Repertorium van geschiedschrijvers in Nederland 1500-1800

223 Heuterus, Pontus

Delft, 23 augustus 1535 - Sint Truiden, 5 augustus 1602

Heuterus was de natuurlijke zoon van een Delftse schout. In 1561 verwierf hij het poorterschap van Gorinchem. Het staat niet vast in welk jaar hij tot priester is gewijd. In 1572 werd hij door de Watergeuzen gevangen genomen maar de marteldood werd hem op het nippertje bespaard. Bij de eerste gelegenheid vluchtte hij naar het Zuiden en werd pastoor van Jabbeke. Omstreeks 1578 moet hij waarschijnlijk weer naar het Noorden zijn gegaan, om de fervente Vlaamse calvinisten te ontwijken. Eind 1582 vertrok Heuterus voor historisch onderzoek naar Bourgondië en Franche-Comté. Vervolgens was hij twee jaar werkzaam in Friesland en Groningen. In 1587 werd hij kanunnik in Deventer. Bij de inname van de stad door Maurits in 1591 moest hij opnieuw voor de protestanten vluchten. Nu ging hij definitief naar het Zuiden, waar hij wederom kerkelijke beneficiën genoot. Naast zijn historisch werk schreef hij een boek over de Nederlandse taal.

[p. 185]

a Rerum Burgundicarum libri sex. Antverpiae 1584 [192 + 99 pp.; f^o]; Hagae Comitis 1639; in: P. Heuterus, Opera historica omnia ... Lovanii 1643, 1-151, 1649, 1651 (zie: d).

Het zesde hoofdstuk in de uitgave van 1584 heeft een aparte titelpagina Antverpiae 1583 en afzonderlijke paginering. (Zie hiervoor: M. Lefèvre, ‘Chronologie’, 150-152). Ook de uitgave van 1639 heeft dit hoofdstuk met aparte titelpagina 1640.

b Rerum Belgicarum libri quindecim. Antverpiae 1598 [751 pp.; 4^o]; in: P. Heuterus, Opera historica omnia ... Lovanii 1643, 1-372, 1649, 1651, 1-454 (met de titel: Rerum Austriacarum ...) (zie: d).

Een kort verhael vande conspiratie ende verraderye waer door de stadt Atrecht in het jaer 1492 weder ghebracht is onder de macht van Bourgondiën. Delft 1640.

Deze gedeeltelijke vertaling bevat een verhaal uit het vierde boek, pp. 211 tot en met 215, met een gedeelte van p. 216.

c De veterum ac sui saeculi Belgio, libri duo. Antverpiae 1600 [299 pp.; 4^o], 1605, 1616, 1621; in: P. Heuterus, Opera historica omnia ... Lovanii 1643, 1-94, 1649, 1651 (zie: d).

d Opera historica omnia; Burgundica, Austriaca, Belgica: de rebus a principibus Burgundis atque Austriacis, qui Belgis imperarunt, pace belloque praeclare gestis. Insertus est eiusdem De vetustate et nobilitate familiae Habspurgicae et Austriacae liber singularis. Accessereque De veterum ac sui saeculi Belgio libri duo; aliaque. Lovanii 1643 [263 + 372 + 144 pp.; f^o], 1649, 1651 [263 + 454 + 144 pp.; f^o]; Hagae Comitis 1725.

De derde druk is de meest volledige. Deze omvat de Historia secessionis Belgicae (zie: e) als boek 16, 17 en 18 onder de titel: Rerum Austriaco-Belgicarum tomus secundus, Secessiones continens Belgicas, van de Rerum Austriacarum, welke de periode beslaan tot en met 1569. Uit de tweede druk werd dit gedeelte verwijderd, zodat er van deze zowel exemplaren zijn met als zonder de Historia secessionis Belgicae.

e Historia secessionis Belgicae, in: P. Heuterus, Opera historica omnia ... Lovanii 1649, 1-454, 1651.

Van de eerste druk zijn geen afzonderlijke exemplaren bekend. Het boek werd door de censuur in beslag genomen. Het is slechts in een gedeelte van de tweede druk van de Opera historica omnia van 1649 opgenomen (zie: d).

Literatuur

De Wind, 192-198, 549-550; Van der Aa, VIII, 1, 755-759; BN, XXXI, 453-459; NNBW, VII, 585-586; M. Lefèvre, ‘Chronologie des oeuvres de Pontus Heuterus’, De Gulden Passer, XLI (1963) 128-160; G.R.W. Dibbets, Nederduitse orthographie van Pontus de Heuiter (1581). Een inleiding (Assen, 1968); B.A. Vermaseren, De katholieke Nederlandse geschiedschrijving in de 16e en 17e eeuw over de opstand (2e druk; Leeuwarden, 1981).