Repertorium van geschiedschrijvers in Nederland 1500-1800

20 Aurelius, Cornelius (Cornelis Gerritszoon, van Lopsen, Goudanus of Duncenus)

Gouda, (1460?) - Eemstein (bij Dordrecht), 8 augustus 1531

Cornelis werd behalve naar zijn vader ook naar zijn geboorteplaats genoemd (Aurelius). Hij gaf zichzelf soms een naam, afgeleid van het klooster, waar hij op dat moment vertoefde. Na studie te Keulen, Leuven en Parijs (1477-1485) nam hij vanaf 1488 zijn intrek in het klooster Lopsen van de reguliere kanunniken bij Leiden, dat behoorde tot de congregatie van Windesheim. Daar was hij prior van 1502 tot 1504. In 1494-1495 had hij reeds het prioraat van het klooster St. Maartensdonk bezuiden Schoonhoven bekleed. Een verblijf in Parijs enkele jaren later stelde hem door bemiddeling van zijn vriend Erasmus in de gelegenheid de Franse geschiedschrijver Robert Gaguin te ontmoeten. In de volgende jaren vertoefde hij met onderbrekingen meestal in Lopsen tot het klooster in 1526 werd opgeheven. Met enkele broeders trok hij daarop naar Eemstein. Behalve als geschiedschrijver genoot hij vooral faam als christelijk dichter en theoloog.

a Die cronycke van Hollandt Zeelandt ende Vrieslant beghinnende van Adams tiden tot die geboerte ons heren Jhesum voertgaende tot den iare MCCCCC. Ende Xvij. Met den rechten oerspronc hoe Hollandt eerst begrepen ende bevvoent is ghevveest vanden Troyanen. Ende is inhoudende van die hertogen van Beyeren Henegouvven ende Bourgongen. Die tijt dat si ant graefscap gevveest hebben. Met die cronike der biscoppen van vvtrecht seer suverlick geextendeert ende int lange verhaelt. Leiden 1517 [872 pp.; f^o] - Nijhoff/Kronenberg, 613.

[p. 16]

Anoniem verschenen. De tweede druk van het werk, dat naar zijn indeling in 32 ‘divisies’ sinds de achttiende eeuw meestal Divisiekroniek wordt genoemd, verscheen identiek in Antwerpen 1530. Het werk had een vervolg van 1517-1530: Dit navolgende vervolcht ende accordeert op die cronike van Hollant inhoudende die gesten geschiet vanden iare. xvii voort aen tot den iare van. xxx. Van den alder victorieusten prince Karolus van Spaengien hertoge van Brabant ende van sommige gesten bi sinen tijden gheschiet. [66 pp., ongenummerd] - Nijhoff/Kronenberg, 614. De latere herdrukken zijn van 1585 en volgende jaren met een vervolg door Ellert de Veer (zie: 483, a), door Nicolaes de Clerck (zie: 111, c) en door een onbekende. In 1620 bezorgde Wouter van Gouthoeven (zie: 187, a) een bewerking. De Divisiekroniek lag ook ten grondslag aan het eerste deel van La grande chronique van J.F. le Petit (zie: 382, a). In een verkorte, gepopulariseerde en later met een kort deel over de reformatie aangevulde vorm werd het werk talloze malen uitgegeven.

b Batavia, sive de antiquo veroque eius insulae quam Rhenus in Hollandia facit situ, descriptione et laudibus; adversus Gerardum Noviomagum*, libri duo; auctore Corn. Aurelio, D. Erasmi Roterodami olim praeceptore ... Bonaventurae Vulcanii opera, nunc primum in lucem edita. Lugduni Batavorum 1586 en Antverpiae 1586 [77 pp.; 8^o].

Het werk werd door Scriverius herdrukt in diens Batavia illustrata. Lugduni Batavorum 1609, 75-126 (zie: 436, b).

Literatuur

De Wind, 112-113; Van der Aa, I, 435-436; ADB, I, 689-690; BWN, III, 17-19; NNBW, I, 196; Muller, 34; Kampinga, Opvattingen; R. Fruin, ‘De samensteller van de zoogenaamde Divisie-kroniek’, in: idem, Verspreide Geschriften (10 dln.; 's-Gravenhage, 1900-1905) VII, 66-72; A. Hulshof, ‘Een middeleeuwsch kroniekje, dat tijdens de Republiek als schoolboek is gebruikt’, Het Boek, I (1912) 329-336, 365-370; H.J.A. Ruys, ‘De eerste druk der Divisiekroniek en de oudste Hollandsche wereldkaart’, Het Boek, IV (1915) 161-168; J. Romein, Geschiedenis van de Noord-Nederlandsche geschiedschrijving in de Middeleeuwen. Bijdrage tot de beschavingsgeschiedenis (Haarlem, 1932); H. van de Waal, Drie eeuwen vaderlandsche geschied-uitbeelding 1500-1800. Een iconologische studie (2 dln.; 's-Gravenhage, 1952); M.E. Kronenberg, ‘Werken van Cornelius Aurelius (Donkanus) in de bibliotheek van kanunnik mr Jan Dircsz. van der Haer (anno 1531)’, Het Boek, XXXVI (1963-1964) 69-79; B. Ebels-Hoving, ‘Het karakter van de Divisiekroniek’, Theoretische geschiedenis, IX (1982) 246-282; C.P.H.M. Tilmans, ‘Cornelius Aurelius en het ontstaan van de Bataafse mythe in de Hollandse geschiedschrijving (tot 1517)’, in: B. Ebels-Hoving, e.a., ed., Genoechlicke ende lustige historiën. Laatmiddeleeuwse geschiedschrijving in Nederland (Hilversum, 1987) 191-213; idem, Aurelius en de Divisiekroniek van 1517. Historiografie en humanisme in Holland in de tijd van Erasmus (Hilversum, 1988).