Revolutie in woorden

J. le Francq van Berkhey,
De Bataafsche menschlijkheid opgehelderd (1)

Die zelfde Pieter 't Hoen, die mij met lof overladen had, met wie ik vriendschappelijke briefwisseling als dichter hield, werd naderhand met zijn zoon mijn grootste schendschrijver, in zijn Post van den Neder-Rhijn. Velen, die mij vroeger in Leiden over 't paard getild hadden werden mijn onredelijkste versmaders. Kortom, het was overal: de hond is dol. Overal: Kruist hem! Kruist hem! Het werd zelfs zo erg, dat mijn persoon en leven niet veilig waren. Dag na dag kreeg ik brandbrieven met bedreigingen, dat ik tijdens mijn colleges aangevallen zou worden; dat ze mijn nek zouden breken als ik me buiten het rechtsgebied van de stad zou wagen. En ik kreeg de vuilste schendbrieven. Ik ontdekte ten slotte de afzender daarvan. Het dienst-

[p. 37]

meisje dat ze bracht werd door mijn zoon in huis gelokt. De grendels gingen op de deur en het slot toe. Daarop noemde op mijn aandrang het meisje (dat niets van de inhoud wist) man en paard. Het was een student wiens naam, omdat ik het vergeven heb, en om zijn verzoek van excuus, ik ter liefde voor de universiteit ik nooit genoemd heb. Sindsdien heb ik van zijn kant ook geen onbeschofte brieven meer ontvangen.

Maar de onaangenaamheden verminderden niet. 's Nachts werd er aan de deurknop gebrand oranjelint opgehangen. Voortdurend werd er gebeld (ze hadden een touw aan de bel gedaan en hielden dat aan de overkant vast). Mijn naaste familie vervloekte me. De ruiten werden ingeslagen. Deur en vensters werden met drek besmeerd. Toen ik eens 's nachts om twee uur herhaald wakker werd gebeld en blootsvoets op mijn muilen naar de deur ging, vragend: wie is daar? kreeg ik het antwoord: mijnheer, doe gerust open, ik ben van de politie. Ik doe open en vraag hem binnen te komen. Hij zei: mijnheer: uw hele huis is geteerd! Dat van professor Van de Wijnpersse, en dat van dominee Dagevos ook; maar ik bel bij u, zodat, als de bediendes er gauw bij zijn met warm water, het dan 's ochtend niet gezien kan worden! Ik dankte hem voor zijn advies. Het kwam me wel vreemd voor. Ik vroeg hem hoe hij dat wist van die andere huizen (want ik wist dat dat zijn wijk niet was). Hij had het van zijn confraters gehoord, zei hij. Ik vroeg zijn naam en nummer, maar hij gaf haperend een naam op die hij verzon. Ik liet hem gaan.

Mijn huishoudster kwam meteen half gekleed met warm water, dweil en boender, om de teer weg te halen. Ik lichtte bij met een kaars. Maar zodra zij bezig was stonden de daders aan de overzijde ons uit te lachen en te roepen: ja, ja! boen nou maar Oranje teer! Op dat moment werden we omsingeld door gewapende mannen. Wij snel in huis, met de deur toe, en vol schrik de nacht doorgebracht, zonder dat er daarop nog iets volgde.

Maar, dit teren van huizen was destijds heel gewoon toen

[p. 38]

Andries de Ruiter commissaris van politie was, en dus voor dit soort dingen moest waken. Hij kreeg zelfs een gouden medaille voor zijn diensten. Eens ging ik naar een van mijn vrienden, om hem geluk te wensen met zijn verjaardag. We bleven er een glaasje drinken. Het was winter, er lag sneeuw en de straat was glad, dus ik liet een koets komen om naar huis te rijden. Het ongeluk wilde dat een der paarden viel op het Marebruggetje aan de Brandewijnsteeg, het ene wiel over de brug, de koets op zijn kant. Met schrik en angst vlogen wij de koets uit. Net op dat moment komt de burgerwacht van de Marepoort teruggemarcheerd. Ik spreek hen beleefd aan; verzoek hun de koetsier te helpen; en of ik onder hun bescherming mocht meegaan. Maar in plaats van bescherming kreeg ik scheldwoorden: jij oranje-ss'er, zie maar dat je thuiskomt. Meteen gingen ze weg en rapporteerden het geval aan kapitein Vermeulen (bijgenaamd de gouden duimstok). Ze besloten dat ik het expres gedaan had, of een aanslag beraamde. En zie, nauwelijks was ik vlak bij mijn deur, de Koepoortsbrug over, of er zat een commando manschappen op mijn hielen, en, was ik niet mijn huis binnen gegaan dan hadden ze me (zoals ik geïnformeerd ben geworden) aangehouden en op 't stadhuis gebracht. Zo ver ging toen de inbeelding!

Zo namen de onbeschoftheden van tijd tot tijd toe. Soms werd ik bij heldere dag lastig gevallen. Als ik voor mijn venster zat, en de vrijcorporisten van de exercitie terugkwamen, dan hadden zij los kruit op de pan of in de loop, en het geweer met gespannen haan op de schouder. Vlak voor mijn huis: vuur! Eens kwam ik op de Breestraat langs het koffiehuis van Hendrik Hogenstraten, aan wie ik voorheen veel diensten verleend had. Deze zag me, van boven uit het venster van de biljartkamer, en riep: jij ouwe schoft! en tegelijk werd er een paar keer naar mij gespuugd.

Wanneer mijn huishoudster naar de markt ging moest het mens de bitterste smaad verduren, niet alleen van vreemden

[p. 39]

maar ook van mijn bloedverwanten. Mijn dochtertje werd door de buurjongens mishandeld. Ik diende hierover en over andere zaken een klacht in bij de politieofficier Van Heusden. Ik liet hem tegelijk een boekje zien waarin zijn eigen zoon net als ik geschoffeerd werd. Terwijl ik zijn zoon niet eens kende en die bij mijn weten nooit in mijn huis geweest was. Maar ook hier kreeg ik geen recht.

Maar dit alles was nog niets vergeleken met de vervolging die ik te verduren kreeg bij de plechtigheid van de jaarlijkse opening van de universiteit. Op 2 oktober 1784 zou Paradijs de inwijdingsredevoering doen. Van de pedel kreeg ik de gewone aankondiging te verschijnen. Omdat ik Paradijs kende en achtte, en om door mijn openlijke verschijning te tonen dat ik recht had daar te zijn, ging ik.

Maar wat ik vermoed had, gebeurde. Tijdens de rede verschenen verschillenden van die doordrijvers van het vrijkorps. Ze deden niets anders dan stilzwijgend mij uitjouwen, kladden op de grond spugen, me uitlachen, en seintjes geven aan de heer Chastelein, de secretaris van de universiteit die naast me zat, mijn ergste vijand, en kolonel van dat korps. Nu zaten daar wel verschillende mensen in de buurt - hoe dat kwam weet ik niet - die mij toegedaan waren. Ik werd bang voor een handgemeen. Ik wenkte een van mijn vrienden en fluisterde hem in 't oor dat het beter was dat zij zich verwijderden, dan dat ik later verdacht zou worden opzettelijk een rel veroorzaakt te hebben. Het bleef dus stil. Zoals behoort en gebruik is, begeleidden wij de spreker in staatsie het auditorium uit. Maar wat gebeurt? Ik zag een zekere advocaat die wel de voornaamste uitjouwer was geweest onder de studenten duidelijk zeggen: vooruit jongens, dringen, grijp hem bij zijn toga. Dat deden ze ook; ik struikelde en werd tegen Chastelein aan geworpen. Dit ging zo de hele tijd door tot op het Rapenburg. Daar scheidde ik me van de stoet af omdat ik naar huis moest. Toen werd ik door een kring studenten (meest van het soort dat nooit afstudeert) omringd en aan-

[p. 40]

gevallen, en dat in het gezicht van rector Boers en de hele Senaat. Daar stond ik alleen! De daar ingezette politiemensen, die anders voor bescherming zorgen, zagen het aan en bemoeiden er zich niet mee. Zo benard, was ik echter niettemin dapper en stoutmoedig genoeg om me te verdedigen. Ik trok mijn toga uit en wierp hem op straat, zeggend: daar ligt nu de professor, nu ben ik een gewoon burger. Wie durft valt nu maar aan! Ik zal me verdedigen! Had ik enig verdedigingsmiddel bij me gehad dan zou ik inderdaad van leer getrokken zijn om mijn leven te verdedigen. Maar het kwam er niet van; want er kwamen een paar bedaardere studenten tussenbeide. Zij gingen werkelijk uiteen en lieten mij gaan. Mijn dodelijk ontstelde jongste zoon raapte de toga op en we gingen zo naar huis, terwijl de eigenlijke stoet aan de andere kant van de gracht verder liep. Dit is het ware verhaal van dit beroemde opstootje. Ik kreeg toen geen bescherming van de rector - die gaf hij wel aan het vrijkorps. Daarop zijn wel de vuilaardigste schotschriften verschenen; en prenten: waarop ik te zien ben als letterlijk een messentrekker. Die dingen heb ik trouwens niet onbeantwoord gelaten, omdat het nu kennelijk toch open oorlog was.

Intussen was dit en nog andere zaken er de reden van dat ik niet meer publiek college durfde te geven. Want ik werd blootgesteld aan de driften van allerlei studerende jeugd. Vooral aan die van een troep gesubsidieerde theologiestudenten die zelf met anderen een gewapend korps hadden opgericht. En ik kreeg te maken met allerlei processen die mij aangedaan werden, om politieke redenen, en die mij elke week een paar honderd gulden kostten [enz.].