Rimen en teltsjes

Redevoering tot nut van het algemeen
Dêr Piter Okse yn stykjen bleau

‘Freonen! Dêr stiet Piter foar jimme salang as er woechsen is. Dat sjenne jimme, mar wat hy jimme fertelle sil, witte jimme net, want it is him sels tûkernôch te witen.’ Dat sjocht 'er gnap út, tinke jimme, en 't is dochs sa. Justerjûn sei ik tsjin in goefreon: ‘Ik wit net hoe 't komt, mar om foar twahondert minsken te praatsjen, dêr jin allegearre oansjen, as se jin opite wolle, hawar! it liket my min ta.’ ‘Ei, ju!’ sei er, ‘biste gek? Do moatste beare,

[p. 213]

dat 'er in rêst koalstrûken foar dy op in ikker steane, en praatsje mar wei, en sjen se flak yn de toet. Salang asto oan it wurd biste hâlde se har teminsten stil, as biste dan ek safier mis as Achlum fan Noarwegen leit.’ Dat joech in ribbe yn it liif. De jonge nei master om in bôge papier en in skerp pin, en foar in sint inket. En sa skreau ik, wat ik foar in wikemannich yn 't Frjentsjerter skip heard ha, sa goed as ik it onthâlde koe. Fan Ljouwert wiksele it selskip sa no en dan; fan De Ryp sieten wy mei ús trijen, ik, in dominy en in boer.

Dominy. Het regent geducht vandaag; zo zal het water hoog worden, vrinden.

Boer. O, dêr helpt ús Leavenhear ús ek wer ôf, as wy de hannen útstekke wolle; mar de minsken jaan 'er ús mear wurk mei.

Yn 'e trekskûte

Dominy. Daar bekommer ik mij niet om, nu onze waterstaat zo wel in orde is.

Boer. Moai praat, dominy. Jo steane heech en droech sneins, en mei tweintich trêd binne jo fan de stoel ôf yn hûs; mar as je in wike by ús útfanhûs wiene, soene je oars praatsje.

Dominy. Dat is onmogelijk, vriend! Maar de waterstaat is daarop zo bedacht en werkzaam.

Boer. Ja, foar eltse drip wetter habbe se in siferletter; mar as wy nachts en deis net mealle en net dykje, dan geane wy goenacht.

Dominy. Waar woon je, vriend?

Boer. 'Jip yn 't wetterlân, dominy.

[p. 214]

Dominy. En waar zal de reis heen?

Boer. Nei Frjentsjer, dominy; mar as 't my dêr net better ôfgiet as te Ljouwert, dan toevje ik 'er nin 24 oeren.

Dominy. Hoezo?

Boer. Wel, ik hie te Ljouwert twa boadskippen: by de iene soe ik jild foar in heal baarch helje, dy ik by 't hjerst slachte ha, mar it koe him net wachtsje; want hy siet te skriuwen, dat er switte, om in redevoering te dwaan ta nut fan 't algemien.

Dominy. Ja, vriend, het één moet voor het ander wijken.

Boer. Earst de baarch betelje, en dan oan 't Nut.

Dominy. En jouw ander boodschap, als ik het vragen mag?

Boer. Lânhearre wat hier bringe; en dy het my reizgje litten mei it boadskip, dat er by de nije ynhiering hondert daalders mear habbe moat.

Dominy. Nu, als 't dan nog goedkoop genoeg is, waarom dan niet?

Boer. Wat jo krije, wit ik net; mar as se ús dominy fan de 1400 gûne op tolf brochten, dan soe de tsjerke boarste; mar sy tinke oer de boeren lykas skiep, dy bisten binne dochs gallich.’

Hjir wie Piter Okse oan ta komd doe de presidint opstie en him mei dizze wurden yn de reden foel: Volgens Artikel 2 van de wetten der Maatschappij tot Nut van 't Algemeen, is 't elke redenaar verboden zich te mengen in godsdienstige of burgerlijke geschillen, en dewijl Piter Okse hier een twist te berde brengt over een collegie van staat en tegen een bedienaar van de godsdienst, zo stel ik de leden voor om hem het woord te ontnemen en tevens te veroordelen in een boete van 25 guldens, die bij de bijzondere wetten van ons departement tegen dit vergrijp gesteld zijn.

Piter Okse. Mynhear de presidint! Yn artikel 1 fan de wetten stiet: Het doel van de maatschappij is om nuttige kundigheden voornamelijk onder min-geoefenden voort te planten, en zoveel mogelijk algemeen volksgeluk te verspreiden. En dat sil ik beide dwaan mei elts, dy it oangiet, te betsjutten, dat wy holler fearten en leger wetter hawwe moatte; dat de earste rykdom fan in folk bestiet, om syn skulden te beteljen; en dat it nin foardiel is om de boeren te fillen.

De presidint. Ik breng mijn voorstel in omvraag, dominy.

Dominy. Conform.

De sluiswachter. Conform.

De foarige redenaar Fatsoen van Schrokkenhorst. Conform.

De oare. Conform, conform, conform.

De presidint. Allen conform mijn voorstel. Ik verklaar Piter Okse vervallen in de boete van 25 guldens.

Piter Okse. Dêr lizze se. It binne skoalpeinjen, dêr ik in grut geheim foar leard ha.

De presidint. En wat is dat geheim, mijnheer de betweter?

Piter Okse. Dat de polityk yn it wetter omtoarket; dat de godstsjinst yn it traktemint fan de dominy sit; en dat de frijheid fan tinzen bestiet, om de bek te hâlden, as men wierheid sprekt ta nut fan 't algemien.