Repertorium van geschiedschrijvers in Nederland 1500-1800

507 Wagenaar, Jan

Amsterdam, 28 oktober 1709 - Amsterdam, 1 maart 1773

Wagenaar werd opgeleid voor de handel. Hij leerde vele talen: Latijn, Grieks, Hebreeuws, Frans, Engels en tevens Middelnederlands. In 1730 was hij door de doop toegetreden tot de collegianten. Vanaf 1740 dreef hij een houthandel terwijl hij daarnaast begon met zijn historische werk. In december 1756 kreeg Wagenaar het toezicht op de Nederduitsche stadscourant, waarna hij in 1757 zijn commerciële activiteiten opgaf. Weer een jaar later verwierf hij de opdracht van het Amsterdamse stadsbestuur een geschiedenis van de stad te schrijven, waarvoor hem toegang tot de archieven werd verleend.

a Hedendaagsche historie of tegenwoordige staat van alle volkeren; ... Xde deel. Behelzende eene beschryving van den tegenwoordigen staat der Oostenryksche, Fransche en Pruissische Nederlanden. Amsterdam 1738 [548 pp.; 8^o].

Anoniem verschenen. Op het binnenblad: Hedendaagsche historie of tegenwoordige staat der Oostenryksche, Fransche en Pruissische Nederlanden.

b Hedendaagsche historie of tegenwoordige staat van alle volkeren, XI deel, vervattende eenen aanvang der beschryving van den tegenwoordigen staat der Vereenigde Nederlanden. Amsterdam 1738 [638 pp.; 8^o], 1739.

Anoniem verschenen. Op het binnenblad: Tegenwoordige staat der Vereenigde Nederlanden; eerste deel.

Der wahre Zustand und Staats-Verfassung der Vereinigten Niederlande. Leipzig 1751.

c Hedendaagsche historie of tegenwoordige staat van alle volkeren; XIIde deel; vervolgende de beschryving der Vereenigde Nederlanden, en vervattende byzonderlyk die der Generaliteitslanden ... Amsterdam 1740 [580 pp.; 8^o], 1751.

Anoniem verschenen. Op het binnenblad: Tegenwoordige staat der Vereenigde Nederlanden; tweede deel. Vervattende een beschryving der Generaliteitslanden ...

d Hedendaagsche historie of tegenwoordige staat van alle volkeren: XIIIde deel. Vervolgende de beschryving der Vereenigde Nederlanden, en vervattende byzonderlyk die der provincie Gelderland. Amsterdam 1741 [524 pp.; 8^o].

Anoniem verschenen. Op het binnenblad: Tegenwoordige staat der Vereenigde Nederlanden. Derde deel. Vervattende de beschryving der provincie Gelderland.

[p. 436]

e Hedendaagsche historie, of tegenwoordige staat van alle volkeren; XIVe-XVIIIe deel. Vervolgende de beschryvinge der Vereenigde Nederlanden. En behelzende de beschryvinge van Holland. 5 dln. Amsterdam 1742-1750 [598 + 532 + 601 + 575 + 635 pp.; 8^o].

Anoniem verschenen. Op het binnenblad: Tegenwoordige staat der Vereenigde Nederlanden; vierdeagtste deel. Behelzende de beschryvinge van Holland.

Korte en beknopte beschryving van 's Graavenhaage. Waar in desselfs opkomst, aanwas, gelegenheid, prachtige gebouwen, handel, nering, gildens, schuttery, regering, ambachten en heerlykheden beschreven word. Amsterdam 1767 - Nijhoff/Van Hattum, 25.

Herdruk van een gedeelte uit het derde deel van de Beschryvinge van Holland.

f Vaderlandsche historie, vervattende de geschiedenissen der nu Vereenigde Nederlanden, inzonderheid die van Holland, van de vroegste tyden af: uit de geloofwaardigste schryvers en egte gedenkstukken samengesteld. 21 dln. Amsterdam 1749-1759 [elk deel ca. 500 pp.; 8^o], 1770, 1782, 1790-1796.

Vanaf 1752 begon al een herdruk van de eerste delen te verschijnen. Gelijktijdig met de laatste druk van 1790-1796 verscheen:

Byvoegsels en aanmerkingen voor het eerste ... -twintigste deel der Vaderlandsche historie van Jan Wagenaar. 21 dln. Amsterdam 1790-1798.

Verzaameling van aanteekeningen op het eerste en tweede deel der Vaderlandsche historie van den heere Jan Wagenaar door C. Cleyn. 2 dln. Rotterdam 1790-1791 (zie: 112 bis, a).

Byvoegsels en aanmerkingen, bestaande in noodige naleezingen voor de Vaderlandsche historie van Jan Wagenaar. 2 dln. Amsterdam 1797-1801.

Dit verscheen toen de herdruk van de hele reeks was afgerond. De belangrijkste auteurs hiervan waren J.W. te Water* en H. van Wijn, samen met een groep andere schrijvers.

Allgemeine Geschichte der Vereinigten Niederlande, von den ältesten bis auf gegenwärtigen Zeiten ... 8 Bde. Leipzig 1756-1767.

Histoire générale des Provinces Unies. 8 tom. Paris 1757-1770.

Van het werk van Wagenaar bestaan voortzettingen door J. Munniks (zie: 344, a) en P. Loosjes (zie: 314). Ook zagen verschillende verkortingen het licht:

Vaderlandsche historie, verkort, en by vraagen en antwoorden voorgesteld. Amsterdam 1758, 1759, 1770 (‘tweede druk’); Amsterdam/Leiden/Dordrecht/Harlingen 1782; Amsterdam 1808; Dordrecht 1820 (‘voortgezet tot na de oprigting van het koningrijk der Nederlanden’), 1833 (vermeerderd met een 61e hoofdstuk).

De laatste drie drukken verschenen onder de titel: Wagenaars verkorte vaderlandsche historie in vragen en antwoorden, voortgezet tot na den landvrede van Tilsit ...

Abregé de l'histoire de la patrie par demandes et par reponses. Amsterdam 1758, 1759.

[p. 437]

Verkorte vaderlandsche historie. Vervattende de geschiedenissen der Vereenigde Nederlanden. Getrokken uit het alom beroemde werk van den vermaarden heer Jan Wagenaar, in leven historie-schryver der stad Amsterdam. Leeuwarden 1774.

Beknopte historie van 't vaderland, van de vroegste tyden af tot aan het jaar 1767. 4 dln. Harlingen 1774-1775, 1776, 1786.

De vaderlandsche historie van den heere J. Wagenaar, verkort, en met leerzaame aanmerkingen, ten dienste der Nederlandsche jeugd. J.W. te Water, ed. 4 dln. Amsterdam/Leiden/Dordrecht/Harlingen 1784-1800 (zie: 513, i).

Vaderlandsche historie, vervattende de geschiedenissen der Vereenigde Nederlanden, door Jan Wagenaar, verkort. 2 dln. Amsterdam 1792-1800, 1819.

Deel 1 zou van de hand van J. Kok* zijn, deel 2 is een vervolg op Wagenaar door J. Kantelaar.

g Het egt en waar karakter van den heere raadpensionaris Johan de Witt, getrokken uit de brieven van den graave d'Estrades en andere schriften; en overgesteld tegen het valsch en wanschaapen karakter, onlangs in 't licht gegeven. Amsterdam 1757 [106 pp.; 8^o]; in: Verzameling van historische en politieke tractaaten ... 2 dln. Amsterdam 1776-1780, II, 275-354 (hier wordt het de vierde druk genoemd).

h Hedendaagsche historie, of tegenwoordige staat van alle volkeren; XXI deel; vervolgende den tegenwoordigen staat der Vereenigde Nederlanden en vervattende in 't byzonder die van Utrecht. Amsterdam 1758 [447 pp.; 8^o], 2 dln. Zaltbommel 1965 (facs.).

Anoniem verschenen. Op het binnenblad: Tegenwoordige staat der Vereenigde Nederlanden, elfde deel, behelzende eene beschryving van de provincie van Utrecht. Deel 2 werd voltooid door M. Tydeman (zie: 473, b).

i Amsterdam, in zyne opkomst, aanwas, geschiedenissen, voorregten, koophandel, gebouwen, kerkenstaat, schoolen, schutterye, gilden en regeeringe. 3 dln. Amsterdam 1760-1767 [743 + 551 + 501 pp.; f^o], Alphen aan den Rijn 1971-1972 (facs.); 13 dln. 1760-1768 [8^o] - Nijhoff/Van Hattum, 311-312.

Voortgezet door J. Kok* en J. Fokke (zie: 166, d).

j Schets van het leeven, den aart en het gedrag van den heere mr. Hermannus Noordkerk, advokaat te Amsterdam. Amsterdam 1771 [28 pp.; 8^o]; in: Verzameling van historische en politieke tractaaten ... 2 dln. Amsterdam 1776-1780, II, aparte paginering.

Anoniem verschenen.

k De geschiedenissen der christelyke kerke, in de eerste eeuwe, beschouwd als bewyzende de waarheid van den christelyken godsdienst. Amsterdam 1773 [614 pp.; 8^o].

[p. 438]

l Toets van de egtheid der Rymchronyke, die, op den naam van Klaas Kolyn, uitgegeven is, in: Werken van de Maetschappy der Nederlandsche Letterkunde te Leyden, III (1777) 201-236 [4^o].

m Historische verhandeling over de natuur, uitneemendheid en paalen der waardigheid van stadhouder in de Vereenigde Provincien. Amsterdam 1787 [160 pp.; 8^o].

Uitgegeven door Wagenaars zwager P. Huisinga Bakker (zie: 250, b).

Literatuur

Van der Aa, XX, 21-27; BLGNP, I, 419-420; NNBW, V, 1085-1090; G.W. Kernkamp, Van Wagenaar tot Fruin (Haarlem, 1902); R.J. Castendijk, Jan Wagenaar en zijn ‘Vaderlandsche Historie’ (Schiedam, 1927); P. Geyl, De Wittenoorlog, een pennestrijd in 1757 (Mededelingen der Koninklijke Nederlandse Akademie van wetenschappen, Afdeling Letterkunde, nieuwe reeks XVI, no. 10; Amsterdam, 1953); I.L. Leeb, The ideological origins of the Batavian revolution. History and politics in the Dutch Republic 1747-1800 ('s-Gravenhage, 1973); L.H.M. Wessels, ‘Jan Wagenaar (1709-1773). Bijdrage tot een herwaardering’, in: P.A.M. Geurts, A.E.M. Janssen, ed., Geschiedschrijving in Nederland. Studies over de historiografie van de Nieuwe Tijd (2 dln.; 's-Gravenhage, 1981) I, 117-140; idem, ‘Jan Wagenaar's “Remarques” (1754): a reaction to Elie Luzac as a pamphleteer. An eighteenth-century confrontation in the Northern Low Countries’, Lias, XI (1984) 19-63; G.J. Schutte, ‘“A subject of admiration and encomium”: the history of the Dutch Republic as interpreted by non-Dutch authors in the second half of the eighteenth century’, in: A.C. Duke, C.A. Tamse, ed., Clio's mirror, historiography in Britain and the Netherlands VIII, papers delivered to the eighth Anglo-Dutch historical conference (Zutphen, 1985) 109-131; C. Offringa, ‘Classicisme en Verlichting: Wagenaar, Stijl en Van de Spiegel over de Middeleeuwen’, in: H.B. Teunis, L. van Tongerloo, ed., Middeleeuwen tussen Erasmus en heden. Bundel aangeboden aan Prof. dr. F.W.N. Hugenholtz bij zijn afscheid als hoogleraar aan de Rijksuniversiteit te Utrecht (Amsterdam/Dieren, 1986) 63-87.