Repertorium van geschiedschrijvers in Nederland 1500-1800

436 Scriverius, Petrus

Haarlem, 12 januari 1576 - Oudewater, 30 april 1660

Scriverius groeide op in Haarlem en kreeg zijn eerste onderwijs aan de Latijnse school onder de leiding van C. Schonaeus. In 1593 ging hij als student naar Leiden, waar hij ook na zijn huwelijk in 1599 bleef wonen. Hier leerde hij onder anderen J. Dousa Sr.*, D. Heinsius*, J. Meursius*, P. Merula* en J.I. Pontanus* kennen. Aangezien hij het zich financieel kon permitteren ambteloos door het leven te gaan bekleedde hij, juist om zijn onafhankelijk oordeel te kunnen handhaven, geen enkele bestuurlijke of universitaire functie. Hij wijdde zich geheel aan de studie, gaf klassieke schrijvers uit, bevorderde de Nederlandstalige poëzie en schreef ook zelf Latijnse en Nederlandse gedichten. Groot waren zijn activiteiten in het verzamelen van gegevens, die hij ook aan anderen ter beschikking stelde. Hierdoor had Scriverius een centrale plaats in het literaire en wetenschappelijke leven van zijn tijd, ook al publiceerde hij weinig eigen werk. Nadat hij in 1650 zijn gezichtsvermogen had verloren, trok hij in 1656 bij een van zijn zonen in Oudewater in.

[p. 376]

a Oudt-Batavien nu ghenaemt Holland. Hoe, ende in wat manieren, ende van wien Hollandt, Zeelandt, ende Vrieslandt eerst bewoont is gheweest. Auctore Saxo Grammatico. Leiden 1606 [329 pp.; 8^o], 1612 (zie ook: c).

Een deel van de oplage verscheen ook met ander adres en twee geringe wijzigingen op de titelpagina: Verclaringhe van oudt Batavien ... Gheduckt tot Leyden, by Henrick Lodowicxs. van Haestens. Het werk bevat:

7-48	P. Scriverius, Naerder verclaringe van out Batavien.
50-189	J. Duym, Historie der graven van Holland, Zeeland ende Vriesland (zie: 153, a).
189-329	J. Duym, Historie der gouverneurs ... (zie: 153, a).

b Batavia illustrata, seu de Batavorum insula, Hollandia, Zelandia, Frisia, territorio Traiectensi et Gelria, scriptores varii notae melioris, nunc primum collecti, simulque editi. Lugduni Batavorum 1609 [232 + 184 + 56 + 40 pp.; 4^o], 1611.

De laatste druk verscheen onder de titel: Inferioris Germaniae provinciarum unitarum antiquitates, en werd voorafgegaan door Ph. Cluverius, Commentarius de tribus Rheni alveis, et ostiis (zie: 114, a).

De inhoud is in vier pagineringen verdeeld:

1-8	Gerardus Noviomagus, Lucubratiuncula de Batavorum insula (zie: 179, b).
9-73	Idem, Historia Batavica (zie: 179, d, f).
75-126	Cornelis Aurelius, Batavia, sive de antiquo veroque ejus insulae quam Rhenus in Hollandia facit situ et laudibus, adversus Gerardum Noviomagum, libri duo (zie: 20, a).
127-135	Epistola Chrysostomi Neapolitani de situ et moribus Hollandiae.
135-136	Epitheta Batavorum a Martino Dorpio collecta.
136-138	Desiderius Erasmus, De Batavis sive Hollandis, in adagio auris Batava.
138-141	Epistola Gerardi Noviomagi de Zelandiae situ (zie: 179, a).
141-144	Hadrianus Barlandus, Hollandiae et Zelandiae compendiosa descriptio (dit is een herdruk van zijn Opusculum uit de Dialogi) (zie: 27, c).
145-167	Levinus Lemnius, De Zelandiae insulis ....
170-232	Petrus Scriverius, Antiquitatum Batavicarum tabularium ... (een bewerking van zijn Naerder verclaringe van out Batavien (zie: a)).
1-156	Petrus Scriverius, Illustrissimorum Hollandiae Zelandiaeque comitum ac dominorum Frisiae icones et historia (een bewerking van Duyms Historie der graven van Holland, Zeeland ende Vrieslandt (zie: a); als zelfstandige uitgave: zie hieronder).
157-184	Petrus Scriverius, Hollandiae Zelandiaeque historia. Ex Meiero* et Barlando* aliisque, suis locis addenda.
1-38	Vetustissimorum Ultraiectensium pontificum indigitamenta, et res gestae maxime memoratu dignae. Auctoribus Hadriano Barlando* et Gerardo Noviomago*.
39-51	Lamberti Hortensii, De urbis Ultraiecti situ, origine, populi moribus, religionis initiis, episcopis, etc. dissertatio (zie: 241, a).
52-56	Aeneas Silvius Picolomini, De Frisia Germaniae provincia, ex Commentario de iis quae sub Friderico III imperatore in Europa gesta sunt, usque ad annum MCCCCLVIII.

[p. 377]

1-40	Henricus Aquilius, Chronici Gelriae compendium (met noten van P. Scriverius) (zie: 18, a).

Bovengenoemde Illustrissimorum Hollandiae Zelandiaeque comitum ac dominorum Frisiae icones et historia werd herdrukt onder de titel: Principes Hollandiae Selandiaeque, in: Respublica Hollandiae et urbes. Lugduni Batavorum 1630, 357-434. Vermeerderd verscheen het gedeelte zelfstandig: Principes Hollandiae et Westfrisiae ab anno Christi DCCCLXIII ... descripti auspiciis Petri Scriverii. Harlemi 1650.

Histoire des contes d'Hollande et estat et gouvernement des Provinces Unies du Pays Bas. La Haye 1664.

Beschryvinge van alle de graven van Holland, Zeeland ende Vriesland, van den eersten Diederick af, tot den laetsten Philips, koningh van Spanjen, toe. 2 dln. 's-Gravenhage 1665-1669 (resp. deel 2 en 1), 1678.

Oude en nieuwe beschryvinge van Holland, Zeeland en Vriesland: midsgaders de opkomste, geslachte, regeeringe en daden der selver graven, van Diederick den I. tot Philips den III .... Nu eerst uyt het Latijn in onse Nederlantsche tale gebracht. Als mede een vervolgh van de voornaemste geschiedenissen, beginnende met de regeeringe van prins Willem den I, en eyndigende met het sluyten van den eeuwigen vrede, besloten tot Munster. t'Samengesteld door J.v.O. 's-Gravenhage 1667, [1678].

De vertaling en het vervolg waren van J. van Oudenhoven (zie: 366, f). De laatste druk verscheen onder de titel: Hollandsche, Zeelandsche ende Vriesche chronyck, ofte een gedenckwaerdige beschryvingh van den oorsprong, opkomst en voortgang, der selver landen. Soo onder de regeeringe en successie der graven, wegens hare geslachte en verrichtinge, van Diederick den I, tot Philips den III .... Als mede 't vervolgh van de verder voorvallen, onder het beleyt der doorluchtige princen van Orangien, beginnende met Willem den I tot den jare 1677.

c D'af-komst ende historie der graven van Holland, Zeeland, ende Vrieslandt, in: Beschrijvinghe van out Batavien ... mitsgaders d'afkomst ende historie der edelen hooghgeboren graven van Holland ... by een nieuwe vader-landslievende schrijver uytgegeven. Arnhem 1612, 65-608 [8^o], 1614; Amsterdam 1636, 1646.

Deze vermeerderde herdruk van a bevatte nieuw werk van Scriverius, dat Duyms gedeelte Historie der graven van Holland verving. Bijgebonden was Duyms tweede stuk als: Corte historische beschryvinghe der Nederlandscher oorlogen ... (telkens verm.).

d Het oude Goutsche chronycxken van Hollandt, Zeelandt, Vrieslandt en Utrecht ... op nieus oversien en verbetert. Als mede met een byvoegsel en toet-steen vermeerdert. Amsterdam 1663 [280 pp.; 4^o].

Deze na de dood van Scriverius verschenen, nog door hem bezorgde, uitgave bevatte van zijn hand:

155-196	By-voegsel tot vol-treckinge van de voorgaende chronijcke tot de leste grave toe ...
199-280	Toets-steen: waer aen beproeft worden ontallijcke plaetsen uyt de voorscreve Oude chronijke van Hollandt.

[p. 378]

De auteur van de kroniek is onbekend, vroeger werd hij toegeschreven aan Jan van Naaldwijk. Carasso-Kok, 152.

Literatuur

De Wind, 424-428, 587-588; Van der Aa, XVII, 583-591; P. Tuynman, ‘Petrus Scriverius 12 January 1576-30 April 1660’, Quaerendo, VII (1977) 5-45; C.S.M. Rademaker, ‘Scriverius and Grotius’, ibidem, VII, 46-57; F.W.N. Hugenholtz, ‘Zeventiende-eeuwse historische kritiek, bekeken door de ogen van een mediëvist’, in: H.B. Teunis, L. van Tongerloo, ed., Middeleeuwen tussen Erasmus en heden. Bundel aangeboden aan Prof. dr. F.W.N. Hugenholtz bij zijn afscheid als hoogleraar aan de Rijksuniversiteit te Utrecht (Amsterdam/Dieren, 1986) 51-62.