p. 57]

Afb. 10. De nieuwe bezems na de revolutie. Brandhout?

[p. 58]

zeggen een andere Gideon, een gezalfde des Heren, een man die nabij God leefde, die in gebed met Hem worstelde, die veel geestelijke bevindingen had enz. - Ik word opnieuw verontwaardigd wanneer ik mij al die vervalsingen van de gebeurtenissen herinner; dat geroep van: ‘de Fransen zijn Atheïsten! zij komen om ons van de godsdienst te beroven en ons uit te plunderen’ klinkt nog in mijn oren. Dat liegen duurde net zo lang tot de Fransen als overwinnaars in ons land waren. Dat deden leraars van de christelijke godsdienst! Zij die verkondigers van de waarheid moesten zijn, waren dienaars van de leugen. Men kan zich verbazen over de sluwheid en doortraptheid van bepaalde politici wanneer men ziet hoezeer zij zich wisten te verzekeren van de diensten van de dweepzieke leraars van de godsdienst. Onze brave landgenoten hebben dit echter nu ervaren en gezien. Zij kennen de gevaarlijke lieden onder de geestelijken. Zij zullen (want ze waarderen de godsdienst boven alles) zich van die precieze figuren weten te ontdoen.

Kort voor onze gezegende revolutie waren er verschillende oefeningen onder de Oranjevrienden (dat soort mensen dat zich vromen, en broeders en zusters in den Here noemt). Bij die gezelschappen was er één waar men zich ten doel stelde, alleen over de toestand van het land te spreken. Bij het binnentrekken der Fransen was men daar aan de volgende oefening bezig:

Vooraf zong men dit versje uit Psalm 137.

O Babylon! wij zien eerlang u straffen;
gelukkig hij, die u zal recht verschaffen;
die u vergeldt al wat ge ons hebt misdaan.
Gelukkig hij, die u terneer zal slaan,
uw kindertjes zal grijpen, o gij trotsen!
en wreed en hard verplettren op de rotsen.

Toen begon de spreker der vergadering (Immelinkius) zich te laten horen. - Hij stond op met veel bedaardheid - zuchtte -

[p. 59]

draaide verwonderlijk met zijn ogen - vouwde zijn handen en sprak: ‘Och! och! - wee mij! wat was het mij angstig, deze nacht - ik zuchtte op mijn legerstede - ik zwom in mijn tranen - mijn hart was hevig beroerd - mijn ingewanden rommelden - benauwdheid had mij aan alle kanten omringd - zo bang was ik - maar ik heb hevig gestreden met de Satan, hij wilde mij doen wankelen - en door de Geest die in mij werkte heb ik overwonnen. - Toen was ik als in de geest, en ik hoorde een stem uit de hemel, die tot mij sprak: sta sterk in het geloof, wees mannelijk en sterk! - Toen streed ik door de geest en de Satan week van mij. - Een helder licht ging in mijn ziel op - Och ja! - in mij, doemwaardige! [hij weende] en toen was ik vrolijk in de Here mijn God - toen kon ik meteen geloven dat God de Fransen, die Godloochenaars, die spotters, verdrijven zou - dat hij hen zou verpletteren als een pottenbakkersvat, en dat hij onze vrome - onze lieve Prins (och ja!) zou laten zegevieren - dat de Here dat geve! - ja, hij zal het doen, och ja! ik heb die belofte ontvangen - en daar zeg ik amen op. - Dit moest ik zeggen, Broeders en Zusters! och ja! ik moest u (met David, die man naar Gods harte) vertellen, wat de Here mijn ziel gedaan heeft.’

zuster twijfelkous.

Ja Broeder! maar wij zullen eerst nog door water en vuur moeten gaan - dat heeft de Here mij gezegd - de Fransen zijn al in Utrecht - Och ja! ik heb zo'n angst - mijn knieën knikken - o vromen! - och die godsdienst - o wee! wee! wee!

broeder immelinkius.

Dat is een verzinsel van de kinderen dezer wereld - ze zíjn niet te Utrecht - God zal ze zo ver niet laten komen.

zuster twijfelkous.

Ja maar, mijn broer heeft ze gezien en gesproken.

broeder immelinkius.

Uw broer is een onbekeerd mens - hij hoort tot de patriotten - en waarom zouden wij geloof schenn aan deze kinderen van de Vorst der duisternis?

[p. 60]

zuster geelzucht.

Och nee! laat ons onze belijdenis vasthouden - de Satan zoekt ons te ziften als tarwe - Hij gaat rondom ons als een briesende leeuw, zoekend wie hij zou kunnen verslinden - o Broeders en Zusters! wat zou ons scheiden van de liefde Gods? Niets, niets - geen Fransen - en uw broer ook niet - laat ons maar vasthoudend zijn, opdat niemand ons de kroon van het geloof afneemt.

Daarop werd een brief binnengebracht voor juffrouw Twijfelkous - zij opent die en vindt in de envelop een brief met dit opschrift: ‘Aan de broeders en zusters in Jesus Christus der oefening die de naam heeft “Tot standvastigheid in het geloof en ter voorbereiding voor de guillotine”, te Amsterdam’. In de marge stond: ‘Meteen in de vergadering te openen’. - Zuster Twijfelkous gaf de brief aan broeder Benjamin. Hij vouwde hem open en las voor:

broeders en zusters in de here!

Wee! wee! wee! - daar zijn de Atheïsten, de Fransen in onze stad - alle vromen kruipen in het stof, in zak en as - wij zijn als in barensweeën - onze aangezichten zijn betrokken - o wee! wee! wee! - zou de Here ons verlaten hebben? wee! Amsterdam! morgen komen zij - ik kan niet meer - ik bid voor u -

Uw broeder in de Here!

gerrit slikpot.

Nu was er een beroering in de vergadering - Immelinkius viel neer alsof hij reeds door een kanonskogel getroffen werd - zuster Geelzucht gaf een ijselijke gil - zuster Twijfelkous kreeg een flauwte - alle broeders en zusters gilden, beefden - azijn, Hoffmanndruppels, brandewijn en allerlei eliksters werden gehaald - een verward geschreeuw vulde de vergadering - er werden verwijten gemaakt, de een gaf de schuld aan de andere, de vromen begonnen te vloeken - Immelinkius schold men uit voor

[p. 61]

bedrieger - broeder Effenhart was een schoft - zuster Geelzucht een kletstante - Twijfelkous werd verweten dat zij al drie onechte kinderen had - en broeder Dikkop dat hij altijd zo dronken was als een Maleier - kortom: dat volk dat zich het ware volk des Heren noemt, gedroeg zich nu geheel onethisch. - Broeder Benjamin stond op, vermaande de vergadering tot rust, en gebood samen te zingen uit Psalm 74:

Geef 't wilde dier, dat woedend niets ontziet,
de ziele van uw tortelduif niet over.
Laat, grote God, om die gehate rover,
uw kwijnend volk niet eeuwig in 't verdriet.

Na dit gezang betuigden alle broeders en zusters door de Geest weer bemoedigd te zijn - Benjamin hield een rede die hierop neerkwam dat het doel van deze oefening altijd geweest was om versterkt te worden in hun geloof. Daarom moesten ze Oranje blijven, want daarin was de steun van de christelijke godsdienst gelegen - en bovendien was het doel van deze bijeenkomst zich voor te bereiden op de guillotine. Daarom moesten zij nu niet vrezen, nu zij de kracht van hun geloof moesten laten zien. ‘Neen, broeders en zusters’ (zei Benjamin), ‘wees standvastig als Hieronymus Hus - en al werden jullie ook gebraden op een rooster als de heilige Laurentius - zing dan nog de lof van Oranje - van onze vrome prins - en van zijn godvruchtige vrouw, die Debora van Nederland - zing dan als Paulus op het schavot: ik heb de goede strijd gestreden - ja broeders en zusters! denkt aan Jesus' woorden: zijt getrouw tot den dood.’

Na die rede zeiden er verschillenden, dat ze zeer bemoedigd en versterkt waren; tenminste, dat zeiden ze.

zuster twijfelkous.

Och wat ben ik opgeruimd - ik ben een heldin geworden - och ja! ik zou tegen de Fransen kunnen vechten - wel ja!

zuster geelzucht.

En ik - ik zie reeds de rook van hun

[p. 62]

pijnigingen in de eeuwigheid, zij hebben dag noch nacht rust, zij die het beest aanbidden en diens beeld.

broeder immelinkius.

Mijn ziel is vervrolijkt - wij zullen binnenkort overwinnen.

Alle broeders en zusters waren nu zo versterkt en bemoedigd, dat zij zich desnoods met vreugde voor hun Oranjegeloof zouden laten guillotineren.

Net toen men een versje wou zingen, kwamen er een zuster en broeder de vergadering binnenstuiven, onder geschreeuw van: ‘Wee! o wee! wij zijn verloren! De Fransen zijn in de stad! - Alles is in rep en roer! De patriotten zijn in de wapens! - Ze zijn naar ons op zoek - ze zullen ons allen vermoorden!’ -

Plof! daar vielen ze neer. - De hele vergadering vloog op en buitelde door elkaar - de broeders kwamen onder de zusters te liggen - de een kroop op zolder, de ander in de kelder; weer anderen vlogen de deur uit - de broeders Immelinkius, Benjamin en Langkin lieten hun pruiken en hoeden achter - de zusters Geelzucht, Twijfelkous, Gluipoog, Meidenplaag, Hangkop en Snuifneus hadden mutsen, mantels en schoenen verloren - het vertrek was bezaaid met snuifdozen, mantels, schoenen, bijbeltjes, catechismussen - de stoelen stonden schots en scheef - kortom iedereen was er als een haas vandoor, en men zag ze niet eerder terug dan toen op 11 februari 1795 de Amsterdamse gemeenteraad een besluit afkondigde over vrijheid voor iedereen.

Waar was nu de sterkte van hun geloof? Waar de bewijzen dat de Geest hen versterkte, om met blijdschap voor oranje te sterven? Maar de rechtvaardigheid zegeviert. God heeft het masker aan die huichelaars afgerukt - aan die misbruikers en ontheiligers van onze godsdienst.

Intussen kan ik u verzekeren dat die oranjevrienden, nu zij zacht worden behandeld, alweer de kop opsteken. Geen won-

[p. 63]

Afb. 11. Verschillende bevolkingsgroepen luisteren naar de politiek commentator Janus (1795).

[p. 64]

der! Zij hebben geen herinneringen aan straffen vanwege hun goddeloosheden. Niemand heeft enige schade geleden. De meesten zijn nog in bezit van hun ambten. Wij bieden ze bovendien nog eens de hand van broederschap aan. Wij patriotten zijn zo menslievend, zo zacht, zo vriendelijk, zo liefderijk! O ja, wij doen onze vijanden goed, en zegenen hen die ons vervloeken, die ons geweld aandeden en die ons vervolgden.

Maar met die liefderijke behandeling zullen wij hen niet bekeren. Zij blijven dezelfden. Nog hopen zij dat Willem van Oranje en dat boze wijf van hem, die ons hebben getiranniseerd en uitgeplunderd, terug zullen komen om ons nog armer te maken of ons te vermoorden. Er zijn zo een paar lieden die daar voorbereidingen toe maken; maar die zal ik een volgende keer bekendmaken.