|
| |
| |
| |
Lente
Zondagsei
[21 maart]
Vanochtend zongen de grote lijsters in de Kempen alsof ze gek geworden waren. Dus wist ik dat het een regendag zou worden. De ‘regenzang’ (Van Dale kent het woord niet) van de lijsters is een onfeilbaar voorteken. Ik ben gaan wandelen om me er nogmaals van te vergewissen dat elke lijster een andere melodie gekomponeerd heeft, met af en toe wat plagiaat erbij. Ook de zanglijster (die wij in de Kempen hoornmerel noemen, omdat zij haar nest in de vorm van een hoorn bouwt) liet zich niet onbetuigd. Terwijl ik door de druilregen stapte, schoot het me te binnen dat ik in geen jaren nog hoorde reppen over een zondagsei (ook een woord dat Van Dale niet kent). Wij in onze jeugd ontdekten in elk vogelnest een ei dat anders, grilliger van tekening of kleur, én dus mooier dan de andere was. Dat - zo leerden ons de oudere Kempenaars - was het ei dat de vogel in kwestie op een zondag gelegd had. Later ben ik mij gaan afvragen of het hier niet het eerste of laatste ei van het legsel betrof, maar dat bleek niet te kloppen. Dus houd ik het er maar bij dat onze vogels op die wijze de zondag in ere houden. Ik vind het prettig dergelijke dingen te bedenken als de natuur ermee bezig is de aarde tot een zondagsei te maken.
| |
Leeuwerik
[22 maart]
Vaak op mijn wandelingen nu blijf ik onbewust staan om te luisteren naar de extatische vreugde van de veld- of akkerleeuwerik, hét symbool van het voorjaar. Nog steeds wordt de kinderen in de Kempen voorgehouden dat de veldleeuwerik (met zijn kleine beweeglijke kuif) een soort van verdoemde vogel is:
| |
| |
in een spiraalvormige zangvlucht klimt hij biddend en God bejubelend tot soms honderd meter hoog, om vervolgens - blijkbaar omdat zijn gebed niet verhoord wordt - luid vloekend (‘Verdomme-verdomme-verdomme!’) in glijvlucht en in de laatste meters zelfs als een steen naar beneden te komen. Veldleeuweriken overwinteren meestal in het Middellandse-Zeegebied. De kuifleeuwerik (met zijn grote puntige kuif) daarentegen is een standvogel. Pas in de vorige eeuw is hij hier opgedaagd. Vooral waar veel paarden waren, voelde hij zich in zijn schik. Nu treffen we hem vaak aan op speelplaatsen van scholen, waar hij zich te goed doet aan broodresten. De kuifleeuwerik, die graag ligt te gullen, is een fameuze imitator: vanaf een vaste uitkijkpost zit hij al wat leeft na te bootsen. De kleinste inheemse leeuwerik is de boomleeuwerik, die voorkomt in duin-, heuvel- en heidelandschappen. Hij zingt vooral 's nachts, vanaf een vaste zangpost. Overdag heeft hij een eigenaardige fladderende zangvlucht. De Engelsen hebben een mooi gezegde voor ‘doemdenkers’: ‘If the sky fall, we shall catch larks’.
| |
Patrijzen
[23 maart]
In de herfst noch in de winter had ik de vertrouwde klucht patrijzen in het achterdijkse land van de Nete gezien, zodat ik reeds dacht dat ze uitgeroeid of verdreven was. Toen ik daarstraks overdonderd naar het overal opschietende klein kruiskruid (veernervige bladeren, borstelvormige gele bloempjes) stond te kijken, vloog eensklaps een koppel voor mijn voeten op om neer te strijken op de braakliggende grond aan de overzijde van de Nete. Een kwartier later roffelde een ander paar voor mijn voeten weg. Dat zijn zo van die dingen die mijn dagen kunnen goedmaken...
In de lenteachtige en zomerse Kempen van mijn jeugd moest je, op wandel in het akkerland, al goed opletten om geen patrijzenest te vertrappen. Menige boer hanteerde zijn zeis of zicht uiterst behoedzaam in de buurt van zulk nest. Nu echter ratelen de machines - precies in de broedperiode! -
| |
| |
onbarmhartig door het Engels of Italiaans raaigras. Graangewassen, die dan toch na de broedperiode gemaaid worden, zijn niet langer rendabel en worden dus niet gezaaid.
De kuikens (soms achttien!) hebben de eerste weken vooral insekten nodig, maar bijna alle akkers zijn bespoten met insekticiden...
Bovendien worden de houtwallen en de bermen in het voorjaar in brand gestoken en worden de distels verdelgd met de spuitbus. Als je dan nog bedenkt dat de jagers in hun seizoen met geweerhagel door de kluchten schieten (waarbij enkele vogels dodelijk getroffen worden, maar vele andere gekwetst) dan besef je dat het feitelijk een mirakel is, dat er nu nog patrijzen leven...
| |
Donderbaard
[24 maart]
Vanuit mijn bureau gezien lijkt het wel een bult of een eeltknobbel op het achterhuis van de buren, maar ik weet dat het een kolossale bol huis- of daklook is. Toen de buurvrouw en ik daarstraks samen naar de zang van een heggemus in de Wodanseik vóór onze woningen stonden te luisteren, vroeg ik haar hoelang dat Sempervivum tectorum reeds op haar woning woekerde. Ze kruiste de armen onder de boezem en begon zwaar na te denken. Toen zei ze: ‘Ik ben vijfenzeventig jaar... Die donderbaard is bijna even oud, denk ik.’
Omdat ze me met de ogen zag knipperen, vervolgde ze: ‘Mijn vader was er zeker van dat het donderkruid machtiger was dan een bliksemafleider. Hij heeft gelijk gehad, want de bliksem is bij ons nooit ingeslagen...’ Ze knikte enkele malen en humde erbij. Dan stelde ze de - in dergelijke gevallen toch - typisch Kempense vraag: ‘Moet je er geen scheut van hebben?’ Daarbij keek ze een beetje angstig naar het kale dak van mijn woonst. Om niet onbeleefd te zijn, antwoordde ik: ‘Ja, ik kom morgen of overmorgen wel even met de ladder langs...’ Het donderblad behoort tot de familie der vetplanten (Crassulaceeën). Het vormt grote rozetten met uitlopers, die tot kleinere rozetjes uitgroeien. De bloemen zijn rozerood. In de bergstreken komt
| |
| |
het in het wild voor. Misschien is het (bij)geloof dat deze winterharde plant tegen onweer bescherming biedt, wel te danken (wijten?) aan deze afkomst... Omdat de plant graag hoog groeit (als een baard van Donar, Thor of Jupiter?) lijkt ze in zekere zin de aarde met de hemel te verzoenen. Voor de liefhebbers: vanaf volgend jaar kan ik ook scheutjes uitdelen...
| |
Eksters
[25 maart]
Ik heb altijd een enorme bewondering gehad voor eksters, en dan niet omwille van hun bont verenkleed, hun kwekkend getater, hun helikopterachtige vlucht of hun meestal met doorntwijgen overkoepelde bolwerken, maar wel om hun aanpassingsvermogen én hun intelligentie.
Enkele jaren geleden trof ik op een veldweg in de buurt een ekster aan met een afgeschoten poot. De poot bengelde nog aan een pees. Ik... amputeerde de poot, en schonk de vogel weer de vrijheid. Enkele weken later vertelden de buren mij dat een ekster met één poot de merels kwam roven in hun tuin. Ze besloop als het ware de nesten...
Het is spijtig dat de eksters in zulk slecht daglicht staan. Eksters immers eten het liefst insekten, ruimen de krengen van bij voorbeeld overreden dieren op, vangen veldmuizen waar die te talrijk zijn, doen zich te goed aan etensresten op vuilnisbelten, eten zaden... Hun voorliefde voor glimmende voorwerpen hebben ze met de mens gemeen. Dat ze ook vogelnesten plunderen, is minder prettig, maar de natuur wil het zo: de eksters nemen deel aan de natuurlijke selektie wanneer ze al te slordige of te tamme vogels roven, zoals de sterk gedomestikeerde merel en de al even erg van de mensen afhangende Turkse tortel...
En wij, mensen, zwijgen dan best. Eksters vergrijpen zich nooit aan elkaar, dat zeker niet.
| |
| |
| |
Groene jongens
[26 maart]
Een van mijn beste vrienden is de kunstschilder-bioloog Achilles Cools. Jarenlang hebben we samen de Kempense natuur geëxploreerd en met penseel en pen vereeuwigd. De jongste tijd maak ik me echter zorgen over hem...
Sedert onze biotoop hier in Grobbendonk grotendeels vernield werd, is hij met de zijnen naar een oud hoevetje op het Houterveld tegen de Geelse Zegge verhuisd. Daar heeft hij met monnikengeduld de Kempense heide gerekonstrueerd: vennetjes met driedoornige stekelbaarsjes erin en zonnedauw errond, nesten van rode bosmieren, gagel, smele, pijpestrootjes, eiken met de processierups erin, egels die aan de achterdeur de keukenresten komen eten, een tamme ekster, Vlaamse gaai, kauw, kraai... Het begon ermee, dat Achilles zijn hoevetje groen schilderde. Vervolgens spoot hij zijn auto ook groen...
Hij heeft me nog niets gevraagd, maar als ik bij hem kom lees ik in zijn ogen het verwijt dat ik zijn biotoop kom traumatizeren met mijn bordeauxkleurige Renault...
| |
Klamper
[27 maart]
In de vooravond werd ik opgebeld door mijn zoon: een buurman van hem had in zijn met gaas overdekte kippenren een klamper aangetroffen, die wellicht te driest op mussen gejaagd had. Een andere buurman had al dadelijk vijfhonderd frank geboden voor de gevangen stootvogel: hij zou die dan zondagochtend op een vogelmarkt te koop stellen... Mijn zoon vroeg wat hij moest doen. Even, in een opwelling, wilde ik Sint-Maarten spelen, maar toen zei ik: ‘Laat nu eens zien dat ik je vroeger toch iets geleerd heb... Probeer die buurman te bepraten. Spreek over de schoonheid van roofvogels in de vrije natuur en over het aldoor slinkende bestand ervan in de Kempen...’ Even later kwam mijn zoon hier aan. Triomfantelijk tilde hij een doos tot boven zijn hoofd... Samen gingen we de
| |
| |
tuin in. Ingetogen, alsof we sakrale handelingen verrichtten, plaatste hij de doos op het gazon en trok ik ze open... De mannelijke sperwer wist duidelijk niet wat hem overkwam. Zijn bolle ogen keken ons enkele sekonden stomverbaasd aan. Toen vloog de vogel op, eerst fladderend, en dan gleed hij met gespreide vleugels de eindeloze vrijheid in... Mijn zoon en ik hebben toen een fles wijn gedronken, zwijgend... een weldadige beloning van de natuur en de opperste kommunikatie ermee.
| |
Vogels verbergen zich niet om te sterven
[28 maart]
Toen ik gistermiddag bij mijn moeder in Pulle kwam, was zij ermee bezig boos te zijn op Doornroosje, de kat die ze een half jaar geleden van een zuster van mij kreeg. Doornroosje had een merel verschalkt en verorberd, én was zo onbeschaamd geweest de pluimen voor de achterdeur te laten liggen. Ik had er een halfuur voor nodig om mijn moeder uit te leggen dat het hier beslist een oude, doodzieke merel betrof, die vlakbij de achterdeur nog een klein beetje bescherming was komen zoeken tegen de eensklaps dodelijk vijandig geworden natuur. Dieren, wier natuurlijke verdedigingsmekanismen of afweermiddelen ontregeld of afgestompt zijn, zoeken de omgeving van de mensen op om aan hun belagers te ontkomen. Wanneer ze dan uiteindelijk bezwijken, worden ze opgeruimd door marterachtigen, kraaiachtigen, insekten, droogte en wind... Ik begrijp dus helemaal niet waar de Franstaligen het halen dat ‘les oiseaux se cachent pour mourir’... Ik heb ‘The Thornbirds’ van Colleen McCullough nog niet gelezen, maar ik hoorde en zag het hoofdpersonage op het televisiescherm iets wondermoois vertellen over een vogel die zich (wanneer hij zijn rol uitgespeeld acht?) dodelijk verwondt aan een stekeldoorn (duindoorn, stekelbrem, gaspeldoorn?) en dan een soort van afscheidslied zingt. Is dat alleen maar een mytische vogel of heeft hij iets te maken met ons ‘sneeuwwit vogeltje al op een stekeldoorntje, dindondeine’, dat ik ook nooit heb kunnen thuiswijzen?
| |
| |
| |
Bloedige tranen
[29 maart]
Gisteravond in mijn stamcafé liep ik totaal onverwacht op een oud-leerling. Het bleek hem de jongste tijd niet voor de wind te zijn gegaan. De oorzaak, vertelde hij, lag bij zijn vader, een doodbrave vent... totdat hij in de ban geraakte van een godsdienstige sekte. Deze (pijnlijk fanatieke) sekte was ontstaan of opgericht rond een madonnabeeld dat bloedige tranen geschreid had... ‘Sedert hij bij die sekte is,’ zei mijn oud-leerling, ‘is er met mijn vader geen land meer te bezeilen. En... dat met die “bloedtranen”... dat kan toch niet, dat is toch allemaal bedrog, spekulatie op de lichtgelovigheid van naïeve zielen, geldklopperij...’
‘Dat kan wèl,’ opperde ik. ‘Iedere natuurliefhebber weet dat zo iets zelfs zéér gemakkelijk kan... Een kerkuil die een muis geslagen heeft, vliegt daar onmiddellijk mee naar een “roestplaats”, dit is een hoger gelegen plek, waar hij zijn prooi opslokt of in de bek neemt om ze verder naar zijn nest te dragen. Voordat hij zijn bek gebruikt, is er een ogenblik waarop hij zijn vaak bloedende prooi tussen de klauw en de “roestplaats” klemt. Nu is er niet veel verbeelding voor nodig om het bloed op de wangen van een madonnabeeld te zien druppen...’
De oud-leerling werd eensklaps gehaast. Hij dronk zijn glas leeg, trok zijn jas aan, en zei: ‘Dat ik daar niet aan gedacht heb! Dat moet ik hem dadelijk gaan vertellen... De wonderen zijn de wereld nog uit.’
| |
Kwakkel
[30 maart]
Toen ik daarstraks aan mijn voordeur naar een appelvink (dikke snavel, korte staart, geelbruine kop, vale borst en grijsgele stuit) in een eik stond te kijken, trok een kennis die wat
| |
| |
verder aan de Eikenlei woont, zijn fietsremmen dicht. ‘Eindelijk!’ riep hij. ‘Ik ben hier in het begin van de maand - je weet wel: toen er nog sneeuw lag - driemaal aan de deur geweest... Je moet eens luisteren! Toen ik op een ochtend buitenkwam, zag ik tot mijn stomme verbazing dat enkele merels en roodborstjes onder een sparretje dicht bij elkaar kropen... Ook mijn kippen drumden samen in een hoekje van de ren. Nieuwsgierig naderde ik... En toen zag ik een vogel, zo groot als een kalkoen, met lange poten, een wit onderlijf, bruingele vleugels en grijze hals en kop...’
Ik schudde verbouwereerd het hoofd. ‘Je zult wel een buizerd gezien hebben,’ opperde ik, ‘of een kiekendief, of...’
‘Neen, het was geen roofvogel!’ veegde hij mijn suggesties weg. ‘Het beest had een rechte bek, én het nam een aanloop... om op te vliegen als een gans. Het was de grote trap! Ik heb het nagekeken!’
‘De grote trap wordt hier tijdens strenge winters soms gesignaleerd in Kalmthout en in Wuustwezel...’ aarzelde ik. ‘Maar ze is uiterst schuw... Misschien was het een ontsnapte kooivogel. In Nijlen drijft iemand een - naar het schijnt - lukratief handeltje in grote en kleine trappen...’
‘Dat zou kunnen!’ zei hij. ‘Allee, tot ziens!’
Toen hij uit het zicht verdwenen was, stond ik nog perplex. Wat voor een kwakkel was dit nu? De kwartel was ooit onze kleinste hoendervogel, de grote trap de grootste. Ik wil geen dove kwartel zijn, maar ik zou ook niet graag de grootste kwakkel van dit jaar schieten...
| |
Tjiftjaf
[31 maart]
Mensen! Die eerste échte lentedagen: wat hebben ze een kleur, én een klankkleur... Het stuifmeel op de mannelijke wilgekatjes doet denken aan champagne en zonnetempels. De scheuten van de moeraszuring hebben iets van jonge bordeaux. De openspringende botten van de lijsterbes zijn vurig als Kempense bakstenen...
En dat vele mensen al even erg als ik hunkeren naar de levens- | |
| |
kracht van de lente, meen ik te kunnen afleiden uit het feit dat zovele berken nu plastieken zakken, konfituurpotjes en weckbokaaltjes dragen... Zienderogen sijpelt het glinsterende levenssap (dé geest, dé jeugd van dit jaar) erin... voor de mede (drank van berkesap, honing, lievevrouwebedstro en citroen) van de volgende winter...
En overal in het achterdijkse land van de Nete klinkt het krachtige, heldere lied van de tjiftjaf. Is er één roep die méér opbeurt, opmontert, opjut? Ik vraag mij altijd af waar dit olijfgroene tot bruine zangertje met zijn vuilwitte tot geelwitte onderzijde de energie haalt om zo eindeloos vaak zijn boodschap uit te schallen. Het zal wel iets met zijn territorium te maken hebben en met de aandrift om de konkurrenten weg te houden van zijn koepelvormig nest in lage struiken of dorre bladeren. De tjiftjaf voert zijn konkurrentiestrijd zo heftig, dat hij zelfs de tijd niet vindt om zijn wijfje af te lossen bij het broeden of om zijn eega te voeren... En bestaat er wel een aangenamer tijdverdrijf dan op een wandeling eensklaps de weg van een voorbijfladderend citroenvlindertje te volgen? Een betere gids door de jonge lente bestaat er niet.
| |
Klokhen
[1 april]
Mijn zoon, die in het begin van de zomervakantie huwde, kwam vandaag thuis met een probleem. Eén van zijn kippen (‘Precies die voskleurige die altijd eieren met dubbele dooiers legt,’ verduidelijkte hij) was aan het klokken geslagen. Zijn linkerbuurman had hem de raad gegeven de broedse kip drie dagen zonder eten of drinken in een donker hok op te sluiten. Zijn rechterbuurman had hem de wenk gegeven de hen in een bad te zetten, dat gedeeltelijk met water gevuld was en waarover een jutezak gespannen was. Nog iemand uit de buurt, een boerendochter, had gezegd dat hij de kip enkele keren in een emmer water moest dompelen. Om niet nog meer van die barbaarse raadgevingen te moeten aanhoren, had mijn zoon gezegd dat hij het eens aan zijn vader zou vragen wat hem te doen stond...
| |
| |
Ik piekerde mij enkele minuten suf, maar toen zei ik: ‘Eureka!’ Ik herinnerde mij de Engelse haan van mijn broer. Deze haan kan vliegen als een gezonde fazant, en gaat al jaren overal in de buurt hier op bezoek bij zijn soort- en lotgenoten. ‘Zet die haan een week in je hok,’ raadde ik hem aan. ‘En laat die klokhen dan maar rustig op de eieren van haar zusters broeden.’ Mijn zoon is hier met een tevreden glimlach op het gelaat vertrokken. Vader weet het inderdaad nog altijd best.
| |
Hemelgeit
[3 april]
Toen ik daarstraks moederzielalleen in het achterdijkse land van de Nete de gele wolken van de wilgen liep te bewonderen, werd ik me plotseling bewust van een ongewoon geluid. Het was alsof op een onzichtbare weg een rakker voorbijfietste, die met wasknijpers speelkaarten had bevestigd aan de spaken van zijn rijwiel. Dat klepperen echter werd telkens gedurende een poosje onderbroken. Het duurde een tijdje voordat ik besefte dat het gerucht uit de bewolkte lucht kwam. En toen zag ik ze: de balderende watersnip. Spiraalsgewijze klom ze omhoog tot ik haar nog amper kon ontwaren, om plotseling in duikvlucht naar beneden te komen en zich dan weer akrobatisch op te trekken. Tijdens de duikvlucht voert het mannetje met trillende vleugels een luchtstroom langs de smalle breedgespreide staartpennen, waardoor deze aan het trillen worden gebracht. Deze trilling, die slechts enkele sekonden aanhoudt, doet sterk denken aan het mekkeren van een geit. Daarom noemen oudere Kempenaars de watersnip nog steeds de hemelgeit. De jongere Kempenaars lachen vaak om de benaming: ze weten inderdaad nog amper wat een geit is, laat staan een hemelgeit.
| |
| |
| |
Krenteboompje
[4 april]
Elk jaar in het begin van de lente kijk ik op mijn wandelingen in het achterdijkse land van de Nete hoopvol uit naar de eerste bloemen in het struikgewas. Ongeëvenaard mooi is het als de schelle aprilzon eensklaps door de wolken bliksemt en naaktbloeiers als de sleedoorn en de kornoelje in vuur en vlam zet. Het mooiste schouwspel biedt echter het ontluikende krenteboompje, dat in de Kempen - helaas - aldoor zeldzamer wordt. Over het waarom heb ik nooit nagedacht, maar het bloeien van het krenteboompje doet mij bijna steeds aan lammeren denken... De trossen doorschijnend witte bloempjes tussen de roodachtige spitse blaadjes doen onvergelijkbaar pril, fris en frêle aan. In de zomer verdwijnt het krenteboompje in het andere groen, maar als de herfst komt beginnen de bladeren als het ware te branden.
In mijn jeugd gingen wij dan krenten eten: kleine, purperzwarte bessen met een zoete smaak. De krenten in ons krentenbrood zijn de gedroogde pitloze bessen van een Griekse, Joegoslavische (Dalmatische) of Siciliaanse wijnstok, die na het drogen in vaten worden gestampt. De Vitis vinifera corinthiaca bracht ons duidelijk de benaming korent of krent. In ons rozijnenbrood worden gewone gedroogde druiven gebakken.
| |
Holeduif
[6 april]
Wat mij de laatste tijd op mijn wandelingen door het achterdijkse land van de Nete bijzonder verheugt, is het groeiend aantal holeduiven. De holeduif is kleiner dan de houtduif, heeft een blauwgrijze rug en stuit, en pronkt vanaf haar tweede levensjaar met een blauwgroene halsvlek. Haar zeer sonore roep doet me steeds denken aan ‘Koevoet!’ of ‘Goeroe!’. Soms lijkt die roep wel op die van de bosuil. Lange tijd waren de holeduiven hier zeer zeldzaam, voornamelijk - denk ik - omdat de oude bomen met holen erin uit onze bossen grotendeels
| |
| |
verdwenen zijn, maar zeker ook omdat fertilizers en insekticiden een nefaste invloed uitoefenden.
Dat het bestand weer toeneemt, hebben we in de Kempen in niet geringe mate te danken aan de vogelliefhebbers die nestkasten (een armlengte diep en met een grote vliegopening) plaatsen aan de bosranden. Deze nestkasten worden trouwens ook gegeerd door die andere weer in aantal groeiende holbewoners: de steenuilen en de zwarte spechten.
Maar wat we vooral niet mogen vergeten: waar de eiken verdwijnen, ziet ook de holeduif geen toekomst meer. En ik zou niet graag dit fameuze zinnebeeld van onschuld, zachtheid, liefde, vrede, God en de Heilige Geest... in de Kempen zien uitsterven.
| |
Elzenbroek
[11 april]
Toen ik verleden zondag in Pulle naar een voetbalwedstrijd stond te kijken, zei mijn buurman plotseling verontwaardigd: ‘Rood haar en elzehout is op geen goede grond gebouwd!’ De speler op wie hij doelde, maakte het inderdaad nogal bont. Het woord elzehout bleef echter in mijn hoofd nazinderen. En toen ik na de match naar huis stapte, begon ik op de aldoor schaarser wordende elzen te letten. Voor een aandachtige wandelaar is de zwarte els (een verbastering van het Latijnse alnus) een juweel: de geelachtige, bruinrood geschubde mannelijke katjes waaieren langs de takken in een poging om met hun stuifmeel de eivormige, paarsrode vrouwelijke katjes te bevruchten. Maar ook de groene propjes (zij zijn rijp in het volgende voorjaar) én de zwarte, die nu volop hun zaad verliezen, zitten nog op de takken. Vroeger trokken de vogelvangers met hun lokvogels en hun lijmstokken naar de elzenbroeken op de vochtige heide of in de drassen langs de rivieren om er de op elzezaad verlekkerde sijsjes te vangen. De mensen haalden er elke winter weer hun hakhout. Ook de klompenmakers waren tuk op het goed tegen vocht bestand zijnde hout. Naar het schijnt, planten de Nederlanders elzen aan om de grondstruktuur te verbeteren... Ik ken hier nog één écht mooi
| |
| |
elzenbroek, en ik ben blij dat het op het domein van de Britse Basis tussen Grobbendonk en Herentals ligt...
| |
Wild konijntje
[12 april]
Al enkele dagen liep ik mij af te vragen wat er toch gaande was met mijn rozestruiken: ze wilden maar geen scheut krijgen. Had ik ze misschien te lang veronachtzaamd? Of wilden de goden mij voor de een of andere zonde tegen de natuur straffen? Vanmiddag eindelijk ‘viel mijn frank’. Toen ik na het eten in de veranda de krant zat te lezen, zag ik plotseling de schuldige op het gazon: een wild konijntje zat zich daar te koesteren in de zon... Behoedzaam liep ik naar buiten. Als een wervelwind vloog het onverlaatje naar het scheidingsmuurtje, ritste door een gaatje tussen het beton en het gaas, dwarste de moestuin van de buurman, en... dook onder het duivenhok. Ja... Wat nu? Mijn buurman en ik zijn allebei dierenliefhebbers, maar... Ik kan het wel een zomer stellen zonder rozen; mijn buurman echter teert nogal op zijn moestuin, zodat het niet denkbeeldig is dat hij binnenkort ‘met de konijnen door de tralies kan eten’. Wat nu gezongen? Ergens las ik dat konijnen een deel van hun keutels, die in de blindedarm worden gevormd en alleen op bepaalde tijden van de dag worden uitgeworpen, ongekauwd weer inslikken. Deze keutels, zeer rijk aan vitaminen, zouden voor de langoortjes een levensbehoefte vormen... Indien wij nu eens een week lang op zoek gingen naar keutels, zou ons vriendje dan de wijk niet nemen naar... bij voorbeeld een andere tuin? Een lullige bedoening? Geef toe dat er dezer dagen energie verprutst wordt aan onbenulligere dingen.
| |
| |
| |
Boomklevers en boomkruipers
[13 april]
Gisteren wenkte een buurman mij. Of ik een vogeltje kende dat met de kop naar beneden over de stam van een boom kon klauteren? Hij had er namelijk in zijn tuin zo één bezig gezien. ‘Een boomklever of een boomkruiper,’ antwoordde ik. ‘Ach zo!’ zei hij, wellicht in de overtuiging dat ik twee synoniemen gebruikte. Thuis ben ik het verschil tussen die twee minder gekende (want meestal onopgemerkte) zangvogeltjes eens gaan napluizen...
Wat mijn buurman observeerde, was zeker een boomklever (volgens Van Dale ook brabandertje, blauwspecht of spechtmees geheten), want dit zou bij ons de enige vogel zijn die over de boomschors naar beneden durft te lopen, waarbij hij telkens de ene poot voor de andere zet. Boomklevers zijn van boven asgrijs, van onderen roodachtig bruin, en hebben een witte borst. Boomkruipers daarentegen kruipen spiraalsgewijs tegen een boom op. Ze zijn van boven bruinachtig en van onderen witachtig.
Terwijl de boomklevers hun langgerekte fluittonen reeds laten horen in februari, beginnen de boomkruipers pas in april hun doordringende ie-klanken te roepen. Beide soorten leven van de insekten die ze in de boomschors vinden. De boomklever broedt het liefst in nestholten, waarvan hij het vlieggat verkleint met een mengsel van leem en speeksel. De boomkruiper neemt ook een houtmijt of een spleet in een gevel voor lief. Volgens Van Dale wordt de boomkruiper op sommige plaatsen ook grijs houtspechtje of klampvogeltje genoemd. Beide klimvogeltjes kunnen een aandachtige wandelaar minutenlang vertederen...
| |
Bosmuizen
[15 april]
Ik zal er altijd trots op zijn dat ik mijn kinderen toch iets heb meegegeven: het zijn dierenvrienden. Dat betekent dat ze meestal graag leven (met dieren valt altijd wat te beleven),
| |
| |
maar ook dat ze soms met tegenkanting van de mensen te kampen hebben.
Mijn zoon heeft goeie buren, mensen die al hun vrije tijd in hun moestuin doorbrengen. In de lente gaat er geen dag voorbij zonder dat een buurman met wat moesgroente aan zijn achterdeur staat: sla, radijsjes, selder, kervel... Gisteravond trof hij in de voederbak in zijn kippenhok twee muizen (bosmuizen, vermoed ik) aan. Hij kon ze bij de staart grijpen en zette ze in een papieren zak. Vervolgens liep hij ermee naar het achtereinde van zijn tuin, dat door de vorige bewoners van het huis als bleekveld (waar is de tijd van het blekende linnengoed in de aprilzon?) gebruikt werd. Toevallig waren zijn buren in hun moestuin aan het werk. Vanzelfsprekend wilden ze weten wat hij van zins was. En toen had hij het verkorven. Wat dacht hij wel? Muizen - de doodsvijanden van elke tuinman - uitzetten vlakbij hun werkterrein? Flemen, schelden, dreigen... hadden tot gevolg dat mijn zoon inbond en met zijn vangst naar hier afzakte. En weer bezegelden wij de ceremonie van de vrijlating met een heildronk, een Corsendonk ditmaal. Dankzij de buren gaat mijn zoon alweer een vitaminerijke lente tegemoet.
| |
Honds
[16 april]
Verleden zondagvoormiddag kreeg ik een telefoon van mijn neef Eddy, die inspekteur is bij de Dierenbescherming. Of ik eens wilde langskomen? Op ongeveer alle ellende van de wereld voorbereid reed ik naar Pulle. Eddy leidde me naar een hondehok met een griezelig magere Mechelse herder erin. Toevallig had een jongen het dier gevonden in een afgelegen dennenbos op Sassenhout, een gehucht van Vorselaar. ‘Ik vermoed dat de hond daar al meer dan een week met een leizeel aan een boom vastgebonden zat,’ zei Eddy. ‘Nu geef ik hem achtmaal per dag een beetje voedsel, waarna ik telkens een kleine wandeling met hem maak. Ik heb nooit zo'n aanhankelijke hond gekend...’ Vervolgens bracht hij mij naar de keuken, waar naast het aanrecht een kartonnen doos stond met drie poeslieve
| |
| |
pikzwarte straathondjes erin. ‘Vanavond aangetroffen bij de achterdeur,’ verklaarde Eddy. ‘Het oplaten van honden is een verschrikkelijke plaag geworden.’
‘Misschien zou het toch niet slecht zijn indien de honden door de dierenarts bij hun geboorte getatoeëerd werden met een identiteitsnummer,’ mompelde ik.
Eddy schudde het hoofd. ‘Dan voorzie ik vreselijke verminkingen. 't Is een tijd om er geen hond uit te jagen.’
| |
Witte kraaien
[19 april]
Vanmiddag werd ik opgebeld door kunstschilder Achilles Cools. Of ik al ooit witte kraaien had gezien? Hij wel.. In Poederlee namelijk. Het begon allemaal verleden zomer, toen wandelaars onder een kraaienest een dood, wit jong aantroffen. Dat was op het gehucht Achterlee, tussen Lichtaart en Poederlee. Toen de andere drie jongen het nest verlieten, bleken ze - behoudens de zwarte snavel en poten - ook helemaal wit te zijn. Eén van deze albino's werd geslagen door een havik, maar door vogelliefhebbers gered. Een andere werd door vogelvangers in een net gelokt en gekooid.
De derde witteling echter vliegt nog steeds vrij rond en werd door zijn ouders vooralsnog niet uit het territorium verdreven. Deze laatste had Achilles met eigen ogen kunnen observeren... Eigenaardig toch. Bij de opening van het parochiecentrum ‘Mollenhof’ in Poederlee enkele jaren geleden loofde de lokale pastoor een prijs uit voor wie het eerst met een witte mol kwam aandraven. Verbijsterend veel witte mollen kwamen toen aan de oppervlakte...
Als je dan bedenkt dat in Poederlee elk jaar ‘het wonder van de Hegge’ (de legende vertelt dat er talloze konijntjes zaten te bidden bij hosties die er door een kerkrover uit een ciborie werden geschud) wordt herdacht, moet je wel besluiten dat dit een zeer merkwaardig Kempens dorp is.
| |
| |
| |
Roerdomp
[21 april]
Elke dag een beetje ongeduldiger wacht ik op een seintje van kuntschilder Achilles Cools om op de Zegge te Geel nog eens naar de dof loeiende baltsroep van de roerdomp te komen luisteren. In mijn jeugd was dat in april en mei ook hier - toen waren er nog uitgestrekte rietvelden langs de Nete en langs de Molenbeek - een vertrouwd geluid. Volgens Van Dale zou de roerdomp bij ons ook butoor, putoor en pietoer geheten worden, maar dat zijn woorden die ik nooit gehoord heb. De roerdomp, een moerasvogel uit de familie der reigerachtigen, heeft een gevarieerd bruine schutkleur. Sluipend als in slow motion beweegt hij zich voort. Ook zijn vlucht, soms gepaard gaande met rauwe kreten, is bijna geruisloos. Dreigt er gevaar, dan neemt hij tussen het riet een paalhouding aan: hij rekt zich uit, met de bek naar boven, en wiegt met de halmen heen en weer. In het nauw gedreven vliegt hij vertikaal omhoog, of maakt hij zich bolrond met opengesperde bek, waarbij hij dan verraderlijk durft uit te halen naar de ogen van zijn belager. Er is een tijd geweest dat de behoeftigen roerdompen gingen neerknuppelen. Toen dacht men nog dat de roerdomp zijn stoomfluitachtige roep verkreeg door zijn bek gedeeltelijk in het water te steken. Nu weet men dat hij zijn hals opblaast als een ballon. Eén ding staat vast: samen met het riet zal ook de roerdomp bij ons verdwijnen.
| |
Scholeksters
[23 april]
Toen ik gisteren in de vooravond op de oever van de Nete liep te kijken naar een viertal boven het water heen en weer vliegende boerenzwaluwen, werd plotseling mijn aandacht getrokken door de ‘ziehier’-roep van twee grote plevierachtige vogels die neerstreken in een wat verder gelegen weide. De scholeksters waren er weer... Elk jaar omtrent deze tijd pleistert hier in het achterdijkse land gedurende enkele dagen een paar van deze prachtige (lange rode bek, zwart bovenlijf, wit
| |
| |
onderlijf, witte band in de lange smalle vleugels, korte staart) waad- en grondvogels. Elk jaar hoop ik vergeefs dat ze zullen blijven.
Meestal zijn de scholeksters (oorspronkelijk uitsluitend kustvogels) trekvogels met een vast broedterritorium. Schelpdieren vormen hun geliefkoosd voedsel. In het Engels heten ze trouwens ‘oyster-catchers’ en in het Duits ‘Austernfischer’. Op stranden zoeken ze wormen, krabben, kokkels, nonnetjes en mosselen.
Op weiden en akkers speuren ze naar wormen, kevers en slakken. Vooral de ‘groepsbalts’, waarbij de vogels met neerwaarts gerichte snavel en in versnellend tempo kreten uitstotend op elkaar toe rennen en ten slotte een kring vormen, moet een uniek schouwspel zijn. Ook dit jaar zal ik het niet mogen aanschouwen, maar wie weet... volgend jaar misschien. Hoop doet leven.
| |
Natuurwet
[24 april]
Verleden vrijdag bezocht ik in het Torengebouw te Heist-opden-Berg de tentoonstelling ‘Natuur in Beeld’, ingericht door ‘De Koninklijke Vereniging voor Vogel- en Natuurstudie De Wielewaal, afdeling Netevallei’. Op werkelijk sublieme wijze werd er een ekologisch rapport over de Netevallei te Heist-opden-Berg en Hulshout voorgesteld... En eens te meer werd dé grote waarheid me duidelijk: kennis leidt tot liefde, liefde tot eerbied. De technokraten van nu moeten generalizerende benamingen als planten, bloemen, bomen, vogels en beesten laten varen. Ze moeten gesensibilizeerd worden voor de eigenheden van elk levend wezen afzonderlijk en - zoals velen onder hun voorouders! - leren spreken over een ooievaarsbek en een wolfspoot, een klaproos en een tennisbloem, een olm en een hazelaar, een graspieper en een braamsluiper, een hermelijn en een hazelworm... De ellende begint bij de grove algemeenheden, ook waar het mensen betreft... Men heeft de mond vol over demokratizeren, maar men bedoelt massificeren, numeroteren, internationalizeren, egalizeren, aliëneren... Wij zijn enkelingen
| |
| |
én... waarderen enkelingen. Een massa is een naamloze hoop, zonder poëzie, zonder geheimen, zonder pikante details en intrigerende facetten. Wij halen onze schouders op voor wat we niet weten, lopen achteloos voorbij aan wat we niet kennen, interesseren ons niet voor wat niet aan onze gevoelens appelleert en kunnen moeilijk respekteren wat ons verhuld blijft.
| |
Kokmeeuwen
[25 april]
Toen ik gisteren in de vooravond naar het achterdijkse land van de Nete keek, krioelde het daar van de kokmeeuwen. Daar moest iets gaande zijn... Dus liep ik naar de Nete en volgde ik de oever tot waar ik een panoramisch zicht had op wat zich afspeelde.
Een boer had zijn weide besproeid met gier en honderden kokmeeuwen trippelden door de smurrie. Aldoor kwamen nog andere eksemplaren aanwaaieren. Het was geen hartverheffend schouwspel te zien hoe die smetteloze hemelingen door de drek ploeterden.
Eens te meer viel mij de hiërarchie op: de volwassen kokmeeuwen (rode snavel, rode poten, en al getooid met hun zwartbruin zomermasker) vormden de middelste van de koncentrische kringen. De jongere vogels (bruine snavel, grijze poten en witte kop), die trouwens ook niet tot de broedkolonie op de oevers van de vennen of op de zeggepollen worden toegelaten, moesten zich op eerbiedige afstand met ik-weet-niet-wat tevreden stellen.
Wat trok die kokmeeuwen hier zo aan? Wormen? Resten van maïs? Plotseling viel het mij op hoe een jonge kokmeeuw met de snavel naar links en rechts uithalend overvloog... En toen begreep ik het. De gier lokte... strontvliegen aan en de kokmeeuwen beschouwen die rosse insekten als een lekkernij.
In de natuur gaat het allerlelijkste op in het allermooiste en vice versa.
| |
| |
| |
Bruine kikkers
[26 april]
Toen ik vanmiddag langs een weide wandelde, werd mijn aandacht getrokken door een onoverdekte waterput. Ik kroop over de prikkeldraad en zocht naar een voorwerp om over de gapende opening te leggen. Ik vond een vermolmde weipaal en een paar brokstukken van wat eens het deksel geweest was. De diameter van de put was amper een halve meter. Ik keek erin, zag de waterspiegel, keek nogmaals... Het water werd beroerd door iets dat leefde.
Ik knielde neer en zag... de kop van een kikker. Ik ging op mijn buik liggen, stak mijn arm in de putkuip... en voelde het water aan mijn vingertoppen. Ik rekte mijn arm, en had de kikker te pakken: het was een bruine kikker (Rana temporaria), behorend tot onze meest verbreide kikkersoort en bij smulpapen bekend om zijn billetjes. De kikker, een mannetje, was eerder rank en er zat een blauwe waas op zijn rug en aan zijn keel. Ik schonk hem de vrijheid en keek nogmaals in de put: weer zag ik beroering in het water. Ditmaal moest ik mijn arm pijnlijk ver uitsteken om een tweede kikker, die groter en dikker was, boven te halen. Het was een wijfje, met geel en rood aan de flanken.
Ik zette de twee bij elkaar. Alsof er niets gebeurd was, klauterde het mannetje weer op de rug van het wijfje. Ik wendde beleefd de blikken af en stapte verder... eigenaardig tevreden, een beetje beroesd zelfs, omdat ik twee kikkers van een gewisse dood gered had.
| |
Hemelsleutel
[27 april]
Enkele dagen geleden, iets na de middag, stond hier een bloemist aan de deur, met een in cellofaan gehuld potje bloemen. Er hing een kaartje aan met ‘Zo maar’ erop. Ja, verklaar zoiets maar aan je vrouw... Dat potje staat nu op de tafel in de veranda een raadsel te zijn. Er groeit een roodbloeiend vetplantje in, met dikke, sapophoudende bladeren, een suk- | |
| |
kulent dus. Geen muurpeper of huislook of tripmadam of kalanchoë, maar wel de hemelsleutel... Vroeger groeide hij in elke Kempense tuin en de mensen noemden hem ‘geneesblad’. Hadden wij een zweer, dan zei moeder: ‘Ga een geneesblad plukken, ik zal het erop leggen.’ Dat was veel prettiger dan wat in sommige andere huishoudens werd gedaan: daar werkten ze met gloeiend warme vlas- of lijnzaadpap, of lieten ze gewoon de hond aan de ontsteking likken. Ik heb ooit geweten dat een buurman met een koket dameshoedje rondliep, omdat hij boven op zijn hoofd een zweer had die hij bewerkte met lijnzaadpap. Nooit vergeet ik trouwens de fles met leliënolie: zij werd bovengehaald om brandwonden en insektebeten of -steken te lenigen. In ons huisgezin waren er die met opzet hoestten, opdat moeder met een kietelende veer tekeningetjes in jodiumtinktuur op hun borst en rug zou maken. De antibiotica (wat voor een vreselijk woord is dat toch!) hebben veel leed uit de wereld geholpen, maar tegelijkertijd ook een heleboel... vertederende folklore.
| |
De heilige fazant
[29 april]
Vanmiddag werd ik opgebeld vanuit Vorselaar, door een vriend die inspekteur is van de Dierenbescherming. Vol verontwaardiging vertelde hij wat hij tijdens zijn ochtendwandeling langs de Heirbaan tussen Vorselaar en Pulle, in de buurt van de Lovenhoek, gezien had.
Op een bebost domein aldaar ontdekte hij een tiental vogelknippen, vervaardigd met palen, latten en kippegaas: een paar meter hoog, een paar meter in het vierkant, en met een soort van ‘vlinderdak’, waarin een vliegopening was aangebracht. Op de bodem van deze vangkooien lagen dode kuikentjes en ander aas... In sommige kooien lag niets meer en daar stonden de gevangen Vlaamse gaaien, eksters en kraaien elkaar van honger naar het leven.
Het was erger dan vreselijk en het werd nog erger toen mijn vriend informaties inwon en tot de ontdekking kwam dat dergelijke sadistische praktijken in ons land wettelijk geoorloofd
| |
| |
zijn... De boswachters immers willen te allen prijze voorkomen dat de kraaiachtige vogels her en der een fazantenest zouden plunderen.
Het is eigenlijk om te schreien van het lachen, als je weet dat het de jongste jaren al meermaals gebeurde dat een jager in zijn eigen voet schoot, in zijn zucht om toch maar de fazanten neer te leggen, die - hopend op een voederbeurt - komen toesnellen telkens als iemand het bos betreedt...
| |
Blauwtje
[30 april]
Toen ik in de tuin de krant zat te lezen, werd plotseling mijn aandacht getrokken door een blauw vlindertje dat boven een Ribes sanguineum heen en weer vloog. Omdat de blauwtjes mij altijd al gefascineerd hadden (het tijmblauwtje bij voorbeeld laat zich als rups ontvoeren door mieren om zich in het mierennest, in ruil voor uit een klier op het abdomen afgescheiden honing, te goed te doen aan mierelarven), wilde ik absoluut dit vlindertje determineren.
Ik ontdekte dat ik naar alle waarschijnlijkheid een heideblauwtje gezien had, alhoewel dat zich normaliter pas in juni verpopt om na veertien dagen te ontpoppen. De eitjes van het heideblauwtje overwinteren op brem, gaspeldoorn en struikheide, precies de drie planten in mijn tuin, die ik een maand geleden omwille van de verdorring tot op de grond moest afhakken.
Wat ik tijdens mijn zoektocht in de boeken nogmaals moest vaststellen, was dat de brandnetel voor zoveel dagvlinders een noodzakelijke voedselplant is. En dan te bedenken dat precies de brandnetel overal met man en macht bestreden wordt...
Nu, voor vele mensen zijn de vlinders ten slotte maar insekten die rupseëieren leggen, en de poëtische schoonheid van het onschadelijke vlinderleven kan huns inziens nooit opwegen tegen een rupsenplaag.
| |
| |
| |
Achteromkijkertjes
[2 mei]
Gisteren ben ik met twee vrienden de vallei van de Willeboordenbeek tussen Zandhoven, Pulderbos, Pulle en Viersel gaan verkennen. Het betreft hier een brongebied met voor de Kempen zeldzame alkalische watertjes. Het was dan ook alsof de zon bloemen deed gulpen door de essen-, eiken- en elzenbossen: bosanemonen, speenkruid, gulden boterbloemen, sleutelbloemen, gele dovenetels, goudveil, muskuskruid, hondsdraf, groot hoefblad, bosviooltjes, maagdenpalm... Zoete kers en sleedoorn blikkerden tussen kornoelje en kardinaalsmuts. Vogelmelk, dalkruid, salomonszegel, vrouwenmantel en zelfs een-bes groeiden er overvloedig.
We observeerden een buizerd die bestookt werd door kraaien. We zagen reeën vluchten. Met een bandrecorder lokten we de koekoek naderbij én de boomklever. Waar netels en bramen groeiden, lieten we het lied van de nachtegaal klinken. Zesmaal hadden we sukses. Zes nachtegalen, drukdoenerig met hun rosse staart, kwamen rivalizeren met de magnetofoonband. Eén ding nochtans was pijnlijk: we troffen verschillende jachthutten (om te schieten op bosduiven?) en jachtstellages (om de reeën neer te leggen?) aan. Ach, het moest iedereen gegund zijn om eens een namiddag door zulk paradijs te wandelen! Eén van mijn gezellen noemde de bosanemonen ‘achteromkijkertjes’, omdat hun bloempjes altijd de zon volgen. Wie door zulk paradijs gewandeld heeft, wordt intuïtief zelf een achteromkijker...
| |
Oranjetip
[3 mei]
De meest voorkomende Kempense lentevlinders zijn het koolwitje, het citroentje (waarvan de boterkleur waarschijnlijk de inspiratie betekende voor het woord ‘butterfly’) en de kleine vos (die nu volop zijn eitjes afzet op de brandnetels). Dezer dagen echter wordt in het achterdijkse land van de Nete de show gestolen door de peterselievlindertjes, waarvan de man- | |
| |
netjes ook wel oranjetipjes genoemd worden. Terwijl de wijfjes witte voorvleugels met zwarte punten en lichtgeel getekende achtervleugels hebben, trekken de mannetjes onmiddellijk de aandacht door de heldere oranje punten aan de voorvleugels. De voorkeur van de oranjetip gaat naar de pinksterbloem (Cardamine pratensis, waaraan hij zijn Latijnse naam Antocharis cardamines dankt) en het look-zonder-look (een kruisbloemig plantje, waarvan de verse blaadjes en de zaadjes naar knoflook ruiken). Deze twee planten zijn trouwens ook de gastheren van de mooie rupsjes, die alle knepen van de mimicry beheersen, zodat ze biezonder moeilijk te ontdekken zijn. Ook de popjes springen zo maar niet in het oog: ze zijn lang en puntig, met een hoekig bovendeel.
Voor mij is dit kroonjuweeltje van de natuur altijd de mooiste voorbode van de zomer geweest.
| |
Bunzings
[4 mei]
Daarstraks maakte ik met Bartje, het zoontje van de buren, een wandeling door het domein van de waterwinning tussen Grobbendonk en Pulle. Dit domein bestaat uit een kilometerslang oud dennenbos met een twintigtal hoge heiduinen erin. Eigenlijk wilde ik Bartje de horst en de ‘plukplaats’ (waar het mannetje de prooi aan het wijfje doorgeeft) van een paar sperwers tonen. Zelf hoopte ik erop de sperwers te zien baltsen... De sperwers stijgen dan hoog in de lucht... tot het mannetje zich samenbalt en laat vallen... om vervolgens in een prachtige glijvlucht over de boomkruinen te scheren. Jammer genoeg zagen we de sperwers niet. Toen we teleurgesteld de laatste stuifduin afdaalden, bleven we plotseling verstomd staan... Nog geen vijf meter van ons verwijderd waren twee prachtige bunzings (bijna een halve meter lang, met lange zwartbruine haren waardoor een lichtgele vacht schemerde) aan het ruziën... of aan het spelen. Zeker een halve minuut mochten we hun katachtigheid of hun speelsheid bewonderen. Toen pas werden ze zich bewust van onze aanwezigheid en doken weg, ieder in een ander hol. Al wat ze achterlieten, was een eigen- | |
| |
aardige wilde geur en... een glimlach op onze gezichten. We kwamen om de carnivoren van het luchtruim te zien en zagen die van de grond. De natuur wemelt van verrassingen. Het leven is één verrassing...
| |
Driedoornige stekelbaars
[6 mei]
De overvloedige regenval van het voorjaar heeft de sloten in het achterdijkse land van de Nete diep en helder gemaakt. Al dagenlang word ik er gefascineerd door het gedrag van de driedoornige stekelbaarsjes in bruidstooi (de rug is blauwgroen en de onderzijde vuurrood). De mannetjes bouwen een kogelvormig nest van planteresten in een kuiltje op de bodem en lokken met een wervelende paringsdans, waarbij hun fonkelende kleuren buitengewoon tot hun recht komen, de wijfjes aan. De wijfjes schieten kuit in het nest, die door de mannetjes met hom bevrucht wordt. Daarna bewaken en verzorgen (ze waaieren vers water door het nest om de eitjes van zuurstof te voorzien) de mannetjes het broed. De jonge visjes worden door de mannetjes zolang mogelijk in het veilige nest gehouden. Vaak worden ze in de bek genomen en weer in het nest gespuwd... Toen ik gisteren op mijn buik in het gras naar zulk nest lag te kijken, zei eensklaps een zware stem achter mij: ‘Iets verloren?’
Geschrokken krabbelde ik op. Voor mij stond de eigenaar van de weide waarin ik me bevond: ‘Ja...’ stamelde ik. ‘Mijn hart...’ ‘Wàt?’ vroeg hij, met de ogen knipperend.
‘Wel,’ verklaarde ik, ‘ik heb mijn hart verloren aan de pietluttigste maar mooiste visjes in de Kempen.’
Een minuut later lagen we allebei op onze buik in het gras naar de mirakeltjes van het laatste zuivere water te kijken.
| |
| |
| |
Schrijvertjes
[7 mei]
De vijvers, sloten en plassen in het achterdijkse land van de Nete waren nooit zo groot en helder als dit jaar. Sneeuw, hagel, regen en wind moeten het water gezuiverd hebben als zelden voordien, want nooit zag ik zoveel draaikevers of -torren in aktie. Precies op de scheidingslijn tussen het heelal en het spiegelbeeld ervan voeren deze glanzend zwarte insekten, bijna als minuskule autoscooters, hun vreemde dansen uit. Hun ogen zijn in tweeën gedeeld: de bovenste segmenten observeren alles wat zich afspeelt boven het wateroppervlak, de onderste speuren in het water. Draaikevers leven voornamelijk van kleine insekten die op het water vallen, ze kunnen echter ook naar een prooi duiken. Hun midden- en achterpoten, die afgeplat en met haartjes bekleed zijn, stellen hen in staat op het water te schaatsen of te zwemmen. Ze leggen hun eieren op waterplanten en overwinteren in de modder. Het is mogelijk dat de schrijvertjes - want zo heten de vertegenwoordigers van de Gyrinus natator in de volksmond - de heilige naam van God schreven in de tijd van Guido Gezelle. In onze tijd echter lijkt hun boodschap dichter in de buurt van S.O.S. te liggen... en met reden.
| |
Sint-Antonius
[8 mei]
Daarstraks zat ik bij een oude aftakking van de Eisterleebeek te kijken naar de rietvoorns, die met hun rode rugvinnen allerhande geometrische figuren tekenden in de waterbloei. Een oranjetip bezocht één voor één de pinksterbloemen. Plotseling werd mijn aandacht getrokken door een dame die wat verder op een doodlopende veldweg van haar fiets sprong. Ze wenkte me... Toen ik opstond, werd het wateroppervlak woelig: de rietvoorns flitsten weg. En eens te meer kon ik vaststellen dat vissen uitermate scherp zien. ‘Is er iets?’ vroeg ik vriendelijk aan de dame.
| |
| |
‘Ja!’ zei ze, bijna kwaad. ‘Ik ben verloren gereden! Weet jij hier ergens een kapelletje staan met een beeld van Sint-Antonius erin?’
‘Sint-Antonius?’ herhaalde ik verbouwereerd. ‘Ik ken hier wel kapelletjes met Mariabeelden erin. En ook Sint-Rochus staat de Kempenaars nog op vele plaatsen te beschermen tegen de pest...’
‘Ik moet Sint-Antonius hebben!’ zei ze heftig. Ze diepte een kaars uit de tas aan haar stuurstang op en stak die onder mijn neus...
‘Sint-Antonius zorgde ervoor dat ik het mooiste sieraad van mijn moeder zaliger na drie weken zoeken terugvond. Ik beloofde deze kaars...’
‘Weet je wat?’ zei ik eensklaps opgelucht. ‘Rijd naar de kerk van Pulle. Boven het zijaltaar aan de “mannenkant” heeft altijd een Sint-Antonius met een varken tussen de benen gestaan...’ ‘Echt waar?’ vroeg ze verheugd.
Ik knikte. Terwijl ik haar nakeek, had ik: ‘Sint-Antonius, indien je me dit jaar de grauwe klauwier, de geelgors en de wielewaal laat weervinden in de Kempen, ontsteek ik in de kerk van Pulle drie dikke kaarsen voor je beeld...’ Bidden, mensen, is onze laatste hoop.
| |
Snor
[9 mei]
Wie een beetje bekend is als ‘groenridder’, beleeft soms de gekste dingen. Enkele maanden geleden op een ochtend ontdekte ik dat iemand 's nachts zijn kapmes gezet had in de vijf tuja's in mijn voortuintje. Een vandaal of - dat dachten de rijkswachters althans - iemand die zich wilde wreken op het een of ander advies van het lokale ‘groenkomitee’... Gisteren liep de eigenares van een (illegaal aangelegde) vijver in het achterdijkse land van de Nete hij me langs met de mare dat muskusratten al de biezen van haar eigendom hadden afgevreten... Ze wilde weten of ik de rattenvanger van de streek soms zag, en vroeg me die man ervan te verwittigen dat haar vijver een muskusrattenparadijs was. Ik beloofde het haar
| |
| |
maar nam me voor die belofte in een handomdraai te vergeten... Vanmiddag betrad ik in ernstig gezelschap mijn stamcafé. We zaten amper aan de tapkast toen een verre kennis van een vriend me aan de mouw kwam trekken. ‘We hebben de snor gezien,’ riep hij entoesiast, ‘in de Zegge te Geel!’ Mijn voornaam gezelschap wilde dadelijk weten wie of wat de snor was. ‘Waarschijnlijk een zeldzame vogel met een snor,’ raadde ik ongemakkelijk. Zoëven ontdekte ik in mijn boeken dat de nachtegaalrietzanger (Locustella luscinoides) de snor genoemd wordt omwille van zijn snorrende, sprinkhaanachtige en lang aangehouden zang... Met mijn kennis van de rietzangers zit het dus niet fameus snor...
| |
Adieu, koning van de weiden
[10 mei]
Wekenlang had ik hen langs het kanaal bezig gezien. Toen ik het mannetje akrobatische vliegtochten zag maken en herhaaldelijk ‘Jodeliejodelie!’ hoorde roepen, durfde ik pas mijn wens voor werkelijkheid nemen: de grutto's hadden weer het achterdijkse land van de Nete tot broedgebied gekozen. Grutto's zijn wondermooie vogels: hun hals en borst zijn bruinrood, ze hebben een witte band in de vleugels en een witte staart met zwarte uiteinden. Ze waden graag door ondiep water, waarbij ze met hun snipachtige snavel naar voedsel zoeken in de modder. Als ze gestoord worden, roepen ze inderdaad ‘Grutto! Grutto!’ Het is niet zo maar dat de grutto's in Nederland de koningen van de weiden genoemd worden, ze zijn inderdaad majestatisch.
Gisteren werd aan de overzijde van het Albertkanaal, naast de plaats waar de Nete weer opduikt, een motorcross ingericht. Van in de vroege ochtend knalden en huilden daar tientallen motoren. Met de moed der wanhoop liep ik vandaag langs de weiden en door de beemden. De koning van de weiden gaf taal noch teken. Negen kansen op tien heeft hij de goden feestelijk bedankt voor een territorium als dit. Misschien is hij wel naar IJsland of Groenland vertrokken. Ik kan hem geen
| |
| |
ongelijk geven: waar motoren geregeld de macht in handen nemen, is geen plaats voor koningen.
| |
Gele schrijvers
[14 mei]
Ze zijn de jongste decenniën steeds zeldzamer geworden in het achterdijkse land van de Nete, de gele schrijvers, maar ze leven er nog. Ik althans zie dezer dagen op mijn wandelingen geregeld een eksemplaar met een citroengeel onderlijf, een gevlamde gele kop en een bruinrode stuit opvliegen en weer neerstrijken én weer opvliegen... in een opvallende poging om mij van het nest (vermoedelijk in het hoge gras op de berm) weg te lokken.
Als de gele schrijver zingt, doet hij dat vanop een verhevenheid in de buurt van zijn nest: drie hoge tonen met een lange uithaal, iets als Tsjutsjutsjuuu!. Naar het schijnt, inspireerde die zang Beethoven voor zijn Vijfde Symfonie. Volgens Van Dale wordt de geelgors (Emberiza citrinella) ook geelgierst, gierstvink, gerstkneu, geelgarsje en geelkneu genoemd, over de gele schrijver heeft hij nooit wat opgevangen. Onlangs vroeg ik aan een wat oudere boer waar de Kempenaars die toch wel eigenaardige benaming zouden kunnen vandaan gehaald hebben. De man lachte, hij wist het. ‘Vroeger,’ zei hij, ‘toen wij nog maaiden met de zeis, verwoestten wij vaak onopzettelijk het nest van die vogeltjes. Dan lagen de eitjes daar... Heb je die al eens goed bekeken? De schaal is grijswit, maar er zijn allerhande letters op geschreven...’
Thuis ben ik dat gaan nakijken in dikke boeken: en, inderdaad, de eitjes van de gele schrijver staan vol runen, hiërogliefen en gotische letters.
| |
| |
| |
Knikkop
[15 mei]
Op de eerste lentedag die écht van melk en honing was, maakte ik met mijn oudste kleindochter een wandeling door het achterdijkse land van de Nete. Ik had de schuwe braamsluiper de laatste weken al meermaals horen zingen (pruttelend bijna, en dan vehement slaand), maar nu zag ik hem vlakbij in een els zitten. ‘Daar! Het molenaarke!’ zei ik opgewonden. Mijn kleindochter gunde het grijswitte zangertje amper een blik. ‘Wat is dat?’ vroeg ze, terwijl ze neerhurkte bij een in de grond vastzittende kei. Haar vingertje wees naar de veelkleurige ruïnes van tientallen slakkehuisjes. Ik poogde haar uit te leggen dat we bij het aambeeld van een lijstersmidse stonden: zanglijsters zijn verlekkerd op huisjesslakken, maar ze moeten de huisjes kunnen verbrijzelen tegen een steen. Terwijl ik een huisje poogde te rekonstrueren, vroeg ze alweer: ‘Wat is dat?’ Ditmaal wees ze naar een kniptor op mijn trui: ‘Dat is een knikkop,’ antwoordde ik. ‘De Kempenaars noemen hem ook wel de knikjan. Kijk...’ Ik nam de kever tussen de vingers en legde hem op zijn rug in mijn handpalm. Knip! En hij was verdwenen... Mijn kleindochter giechelde geschrokken. De rest van de namiddag moest ik op zoek gaan naar knikkoppen. Die akrobaten zijn helaas ook al zo talrijk niet meer, zodat ik ten einde raad van de attrakties overstapte op de traktaties... In een hoek van een oud café dronk ik trappist en at zij olienootjes.
| |
Meiklokjes
[17 mei]
De ‘Bond van de Jonge en Grote Gezinnen’ van Pulle had me gevraagd om een lentewandeling door het domein Krabbels aldaar te leiden. Omdat veel te veel wandelaars op de uitnodiging waren ingegaan, duwde men mij een megafoon (inderhaast geleend in een lokale manege) in de handen. We trokken een spoor van onrust door de natuur, zagen een drietal reeën vluchten, hoorden af en toe een bange koekoek roepen... maar moesten het voor de rest stellen met de verhalen van de
| |
| |
boswachter over vossen, kiekendieven, sternen, ooievaars, aalscholvers, futen en visarenden.
In een normaal jaar zouden de lelietjes-van-dalen (volgens de Pullenaars zijn dat meiklokjes) en de azalea's ons urenlang de indruk bezorgd hebben dat we door het paradijs liepen, maar de meibloempjes begonnen pas te ontluiken en de azaleastruiken waren (op een schaarse uitzondering na) bevroren. Ook de salomonszegel en het dalkruid lieten het vooralsnog afweten. Gelukkig konden we door wolken van maartse haarmuggen nu en dan het muskuskruid, het speenkruid, de dotterbloem en het goudveil bewonderen. Onderweg werd ik aangesproken door een oude studiemakker, die ik in dertig jaar niet meer zag.
‘Feitelijk ben ik afgekomen op deze aankondiging,’ zei hij, terwijl hij een lokale krant openvouwde. Ik las: ‘Wie gaat toekomende zondag mee op herfstwandeling?’ Een beetje later echter, toen ik in de parochiezaal pannekoeken met stroop zat te eten bij een kelk triple, werd al deze pech gekompenseerd. Mijn tafelbuur was dé boer in de trappistenabdij te Westmalle. De man beloofde mij dat hij ervoor zou zorgen dat ik met mijn beste vriend binnenkort de abdijbrouwerij mag bezoeken.
| |
Goede bedoelingen
[19 mei]
Toen ik naar de kamikazevluchten van de jonge duiven van mijn buurman stond te kijken, begon aan de gevel van mijn woning eensklaps een merel alarm te slaan. Ik verwachtte er mij aan een ekster of een Vlaamse gaai in de buurt te zien, maar tot mijn stomme verbazing ontdekte ik dat een... knaap in een van mijn dennen was geklauterd. ‘Hela!’ riep ik boos. ‘Je bent toch geen vogels aan het roven, zeker? Hier broeden een heggemus, een vink, een merel en een koolmees!’
De knaap, in scoutsuniform, liet zich verbouwereerd naar beneden glijden. In de hand hield hij een blad papier dat met kleefband aan de stam van de den was gehecht geweest. ‘Wij maken een zoektocht,’ stamelde hij. ‘Sorry, meneer!’
't Is al goed: zei ik, waarna ik weer naar achteren liep. Een paar minuten later ging de bel. Ik ging open doen en... stond
| |
| |
voor dezelfde scout. ‘Ja?’ vroeg ik onthutst. De scout zwaaide even met zijn blad. ‘Hier in de buurt woont een man die geregeld over de natuur schrijft,’ debiteerde hij uit het hoofd. ‘Vraag zijn handtekening... Zou jij dat kunnen zijn?’ Ik knikte verpaft, én... plaatste mijn handtekening op het blad met de kleefband. Een kwartier later hing een volgende scout aan de bel. Ook hij hield zo een blad in de hand... En toen kwam ik tot de ontdekking dat aan bijna elke boom in mijn tuintje een gelijkaardig blad was gekleefd...
Ik voelde me niet meer thuis in mijn eigen huis. En ik vrees het ergste voor de broedende vogels in mijn tuin.
| |
Paardekastanje
[21 mei]
Toen ik gisterochtend naar mijn werk reed, stokte eensklaps het verkeer. Het duurde zeker vijf minuten voordat er weer schot inkwam. En toen nog ging alles de slakkegang, zodat ik alle tijd van de wereld kreeg om de rode en witte toortsen van de paardekastanjes langs de weg te bewonderen.
Ik werd gedirigeerd langs een ingedeukte wagen en het op de weg liggende dampende kadaver van een volbloed. Het was niet moeilijk te raden wat er gebeurd was: het paard, wellicht aangelokt door de beroezende geur van de paardekastanjes, had zijn stal of weide kunnen verlaten en was op stap gegaan tot waar het pad van zijn vrijheid de weg van de auto's kruiste...
Duizenden jaren was het paard de spil van de menselijke beschaving: reizen, vervoer, landbouw, oorlogen... Een halve eeuw geleden zette de auto dit belang op de helling. Flagranter had ik de tegenstelling nooit gezien. Het paard werd waarschijnlijk afgevoerd naar het abattoir, terwijl de auto naar de autoherstelplaats gesleept werd.
Nu wilde ik eindelijk toch ook eens weten waar de naam paardekastanje (Aesculus hippocastanum) vandaan komt. Ik ontdekte dat de boom in 1567 vanuit Midden-Azië naar Europa werd overgebracht, en dat de Turken de wilde kastanjes als geneesmiddel toedienden aan aamborstige en hoestende paarden.
| |
| |
| |
Spaanse vlieg
[23 mei]
Toen wij vanmiddag aan de tuintafel zaten te eten, verloor mijn kleindochter eensklaps alle interesse voor wat op haar bord lag. Ze wees met een mollig vingertje naar een groene kever die langs het broodmandje kroop. Om een vloed van vrouwelijke hysterie te voorkomen, pakte ik de indringer beet en gooide hem tussen enkele sierheesters. Mijn kleindochter keek me verwijtend aan.
Mijn dochter wilde weten hoe die groene kever heette... en ik wist het niet. De borden opzij en de boeken op tafel dus. De kever in kwestie was de Spaanse vlieg (Lytta vesicatoria). Deze kever legt zijn eieren in het voorjaar in de grond. De larven hebben sterke klauwtjes en kruipen tot op de bloemen van de voorjaarsbloeiers. Daar wachten ze op een gastheer (b.v. een bij) en laten zich naar het nest van deze laatste brengen. In dat nest doen ze zich te goed aan de voedselvoorraden (b.v. stuifmeel en nektar)...
Benieuwd sloeg ik er ook Van Dale eens op na. En wat vond ik? ‘Schildvleugelige kever... die gedroogd en tot poeder gemaakt vroeger diende tot het vervaardigen van een zeer sterke trekpleister, ook gebruikt werd als afrodisiacum of middel tegen impotentie’. Mensen toch! En dat komt in de Kempen zo maar uit de hemel gevallen.
| |
Kruipertjes
[26 mei]
Langzamerhand, stapvoets en spelenderwijs, poog ik mijn oudste kleindochter voor de natuur te winnen (mijn andere kleindochter is nog een zuigeling en is dus nog één en al natuur). Zo leg ik de paarse bloempjes van de vogelwikke in haar hand
| |
| |
en laat ik haar de gelijkenis met een vogeltje ontdekken. Ook toon ik haar hoe je met de zwarte zaadjes van diezelfde vogelwikke (krok, zeggen de Kempenaars) allerhande dingen kunt bekogelen via een uit een korenstengel gesneden blaaspijpje). Ik zou haar graag eveneens laten zien hoe je met een grassprietje een krekel uit zijn holletje kunt toveren, maar de krekels zijn hier zo zeldzaam geworden als de distelvinken. De korenbloemen zijn zo schaars dat ik nalaat haar te leren hoe je er lepeltjes van maakt. En om een kransje te vlechten van biezen zijn haar vingertopjes nog te onervaren.
Grote bewondering dwing ik af met de nummertjes die ik opvoer met de stekelige aartjes van de muizegerst (Hordeum murinum, vulgo kruipertjes): als ik die aartjes met hun stijve, zijdelings uitstaande haartjes in mijn mouw steek, verschijnen ze na enkele minuten wandelen in mijn halsstreek.
Al enkele keren betrapte ik er mezelf op dat ik haar ertoe wilde uitdagen een grashalm door te bijten (om dan met een zijdelingse ruk aan de halm het zaad in haar mondje te doen samenklitten) maar dat houd ik achter de hand tot ze ermee kan lachen, beetgenomen te worden. Als ze dat kan, dan is ze gewonnen voor de natuur. Dan kan ze iets wat de meeste mensen nooit leren.
| |
Roodborsttapuit
[27 mei]
Dezer dagen is het kleurrijkste vogeltje in het achterdijkse land van de Nete beslist de Saxicola torquata of roodborsttapuit. Als ik naar de waterzuiveringsinstallatie wandel, vliegt een mannetje (moorzwarte kop, helderwitte halszijde en onderlijf, en vuurrood borstje) me van weipaal tot weipaal vooraf. Opgewonden en drukdoenerig roept het vogeltje zo iets als ‘Wietek? Wietek? Wietektektek!’, in een zeer doorzichtige poging om me zover mogelijk van zijn nest weg te lokken.
Kom ik in het kwebland, dan is daar gegarandeerd de rietgors (gitzwarte kop, grijswitte nekband, diepbruine vleugels en grijs onderlijf) die me begint uit te kafferen met korte e-klanken, waaruit een intense verontwaardiging spreekt. Soms
| |
| |
mag ik dan ook de eigenaardige siddervlucht van het opgejaagde wijfje bewonderen.
Wat verder, in het maailand, zijn het dan weer de bruingrijswitte graspiepers die me met hun iele ie-geluidjes diets willen maken dat ik moet uitkijken waar ik mijn plompe laarzen zet. Wanneer ik op mijn terugweg langs een akkermaalsbosje loop, begint de kneu (rosse kruin en borst, bruine rug met enkele witte vlekjes) boos te kneuteren en te knarpen en hoor ik zelfs de nachtegaal krochelen van woede.
Wie in deze periode door de natuur loopt en goed luistert, krijgt de indruk dat hij de baarlijke duivel is. Voor wie nooit door de natuur loopt en naar niets luistert, is dit vanzelfsprekend baarlijke onzin.
| |
Valeriaan
[30 mei]
Toen ik gisteren in het achterdijkse land van de Nete over de oever van een vijver liep, werd eensklaps mijn aandacht getrokken door iets onvoorstelbaar geks: een eend ploegde door het water met een soort van vlinderslag en wilde me dan warempel doen geloven dat ze op het punt stond te verdrinken. Pas toen vanuit de lisdodden verschillende eendekuikens haar achternazaten, begreep ik welke komedie hier werd opgevoerd... en besloot ik het drasland enkele weken uit mijn wandelroute te schrappen. Vanmiddag echter kreeg ik het bezoek van een heer uit Hoboken: voor zijn dochter die in Gent farmacie studeert, was hij wanhopig op zoek naar de wortel van de valeriaan...
Of ik hem niet kon helpen? Nood breekt wet, en dus toog ik met deze heer het drasland in. Een halfuur later kon de heer weer vertrekken met twee prachteksemplaren van de valeriaan. Daarna echter begon die valeriaan mij te intrigeren. Waarom gaan de apotekers ernaar op zoek? Ik wist wel dat de geur katten aantrok en dat extrakten uit de vleeskleurige schermbloemen ooit gebruikt werden als parfum (o.m. om het wasgoed te aromatizeren).
Nu ontdekte ik dat de gedroogde wortels ervan worden ge- | |
| |
bruikt bij het prepareren van een heleboel geneeskrachtige middelen. Voortaan zal ik de Valeriana officinalis, die hier verschillende sloten echt overwoekert, met wat meer eerbied bejegenen.
| |
Bonte vliegenvanger
[31 mei]
Vijf jaar geleden werd het eerste ‘broedgeval’ (sinds mensenheugenis) in Vlaanderen gesignaleerd: de bonte vliegenvanger, een noordse vorm van de vliegenvangers, nestelde toen in de buurt van de Ronde Put in Postel. Daarna vermenigvuldigde hij zich ook aan De Maat te Mol en aan de Snepkensvijver te Herentals... precies op die plaatsen waar hij een overvloed aan nestkastjes vond. Dit jaar heeft hij ook de botanische tuin van Achilles Cools aan de rand van de Zegge te Geel tot broedgebied gekozen.
De bonte vliegenvanger is een unieke verschijning. Hij heeft een eksterachtig (zwart-wit) zomerkleed, een platte beborstelde snavel en korte zwakke pootjes. Vanaf zijn uitkijkpost jaagt hij in korte vluchten - bijna fladderend als een koolwitje, soms als het ware ter plaatse hangend, vaak met een hoorbaar klapperen van de snavel - op insekten. Feitelijk is het opduiken van de bonte vliegenvanger in de Kempen niet zo bevreemdend... In de natuur is er een bijna voortdurende verschuiving van levensvormen. Nu bij voorbeeld de grauwe klauwier (de ‘bonte klepper’) uit ons landschap verdwenen is, kon het bijna niet anders of we moesten een ander mirakeltje in onze tuinen krijgen. Jammer genoeg geloven de meeste mensen hun eigen ogen niet als ze met een wonder gekonfronteerd worden.
| |
| |
| |
Doodzonde
[3 juni]
Eigenlijk is het doodzonde in juni het achterdijkse land van de Nete te beschrijven. Alleen de grassen al (vossestaart, witbol, schapegras, zwenkgras, reukgras, cypergras, rietgras...) doen de wandelaar duizelen. En dan de ooievaarsbekken, de ereprijzen, de muur- en hoornbloemen, de klaver- en wikkesoorten, de spurrie... vaak ontroerend pietluttig, maar met een variatie van kleuren die een dichter of schilder krankzinnig maakt. Dan zwijg ik nog over de goudranonkels (het woord boterbloemen gebruik ik niet meer sedert de boter Europees geworden is en de kleur van bedorven plattekaas gekregen heeft), de koekoeksbloemen, de weegbree, de paardestaarten...
Nu, een musicus hoeft ook niet te klagen: in alle toonaarden brengen vogels en insekten hun eigen lied. Wie bij een bloeiend vuilboompje gaat staan, kan naar een reusachtig orkest luisteren zolang de zon schijnt. Ach, je gehoor mag zelfs afgestompt zijn, je gezicht wazig... Wie niet verkouden is, ruikt de tuin van Eden, Atlantis, Ultima Thule...
Eén ding vind ik dezer dagen jammer. De duivenmelkers zijn volop met hun jonge duiven aan het spelen. Op elke akker, in elke weide, op elk erf... loopt een hongerige, geringde en ‘gerekte’ duif rond. De meeste ervan zijn ter dood veroordeeld. Ze kunnen onmogelijk overleven in een natuur waaraan zij ontwend zijn.
| |
Zwarte eekhoorn
[4 juni]
Verleden zondag aan de kermistafel in Pulle, tussen de gebraden haantjes en de frikadellen, verraste mijn jongste broer mij met de bewering dat een zwarte eekhoorn in zijn tuin alle vogelnesten kwam leegroven. Nu moet je weten dat ik altijd een zwak gehad heb voor ‘het aapje van het Europese naaldbos’. Dus begon ik dadelijk mijn broers beweringen te ontkrachten...
Leefden er in de Kempen wel zwarte eekhoorns? En had hij
| |
| |
niet over het hoofd gezien dat er in het bos achter zijn tuin eksters en Vlaamse gaaien huisden? Van de weeromstuit begon ik zelfs zwaar de lof te zingen van ons ‘boomkwekertje door vergeetachtigheid’.
Had mijn broer al wel eens gadegeslagen hoe de eekhoorn met zijn staart stuurde bij het springen? En wist hij dat de eekhoorn zich bij het slapen met zijn staart onderdekte? En had hij al wel eens geobserveerd met hoeveel zorg de eekhoorn zijn drie tot zeven jongen opleidde? Ik bereikte met mijn betoog dat mijn broer zichtbaar begon te twijfelen. Thuisgekomen wilde ik dan mijn eigen... twijfels amortizeren. En wat vond ik in mijn boeken?
‘Bij ons komen naast rode ook zwarte, bruine en grijze eekhoorns voor. Zij verstoren door hun voorkeur voor eieren ook veel legsels van zangvogels. Hoewel ze zich meestal tevreden moeten stellen met zaden en noten, lusten ze ook bessen, paddestoelen, insekten, weekdieren en... jonge vogels.’ Eerstdaags ga ik met mijn broer eens een boom opzetten over synekologie. Ik zal proberen het erg moeilijk te maken...
| |
Duivenmelkers
[5 juni]
Toen ik gisteren in de voormiddag even binnenliep bij mijn buurman, trof ik daar drie duivenmelkers aan die ademloos gebogen stonden over een uiterst delikaat werkje: met een sterkriekend kleefmiddel plantten ze een nieuwe slagpen in bij een prachtige blauwgrijze doffer. Mijn eerste vraag naar het waarom werd dadelijk gesmoord in een aantal scherpe sisklanken... De protese paste niet precies in de vederschacht en moest dus bijgevijld worden. Bij de volgende poging loosden de melkers een zucht van opluchting. Mijn tweede vraag naar het waarom werd ditmaal onthaald op een schuddekoppen, een klakken met de tong, een wegwuivend gebaar... De protese was te lang, dus moest ze netjes bijgeknipt worden. Bij mijn derde vraag wreven de melkers tevreden het pluimwit van hun kielen. De karwei was geklaard. Wist ik dan niet dat deze duif, de Tarzan, al ‘twee poules van duizend’ gewonnen had? En... ja, ze had
| |
| |
een slagpen gebroken in het een of ander junglegevecht. Of ze nu van die ingeplante pen geen hinder zou ondervinden? Als het werk goed gedaan was, niet... Helemaal niet. Om hen niet verder te storen met mijn domme vragen, ben ik gaan wandelen. Dezer dagen koeren de tortelduiven zo hartveroverend in de Kempen. Zij winnen geen ‘poules van duizend’, maar keren elk jaar toch maar weer uit de randgebieden van de Afrikaanse en Aziatische woestijnen.
| |
Inwendige klok
[8 juni]
Al vaker was het mij opgevallen dat insekten (b.v. de mieren, wanneer die in de Kempen gelijktijdig hun bruidsvluchten houden) gehoorzamen aan ‘wekprikkels’ die wij niet kennen. Daarstraks vertelde Achilles Cools mij een verhaaltje dat deze ‘inwendige klok’ bij dieren nog raadselachtiger maakt. Een buurman van hem had hem gezegd dat op zijn zolder vleermuizen zaten, die elke avond - klokslag tien uur - boven zijn gazon begonnen te wirrelen. Achilles wilde dat fenomeen eens van dichtbij bekijken.
Hij ontdekte dat op die zolder een ‘kraamkamer’ van vale vleermuizen (hij telde er 52) was. Op het gazon zag hij keutels van egels en gaatjes die eksters en gaaien erin gepikt hadden. Hij ging op een stoel zitten te wachten. Klokslag tien uur begon het op dat gazon overal te gonzen: tientallen meikevers of junikevers maakten zich los uit het gras en wilden de wereld verkennen, maar terzelfdertijd waren de vale vleermuizen daar om naar de kevers te duiken... De meikevers zouden trouwens nog op een andere klok ingesteld zijn... Om de vier jaar komen ze in de Kempen in grote aantallen voor. Engerlingen hebben vier jaar nodig om meikevers te worden... Vooral de roeken schijnen dol te zijn op de witte, vernielzuchtige larven. Wie van de natuur houdt, wordt elke dag met mysteries gekonfronteerd. En mysteries maken het leven boeiend en elke dag weer de moeite waard. Of niet soms?
| |
| |
| |
De geitenmelker
[10 juni]
Wanneer de zoeterige geuren van hooi, vogelkers en vlier de mensen 's avonds naar buiten lokken, ga ik op wandel in de buurt van het ven van Eisterlee, speciaal om hem te horen: de geitenmelker. Feitelijk heet hij nachtzwaluw, maar omdat hij in de late avond en in de ochtendschemering graag op nachtvlinders jaagt, liefst op de heide en in de buurt van schape- of geitestallen, dachten de heiboeren vroeger dat hij hun vee kwam melken. Misschien ook maakten zijn vreemde doordringende zang (het geluid van een bovenaardse machine) en zijn vleugelgeklap het vee onrustig en bang. Bovendien spert hij zijn snavel tijdens de jacht cirkelvormig open en kan hij de gekste kapriolen maken, waarbij de lichte vlekkken aan de uiteinden van zijn vleugels en staart een spookachtige aanblik bieden.
Al deze faktoren speelden zeker mee om de Kempenaars eertijds te doen geloven dat deze dagslaper met zijn schorsachtige schutkleur een onheilsvogel was, die ze dan ook poogden uit te roeien. Wat zij echter met hun primitieve middelen niet konden, speelden de moderne Kempenaars moeiteloos klaar met hun insekticiden, hun asfalt (de nachtzwaluw houdt van de warmte 's nachts), hun verkeer en hun supersonische vliegtuigen. Koudeperioden (wanneer de nachtvlinders niet vliegen) overleeft de nachtzwaluw in letargische toestand. De nachtzwaluw van Eisterlee is een overlevingstype. Al te weinig mensen kennen hem, en onbekend inkludeert nog immer onbemind.
| |
Nachtuilen
[11 juni]
Alhoewel ik me maar moeilijk kan verzoenen met het ringen van stootvogels (het verstoort het broed en zorgt voor een blijvende handicap), kan ik er toch begrip voor opbrengen: van een geringde vogel kunnen ornitologen ten slotte ook heel wat leren, wat dan de vogels weer ten goede komt.
‘Vogelringers’ beleven soms gekke avonturen... Zo had een
| |
| |
groep uit Heist-op-den-Berg zich verleden week voorgenomen de jonge kerkuilen in de kerk van Schriek te ringen. De heren kregen de sleutel van de pastoorsmeid en togen ter kerke. Daar was het zangkoor aan het repeteren. Dus slopen ze in alle stilte naar de toren. Toen ze na volbrachte taak weer naar beneden kwamen, bleek de kerk verlaten te zijn. De deur was gesloten... en zij ontdekten dat ze een sleutel hadden waarmee ze wel naar binnen maar niet naar buiten konden. Er zat niets anders op dan enkele pogingen te ondernemen om de aandacht van de buitenwereld te trekken...
Ze ontstaken alle lichten en begonnen op het orgel te spelen. Tevergeefs! Ze begonnen de klokken te luiden. Zonder resultaat! Ze begonnen met hun zaklampen door de galmgaten te zwaaien... Een auto stopte op de weg. Twee dames kwamen eruit. De mannen begonnen opgewonden te roepen... De dames sloegen op de vlucht! De volgende wiens aandacht ze konden trekken, was een man die te diep in het glas gekeken had. ‘Ik ben niet bang voor spoken!’ riep de man en hij waggelde verder. De laatste passant was een nachtwandelaar die dacht dat er inbrekers in de kerk zaten en die ze er met veel gebrul konden van weerhouden de rijkswacht te verwittigen... Ze konden de sleutel onder de deur schuiven en werden bevrijd.
| |
Sint-Janskruid
[12 juni]
Omdat Sint-Medard op 8 juni weer ‘de zeiker uithing’, zijn de Kempenaars bang dat ze weer vele weken door de regen zullen moeten lopen. Ik echter denk dat Sint-Medard dit jaar gedwarsboomd wordt door Sint-Jan. Overal immers bloeit nu al het sint-janskruid, en deze hertshooiachtige plant met haar gouden bloemen, haar gladde stengels en haar lancetvormige geperforeerde blaadjes is van oudsher een afweerkruid tegen onweer en heksen. Eigenlijk dankt de plant haar naam aan het feit dat ze zo overvloedig bloeit tijdens de zonnewende, 24 juni, het feest van Sint-Jan. De legende vertelt dat de Hypericum perforatum voor het eerst bloeide op het graf van Johannes de Doper, die op aandrang van Salome door Herodes werd ont- | |
| |
hoofd, nadat eerst zijn tong was doorprikt met naalden. Deze naaldeprikken zouden als eeuwige herinnering in de tongvormige blaadjes zijn vastgelegd.
Wie trouwens een bloempje van het sint-janskruid tussen de vingers plet, merkt dat er een rode vloeistof vrijkomt. Deze giftige stof wordt pas werkzaam als het wezen dat ervan at, in het zonlicht blijft. Onze politici zouden veel tee van sintjanskruid (en duizendblad) moeten drinken. Deze tee werkt niet alleen heilzaam tegen de ongemakken van het climacterium, maar ook tegen stress, zelfkwelling, onverdraagzaamheid en hersenschimmen.
| |
Vliegend hert
[13 juni]
In het scheikundelokaal van de school waar ik lesgeef staat al vele jaren een bokaal met een vliegend hert erin. Vaak al heb ik bij deze dode kever met zijn prachtig gewei (waarmee hij zijn rivalen in de liefde bekampt) staan te dromen.
En vooral de laatste dagen, nu in de Kempen de eiken zo overweldigend groen staan te hijgen van wellust, denk ik weer geregeld aan hem. Het vliegend hert is inderdaad verlekkerd op jeugdig eikegroen, maar... het is er niet meer om ervan te profiteren. Weliswaar is de kever nu in de meeste landen onder officiële bescherming geplaatst, maar hij is er niet meer om van dit voorrecht te genieten. Eigenlijk verwachtte ik niet dat hij weer zou worden gesignaleerd. Wèl verwachtte ik de meikever in deze van seringen, lelietjes-van-dalen, azalea's, lijsterbessen en meidoorns doordrenkte dagen, maar ik zag hem niet. Nu vrees ik maar dat ik over een aantal jaren in het scheikundelokaal zal staan te mijmeren bij een bokaal met een meikever erin. Ach, misschien zal de tuinloopkever er binnenkort zijn, én de julikever... Het zijn maar kevers, ja... maar hoeveel grote kevers komen er in de Kempen nog voor? De roodgebande doodgravers zijn er nog, dat is waar...
| |
| |
| |
Stinkende gouwe
[14 juni]
In het achterdijkse land van de Nete bloeien nu volop de waterviolier en de waterweegbree. De geuren van vlier, Gelderse roos, liguster en boerenjasmijn maken de vogels uitzinnig. Voor een vriend van mij, die door wratten geplaagd wordt, loop ik al een paar dagen te zoeken naar de stinkende gouwe. De stinkende gouwe met haar gouden sap en haar helgele bloemen werd eertijds door de alchemisten gebruikt bij het zoeken naar de steen der wijzen. Bovendien was zij een onmisbaar ingrediënt van de heksenzalven. Nu nog trouwens gebruikt de farmaceutische industrie de stinkende gouwe (ook goudwortel of schelkruid geheten) voor het bereiden van geneesmiddelen tegen astma, maag- en galkwalen. Als middel ter verwijdering van wratten bewijst de stinkende gouwe haar doeltreffendheid zienderogen: de woekering verhardt, schrompelt ineen én verdwijnt. Eigenlijk kennen de Kempenaars dit middeltje té goed, vrees ik. Het gebeurt inderdaad slechts zelden dat ik het plantje nog aantref in de vrije natuur. Gelukkig hebben bijna alle duivenmelkers stinkende gouwe geplant in de buurt van hun hokken. Voor de gezondheid van hun kampioenen mengen ze af en toe een beetje sap met het drinkwater. Daarom ben ik er niet bang voor dat de stinkende gouwe in de Kempen zal uitsterven...
| |
Kween
[15 juni]
Vooral als ik zeg: ‘We gaan naar de geit kijken!’, is mijn oudste kleindochter erop gebrand mee te gaan wandelen. Dan moet ik echter niet dralen bij het rankend helmkruid dat nu in de dennenbossen woekert, of bij de pietluttige akkerviooltjes op de bermen, of bij de Gelderse rozen die nu geelwitte bolwerken vormen in het achterdijkse land, of bij de gele irissen die zo majestatisch bloeien in de sloten. Integendeel: ik moet suikerij plukken en kamperfoelie (geitebiad) voor de geit. Vandaag echter wachtte ons een grote ontgoocheling. De geit stond
| |
| |
niet in de boomgaard. De boer was er wel: hij zat bij een hoop afbraakmateriaal bakstenen schoon te maken. Op mijn vraag of de geit misschien in de stal stond, schudde hij het hoofd. ‘Ze zit in de diepvries,’ zei hij. ‘Het was een kween.’ ‘Een kween,’ echode ik.
‘Ja,’ zei hij. ‘In de Kempen zie je bijna geen geiten meer. Met kwenen kan je niet kweken. Het komt door de inteelt. In elk dorp gingen de geiteboeren met hun geiten jarenlang naar dezelfde bok.’
Op weg naar huis vroeg mijn kleindochter wat een kween was. ‘De Engelsen noemen hun koningin “the queen”,’ antwoordde ik. Thuis sloeg ik er stiekem Van Dale op na. Volgens hem is een kween een oude vrouw, een oude jongejuffrouw, een altijd klagend vrouwmens of... een halfslachtig wezen... in casu dus een geit die kenmerken van beide geslachten bezit.
Hoe die Engelsen aan dat woord queen kwamen, zou ik toch wel eens willen weten.
| |
Het jaar van de vlieg
[16 juni]
Voor mij is juni de mooiste maand voor een natuurwandeling. Op de bermen bloeien nu de klaprozen, de ooievaars- en reigersbekken tussen dravik en klaver; in en langs het water tonen plompen en irissen hun geel hart tussen moeraszuring en rietgras. De rietgors en de kneu zingen, de jonge spreeuwen troepen samen, de groene kikkers reutelen en knorren... Twee dingen bevreemden me dit jaar. In de Kempen sterven alle morellebomen (kriekebomen, zeggen ze hier) aan een eigenaardige ziekte.
Morellevuur zullen de geleerden dat wel noemen en de meidoorns zullen er wel weer de oorzaak van zijn. Een ander raar verschijnsel is de krankzinnige overpopulatie van vliegen... vooral op de brandnetels en de waterplanten. Nooit zag ik zoveel blauwe en grauwe vleesvliegen (ik dacht nochtans dat die vlees en aas moesten hebben), gouden vliegen, steekvliegen, ibisvliegen en dansvliegen...
Misschien ligt de oorzaak van deze plaag in de twee schitte- | |
| |
rende zomers die we kenden... Enfin, des te beter voor bij voorbeeld de oeverzwaluwen. Nooit stoeiden, scheerden en toerden er zoveel door het achterdijkse land van de Nete. Drie nestholten vond ik reeds in de opgehoogde Neteoevers. Nu hoop ik maar dat ik-weet-niet-welke officiële instantie het vandaag of morgen weer niet in haar hoofd krijgt de Neteoevers zo kaal als een biljartbal te scheren...
| |
Vogels poseren niet
[18 juni]
De onderwijzeressen van het zesde leerjaar van de meisjesschool van Grobbendonk hadden me gevraagd om met hun plechtigekommunikantjes eens een wandeling te maken door het achterdijkse land van de Nete. Gisternamiddag trok ik dus met achtentwintig taterende meisjes het broek in. Met pijn in het hart moest ik toezien hoe mijn discipeltjes van elk plantje een eksemplaar wilden voor hun herbarium. Maar anderzijds: wat is er mooier dan een plechtige-kommuniezieltje dat veldbloemen plukt? De geesten die huizen in het zenegroen, de veldereprijs, de grasmuur, de salomonszegel, de smeerwortel, de pinksterbloem... moeten het mij maar vergeven.
Eén ding was jammer: de koeien lagen in de weiden te herkauwen, en die periode noemen wij ‘het dode uur van de vogels’. In dat uur houden zelfs de veldleeuwerik, de kneu, de roodborsttapuit en de spreeuw hun bek. Graag had ik de meisjes ook laten kennismaken met de torenvalk, de blauwe reiger, de wulp, de watersnip en de bonte specht, maar... vogels poseren niet, tenzij ze enorm dom zijn, zoals het broedende waterhoentje dat nu inderdaad de show stal. Ook de draaikevers en de kikkervisjes hadden veel sukses. Een erg klein meisje vroeg mij of ik niet wist waar er meikevers zaten. Ik keek wanhopig naar het gaaf gebleven jeugdige groen van eiken en beuken... en zei dat de meikevers in de Kempen al even zeldzaam zijn geworden als de vliegende herten.
| |
| |
| |
Een vliegende kraai vindt altijd wat
[19 juni]
De regen heeft het voorjaar zo rijk gemaakt aan varianten van groen dat de kunstschilders er gek van worden. De sloten in het achterdijkse land van de Nete staan al maandenlang boordevol water, waardoor de waterplanten enorme afmetingen aannemen. Toen ik daarstraks de prachtige lila-achtige waterviolieren en de sporendragende holpijpen liep te bewonderen, verraste ik een eend op haar nest... Ze vloog op en liet de zes eieren in haar nest onbedekt achter. Ik besloot te gebaren of ik niets gezien had en voort te stappen. Wat verder boven een weide had een kievit het aan de stok met een wulp. Zelf kreeg ik hommeles met drie jonge stieren die mordicus wilden dat ik mij als een gekke torero gedroeg. Ik ontsnapte door een sloot vol fluitekruid, zevenblad en valeriaan.
Het waren trouwens dezelfde stieren die mij een halfuur later weer langs het nest van de eend dreven. Tot mijn stomme verbazing waren alle eieren stuk: er zaten holten in en de schalen waren leeg. Eén of twee kraaien - die rovers hebben een onvoorstelbaar scherp gezichtsvermogen - hadden het nest verwoest. Het is vreselijk, maar van de grootste zangvogels in de Kempen kan ik maar één positief ding zeggen: de ene pikt de andere de ogen niet uit. Ja, het is waar: er zijn mensen over wie je zelfs dat niet kunt zeggen...
| |
Vingerhoedskruid
[20 juni]
Vanmiddag, aan de rand van een dennenbos, stond ik onverhoeds voor een tiental prachtige, met paarse klokjes behangen stengels van het vingerhoedskruid (Digitalis purpurea). In mijn jeugd waren deze plant (soms met witte of roze varianten) en ook het geel vingerhoedskruid (Digitalis lutea) in de Kempen zo algemeen voorkomend dat iedereen ze kende. Nu komen ze nog slechts zelden voor (werden ze misschien te veel geplukt?) en bovendien weten de kinderen nog ternauwernood
| |
| |
of helemaal niet meer wat een vingerhoed is, zodat ze de gelijkenis niet zien. De lange leeuwebekachtige (en helmkruidachtige) bloemen zijn van binnen behaard en paarsrood gestippeld. De stampers zitten aan de bovenkant, zodat de insekten (vaak hommels) er met de rug tegen schuren. Hoewel de plant uitgesproken giftig is (vooral de gekartelde en aan de onderkant viltige bladeren), wordt ze in de geneeskunde gebruikt tegen hartaandoeningen. Ze behoorde trouwens tot de bestanddelen van de heksenzalven. Nogal wat mensen verwarren de ruwbladige smeerwortel met zijn paarse of witte klokvormige bloemen (in een knikkende tros) met het vingerhoedskruid. Het slijm uit de wortel van deze plant smeerde men vroeger op zweren. Naar het schijnt, at men ooit de jonge stengels zelfs als groente en de wortels zouden zoethoudertjes geweest zijn voor onze grootmoeders. De tijden zijn wel té erg veranderd. We zijn veel te veel vergeten. Kennis leidt tot liefde, en liefde leidt tot eerbied...
|
|
Auteursrechtelijk beschermd