Repertorium van geschiedschrijvers in Nederland 1500-1800

[p. 296]

340 Montanus, Arnoldus

Amsterdam, (ged.) 23 september 1625 - Schoonhoven, 1683

Montanus studeerde theologie en wijsbegeerte in Leiden. In 1653 werd hij predikant in Schellingwoude, in 1657 in Schoonhoven. Tevens bekleedde hij in Schoonhoven de functie van rector van de Latijnse school, waaruit hij echter in 1662 ontslag nam. Zijn polemische historische werken riepen vele reacties op, onder anderen van de jezuïet Cornelis Hazert. Naast zijn historisch werk gaf Montanus ook religieuze en tekstkritische verhandelingen uit.

a De wonderen van 't Oosten ofte de beschryving en oorlogs-daden van oud en nieuw Oost-Indien. Vervolgt tot op dese tyt, van de sond-vloed af. Mitsgaders de reysen na het zelve. Amsterdam 1651 [389 pp.; 12^o]; Rotterdam 1654 (verm. en verb.); Amsterdam 1655, [1680] (verm.).

De laatste druk verscheen onder de titel: Oud en nieuw Oost-Indien.

b 't Leven en bedryf van Frederik Henrik. Amsterdam 1652 [568 pp.; 12^o] (drie drukken), 1653 (drie drukken), 1659.

De uitgave van 1653 kreeg de titel: 't Vermeerderde leven en bedryf van Frederik Henrik prinse van Oranjen, met een noodwendige inleiding, af-beeldsels der belegeringen en bevelhebbers, een aanhangsel van Bestand en vredehandelingen, en nieuwe byvoegsels verrijkt en verbetert.

c Het leven en bedrijf van den doorluchtigen zee-heldt Johan van Galen, ammiraal der Hollandtsche vloote, in de Middel-landtsche Zee. Amsterdam 1654 [51 pp.; 4^o].

Van deze uitgave verscheen in hetzelfde jaar een tweede, vermeerderde druk en een in 12^o.

d De beroerde oceaan, of twee-jaarige zee-daden tusschen de Vereenigde Nederlanders en Engelsche; aangehecht met deser opkomst en geduurige voortgang, afgesneden met de dood van Martyn Harpertsz. Tromp: vervaatende de bysonderste geschiedenissen in Britannie zedert twee duisend jaaren. Amsterdam 1655 [361 pp.; 8^o], 1656; Schoonhoven 1662.

Ausführliche und dabei glaubwürdige Beschreibung ... Gross Britanniens. Eleve [Cleve] 1656.

e Sociniaensche Arminianery: vertoonende den aenvang en voortgang van die secte. Schoonhoven 1662 [89 pp.; 12^o].

f 't Leven en bedryf der prinsen van Oranje. Wilhem de eerste, Maurits, Frederik Henrik, Wilhem de tweede, Wilhem de derde. Aengehecht met de daden der Nassouwsche stam, van het jaar ses honderd twee en tachentig tot dese tijd: vervatende vorders een kort begrijp der Nederlandsche staat, oorlogen en voorvallen, zedert sestien honderd jaaren. Amsterdam 1664 [72 + 108 + 437 + 400 + 16 + 12 pp.; 8^o].

In hetzelfde jaar verscheen een andere druk in 12^o zonder auteursnaam: Willem de I, Maurits, Frederick, Willem de II, en Willem de III van Nassouw, haer leven en bedrijf, met een historisch verhael tot den iare 1664.

[p. 297]

In dit werk bracht Montanus het door I. Commelin anoniem gepubliceerde Wilhelmus en Mauritius van Nassouw (zie: 117, c) (dat vaak Wilhelm en Maurits van Nassau, princen van Oragnien, haer leven en bedrijf of 't begin en voortgang der Nederlandsche oorlogen. Amsterdam 1651 op de letter volgt; dit werk zelf leunt zwaar op Orlers' Laurencrans (zie: 362, a)) samen met zijn eigen 't Leven en bedryf van Frederik Henrik (zie: b) en korte schetsen van Willem II en III.

g D'eerste inwoonders van Amstel-land, in: A. Montanus, Beschrijvinge der eerste inwoonders van Aemstellandt. Met een historisch verhaal, van 't leven en dappere krijgsdaden der oude en doorluchtige heeren van Aemstel: Behelzende de doodt van graaf Floris van Hollandt, door heer Gerrit van Velzen, met de oorzaken des zelfs, en het gevolge van dien. Beneffens de beschrijvinge van de tegenwoordige gelegentheydt van Aemstellandt door T. van Domselaer. Amsterdam 1664, 1-96 [12^o] - Nijhoff/Van Hattum, 202; in: T. van Domselaer, ed., Beschryvinge van Amsterdam ... Amsterdam 1665, 1-28 (zie: 144, b); in: C. Commelin, ed., Beschryvinge van Amsterdam. 2 dln. Amsterdam 1693, 1694, 1726 (zie: 116, a).

h Verraedersche moorden des pausdoms, tot voortsetting van een afgoodische godsdienst, gegrondvest op 't heidendom. Schoonhoven 1666 [326 pp.; 12^o], 1697.

i Gedenkwaerdige gesantschappen der Oost-Indische Maatschappy in 't Vereenigde Nederland, aan de kaisaren van Japan: vervatende wonderlyke voorvallen op de togt der Nederlandtsche gesanten: beschryving van de dorpen, sterkten, steden, landtschappen, tempels, gods-diensten, dragten, gebouwen, dieren, gewasschen, bergen, fonteinen, vereeuwde en nieuwe oorlogs-daaden der Japanders ... getrokken uit de geschriften en reis-aanteikeningen der zelve gesanten. Amsterdam 1669 [456 pp.; f^o].

In dit werk komen historische gedeelten voor over het ontstaan van de betrekkingen met Japan en over de val van Formosa.

Denkwürdige Gesandtschafften der Ost-Indischen Gesellschaft in den Vereinigten Niederländern an unterschiedliche Keyser von Japan ... Amsterdam 1669, 1670.

Atlas Japanensis, being remarkable adresses by way of embassy from the East-India Compagny of the United Provinces to the emperor of Japan. London 1670, 1673.

Ambassades mémorables de la Compagnie des Indes Orientales des Provinces Unies, vers les empereurs du Japon. Amsterdam 1680; Leyde 1686; Amsterdam 1696, 1722.

j De nieuwe en onbekende weereld: of beschryving van America en 't Zuid-Land, vervaetende d'oorsprong der Americaenen en Zuid-Landers, gedenkwaerdige togten derwaerds, gelegendheid der vaste kusten, steden, sterkten, dorpen, tempels, bergen, fonteinen, stroomen, huisen, de natuur van beesten, boomen, planten en vreemde gewasschen, gods-dienst en zeden, wonderlijke voorvallen, vereeuwde en nieuwe oorloogen. Amsterdam 1671 [585 pp.; f^o], 1691.

Historie of America ... London 1671, 1682.

[p. 298]

Die unbekante Neue Welt, oder Beschreibung des Welt-teils Amerika, und des Sud-Landes. Durch O.D. Amsterdam 1673.

O. Dapper* was echter alleen de vertaler.

k Kerkelyke historie van Nederland. Amsterdam [1675] [626 pp.; 12^o].

Een groot deel van de Sociniaensche Arminianery (zie: e) is in dit boek overgenomen: Van de Arminiaenen, 25-77.

l Leven en bedryf van Willem Henrik. Amsterdam 1677 [648 pp.; 12^o], 2 dln. 1703.

In de uitgave van 1703 werd dit deel opnieuw gedrukt onder de titel: Het leven, bedryf, en oorlogs-daaden van Wilhem den Derden, koning van Engeland, Schotland, Vrankryk en Ierland; prince van Orangien, enz. Vervattende zyn stamhuys; als mede de voornaamste staats- en oorlogs-zaaken, onder zyn minderjarigheid, stadhouderlyke, en koninglyke regeeringe, in Engeland, de Vereenigde Nederlanden, en andere deelen van Europa daar in betrekkelyk, tot zyn sterf-bed toe voorgevallen. Deel 1 in tweeën: 1. het boek van Montanus, over de periode 1650-1673; 2. het vervolg door de door ons niet te identificeren G.C. over 1673-1679; deel 2 eveneens in tweeën door Jacobus Verwey over de jaren 1679-1702.

Literatuur

Van der Aa, XII, 2, 1006-1009; BLGNP, I, 190-191; NNBW, VIII, 1172; J.F. Niermeyer, ‘Dapper en Montanus’, Tijdschrift van het Koninklijk Nederlandsch Aardrijkskundig Genootschap, 2e serie, XXV (1908) 125-133; J.C. Breen, ‘Gereformeerde populaire historiografie in de 17e en 18e eeuw’, Tijdschrift voor geschiedenis, XXXVII (1922) 254-273, 372-382, ook in: J.A.L. Lancée, ed., Mythe en werkelijkheid (Utrecht, 1979) 43-67; D. Grosheide, Cromwell naar het oordeel van zijn Nederlandse tijdgenoten (Amsterdam, 1951); E.O.G. Haitsma Mulier, ‘Willem van Oranje in de historiografie van de zeventiende eeuw’, in: idem, A.E.M. Janssen, ed., Willem van Oranje in de historie 1584-1984. Vier eeuwen beeldvorming en geschiedschrijving (Utrecht, 1984) 32-62.