Repertorium van geschiedschrijvers in Nederland 1500-1800

75 Bor, Pieter Christiaenzoon

Utrecht, 1559 - Haarlem, 16 maart 1635

Over de jeugd van de Utrechtse apothekerszoon Bor is weinig bekend. In oktober 1578 vestigde hij zich in Haarlem, verruilde deze stad in 1591 voor Leiden, waar hij het notarisambt uitoefende en de eerste editie van zijn boek schreef (zie: a). Hij woonde ook nog in 's-Gravenhage, Rijswijk en Beverwijk, en keerde uiteindelijk weer naar Haarlem terug. In 1602 kenden de Staten van Utrecht hem voor zijn geschiedwerk een jaargeld toe. Door zijn zwager Kriep, griffier van het Hof van Holland, had hij toegang tot de archieven. In 1616 volgden ook de Staten van Holland met hun officiële erkenning en financiële waardering van Bors historiografische activiteiten. Hij werd benoemd tot rentmeester-generaal van Noord-Holland, een betrekking die hem in staat stelde vrijwel alle aandacht op de compilatie van zijn geschiedwerk te richten.

a Oorspronck, begin ende aenvang der Nederlantscher oorlogen, beroerten ende borgerlijcke oneenicheyden. Warachtighe ende historische beschrijvinge. Utrecht 1595 [121 pp.; f^o]; 's-Gravenhage 1603 (‘van nieus oversien’).

Boek 1-3.

b Vande Nederlantsche oorloghen, beroerten ende borgerlijcke oneenicheyden, gheduerende den gouvernemente vanden hertoghe van Alba inde selve landen. Utrecht 1601 [374 pp.; f^o].

Boek 4-6. Bovenaan de bladzijden weer eerste, tweede en derde boek genoemd.

Vervolgens verscheen een door Bor in dichtvorm gestelde samenvatting van a en b: Den oorspronck, begin ende aenvanck der Nederlandtscher oorlogen, geduyrende de regeringe vande hertoginne van Parma, de hertoge van Alba, ende eensdeels vanden groot commandeur. Beschreven deur Pieter Bor Christiaensoon historyschrijver, ende nu deur den selven in liedekens vervaet. Leiden 1617; Amsterdam 1747, 1762.

c Nederlantsche oorloghen, beroerten ende borgerlijcke oneenicheyden, beginnende mette opdrachte der selver landen ghedaen by keyser Carel de V. aen sijnen soon coninck Philippus van Spangien tot de droevighe doodt van zijn excellentie Willem prince van Orangien hooghl. memorie. 6 dln. Leiden/Amsterdam 1621-1634 [543 + 703 + 386 + 398 + 380 + 387 ff.; f^o].

Tussen 1679 en 1684 verscheen een voortgezette folio-editie onder de titel: Oorsprongk, begin en vervolgh der Nederlandsche oorlogen, beroerten, en borgerlyke oneenigheden; beginnende met d'opdracht der selve Landen, gedaen by Keyser Karel den Vijfden, aen sijnen soon konink

[p. 60]

Philippus van Spanjen, en eindigende met het einde van 't jaer MDC, ... in XXXVII boeken en IV stukken verdeelt. 4 dln. Amsterdam 1679-1684.

Tegelijkertijd verscheen een identieke uitgave op groot papier in negen banden.

d Kort ende waerachtigh verhael van de heerlijcke ende onvoorsiene victorie, die God Almachtigh de Vereenighde Nederlandsche Provintien verleent heeft, deur 't veroveren van de stercke stadt van Weesel ... 's-Gravenhage 1629 [28 pp.; 4^o].

e Gelegentheyt van 's Hertogen-bosch vierde hooft-stadt van Brabandt. Haer oorspronck, fundatie ende vergrootinge, verscheyden hare belegeringen. Ende eyntlijcke overwinninge verrassinghe ende inneminghe van Wesel ende meer andere geschiedenissen des iaers 1629. Alles onder 't voorsichtigh wijs ende kloeck beleyt van den deurluchtigen hooch-gebooren vorst ende prince Frederick Henrick ... 's-Gravenhage 1630 [412 pp.; 4^o] - Nijhoff/Van Hattum, 40.

f Het seste deel, der chronycke Carionis: inhoudende de voor-naemste ende ghedenck-weerdighste saken ende gheschiedenissen, in geestelicke ende wereltlicke saken, de welcke beyde in tijde van vrede ende oorloge, te water ende te lande geschiet zijn, in de voornaemste deelen des gheheelen aertbodems, zedert den aenvanck van de regieringe des groot-machtigen Rodolphi de II ... tot den overlyden van Matthias den I ... Amsterdam 1632 [815 pp.; f^o].

Dit is het vervolg van Bor op de Chronica Carionis, die in Dordrecht 1586 verscheen in de vertaling van Bors oom Willem van Zuijlen van Nijevelt.

Literatuur

De Wind, 240-243, 560-561; Van der Aa, II, 2, 902-905; NNBW, VI, 160-163; B.A. Vermaseren, ‘Een 18de-eeuws betoog tegen het Plakkaet van Verlaetinge, tevens inhoudende een kritiek op Bor’, Handelingen van het zevenentwintigste Nederlands filologencongres gehouden te Utrecht 1962 (Groningen, 1962) 195-198; J.A.L. Lancée, ‘Pieter Bor: volksopvoeder en “Rijksgeschiedschrijver”’, Maatstaf, XXVIII (1980) 95-104; A.E.M. Janssen, ‘Pieter Bor Christiaenszoon (1559-1635), geschiedschrijver van “waerheyt ende onpartijschap”’, in: P.A.M. Geurts, A.E.M. Janssen, ed., Geschiedschrijving in Nederland. Studies over de historiografie van de Nieuwe Tijd (2 dln.; 's-Gravenhage, 1981) I, 21-38; A.E.M. Janssen, ‘A “trias historica” on the revolt of the Netherlands: Emanuel van Meteren, Pieter Bor and Everhard van Reyd as exponents of contemporary historiography’, in: A.C. Duke, C.A. Tamse, ed., Clio's mirror. Historiography in Britain and the Netherlands. Britain and the Netherlands, VIII, Papers delivered to the eighth Anglo-Dutch historical conference (Zutphen, 1985) 9-30.

Z.W. Sneller, ed., ‘Brieven van Emanuel van Meteren en van Pieter Bor’, Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap, LVI (1935) 261-281.