De blauwe reigers

taalsteentjes

OP EEN GEGEVEN DATUM

Een brief verzenden was vroeger nogal plechtig. Als hij een grote afstand moest afleggen, kon het verschillende dagen, weken, soms maanden duren eer hij zijn bestemming had bereikt. De briefschrijver vermeldde op de brief de dag waarop hij hem had afgegeven aan de briefdrager, de bode: ‘Gegeven te Brussel op de 9de september’, en daarna het jaartal. De brief werd aan de bode gegeven. In het Latijn is het onzijdig voltooide deelwoord van ‘dare’ (geven): ‘datum’ (gegeven). Soms kun je het Nederlands geworden woord datum (uitspreken met de ‘u’ van ‘dun’) vervangen door dagtekening, soms door dag of tijdstip: Voor die datum kende ik je nog niet.

Een uurwerk leert ons hoe laat het is. Op sommige kun je lezen op welke dag van de maand en in welk jaar je leeft. Dat is een datum-uurwerk of datumhorloge. Datum-uurwerk krijgt een koppelteken vanwege de leesvergissing: ‘muur’; voor datumhorloge is geen koppelteken nodig.

Horloge heeft twee Griekse (Latijnse) woorden: ‘hora’ en ‘leg-’; namelijk: ‘tijdstip, jaar, uur’ en ‘lezen’. Een toestel waarop ik het uur kan aflezen.

Het meervoud van datum is data of datums; eigenlijk gegevens. Ik heb nog niet genoeg gegevens om dat vraagstuk op te lossen. Een computer kan veel gegevens bevatten. Het is iets als een bank waar, in de verbeelding van sommigen, het geld opgestapeld ligt. In de geneeskunde is een bank een opslagplaats voor onderdelen en stoffen uit het menselijk lichaam. In geval van nood kunnen ze aangewend worden om een patiënt te helpen. Een databank is een gegevensbank. Ergens las ik: informaat, een samentrekking van informatie-automaat. Het is een centrale computer met alle mogelijke gegevens over de burgers van een land. Zullen de voordelen opwegen tegen de nadelen ervan?

Bart Mesotten