Revolutie in woorden

[p. 20]

De Politieke Praetvaer (13 november 1784)

jaap.

Kom aan Piet, is uw geweer al schoon? kom snel! naar Lillo vriend, naar Lillo.

piet.

Hoezo naar Lillo, Jaap? Waarom zo vol drift?

jaap.

Heb je 't niet gehoord? De keizerlijke troepen liggen daar voor! Nu kunnen de exercitiegenootschappen hun hart ophalen met vechten! Allemaal naar Lillo!

piet.

Ik heb 't u meer gezegd, Jaap: je hebt een verkeerd idee van de taak van exercitiegenootschappen. Dat is precies het denkbeeld dat de verdervende hand in verschillende boekjes probeert te bevorderen. Vandaar die ironische vragen die men in een pas uitgekomen schotschrift vindt: ‘Zult gij, vleeshouwer, uw hal; gij smid, uw aambeeld; gij, timmerman, uw schaafbank; gij, koperslager, uw hamer; zult gij allen die van een handwerk moet leven uw beroep, vrouwen en kinderen verlaten om uw leven aan de Schelde op te offeren?’ Geloof me, Jaap, de exercitiegenootschappen moeten niet buiten de steden waar zij thuishoren opereren. Zij moeten bínnen de steden zorgen dat de burgers zich bewapenen. Zo kunnen zij oproeren van hun medeburgers beteugelen, en zorgen dat het leger zelf buiten de stad blijft. Kijk, hier in Leiden ligt een garnizoen van tweehonderd dragonders. Zonder onze eigen wapenhandeling hadden we beslist meer militairen nodig om oproeren de kop in te drukken. Maar nú kunnen ze gemakkelijk weggezonden worden om de grens te verdedigen, want de burgerij en het exercitiegenootschap kunnen hier de zaak wel in de gaten houden.

jaap.

Ik begrijp het. Die dragonders kunnen naar Lillo. En nu hoeven er ook niet nieuwe soldaten geworven te worden, ten koste van veel geld. Wegens de burgerbewapening blijft dat geld in kas.

piet.

Precies. Het is daarom schandalig dat in datzelfde schandschrift waar ik het over had, en dat gericht is aan de

[p. 21]

Afb. 5. Het volk debatteert (1784). De Praatvaar is een patriots, de Praatmoer een orangistisch propagandablad.

[p. 22]

Edammers, de burgerbewapening nutteloos en landbedervend genoemd wordt. Dat soort boekjes wordt door de zogenaamde Prinsgezinden geschreven. Je kan zelf nagaan of dat soort tuig het eigenlijk wel goed meent met het vaderland.

jaap.

Dat soort boekjes moest verboden worden! En zeker niet getolereerd!

piet.

Nou nee, Jaap, integendeel! Kijk, er staan zulke godvergeten leugens in, en zulke voor de staat verderfelijke stellingen, dat iedereen dat met zijn blote klompen kan aanvoelen. Ze doen daarom de goede zaak meer voor- dan nadeel.

jaap.

Dan snap ik het stadsbestuur. Want ze worden nu publiek verkocht buiten de Hogewoerdspoort, op Overraam, en dat zou anders niet kunnen. Maar nee - dat moet anders liggen. Want dat is op het gebied van Rijnland. Daar is de heer Van Noordwijk baljuw, en onderschout is de verdomde Brender. Ah! Nu begrijp ik waarom ze daar zonder hindernis verkocht worden!

piet.

Precies. De vraag is alleen of het bestuur van Rijnland daar niet eens moet ingrijpen. Dat zijn de bazen van Brender! Die Brender - ik herinner me dat die eerder al wilde beletten dat de vrijburgers van Leiderdorp schietoefeningen deden. Daar heeft het bestuur van Rijnland toen wél ingegrepen.

jaap.

Afgezien daarvan, waarom precies verkoop op Overraam?

piet.

Daar wonen een boer en boerin, met een klein bedrijfje. Ze hebben het arm. Maar - nu is ene Wage van de Hogewoerd eigenaar van die grond. En zijn schoonzoon is die Schouten die in de kroeg tegenover de Eenhoorn woont. Dat is die kroeg waar al de Oranjevrienden bijeenkomen en de oranjeblaadjes lezen. Nou, die Wage heeft aan die eenvoudige boer dit broodwinninkje bezorgd. Dat soort mensen interesseert het niet dat zij daardoor mensen in gevaar brengen - als hun doeleinden er maar mee gediend zijn.

jaap.

Nu ja, veel gevaar zal er voor die boer niet zijn: onder-

[p. 23]

schout Brender zal wel een oogje dichtdoen.

piet.

Als hij zo handelt, doet hij zijn plicht niet! Hij, en wie boven hem staat, zijn volgens de plakkaten verplicht dergelijke slechte geschriften tegen te gaan, en de verspreiders daarvan te straffen. Doet hij dat niet, dan is hij zelf strafbaar.

jaap.

We kunnen alleen wensen dat alle justitie-ambtenaren in deze dagen van ongeregeldheid helpen het kwaad in de wortel uit te roeien.

piet.

Tussen haakjes Jaap, heb je dat fraaie stuk gelezen van Ridder Kumpel in het bijblad van de Leidse Courant?

jaap.

Nee, ik lees dat nooit. Ik heb alleen laatst een nummer gekregen van een vriend. Toen vond ik er een gedicht in tot lof van dominee De Haas. Er stond dat die te Leiden ‘op zijn eentje voor de Prins is, en alles lijdt voor Oranje’. Die man moet het wel kwaad hebben! Maar ik kan het hem niet aanzien: hij hoort bepaald niet bij de magersten.

piet.

't Is trouwens niet waar dat hij alléén in Leiden voor de prins is. Er is er nog zo een. Maar die is verstandig: die praat er alleen bedekt over.

jaap.

Maar die Ridder Kumpel - is dat een echte Edelman?

piet.

Nog niet! Maar als een mens het ernaar maakt kon hij wel eens een titel krijgen. Hij is een Amsterdammer, een vriend van de bekende advocaat Bilderdijk. Hij is zelf ook net advocaat. Hij is in veel zaken de confrater van Bilderdijk, behalve in verstand. Die knaap pocht dat hij een enorme praktijk heeft. Hij laat overal in boerenherbergen en in andere plaatsen zo enorm de Oranjevlag waaien dat je je afvraagt of hijzelf niet tenslotte ook zal zwaaien - aan de galg.

jaap.

Een ander verhaal, Piet. Hoe is het afgelopen met die oproermakers op de Papegracht?

piet.

Wel, alle brave mensen hier en in heel Nederland mogen ons bestuur prijzen omdat ze de brief uit Den Haag zo fraai beantwoord hebben.

[p. 24]

jaap.

Welke brief uit Den Haag? Is er dan een brief uit Den Haag?

piet.

Hoe is 't mogelijk dat je dat niet weet! Ja zeker, er kwam een brief aan ons stadsbestuur, van de Prins Stadhouder, met bevel van uitstel van executie voor Trago; zodat hij tijd zou hebben om te overwegen of Trago pardon zou krijgen.

jaap.

Pardon voor Trago, voor die oproermaker? Kom, kom, Piet, je bazelt. Dan zou het de prins erom te doen geweest zijn oproerige bewegingen aan te moedigen! Hij kan toch geen genade bewijzen aan de ergste soort misdadigers die er zijn? Want mij dunkt, erger misdaad als oproer is er niet. Moord, inbraak en dat soort zaken treffen maar een of weinig mensen. Maar oproer en publiek geweld kunnen hele steden vernielen en aan duizenden het leven kosten.

piet.

Wel, ik denk dat de vrouw en familie van Trago, die een smeekschrift door Monsieur Bilderdijk hebben laten opstellen, daarin de Prins een valse voorstelling van zaken hebben gegeven.