Repertorium van geschiedschrijvers in Nederland 1500-1800

[p. 31]

37 Bayle, Pierre

Carla (bij Toulouse), 18 november 1647 - Rotterdam, 28 december 1706

In 1666 bezocht Bayle het protestantse collège van Puylaurens, waar hij ook verder studeerde. Na zijn bekering tot het katholicisme, studeerde hij bij de jezuïeten in Toulouse. Een klein jaar later volgde zijn afzwering van het katholieke geloof en ging hij naar Genève. Daar kwam hij in aanraking met het cartesianisme. Bayle verdiende zijn brood als huisleraar tot hij benoemd werd als hoogleraar in de filosofie te Sedan (1675). Na de sluiting van deze protestantse academie door Lodewijk XIV haalde de Rotterdamse regent Paets hem naar de Republiek en verbond hem aan de Illustere School van Rotterdam. Hier doceerde Bayle wijsbegeerte en geschiedenis. Sinds 1684 redigeerde hij het tijdschrift Nouvelles de la République des lettres. Hij kreeg grote onenigheid met Jurieu*. In 1693 ontsloeg de vroedschap Bayle, die verder van zijn pen leefde.

a Lettre à M.L.A.D.C. docteur de Sorbonne. Où il est prouvé par plusieurs raisons tirées de la philosophie, et de la théologie, que les cometes ne sont point le presage d'aucun malheur ... Cologne [= Rotterdam] 1682 [574 pp.; 12^o]; Rotterdam 1683, 1699, 1704, 1721; Amsterdam 1722-1737, 1749, Paris 1911-1912, 1939; in: P. Bayle, Oeuvres. 4 tom. La Haye 1727-1731, III, 1, 9-417 (met Addition en Continuation) (zie: f).

Anoniem verschenen. Na de eerste druk verschenen de volgende vermeerderde uitgaven onder de titel: Pensées diverses, écrites à un docteur de Sorbonne à l'occasion de la comète qui parut au mois de décembre 1680.

Miscellaneous reflections occasion'd by the comet which appeared in December 1680. London 1708.

Verschiedene einem Doktor der Sorbonne mitgeteilte Gedanken über den Kometen, der im Monat Dezember 1680 erschienen ist. Leipzig 1741, 1975.

b Critique generale de l'histoire du Calvinisme de mr. Maimbourg. Ville-franche 1682 [339 pp.; 12^o], 1683, 1684, 1714; in: P. Bayle, Oeuvres. 4 tom. La Haye 1727-1731, II, 7-160 (zie: f).

Anoniem verschenen.

c Nouvelles lettres de l'auteur de la critique générale de l'histoire du Calvinisme de mr. Maimbourg. 2 tom. Ville-franche 1685 [792 pp.; 12^o]; in: P. Bayle, Oeuvres. 4 tom. La Haye 1727-1731, II, 179-335 (zie: f).

Anoniem verschenen.

d Dictionaire historique et critique. 2 tom. Rotterdam 1697 [1359 + 1331 pp.; f^o], 3 tom. 1702 (verm.), 1715, 4 tom. 1720 (verm.); 4 tom. Amsterdam/Leiden 1730, 1734; 4 tom. Basle 1738; 4 tom. Amsterdam 1740; 4 tom. Basle 1741; 4 tom. Amsterdam

[p. 32]

1746; 4 tom. Paris 1748-1752; 4 tom. Leipzig 1801-1804; 16 tom. Paris 1820-1824, Genève 1969 (facs.).

Talrijke gedeeltelijke en verkorte uitgaven. De editie van 1715 en volgende bevatten een levensbeschrijving van de auteur.

Het leven van B. de Spinoza, met eenige aanteekeningen over zyn bedryf, schriften, en gevoelens. Utrecht 1698, 1711.

Vertaling van het desbetreffende lemma.

A general dictionary historical and critical. 4 vol. London 1710, 10 vol. 1734-1741, 5 vol. 1734-1738.

Historisches und critisches Wörterbuch. 4 Bde. Leipzig 1741-1744, Hildesheim 1973 (facs.).

e Réponse aux questions d'un provincial. 5 tom. Rotterdam 1704-1707 [644 + 1320 + 458 + 99 + 383 pp.; 12^o]; in: P. Bayle, Oeuvres. 4 tom. La Haye 1727-1731, III, 2, 501-1084 (zie: f).

Anoniem verschenen.

f Oeuvres diverses de mr. Pierre Bayle ... contenant tout ce que cet auteur a publié sur des matieres de theologie, de philosophie, de critique, d'histoire, et de litterature; excepté son Dictionnaire historique et critique. Tome 1-2. La Haye 1725; 4 tom. 1727-1731, 1737, Hildesheim 1964-1968 (facs.).

Hierin: Discours historique sur la vie de Gustave Adolphe, roi de Suede, IV, 885-912.

An historical discourse on the life of Gustavus Adolphus, king of Sweden. Glasgow 1757 (2 ed.).

Literatuur

Van der Aa, II, 1, 208-213; DBF, V, 1006-1007; NNBW, I, 256-261; J. Goossens, Bayle en Spinoza (Mededelingen van het Spinozahuis XVII; Leiden, 1961); M.C. Brands, ‘Pierre Bayle en het (historisch) Pyrrhonisme’, Bijdragen voor de geschiedenis der Nederlanden, XVII (1962) 25-51; E. Labrousse, Pierre Bayle (2 dln.; 's-Gravenhage, 1963-1964); C.L. Thijssen-Schoute, ‘Pierre Bayle, de filosoof van Rotterdam’, in: idem, Uit de republiek der letteren. Elf studiën op het gebied der ideeëngeschiedenis van de Gouden Eeuw ('s-Gravenhage, 1967) 104-139; J. Solé, ‘Religion et vision historiografique dans le “Dictionnaire” de Bayle’, in: Religion, erudition et critique à la fin du XVIIe siècle et au debut du XVIIIe siècle (Parijs, 1968) 119-200; A. Corsano, Bayle, Leibniz e la storia (Napels, 1971); P. Rétat, Le Dictionnaire de Bayle et la lutte philosophique au XVIIIe siècle (Lyon, 1971); M. Yardeni, ‘Journalisme et histoire contemporaine à l'époque de Bayle’, History and theory, XII (1973) 208-229; H. Dieckmann, ‘Form and style in Pierre Bayle's Dictionnaire historique et critique’, in: P.U. Hohendahl, e.a., ed., Essays on European literature: in honor of Liselotte Dieckmann (St. Louis, 1972) 179-190; J.J. Cashmere, ‘The influence of Pierre Bayle's defense of toleration on the idea of history expressed in the Dictionnaire historique et

[p. 33]

critique’, in: R.R. Brissenden, ed., Studies in the eighteenth century (2 dln.; Toronto, 1973) II, 187-203; H. ten Boom, Pierre Bayle nouvelliste-kriticus-Frans filosoof te Rotterdam levend en werkzaam van 1681-1706 ([Rotterdam], 1975); M. Yardeni, ‘New concepts of post-commonwealth jewish history in the early Enlightenment: Bayle and Basnage’, European studies review, VII (1977) 245-258; C. Berkvens-Stevelinck, ‘La cabale de l'édition 1720 du Dictionnaire de Bayle’, De Gulden Passer, LVI (1978) 79-139; P. Burrell, ‘Pierre Bayle's Dictionnaire historique et critique’, in: F.A. Kafker, ed., Notable encyclopedias of the seventeenth and eighteenth centuries: nine predecessors of the Encyclopédie (Studies on Voltaire and the eighteenth century, 194; Oxford, 1981) 83-103.