Mijn benul

[p. 103]

De eeuw van het kind is nog niet om

Niet zo lang geleden heb ik een mopperstuk geschreven, een stuk waarin ik nog eens uit het welgekende vaatje tapte van kritiek op de hedendaagse vorm van gezins-zelfgenoegzaamheid en burgerlijkheid. Het stuk is in een krant verschenen en het heeft me opgelucht.

Later heb ik mij afgevraagd: in hoeverre sta je, nu je ‘kwaje zin’ wat gezakt is eigenlijk blijvend achter je beweringen in dat artikel. Een van de punten die ik te berde bracht was het aanvechtbare van de traditionele opvoedingsgedachte - die tegen alle vrijzinnigheid en (vermeende) moderniteit in standhoudt - dat ‘het jonge kind per definitie ondergeschikt en onwijs is’, waardoor, zoals ik het uitdrukte, ‘de wereld - let maar op - nooit een steek zal veranderen’.

Ik kon mijn kritiek een steuntje geven door uit het recente boek The Dutch Puzzle (Boucher, Den Haag) van de hertog van Baena, oud-ambassadeur van Spanje in Nederland, te citeren: ‘Niets kan aantrekkelijker, spontaner, geestdriftiger zijn dan de Nederlandse jeugd. Zij zit vol illusies, is bereid op een edelmoedig initiatief in te gaan en buitengewoon hartelijk, zonder een zweempje valse schaamte of krampachtige verlegenheid. In dit beginstadium van het leven van een Nederlander beseft men wat de aard van de Nederlanders is en wat zij in latere jaren zou kunnen zijn; men kan natuurlijk zeggen dat dit voor de jeugd overal opgaat, maar daar ben ik het niet mee eens. (...) en op het punt de drempel te overschrijden naar de burgerlijke wereld waartoe zij zullen moeten behoren, worden zij

[p. 104]

door die ongelukkige kramptoestand getroffen. Langzaam maar zeker zetten zij een rem op elke handeling die door hun nieuwe wereld onmatig of buitensporig gevonden zou kunnen worden. (...) Persoonlijk vind ik de veranderingen die zich in de Nederlanders voltrekken als zij volwassen worden bijzonder jammer, (...)’

Op deze woorden zou ik willen reageren met: Nu, ik ook. Ik vind dat ook jammer; het lijkt mij dat wij meer naar de Afrikaanse wereld toe moeten, waar dit verschil tussen volwassene en kind - dat de hertog van Baena in Nederland zo opvalt - niet zo dominerend en drukkend is.

Er wordt heden zoveel gedacht over nieuwe leefvormen, mogelijke morele verschuivingen, gedurfde vernieuwing van verouderde inzichten, dat ik het waag daar ook een suggestie aan bij te dragen.

Een suggestie, een hypothese, om te toetsen aan waarachtige ethische normen, rede en praktijk. Juist omdat het mij ernst is, beschouw ik mijn idee als niet meer dan een suggestie ter serieuze overweging. Geen overhaasting, alleen maar eens even (een jaar of dertig misschien) wennen aan de gedachte. En die dan wellicht, wanneer die te licht bevonden is, verwerpen. Een jaar of dertig, zei ik. Want een jaar of dertig zal deze eeuw van het kind nog duren. Was het Montessori?, Pestalozzi?, die het eerst dat nu zo overbekende woord gebruikt heeft? Ik weet het niet en ik weet niet of het met zekerheid vast te stellen is. Wel weet ik dat het een heel scherpe constatering was, die het blijkbaar telkens en telkens weer verdraagt herhaald te worden.

Maar zou het nu eens niet kunnen zijn dat het leven in de eeuw

[p. 105]

van het kind een veel grotere betekenis en konsekwentie heeft dan wij nog vermoeden? Zodat niet alleen de zich tot het kind neerbuigende hulpvaardige belangstelling beoefend wordt, zoals nu reeds, maar de naar het kind opziende - uiteraard zonder sentimentaliteit - afwachtende attentie gaat betracht worden. Het onbedorven en nog weinig beïnvloede jonge kind niet alleen als passief object van zorg, maar veel meer nog als actief normgevende instantie te gaan zien. Waarmee ik heus geen verwen, ning bedoel.

Te durven twijfelen aan het wellicht door rust en roest verteerde standpunt dat de volwassene meer dan het kind contact heeft met de diepste levenswetten levensmogelijkheden en levensvreugde. De moraal uit onbeïnvloede kinderhandelingen en -opvattingen af te lezen. Er zijn dingen die door de volwassene raadzaam worden geacht voor het jonge kind, maar door dit kind de eerste keer als immoreel, met een zekere ontzetting worden ondergaan. Kinderhandelingen zijn, aan de andere kant, voordat ze door de volwassene als ‘verkeerd’ verboden worden, vaak zo stralend blij.

‘want het rijk der hemelen is voor hen, die zijn zoals zij’.

Het is maar een hypothese.