Logo DBNL
Rimen en teltsjes (1994)

Rimen en teltsjes

(1994)–Eeltsje H. Halbertsma, Joost Hiddes Halbertsma, Tjalling Hiddes Halbertsma–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

De Treemter fan it Sint-Anthonygasthus,

Of trije leugeners troch in grutte leagen ferbettere
troch Dr. E. Halbertsma, mei kanttekeningen fan J.H. Halbertsma



illustratie
De Treemter yn it Sint-Anthonygasthús te Ljouwert


It gasthûs te Ljouwert is yn it lyts wat de wrâld is yn it grut. Minsken binne minsken en bliuwe minsken salang as de wrâld stiet. Dat hawwe de stifters fan it gasthûs begrepen: dêrom hawwe se de Treemter1 bouwe litten, in byienkomste foar de âlde mantsjes om sonder de froulju ris rûnút prate te kinnen. Dêr wurdt bier en bargemargen2 jûn, en dêr hawwe de froulju net te sizzen.

De Treemter

Yn de kâlde winter fan it jier 1740, sieten 'er fjouwer âlde mantsjes by it grutte sponturffjoer yn de Treemter fan it Sint-Anthonygasthûs te Ljouwert, te praten, te ferheljen en te swetsen. Trije fan it selskip wiene âlde seerobben, trochplezierige âlde hearen, mar prefesters yn it ligen; de fjirde wie Greult, in âldboer út de Falom, dy foar in foech erfskip, dat er fan in muoike krige hie, de kost yn it gasthûs kofte; dit wie in bedaarden tinker, mar dy benei neat leaude, wat er net mei hannen taaste koe. Hy hie noait fier yn de wrâld op west, en syn grutste reizen wiene mei de aaikoer nei stêd en werom, nei syn âldmuoike te Kollum of nei syn neef Tsjibbe, de bierdrager te Dokkum, om Kopermoandei mei te hâlden; mar de man hie in ferstân en begryp as in tjems, dêr it tinste trochrint, en it fetste en it bêste op lizzen bliuwt. En dêrby hie er it net mei lêzen bedoarn: hy hie in oar net foar him tinke litten, mar seis hie er tocht.

De âldste fan dy seerobben hjitte Wibren Haak, in moalkerssoan fan Aldegea oan de Brekken, dy yn syn jonkheid net doogje woe; hy ferliet de moalpûden, en teach mei in Grienlânsfarder nei see. Doe like it of de man te hûs wie; fan de earste oere ôf oan paste de man op. Op 'e traanbak dêr wie syn thús, en nei fyftjin gelokkige reizen waard de man Kommandeur. Hy die noch wol tweintich reizen; doe wie er twaensechtich jier âld; en hy koft de kost yn it gasthûs, en doe er de grûn wer onder de soalen hie, kaam de âld biis wer boppe. De twa oare dat wiene âlde kofskippers, dy de see ontrûn wie. Hja wiene no fan har rieders skipper te foet makke; hja hiene dochs fan har kajútsfracht en har kaplaken op har fyftichste jier aardich de kost yn it gasthûs.

De iene hjitte Abe Vlieger, in Terhernster, en de oare Jouke Tromp, in Lemster, dy se onder harren de fette skarminkel hjittene, omdat er sa meager wie, dat men him mei de lampe trochljochte koe, hoewol er it smoar mei leppels iet, en de gasthûskost, dêr in oar lang net oarberje koe, foar him net genôch wie. Dizze twa wiene soms groubloedige skepsels, dy leagen, dat se it sels mienden, en dy flokten en swarden, dat har de hierren oerein stiene; en hja wiene dochs by al har rûgens en rouwens bange en bygelovige minsken. De fader fan it gasthûs wie in goeden simpelen stêdman, en dy (krekt oars as wize ljuwe) alles leaude wat him nuver talike. As dy trije seerobben dizze man watte foarlige koene, dan laken se yn de fûst, en as it de goede man al te útskriptys mâl talike, dan waarden 'er nin flokwurden sparre om it him yn te parsjen.

Dan wenne 'er te Ljouwert by de Put jit ek in smid, dat wie in omkesizzer fan Greultboer út de Falom, in echte skarlún, dy watte foar in grap oerhie. Dy kaam dan ek gau sa jûns foar iten eventsjes yn de Treemter oanwippen om omke te besiikjen. Dizze twa hiene de rie sletten om op dizze kâlde jûn oan al dit geliich en geblaf in ein te meitsjen. Wylst dy fjouwer âlde praters dêr sa by it fjoer sieten, kaam de fader en de feint fan it gasthûs mei in kuorfol ikenblokjes yn de Treemter optôgjen. ‘Goe'naven, keuninkjes!1 goe'naven! Kom, jimme soeke de koaltsjes ok al op. Ut friest, dat ut ongelt búten. Jonges, jonges! wat is dat un strenge fo'st búten. Un benauwde tyd foar de arme lúdsjes. Kom, ik blyf ok mar wat in de Treemter; ut sit hier al so warm as in un Poalse sleed. Gaan dou maar met de korf werom, hoarste, Koen!’ ‘Best, fader!’ sei Koen. ‘Mar hoar ris, Koen!’ sei fader, ‘dou muste segge, dat myn frouw straks nog wat bier en bargemargen besorge mut.’ ‘Best, fader,’ sei Koen, ‘ik sal 't segge, fader, hoar!’

‘My docht,’ sei fader, ‘wij sitte hier so húsk bij un-ander, wij musten wear ris un klein

verhaaltse hewwe; dat kòrt de lange avens machtech op.’ ‘Goed,’ sei Wibren Haak, ‘dan moat de jongste bidler de koer earst mar ris drage. Toe, Abe! dis op mar, hoe mâler hoe leaver. Do soeste ús ommers dyn reis mei dyn twade nije koffe ris ferhelje, dy sa ticht as in flesse wie, seiste.’

‘Ja,’ sei Abe Vlieger; ‘it wurdt no krekt tweintich jier, it wie yn it jier santjinhondertentweintich, doe helle ik in nije koffe út by Gerben Pikma te Warten, in skip as in gedachten, en ôftimmere as in kammenet. It wie in spegeljacht, in skilderij fan in fartúch, en ticht as in heel hout. It wie in iepene winter, en de rieders stjoerden my foar eigen rekkening om in lading sâlt nei St. Ubes, ballêstskips. Wy rûnen yn see it Flie út, mei in glêde súdeaste wyn: mar it duorre nin heal dei, of dêr krije wy in ferstoppe loft, en kontrary wyn, en de noardsee stie misbaarlik. Altyd oan de hals ta yn 't wetter, kin ik jimme sizze, dat ús de klean fan de hûd rottene; dat joech in klitser, en it eine as in lûs op in tarre presinning. Nei folle moardzjen komme wy dochs yn trije wiken yn de Spaanske see; doe kromp de wyn alleheel en alwer yn syn gat, en doe waaie út in suien dat it stonk: noait sa belibbe, man! Us hûn waard mei hok en al opnomd fan de wyn, en dy bleau yn de mars hingjen; en ús jonge hie in nije rûge mûtse op, dêr bleau nin hier op sitten. Dêrmei komt 'er in útskot, en doe rûn de koffe as de baarlike kweade de Spaanske see yn de bek; hy trille ús onder 't gat as in spinwiele, ik koe gjin sjoernaal skriuwe, en dêrmei begjint it jo sa des divels te waaien, of de wrâld boarste soe; ja, krekt as de helsdoarren út de heakken fleagen. Wy koene nin stik doek fiere as in pljims papier, of it fleach út de liken. Ik sei: “Mannen, dat is guodsloopjen: wy smite it foar in bylegger.” En, man, dêr dreauwen wy hinne foar top en takel; krekt sa gerust wiene wy as hjir yn de Treemter; want wy hiene de romte.

De twade moarns om sân oere, wylst ús kok allinne op it tek wie, kaam 'er in sturtsee oanrôljen, sa nei gissing wol fjouw'ris sa heech as de Aldehou. Us kok seach dy baar foar in klip oan, en de wite kop, dy 'erop siet, foar snie, lykas men yn dy hege lânen wolris sjocht. Doe rôp er: “Skipper, dêr is de Biskaaiske kust, wy rinne dêrtsjinop!” Ik stiek de kop út de kajút, mar ik seach it wol oars; ik skuorde de kok efteroer yn de kajút, en doe alles potticht. En, man, dêr komt in pof oan as fan in trijedekker, dy de folle laach jout. Ik tocht, it skip spat yn splinters. Mar nee, it waard earst tsjuster en doe stil; alleheel en al stil, en it skip hie nin oare beweging as dat it hurd nei onderen fleach, want dat koene wy foar de kajútspoartsjes sjen. Einlinge stoe de koffe stil op 'e grûn; wy hiene wol sânentweintich oeren altyd nei onderen reizge mei in stevige feart, en dochs hiene wy gjin trien wetter yn it skip krige.’

‘Seuvenentwintech uren!’ sei fader. ‘Nou ken ik wel begripe waarom dat se in de Spaanse see gien gron krije kenne.’

‘Wel, man,’ sei Abe, ‘dêr is sa'n lange line yn heel Hollân net, dy dêroan ta rikke kin, mar dêr is dêrom wol grûn: dat haw ik onderfûn. Dêr sieten wy doe fredich en wol, en it wie dêr altyd dei, mar wy hiene dêr nin oar útsicht as ta de kajútspoarten út; en dêr seagen wy de hele boaiem fan de see, dy wie fan wyt dúnsân. Dêr kamen ús allerhande frjemde fisken foarby silen: wy seagen klear hoe se mearden en elkoarme opfrieten; want (it is wier) it wie 'er altyd sa ljocht en klear as hjir deis om tolf oere; is 't net nuver? en dat wol tweintich mile onder wetter! Ienris op in dei seagen wy wol hondert seemearminnen dûnsjen, beelden fan froulju fan boppen, mar hja rûnen fan onderen as in fisk út; myn stjurman lake en sei: ‘Dit liket fisk noch flêsk; mar ús kok, dy danich onwennich fan syn jong wyfke wie, suchte, en sei: ‘Och, skipper, hie ik mar in stik of mannich fan dy skepsels yn de kajút.’ Ik sei: ‘Man, as wy wer boppe komme yn Fryslân, dan krigeste licht dyn meuch noch; en dêrby,’ sei ik, ‘it binne mearminnen; dy hawwe folle onnoazele gesellen troch har sjongen fertokke en mei nei de boaiem fan de see sleept; hja binne gefaarlik, witste wol?’ En dêrmei kaam 'er in grutte walfisk, ik leau dat it in Noardkaper wie: dy sprongen se allegearre op 'e rêch, en dy sylde mei dy moaie seefroulju foarby. Santjin dagen ha we dêr sitten sonder waarm iten, want wy doarsten gjin skoarstien iepenmeitsje

om te sieden of te brieden: wy damden of psalmsongen of sieten te hamboaikjen, en ús jonge boarte jimmerwei mei de tipeltange. Dan seagen wy foar de glêzen wat 'er foarbykaam: soms kamen 'er krabben en hommers; dan seekwallen, seestjerren, inketfisken en al sok reau foar ús finsterbanken. Ik wie oars gerust en ik smookte as in ridder, mar it begûn ús heislik te ferfeeljen; mar op de santjinde dei kaam 'er in grutte haai foar ús finster foarbysilen, dy in Ingelsk offisier heal trochslokke hie; de slippen fan syn reade rôk hingen him jitte ta syn ôfgryslike bek út. It hert kearde my yn it liif om. Ik tochte, bliuw ik hjir hingjen, dan kriget sa'n bûzehappert my ek by de lurven en fret my libbenliifs op. Ik waard sa raar yn de hûd, krekt as ik in falske eed sward hie: ik tochte, no komt 'er fan de hele Abe Vlieger en syn gloednije skoane koffe noait wer in spoen telâne; en as ik in notaris en trije getsjûgen by my hân hie, ik hie myn hele boeltsje oan it St. Anthoni-Gasthûs makke. Mar myn skrander ferstân holp my út de need wei.

Ik begûn no te begripen, dat wy tefolle lucht yn it skip hiene; ik loek in douk út it dek wei, en doe gong it plop-plop-plop nei boppen ta, en dat mei kûgelsfeart. Doe wy boppe kamen wie it gnap hânsum waar mei in glêde koelte. No sille wy seildroegje, tocht ik. Ik rôp: ‘Man te roer, pas op! Jonges, hys no doek foar de mêst! No moat de wever ús helpje. Feech op no! Lit him no hingje, dat him de naden jokje!’ en de koffe rûn 'ertroch, dat him de kop skodde. Yn sân dagen wiene wy foar St. Ubes. Dêr leit in baar foar in stuiting, en dêr binne wy yn ien ruk oer rekke, of, om wierheid te sprekken, fjouwerkant oersmiten op in stik lân, dêr it sâlt krekt op heapen stiet as hjir de reaken hea yn de ongetiid. Wy hawwe de ballêst oan de iene kant fan it skip útsketten, en oan de oare kant is ús it sâlt 'er wer ynsketten; en doe het de klokmakker fan de kening fan Portugal ús mei trijetûzen horloazjefearren wer fan it lân ôfholpen: dat wie in divelskeunstenaar, dat sis ik jimme.’

‘Jonges, jonges, sei fader, ‘as men daar seis niet bij weest was, Abe, dan súd men segge, 't binne allegaar merakels, en mantses1 in de maan.’ - ‘Ja, is 't net wier, fader? En ik sprek de wierheid,’ sei Abe.

‘Wel, wat tinkt jo, boer? Is 't net nuver?’ ‘It kin wier wêze,’ sei Greult heel bedaard. ‘Nee, it kin net wier wêze,’ gnaude Abe him ta, ‘mar 't is wier, ju!’ en sette 'er in mannich knopen op.

‘No, âlde skarminkel,’ sei Wibren Haak, ‘no is it dyn beurt. Do soeste ús jitte ferhelje wêr dyn riezel bleaun is; dis op no.’

‘Ja,’ sei Jouke Tromp, ‘ik haw krekt sa'n grouwe pampus west asto no ien biste, dat is wier; en dat ik sa skraal wurden bin, as jimme my no sjenne, dat het my it libben bewarre. - Ik haw ris mei myn skip lein yn de stêd fan Venetië, dat is in grutten en fermaarden stêsd,

dêr alear folle keappenskip en feart op dreaun is. It is in stêd dy op ferskate lytse eilantsjes boud is, dêr men mei roeiboaten fan it iene nei it oare fart. De stêd is ryk wurden yn de tiden fan de krústochten, dêr fearnen de ljuwe doe by honderttûzenen ôf, om it heilige lân fan de Turken te winnen, en dan kamen dêr skipsladingen mei deade Turken yn it sâlt werom; dy waarden doe yn de kleasters opfretten, en mei grut jild betelle, en de Venetianen fongen se sels ek. Dêr stiet in grutte moaie tsjerke, dy se nei St. Marcus neamd hawwe, lykas it plein ek, dêr er op boud is. Op dat plein steane trije moaie hynzers fan wyt moarmer sa grut as se woechsen binne, en sa sierlik krekt of se libje. Dêr stoe ik foar te sjen mei oar folk, dat 'er ek stie te gapjen.’

‘Ja,’ sei fader, ‘fan die pearden hew ik wel lezen, maar ik miende dat se fan metaal waren.’ Jouke: ‘Fan moarmer, sis ik, fader! Moarmerstien, heite! Mar doe ik wat neier oankaam begûn ik te glimkjen; in keardel dy nêst my stoe, frege my, wêrom ik lake. (Hy spriek yn brutsen Ingelsk.) Ik andere him yn goed Ingelsk werom: ‘Wel, jimme Venetianen sizze allegearre, dat 'er oan dizze hynzers neat fergetten is, en hja hawwe net ienris hierren om 'e noasters; dy binne fergetten.’ ‘Mis, skipper,’ sei dy keardel, ‘dêr miskearret neat oan, en ek oan heel Venetië neat; en al seagen je it iene of it oare, dat net goed wie, dat mei hjir dochs net lekke wurde: dat is de wet hjir, en oars hannen op 'e kop, man!’ Ik hie by myn makelaar just in gnap romerke swiete Grykske wyn dronken, en dan wie my de kop gjin jelne lang, doe 'k jong wie; en ik sei him yn goed Ingelsk werom: ‘In goed Fries swicht foar nin heal Ingelsman, ik lit stean, foar in healbakten.’ Koartom, it iene wurd helle it oare ta de hals út, en op it lêst begûn er my foar in Hollânske tsjiisfretter út te skelden. Doe waard ik sa kûgelsk yn myn gemoed, dat ik sei: ‘Wel, divel! moat ik dat yn Venetië hearre? Hoe soene jimme Ingelsken fan it aai komme mei al jimme rie koweflesk en jimme healnôge ketelkoek, dy jimme frette, as jimme gjin tsjiis en bûter út Hollân krigene? Bisto ek in keardel? Do kinste dyn eigen moerstaal net mear sprekke.’ En dêrmei jou ik him in slach foar de kop, oft 'er in ko foar skiten hie, en dat him de tosken rattelen. Troch de wyn, dy ik dronken hie, skynde ik te mienen, dat ik op 'e Lemster merke wie; want dêr hie ik ek sa'n homp ris oan in poep jûn; dat koste him twa tosken, en my in dikketon. Mar hjir wie ik yn Venetië, yn in moardnersnêst. Dat onderfûn ik; want ik waard dalik pakt en yn in hok smiten. En it soe jit al ridlik mei my ôfrûn hawwe, mar onderweis skold ik alle Venetianen foar bidlers, lietsjongers en luzefretters út; ja, ik wie razend en rôp lûd út, dat har tsjerken mar bargehokken wiene, en har doge of prins wie mar in labbekak by de prins fan Oranje; en al wat smoarch wie sei ik har, en dat allegearre yn goed Ingelsk, dat my noch wakker hiem wie: want ik haw njoggen jier op de Ingelske pakketboat fearn, en dat hearde dy Ingelsman wer; dy wie 'erby, en dy brocht dat wer oer, dy lûsangel. En it duorre net lang of ik waard yn in oare finzenis set, net onder de blauwe laaien lykas hjir te Ljouwert, mar onder in leaden tek. Dêr komt neiby nin minske libbend wei; dêr bret dy Italiaanske sinne sa fûleindich op, dat in minske teraant dêr, as er fet is, en dy meager is, ferskromfelt. Hjir waard ik onder set, en dêr waard my neat brocht as alle moarnen in poat mei kâld wetter: want it plan like wol te wêzen om my fan honger stjerre te litten, en my dan stil yn see te smiten of te bedobjen; mar ik tochte 'er wat oars op út. Ienris, doe ik dêr sa lei te brieden onder dy leaden platen, doe kerfde ik lytse gatsjes mei de neilen fan myn tomme (dy freeslike lang waarden) yn myn hakken, en dan lei ik sa mei de fuotten oer myn drinkenspoatsje, en dan sipere dêr wol in fearn smoar alle dagen ta út, en dat soep ik op. Jimme kinne begripe hoe my de weaze dêrfan stiek, myn eigen smoar te drinken. It gong 'er allegearre mei kokhalzjen yn: loekwol libbe ik 'er fjirtich dagen op; ik waard meager, mar myn krachten holde ik goed. Myn sipier, dy dat einlinge begûn te fertretten, woe 'er in koart ein oan meitsje. Hy tochte, honger skynt er net fan te witten, hy moat 'er toarst by ha, en hy brocht my no mar in mûltsjefol wetter yn pleats fan in poatfol, en hy waard noartich. It wie in âld Eastenryks soldaat, en hy frege my yn krom Dútsk, of ik mei de kweade omgong, dat ik fan sa'n poatfol wetter, en sonder iten, fjirtich dagen libje koe. ‘Ja,’ sei ik,

‘en as er moarn nin mear wetter brochte, dan soe ik wol meitsje dat dit mûltsjefol moarn yn smoar feroare wie.’ Ik naam it mûlfol wetter op, en doe wer oan it brieden mei de hakken oer de poat. Doe dy keardel de oare deis weromkaam, doe rikte ik him de poat ta, en ik sei, sa krom as ik koe: ‘Hjir is it fet no, dat de divel my fannacht beskikt het. Priuw!’ Hy stipt 'er mei de finger yn en priuwt. ‘'S ist, meinder sehle, gänsefet!’ rôp er; 't wie guozzefet, sei er. No, hy wie net fier mis, want it wie sa triemmich as spek fan in âld drankbaarch, dat trije jier op 'e deizen lein het. De man begûn te triljen, en waard bleek, en hy segene himsels al foar de divel, en spile hakken op. Dyselde jûns jitte waard ik út myn hok weihelle. Ik waard yn in keamer brocht, dy mei swart lekken fan onderen ta boppen beklaaid wie, en dat wie mei wite divelskoppen, mei slangen en skorpioenen beskildere, en dêr stoe in grutte rûne tafel midden yn. Dêr sieten tolf grutte keardels omhinne mei heislike momoansichten foar, en mei reade mantels om, dêr swarte diveltsjes op naaid wiene. Mûtsen hiene se op, dêr deadskoppen op skildere wiene. In tolk stie efter har, dy Ingelsk spriek, ek mei in momoansicht foar. Doe begûn de middenste fan dy hearen te praten, en doe sei de tolk tsjin my, dat ik tsjin de wetten fan Venetië sondige hie; dat ik oproer makke hie; dat 't yn dronkenskip bard wie, en dat ik dêrfoar nochteren myn straffe ontfinzen hie. Mar dat it hof fan Venetië, dat my oars op wetter en brea sette litten hie (want it brea hie de hongerige Eastenriker opfretten), bespeurd hie, dat ik fjirtich dagen sonder iten libbe hie, wêrtroch ik beskoud waard as in tovenaar, en dat ik omgong mei de boaze geest hie; in kwea, dêr yn har lân stringe straffen op stiene. En om koart te gean, sa fregen se my, of ik dat bekenne woe, en as ik de wierheid net sizze woe, dan wisten sy wol rie om dy 'erút te krijen; en doe wiisden se my op de boal. Dy stoe al yn in hoeke klear mei syn keattingen, skroeven en tangen by de pynbank. Ik tochte, no moat de hûd 'eroan weage wurde: stront of kening; en ik sei mei in lûde stimme en in gleon gesicht: ‘It is wierheid dat ik omgong mei syn majesteit de divel haw; oars hie ik salang net fan wetter libbe: dy het my alle nachten trou bystien, en dat soe jitte wol duorre hawwe, salang as jimme stêd fan Venetië stiet, ja, hy soe my einlinge jit ek wol ferlost ha.’ Doe mompelen se onder eltsoarren en sloegen in grut boek op, en dêr begûnen se lûd út te lêzen; doe dat dien wie sei de tolk my, dat it hof folgens de wetten fan it lân my de dea oankundige, dy op tsjoenen steld wie, en dat ik my klearmeitsje moast om moarn libbend ferbarnd te wurden. Ik sei har mei in lûde stimme en in gesicht as in liuw, dat as se net swijden fan fjoer en fan brân, dat ik dan fjoer en flammen spije soe, en dat ik har allegearre en it hele gebou yn jiske en polver ferbarne litte soe, sadat se om har bonken siikje soene; en dat dy moaie hynzers, dêr se no sa grutsk op wiene, op steande foet út 'en fjouw'ren nei Parys fleane soene; en dat moarn de dei alle Venetianen de kop dwers op 'e romp sitte soe mei de noas yn 'e nekke, as se my net daalk loslieten, en dêrby skuorde ik sa heislik mei de eagen en de hele troanje om, dat de tolk efterút sprong en de hearen op elkoarm krongen. Dit lêste middel holp; hja mompelen in bytsje, en doe sei de tolk my, dat ik moarn foar't de sinne opkaam fan de wâl wêze moast; en hy late my de doar út. Ik rûn sa hurd as ik koe mei de tolk nei it skip, en dy hie in kaai, en makke it skip los; want dat hie al dy tiid oan it keatting lein. Us folk koe my oars net as oan it lûd, want ik wie 195 pûn doe ik fan board ôfgong, en doe ik onder it leaden tek weikaam oan board, doe wie ik krekt 85 pûn, sadat ik hondert-en-tsien pûn ferlern hie. Ik hie neat ferlern as myn smoar, ik wie oars jitte fluch en sterk. Mar ik hie dochs honger en toarst; ik sei tsjin myn folk: ‘Bring my gau in kanfol waarm Dimter bier, en dan mar gau oan it strookjen,’ en ik iet net, mar ik friet de hûd fol pankoeken mei spek en woarst, en ik bin tenei altyd in skoan iter west lykas jimme allegearre wite, mar ik koe noait swierder wurde as fiifentachtich pûn, lykas ik jitte bin. Begripe jimme no, wêrom ik sa'n meageren skarminkel bin? It fet is 'er sa skjin útbret, man, dat 'er nin begjin komme kin om wer oan te setten. Doe de pankoeken en it bier 'erta sieten, doe kaam de moanne op, en ik sei tsjin ús folk: ‘Set no doek by; it is in moaie wyn. Ik wol fuort; hjir wurdt skerp bier tape’; en ik bin noait wer yn Venetië west. Hie 'k gjin gelyk, Greultboer?’

‘It kin wier wêze,’ sei de boer alwer.

‘Nee, it kin net wier wêze, ju! mar it is wier, ongelovige Thomas!’

De fader fan it gasthûs harke sa oandachtich, dat him de flibe by de hakke fan de piip delrûn. ‘Jonges, jonges,’ sei de simpele man, ‘jou hewwe wat onderfonnen, Joukom! Un meens, dy bij de see faart, mut soms raar wat onderfine. Kom, keuninkje, proef oans bargemargen ok ris. Nou, Wibren-om, nou is 't jouw beurt. Jou súden nòch ris ferhale hoelang jou wel ris onder water ferkeard hewwe. Kom, keuninkje, wij hewwe nòch sowat un uurke tyd, dan is 't brijklok.’

‘Kom, ja,’ sei Wibren Haak. ‘Jimme moatte wite, dat doe ik jong te Aldegea-bûtendyks wenne, doe koe ik de keunst al om onder wetter te silen salang as ik woe. Dêr seagen de ljuwe nuver tsjin op, mar 'er kaam ris in prefester fan Frjentsjer, dy sei dat 'er mear sokke ljuwe west hiene (hoewol ik 'er noait fan heard ha) en dy sokke longen yn it boarst hiene as fiskkeauwen, dêr it wetter út- en yngong, en dat sokke ljuwe siken hellene, krekt as in fisk. Ik wyt it net, ik haw my noait fan binnen net besjoen. Ik wie in jonge as in winterbaarch; ik wiste fan rein noch kjeld, fan wetter noch weaze. Yn de iere maityd al, as de markollen begûnen te nêsteljen, dan koe ik soms al oeren efter ien yn de farwetters onder wetter omtoarkje om de markollen te fangen. Ik bleau allehelendal onder wetter, mar dan holde ik de iene fûst mei in toppe strie yn de hichte just boppe wetter, en as de markollen dan kamene om fan dat strie nei har nêsten te tôgjen, dan grypte ik se mei de oare fûst, en draaide har onder wetter de nekke om. Mar op myn twade reis, dy ik nei Grienlân die, doe kaam my dy keunst dan bysonder te stade. Wy rûnen mei in dûbelde reefde koelte op de kust fan Spitsbergen oan, krekt op de hichte dêr it doarp Smearburch lein het. Tsjin de nacht kaam 'er in ferstoppe loft, en waaie, keardel, dat it sa liljen en piipjen die. Mei in fligende stroom kamen wy nei it lân ta, en dêr wiene wy sa ticht al oan, dat wy in grutte iisbear op 'e efterste poaten stean sjen koene, en dy siet syn rûge kop sa fol diggelfjoer, dat ús jonge miende, dat de moanne al opkaam; ús âld-kommandeur rôp: ‘Mannen, it anker oer board! Moarn spek op 'e bank, hoop ik.’ It anker oer board, en aanstons fette it muorrefêst; mar wy hiene 'er in tros foar fan wol fyftich fiem. It skip swinkte dalik, en biet mei de kop yn de see, dat it wetter ús oer de seilen stau as reek en damp. Wy fongen dêr flink fjouwer gedrevene fisken; yn tolf dagen hiene wy in gnappe lading spek. Mar doe wy it anker lichtsje soene, doe siet dat sa palfêst, dat 'er nin wrikken noch winen oan wie. Us kommandeur rôp: ‘Kap ôf mar! De bile moat 'er mar yn; wy hawwe ús lading; de fangst is goed; dêr kin wol in anker en tou op stean.’ Mar ik rôp: ‘Sêft! sêft! dat sil earst oars probearre wurde.’ En ik it baitsje út en de mûtse ôf, en doe by it tou del. En, man, doe ik by it anker kaam, doe siet de iene hân fan it anker troch de ring fan in grut doar. Ik wrikte dêroan, mar it wie my te swier om te lichtsjen. Dêrmei kaam dy doar op, en dêr kaam in lang skredich keardel oan, dy sei: ‘Wat dochsto hjir oan de doar te rammeljen? Witste wol dat it hjir in tsjerke is? En dêr is jit ek preek.’ ‘Welnee, myn leave man! hoe soe ik dat wite?’ andere ik. ‘Ik haw hjir noait earder west, en ik wol ek wol graach ophâlde mei rammeljen, as jy my mar helpje om de hân fan it anker út de ring te tillen.’ Dat die de man, en doe frege er my: ‘Wa biste? En wêr komste fandinne?’ ‘Wel,’ sei ik, ‘ik bin Wibren Haak fan Aldegea-bûtendyks, en ik far as jonge by kommandeur Lolke Lefferts fan 't Amelân.’ ‘Wibren Haak, Wibren Haak fan Aldegea? Biste net nei dyn pake neamd?’ ‘Ja,’ sei ik. - ‘No, dan bin ik by jimme pake en beppe op 'e skuorre geboaren.’ ‘Op 'e skuorre?’ frege ik. ‘Ja, Wibren,’ sei de man, ‘ik bin in ea'barre1 west, en no bin ik hjir yn dit lân bakker wurden, en hûnegiselder yn dizze tsjerke. Do moatste wite, dat de ea'barren, as se mar ien kear de grutte reis nei har âlders nêst dien hawwe,

dan wurde se hjir, as se weromkomme, yn minsken1 feroare. Jimme miene altyd, dat de âlde ea'barren altyd weromkomme, mar jimme binne ferbjustere; dat binne de jongen fan it oare jier, en dy krije meastal trije jongen; want dêr mei wol ien foar de wraak wêze. Op sa'n grutten reis komt ek wolris de iene of de oare om 'e hals, dat kinste begripe. Mar hoe wie it yn Fryslân? Wiene 'er wol kikkerts?’ ‘Wel, hja songen teminsten wakker,’ sei ik. ‘Kom, dêr bin ik bliid om,’ sei de man; ‘wy ferwachtsje ús jongfolk gau werom, en as dy dan sa ribskjin thúskomme, dan binne dêr hast nin minsken fan te meitsjen.’ ‘Wannear komme se werom?’ frege ik. Hy andere my: ‘Hja moatte altyd wite wa of de Boalserter merkeswipe wûn het, en dan geane se dalik werom. Dêr is ús kening wakker nijsgjirrich nei. Dy is op Laard en Saard2 geboaren, en dêr het er him yn syn bernejierren wakker mei fermakke. No, Wibren, it wurdt tiid. De tsjerke sil gau útgean; ik moat de doarren opsette. Jimme kommandeur goemoarn sizze, hear; en do kinste har ferhelje, datste op in úthoeke fan it grutte eilân fan Krenkes-kesmes west heste, of yn it grutte Ooievaars-lân. Goereis, Wibren!’ ‘Tankje,’ sei ik, en doe ik wer by it tou op, en sa krigen wy ús anker werom.’ - De fader sei: ‘Ik hew wel ris dòcht, waar òf dy oaiefaars allegaar bliive. Bij oans Grietsemoi te Wyns, daar nestelden ok, en meest kregen se dry jongen, en daar kwammen der altyd maar twie wearom; mar nou hoar ik ut wel, dan ferongelukt 'er ien, en de twie andere wurde in mênsen feranderd.’ - ‘Ja,’ sei âld-Greultboer, ‘licht bin jy ek wol in ea'barre west.’ - ‘Ikke, man?’ sei fader. ‘Nee, ik bin fan ouder toe foarouder un geboaren Liwwarder fan kynsgebeente òf. Ik bin in de Speulmanstraat geboaren in 't jaar 1672, doe Beerntse fan Galen foar Grunningen ston. Myn fader waar stadsomroeper; dy het doe nòch as tamboer met na Schoot weest. Maar, Wibren-om, weet je niet mear te ferhalen fan jouw Groënlandse reizen? Ut ferfeelt my noait.’

‘Ja,’ sei Wibren, ‘ik wol nin mirakels ferhelje, mar de klinkkleare wierheid sa as er op 'e strjitte by simpele en ienfâldige ljuwe ferhelle wurdt; de wierheid, en oars net. En earder dat ik in leagen, in falsk of in flokwurd ta myn mûle útgean liet, woe ik wol dat my ús maat straffe mei syn hynstepoat en syn kowesturt. Ik kin net begripe hoe immen oan myn ferhalen twifelje kin; ik haw it ommers sels sjoen en onderfûn; mar dy divelske boer leaut noait dat it barnt, foardat him de gleone talhouten tsjin de skinen oan lizze.’

Greultom. ‘Ja, freon, ik leau jimme allegearre wol; teminsten ik nim 'er mines fan, en ik lit jimme yn rêst; dêrom ferhelje fuort, mar let op it ein.’

‘No,’ sei Wibren, ‘ik moat jimme dan ferhelje, dat ik ienris mei in Grienlânsfarjer útfearn bin, en mei in Japansfarjer weromkomd; dat klinkt al nuver, net? En dochs is it wier. Wy hiene in grutten fisk fongen; dy hiene wy oan board jynd, en dy hong yn takels ús op side. It wie in fisk as in waadlegger; dy moast bekluid wurde, en dêr stie ik op mei iisspoaren oan en de bile yn de hân, en sa kapte ik it spek 'erút. Op itselde eagenblik hie ús folk in oaren grutten walfisk sketten, dy kaam op ús skip ta. Fan fierrens seach ik wol, dat de harpoen 'er mar just yn siet. Doe er sa deuntsjes by ús lâns skeat, sprong ik sonder

berie op it beest, en ik foel mei de hele hûd op 'e harpoen en treau him 'er mear as healwei yn. Ik tochte dat er gau testamintsje soe, om ús al syn smoar, en Neptunus de bonken ta te meitsjen. Mar olle frennen! Doe er fielde dat ik 'er de harpoen goed yntreau, doe joech er him steil yn de djipte del, mei sa'n flean'de feart, dat nin kûgel út it kanon oait hinne noch te'n ein sa hurd reizge het. Ik wie wol klear; ik hie in strop om de mulle, lykas matroazen folle hawwe; dy sloech ik om de harpoen mei in healstek 'erop, en dêr reizgen wy hinne. Dat sil sawat in pear oere duorre hawwe, dat ik op dat beest nei onderen fleach, en dat it my allegearre fjoer foar de eagen waard fan de feart, en doe gong it tsjin in swarte muorre op. Ik joech him jit in homp mei de harpoen. Ik tochte, no sil er him gau dea rinne, hy rint wis mei de kop tsjin in klip oan. Mar, jawol, freonen! hy fleach 'er mei glâns troch. My strûpte it hier fan de kop en de neilen fan de fingers en teannen; de broeksbân wie my boarst, en de noas wie my skyld. Ik kin net oars begripe of wy binne troch in buordpapieren skud flein. Troch dy skok waard de fisk ek flauwer, en dy stoar koarts dêrop. Fleurich wie ik, man, dêr onder wetter (want krekt as Abe niis ferhelle, it is dêr altyd sa ljocht as hjir op 'e middei), fleurich wie ik doe ik seach, dat wy nei boppen riisden. Ik tochte, kom! no kom ik gau wer by ús folk, en ik hie jit in slokje yn myn broeksbûse; ik naam it op, en ik rôp sa lûd as ik koe: ‘Friesland bovenal!’

Doe gong it beest, dêr ik op siet, sêft omhegens, mar dat ferfeelde my danich; want dat het nei myn gedachten wol fiif dagen duorre. Iten hie ik nin gebrek; want ik siet yn it spek bedobbe: mar dy toarst, dy toarst! want it wie al den divel sâlt wetter; allegearre Juttebier, man! dêr him in Hollander dea oan sûpt. Jimme kinne begripe, dat wy yn dy pear oere hurd flein binne; want yn de weromreis, dy fiif dagen duorre het, makkene wy nei gissing jitte wol sân milen yn ien wacht mei in flean'de feart nei boppen ta. Einlinge boarstene wy wer boppe, en it wie krekt of ik foar in bakkersûn kaam, sa myld wie it dêr. Dêr siet ik op dy deade fisk mei de harpoen yn de hannen, en de hals fol toarst. Ik seach hjir en dêr om, om in sloep fan ús folk. Mar, o wonder! ik seach neat as in seldsum gesicht: ik seach tûzenen fan papieren lantearnen op 'e see driuwen, en honderten fan minsken op 'e wâl yn lange romme klean, mei grutte kattesturten yn de nekke, mei platte noazen en lytse skeane eagen en taangiele troanjes. Dy sloven wiene al sa ferskrikt as wy. Skielik kaam 'er in skipke op ús ta roeien mei fjouwer fan dy ljuwe dêryn. Ien frege my yn goed Hollânsk hoe ik dêr komd wie, en wat ik hjir dwaan woe. ‘Wel,’ ik sei, ‘dat is in rare fraach: freegje earst, libbeste noch? Ik wol nearne hinne as nei Aldegea oan de Brekken, dêr bin ik thús; mar wêr bin ik hjir?’ ‘Dat sille wy dy straks wol ferhelje, mar hoe biste hjir komd?’ Doe ferhelle ik him myn aventoer, en ik sei: ‘Mynhear! jins genade is myn libben.’ Hy sei my, dat ik yn it lân fan Japan wie, en dat dêr nin minske oan lân komme mochte as Hollanders. (Ik tochte, o divel, wie ik no mar in Harnzer!) En dy mochten allinne op it eilân Decima tichteby Nagasaki hûshâlde, en dat wie dêr jitte wol hondert mile fandinne! ‘Minsken!’ sei ik, ‘ik bin út de rakken, ik bin alleheel ferlijd. Jou my iten, drinken en bêd, en lit my dan stjerre yn de Godsnamme!’ Ik sei, dat ik graach in wike oan lân woe om my watte op te roasterjen en út te brieden, omdat ik sa jammerlik fersukkele wie. Ik wol graach nei Nagasaki, mar jou my tiid. Dat dienen se; hja bouden my in hutte op it strân mei in heech staketsel fan bamboes 'eromhinne. Dy Japanners is in eftertochtich folk; ik koe neat sjen as de see en dat stek.

Doe lieten se my neaken útklaaie, en smieten my yn in bak mei waarm wetter. Doe ik dêr ynlei, kamen 'er twa jonge frouljuwe, hânsume fodzen; dy knypten en wrongen my alle lea út of ik in skiteldoek wie, en rosten en skraben my de hele hûd ôf mei boarstels en kammen, dat ik allehelendal read waard. Doe krige ik droege Japanske klean oan, en sa waard ik onder tekkens lein en yn de broei set, en safolle lêst as ik fan toarst hân hie, safolle lêst krige ik no fan drinken. Wol hondert kopkes hjitte tee boarnden dy frouljuwe my ta, en ik moast mar; de tolk sei, dêr genêze wy hjir alle kwalen mei. En ik dreau hast út it bêd wei, sa switte ik; en doe slepte ik, ik wyt net wol hoe lang. Hja teagen my in gloednij pakje oan mei in nij japon 'eroerhinne; en doe bylde ik my al yn, dat ik in

boargemaster wie, en ik wie dochs neat as in earm gefangensman. Dêrom sei ik ek dat 'er my tefolle sier oandien waard. De tolk sei my ek, dat as ik neaken en bleat oan it strân komd hie sonder neat, dan hiene se my licht ek al lizze litten, of my koartwei deaslein om my út it lijen te helpjen; ‘mar jy bringe sa'n skoannen fisk mei, dy kin alle kosten skoan hoedzje.’ Ik tochte, dat is omtrint in strânrjocht as yn Hollân. Einlinge hearde de keizer ek fan my praten en fan myn seldsume reis: dy woe my sjen en my sels sprekke; ik waard yn in draachkoetske set mei de tolk by my. Dat draachkoetske wie poatticht; want ik mocht fan it hele lân neat sjen. 'erboppe-op siet in ring, dêr waard in lange stôk fan bamboes trochstutsen, en sa tôgen acht man ús op it skouder nei Jedo ta; dat is de haadstêd dêr syn majesteit wenne. Onderweis mocht ik soms eventsjes yn in teehûs gean om my wat te ferfrisjen mei tee of rys, of it iene of it oare gebak; en dêr waarden wy dan betsjinne troch gnappe boargerdochters, dy dêr bline nearring dreauwen oan har trouwen ta. Dat wie de moade yn Japan, sei de tolk. Dan wiene de âlders 'erôf, en hja fûnen licht oan de wei jitris in gnap keardel, dy har troude, earder faak as dat se altyd thús sieten. Sa kamen wy maklik te Jedo by de keizer; dêr moast ik earst troch in ryg'le fan wol twahondert soldaten rinne, dy de swurden úthelle hiene, en doe moast ik my sân kearen foar de keizer fan Japan mei de noas op 'e grûn falie litte. De keizer hie myn hele reis al yn skrift, en doe moast ik jitte de reis wer ferhelje fan it begjin oan it ein ta, en dat brocht de tolk him dan oer. Doe ik útpraat wie, sei de keizer tsjin my: ‘Wibren Haak! do ferhelleste my hjir sokke rare stikken, dat ik 'er moarn de proef fan nimme moat ofsto sa'n grutten dûker biste; ofste leagens of wierheid ferhelleste, en as ik dy op leagens betrap, dan moatste dy sels de bûk opsnije mei in grut krom swurd.’ ‘Ja,’ sei fader, ‘'t is de waarhyd, dat Wibren ferhaalt; dat is so in Japan. Ik hew 'er faak fan lezen; ut is un mînsegrys, niet?’

‘No, man,’ ferfolge Wibren, ‘ik sei tsjin de keizer, slaan my dan leaver de kop mar ôf: dat is gjin rjochtsjen lyk.’ ‘Krimmenearje dêr net oer,’ sei de keizer, ‘dat is hjir jit in genadige sintinsje.’ Ik tochte, o divel, wat bin ik hjir yn in rare lânsdouwe ferfallen. Ik slepte de nachts op syd'ne matrassen, en libbe as in prins, mar altyd yn in keamer sonder útsicht. De oare neimiddeis waard ik yn in sierlike tún brocht, dêr de keizer mei al syn moaie frouljuwe siet te teedrinken, by in grutten fiver, dy fol goudfisken wie. Op 'e grûn fan dy fiver lei wyt sân, en doe befelle er my, dat ik dêr ynkrûpe moast, en in lyts meske meinimme, en de grutste goudfisken dêr útfange, en dy moast ik dalik stekke; dan moast ik dy fisk op 'e wâl smite, mar ik moast 'er de kop onder hâlde. Dat wie nin bêst wurk, want dy fisken wiene my te rêd. Dêr haw ik sawat treddel oere yn omskrept, en allerhande frjemde sprongen dien, dêr dy jonge frouljuwe har wakker mei fermakkene. Doe ik sawat tweintich fan dy grutste fisken fongen hie, doe wonk de keizer my om út it wetter te kommen, en doe liet er my troch syn tolk sizze: ‘Wibren Haak! ik moat bekenne dat 'er net ien yn myn hele ryk fan Japan is, dy salang onder wetter ferkeare kin as do.’ Ik moast dy jûns dy goudfisken by him opite, mar dat spande: ik mocht nin foarke gebrûke, mar twa houten prikjes; dat is dêr moade. Doe joech er my hondert goudstikken, en ferskate toutsjes, dêr koperjild, mei fjouwerkante gatsjes 'eryn, oanreaun wiene, en joech er my jit ek in siden japon presint, en doe sei er: ‘Wibren Haak! dit sis ik dy, kom noait wer yn Japan. Ik wol hjir nin Friezen hawwe, mar Hollanners; en dy woe ik hjir ek net ienris hawwe, mar dy hawwe dingen as medisinen en oar guod te keap, dat wy hjir net hawwe, en dy wy dochs brûke wolle. En dan wyt ik ek mei-ienen wat 'er yn oare hoeken fan de wrâld omgiet, en wat men mei ús foarhawwe kin; want oars wol ik gjin minske hawwe, dy ik net nedich haw. Sa fier wei komt selden folle goed. Dêrom, kom

net werom, of ik sil dy ribsekje, hear!’1 Ik beloofde it syn majesteit, en doe koe ik gean. Hy liet my yn deselde draachstoel mei deselde tolk wer nei Decima bringe, dêr ik ús Hollanners fûn. Bliid wie ik, man, dat ik út dy hannen wei wie. En doe bin ik mei in Monnikendammer kaptein, Kees Kikkert, gelokkich wer yn Hollân komd. Ik haw 'er noch fiif jier tenei in gedachtenis fan hâlden, nammentlik pine yn de mage fan dat heislike teedrinken yn Japan;2 no, is dat gjin seldsumen reis west, boer?’

‘It kin wier wêze,’ sei de boer. ‘Nee, it kin net wier wêze, mar it is wier, sei ik dy, en as it net wier is, ja! dan mei de divel my helje.’ - ‘Ik leau as dy kaam, do soeste jit wolris pine yn 'e mage krije, Wibren heite!’ - ‘Gjin need, boer; dy net bang is foar de keizer fan Japan, dy hoeft ek net bang foar de divel te wêzen. Mar wêr soe de smid dochs wêze? Soe dy jûn net komme? Wêr bliuwt dy? Of sit er wer yn de Hopsek te swetsen?’ - ‘Ja,’ sei de boer, ‘ik frees, de smid, dy syn eigen poat beslacht, sil jitte wol komme om jimme foar jimme bistich ligen te strafjen.’ Doe brimde de boer ris, en dêrmei komt 'er in bûns op 'e doar, en dy fleach op, en dêr komt de baarlike divel sels oanhompeljen, en smyt dalik de doar yn it slot. In ôfgryslik grut swart keardel mei hoarnen op 'e kop, mei gleone eagen, mei in hynstepoat en in grutte swarte mantel, en dêr kaam in sturt onder wei. De fader rôp al: ‘Och, lieve mênsen, nou wu'dt ut oans end.’ Mar de divel gong regelrjocht op it fjoer ta, en smiet 'er in hânfol guod op, dêr in grutte lôge en in alderheislikste stank fan kaam. De trije ligers stauwen elts yn in hoeke fan de Treemter op stuollen en banken; de fader gong midden oer 'e Treemter op 'e knibbels lizzen, mar de âld-boer kreunde him nearne oan; dy bleau by it fjoer sitten. En dêrmei begjint de divel mei de gleone sponturven troch 'e Treemter te keilen, dat it allegearre fjoer waard, mar doe gongen dy trije âlde liichbeesten ek nêst de fader op 'e knibbels lizzen, en rôpen allegearre: ‘Genade, en gjin rjucht!’ Mar de divel sei: ‘By my is gjin genade. Wat let my, dat ik jimme alle trije net dalik libbensliif mei hûd en hier nei de hel sleep?’ En dêrmei hellet er in gedreven bollepyst onder de mantel wei, en jout dy trije âlde stumpers in wanmannich om 'e ribben, dat har de hûd pipe. Mar Wibren Haak joech er noch tsien fegen ekstra, en

sei: ‘Hawar, Wibren, dat is fan de keizer fan Japan; dêr haw ik justerjûn jitte by west te teedrinken.’ De âld-boer en de fader krigen neat, en doe gong de divel de doar út, mar in ougryslike stank liet er nei. De Treemter moast wol trije dagen útwjirre wurde foardat 'er wer in minske yn bankje koe.

Dizze divel wie de smid sels. Dy ferhierde roumantels, en dêr hie er ien fan omdien; hy hie in houten hynstefoet makke, dêr er mei de knibbel op steunde. Fan binnen efter oan de mantel hie er in kowesturt bûn, en fan syn buorman, in prûkmakker, hie er in houten prûkebol liend; dy hie er swart opferve, en dêr hie er bokkehoarnen opspikere, en de eachholten hie er mei glimhout opfold en dat ding hie er de man fêst op 'e holle bûn. Dêrtroch like er wol in kop grutter as in ordinaris minske. En dêrby koe er syn lûd sadanich feroarje, dat dy fjouwer ferhearde skepsels, dy bûtendat net sûn oan de lever wiene, troch har groulik ligen en swarren, dat se alle jûnen diene, folstrekt mienden dat it koarthakke wie, dy dêr komd wie om har te strafjen, lykas se jit ek wol fielden. It guod, dat er op it fjoer smiten hie, wie boskrûd en divelsdrek west, en dêr wie dy stank en de grutte lôge fan komd. Dêr leine dy earme sondaars alle fjouwer sa ferslein en beteutere, dat se kleuren hiene as geesten. Wibren Haak ferskau de skouderblêden jitte; dy tochte om de tsien lêste fan de keizer fan Japan. De âld-boer himmele stiltsjes it fjoer út de Treemter en brocht it op 'e hurd, mar hy moffele hjir en dêr stiltsjes in stikje divelsdrek op 'e koaltsjes om de stank te fersterkjen. Doe Greultom de boel watte oprêden hie, doe sei er: ‘Kom, mannen! stean op. Toe, de kop 'erfoar. Jimme binne 'er jit al genedich oukomd. It bier is jitte waarm; drink ris foar de skrik. Jimme ferklomje dêr.’ Hja dronken ris tige, en doe sei er: ‘Toe, yt ek in stikje bargemarge; dy is sa hearlik útfallen fan dit jier. Toe, fader!’ ‘Praat je fan eten, keuninkje? Man, ik lus in gien dry dagen wear eten. Goddank, datte wij ut leven 'er òfdragen hewwe. Jonges, mênsen, wat was dat un besoeking! Wat súden dy domenijs nou segge, dy openbaar fan de preekstoëlen ferkondege, dat 'er gien boaze geesten mear op 'e weareld ferskine, so as dy kroeme Bekker daar te Oosterlittens deend het? Wibren, keuninkje, keuninkje! En jimme alle dry? Dit is un les om noait jins evennaasten met leugens te ferrifelen.’ ‘Ja,’ sei Wibren, ‘mar wist ik, dat 'er ien yn it selskip wie, dy omgong mei de kweade hie? Want dy âld-boer, dy is saand noch maand, en dy joech 'er neat om; dat koe men klear sjen, en dy in ferhaaltsje om in leagen bedjert, dy is net felle wiis.’

‘Nee,’ sei de boer, ‘dat sis ik mei dy, Wibren; mar jimme diene neat as ligen; jimme liigden om striid. En dan hiene jimme op jimme wize in grut plezier as fader it leaude; en as ik it net leauwe woe, dan waard ik ôfsnaud. En dan dy grouwelike flokwurden dêrby! Dêrom bin ik bliid, dat 'er in ein oan makke is. Mar dat ik wolris omgong mei de kweade haw, dat is de wierheid. (Hja waarden allegearre wer bestoarn.) It is wier, mannen; ik haw him op kommando.’ ‘Och, heare!’ sei fader, ‘waar súde Koen solang blive?’ ‘Nee, wês net benaud,’ sei de boer, ‘hy sil jûn net wer komme, dat beloof ik jimme. Ik moat jimme no ris ferhelje, hoe ik omgong mei de kweade krige haw. It is fjirtich jier lyn; ik wie in jong feintsje; doe hie ik in neef wenjen benoarden Twizel efter it Wyldpaad. Dy soe trouwe, en doe gongen wy, syn neven en oare goede kunders, hinne, en droegen alles te heap, wat 'erta behearde om in nij tinte te bouwen. De iene brochte in mannich spjirren, de oare reid om te dekken, of in mannich skealjen; wer in oaren in âld kezyn; de fjirde betelle de ruten; noch in oare brocht in pûn twa-trije spikers; en sa waard dat hele hûs de sneons opset dat it sneins klear wie. Dy sneins trouden de jonge ljuwe, en doe gong it op in brulloftsjen en sûpen, dat jin it hearren en sjen fergong. Allerhande ontucht en ondogensheid waard dêr bedreaun. Einlinge krige ik rûzje, en ik helle koartjan foar it ljocht, mar hja smieten my yntiids ta de doarren út, en ik gong poerrazen en lang net nofteren nei hûs ta. Doe ik in eintsje fan de Falom ôf wie, doe bemurk ik, dat myntabaksdoaze my onttroggele wie. Mei in ferwoed gemoed teach ik werom, en ik hie plan makke om libben om libben te spyljen, en de doaze werom te heljen: ik flokte alle divels út de hel by elkoarm. Ik rôp it lûd út: ‘De doaze sil 'er weromkomme, of ik sil him de

divel foar de helsdoarren út syn klauwen wringe.’ Mar doe ik tichte by de tinte weromkaam, doe kaam dyselde my temjitte, dy jimme jûns ôftichele het. Mei itselde lûd, dêr er jimme jûns mei oanspriek, frege er my, wat ik sochte. Ik waard heislike kel, mar de drank hie my onbesûsd en dryst makke. Ik sei ferheftich: ‘Myn doaze, divel!’ en mei-ien loek ik it mês fan de broeksbân om him in feech te jaan, mar dêr foel it limmet ôf. ‘Staak dat mar,’ sei er, ‘do kinste my net reitsje. Mar hjir is dyn doaze, en ik wol earst ris mei dy stopje.’ Doe blaasde er op detabak, dy yn de piip siet, en dêr kaam him in blauwe lôge ta syn skeane bokkebek út. Hy smookte, en mei eltse lûk, dy er die, kaam 'er lôge en fjoer yn pleats fan reek. Doe by dat ljocht seach ik him earste klear, en doe begûn ik te skriemen, en ik sei: ‘Nim my dochs net mei nei de hel.’ ‘Dat sil ik net dwaan,’ sei er, ‘dêr biste jitte te goed ta. Mar dan moatste sa net flokke en swarre en lige; en ien ding moatste my beloovje, aste stjerste dan moatste dy net yn de tsjerke begrave litte. Want ik bin de wylde wrigge: ik wenje te Warten onder de Pingmar;
1 ik libje fan ielpipers; ik doar net yn 'e tsjerke komme. En ik moat nei dyn dea dyn harsens brûke: dy moat ik ferbarne, en mei dy jiske kin ik de swarte keunst oefenje.’ Dêr moast ik in ougryslike eed op swarre, en dat die ik út benaudheid. En doe beloofde hy, dat er my bystean soe salang as ik libbe: as ik mar trijeris brimde, dan soe er by my wêze. ‘Do heste jit,’ sei de divel noch, ‘do heste jit in âld muoike te Kollum wenjen, dy mar ien dochter het, en dy sil ik de nekke brekke, en dan wurdsto har erfgenamme. Dat sil jit wol ytlike jierren oanhâlde; want dat âld wiif tsjinnet my wakker, dat is in tsjoenster, dy alle jierren in hopen lytse berntsjes foar my fermoardet.’ (Hoei, de grize rûn my oer 'e grouwe!) ‘No, goereis, Greult!’ sei er, ‘aste my nedich biste, dan moatste mar altyd oan my roppe: ik bin altyd by honk, hear.’ Sa haw ik kunde oan him krige, en hy sil my nearne yn behinderje lykas jimme sjoen hawwe. En jimme moatte dêrom ek allegearre mar wer yn de Treemter komme,’ sei Greult, ‘mar dat ligen en swarren dat moat ophâlde, hear.’ ‘Wy beloovje it jo, boer,’ rôpen se alle trije. De fader fan it gasthûs sei: ‘Ik wúde wel dat Koen mar kwam, want de deur sit op ut nachtslòt, en dy het de sleutels.’ It duorre net lang of dêr kaam Koen al oan. Doe er de doar ticht fûn, miende er waarachtich, dat dy âlde hearen dêr frouljuwe by har hiene, en dat dy dêr de kat ris yn 't tsjuster knypten: want it wiene alle fjouwer âlde bysfeinten yn dat stik. Hy grypt stil de kaaien, en docht de doar ferheftich op, mar doe de stank fan dy divelsdrek him temjitte kaam, rôp er: ‘Goeden aven. Heare mistiid! wat stinkt ut hier. En de deur op ut nachtslot? Wat bedúdt dat? Make jimme hier Haarlemmer oaly?’ sei Koen. ‘Ik hew welris seggen hoard,’ sei Koen, ‘dat de deuren en fênsters dan ok dicht musten. Haarlemmer oaly make in de Treemter!’ ‘Ja, heite,’ sei fader, ‘dy Treemter, dy Treemter, dy weet wat.’ Koen moast se allegearre mei de lantearne nei har keammerkes bringe, sa eang wiene se foar de divel wurden, behalven Greult; dy reizge allinne, want dy wie mei him besibbe. Hja kamen yn gjin seis wiken wer yn de Treemter, mar Greult nedige har sa sterk werom, dat se drippendewei dochs weromkamen. No sprieken se wierheid, en as 'er mar in lyts naadsje los wie oan in ferhaal, dan brimde Greult-boer mar ienris eventsjes, en oer wie it mei de leagens.


Vorige Volgende

Over het gehele werk

plaatsen